یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە
یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە (بە فەڕەنسی: Jeux olympiques d'été؛ بە ئینگلیزی: Summer Olympic Games) ھەروەھا بە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد یاخود ئۆڵمپیک ناسراوە، پاڵەوانییەتییەکی گەورەی نێونەتەوەییی فرەوەرزشییە بە شێوەیەکی ئاسایی چوار ساڵ جارێک لە وڵاتێک بەڕێوە دەچێت. یەکەمجار لە ساڵی ١٨٩٦ لە شاری ئەتینای پایتەختی یۆنان بەڕێوە چوو و دوایین جاریش ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٢٠ کە لە ساڵی ٢٠٢١ لە شاری تۆکیۆی پایتەختی ژاپۆن بەڕێوە چوو ئەمەش بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا. لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی سەرپەرشت و ڕێکخەری ئامادەکارییەکانی شاری خانەخوێ دەکات. لە ھەر پێشبڕکێیەکی ئۆڵۆمپیاددا مەدالیای زێڕ بە پلەی یەکەم، مەدالیای زیو بە پلەی دووەم، ھەروەھا مەدالیای بڕۆنز بە پلەی سێیەم دەبەخشرێت؛ ئەم نەریتە لە ساڵی ١٩٠٤ دەستی پێکرد. یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی زستانە بەھۆی سەرکەوتنی بەرچاوی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە ڕێک خرا. ئەمەش وەک گەورەترین و بەناوبانگترین ڕووداوی نێونەتەوەییی فرەوەرزشی لە جیھاندا سەیر دەکرێت.
 | |
| زانیاری گشتی | |
|---|---|
| وەرزش | یارییەکانی ئۆڵمپیاد |
| دامەزراو |  یۆنان ١٨٩٦ |
ژمارەی پێشبڕکێکان | ٢٩ |
| بەڕێوەبەر(ان) | لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی |
| شێواز | چوار ساڵ جارێک |
| بەشداربووان |
|
| وێبگە | ماڵپەڕی فەرمی |
| شوێنەکانی کۆتایی | |
| پاڵەوان |  ویلایەتە یەکگرتووەکان |
| 1st runners-up | ویلایەتە یەکگرتووەکان (١٩ جار) |
| 2nd runners-up |
|
ئۆڵۆمپیاد لە پڕۆگرامێکی ٤٢ پێشبڕکێی، بەبەشداری کەمتر لە ٢٥٠ وەرزشوانی پیاو لە ١٤ وڵات لە ساڵی ١٨٩٦ بۆ ٣٠٦ پێشبڕکێ و ١١٬٢٣٨ وەرزشوان (٦٬١٧٩ پیاو، ٥٬٠٥٩ ژن) لە ٢٠٦ وڵات لە ساڵی ٢٠١٦ زیادی کردووە. ئەم پاڵەوانییەتییە وەرزشییە لەلایەن ١٩ وڵاتەوە لە پێنج کیشوەر میوانداری کراوە. چوار جار لە ئەمریکا (١٩٠٤، ١٩٣٢، ١٩٨٤، و ١٩٩٦)، سێ جار لە بەریتانیا (١٩٠٨، ١٩٤٨، و ٢٠١٢)، دوو جار لە یۆنان (١٩٨٦ و ٢٠٠٤)، فەرەنسا (١٩٠٠، ١٩٢٤)، ئەڵمانیا (١٩٣٦ و ١٩٧٢)، ئوسترالیا (١٩٥٦ و ٢٠٠٠) و ژاپۆن (١٩٦٤ و ٢٠٢٠)، یەکی یەکجاریش لە سوێد (١٩١٢)، بەلجیکا (١٩٢٠)، ھۆلەند (١٩٢٨)، فینلاند (١٩٥٢)، ئیتاڵیا (١٩٦٠)، مەکسیک (١٩٦٨)، کەنەدا (١٩٧٦)، یەکێتی سۆڤیەت (١٩٨٠)، کۆریای باشوور (١٩٨٨)، ئیسپانیا (١٩٩٢)، چین (٢٠٠٨) و بەرازیل (٢٠١٦).
لەندەن یەکەم شار بوو کە سێ جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی کرد، پاریس ساڵی ٢٠٢٤ بۆ جاری سێیەم میوانداری یایییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە دەکات بەمەش دەبێتە ھاوشانی لەندەن، لۆس ئانجلەسیش ساڵی ٢٠٢٨ میوانداری یارییەکانی ھاوینە دەکات بۆ پێنجەم جار لە مێژووی خۆیدا. تەنھا پێنج وڵات لە ھەموو یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بەشدارییان کردووە ئەوانیش ئوسترالیا، فەرەنسا، بەریتانیا، یۆنان و سویس. ھەروەھا بەریتانیا تاکە وڵاتە کە لە ھەر خولێکی ئۆڵۆمپیاد مەدالیایەکی زێڕی بەدەستھێناوە. ئەمریکا پێشەنگی ژماردنی مەدالیاکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەیە، و لە ١٩ خولی یارییەکان پێشەنگی خشتەی مەدالیاکانی گرتووە، دوای ئەو یەکێتی سۆڤیەت (شەش جار)، و فەرەنسا، بەریتانیا، ئەڵمانیا، چین و تیمی یەکگرتوو ھەریەکەیان بۆ جارێک پێشەنگی مەدالیاکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەیان گرتووە. بەگشتی زیاتر لە ٤٢ وەرزش لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد ئەنجامدراون. بە پشت بەستن بە ناوبانگ و جەماوەری یارییەکان باشترین وەرزشوانانەکان لەلایەن وڵاتانەوە ھەڵدەبژێردرێن بۆ بەشداریکردن لەم پاڵەوانییەتە، لەگەڵ ئەوەش پێویستە وەرزشوانان بەشدارییان ھەبێت لە پاڵەوانییەتەی ناوخۆی و دەرەکییەکان و خاوەن دەستکەوت بێت.
خانەخوێکان
دەستکاریئەمریکا تا ئێستا چوار جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی کردووە، یارییەکانی ساڵی ١٩٠٤ لە شاری سانت لویسی ویلایەتی میسۆری، ویلایەتەیەکگرتوەکانی ئەمریکا لە نێوان لە ١ی تەممووز تا ٢٣ تشرینی دووەمی ١٩٠٤ بەڕێوەچوو بەڕێوەچوو؛ یارییەکانی ساڵی ١٩٣٢ و ١٩٨٤ ھەردووکیان لە لۆس ئانجلەس لە ویلایەتی کالیفۆرنیا بەڕێوەچوون و یارییەکانی ساڵی ١٩٩٦ لە شاری ئەتڵانتای ویلایەتی جۆرجیا ئەنجامدرا. لۆس ئانجلەس ساڵی ٢٠٢٨ بۆ جاری پێنجەم میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە دەکات. ساڵی ٢٠١٢ بەریتانیا بۆجاری سێھەمین لە مێژووی خۆیدا میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی لە لەندەن کرد، بەمەش بووە یەکەم شار کە سێ جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی کردبێت. شارەکانی لۆس ئانجلەس و پاریس و ئەسینا (بەبێ ساڵی ١٩٠٦) ھەریەکەیان میوانداری دوو یاری ئۆڵۆمپیادی ھاوینەیان کردووە. لە ساڵی ٢٠٢٤ فەرەنسا بۆجاری سێھەم لە پایتەختی وڵاتەکەیدا میوانداری ئۆڵۆمپیادی ھاوینە دەکات، بەمەش پاریس دەبێتە دووەم شار کە تا ئێستا سێ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی تێدا بەڕێوەدەچێت. ھەریەکە لە ئوسترالیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، یۆنان و ژاپۆن ھەموویان دوو جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەیان کرد (فەرەنسا و ئوسترالیا پلانیان ھەیە لە ساڵانی ٢٠٢٤ و ٢٠٣٢دا میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بکە، بۆجاری سێھەم). تۆکیۆی ژاپۆن میوانداری ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٢٠ی کرد، و بووە یەکەم شار لە دەرەوەی ئەو نەتەوەیانەی کە زۆرینەیان ئینگلیزی زمان و ئەورووپین دوو جار میوانداری ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بکات، پاش ئەوەی لە ساڵی ١٩٦٤ بۆ یەکەمجار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی کرد. ھەروەھا ھەر یەکە لە بەلجیکا، بەرازیل، کەنەدا، چین، فینلاند، ئیتاڵیا، مەکسیک، ھۆڵەندا، کۆریای باشوور، یەکێتی سۆڤیەت، ئیسپانیا و سوێد، یەکی یەکجار مافی میوانداری کردنی پاڵەوانییەتییەکەی کردووە .کیشوەری ئاسیا چوار جار میوانداری ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی کردووە: لە تۆکیۆ (١٩٦٤ و ٢٠٢٠)، سێئۆل (١٩٨٨)، و پەکین (٢٠٠٨). ئۆڵۆمپیادی ساڵی ٢٠١٦ لە ڕیۆ دێ ژانێرۆ بەرازیل، یەکەم ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بوو کە لە ئەمریکای باشوور بەڕێوەچوو. تاکە دوو وڵاتی نیوەگۆی باشوور کە میوانداری ئۆڵۆمپیادی ھاوینەیان کردووە بریتین لە ئوسترالیا (١٩٥٦، ٢٠٠٠، و ٢٠٣٢ی داھاتوو) و بەرازیل (٢٠١٦)، تا ئێستا ئەفریقا میوانداری ھیچ ئۆڵۆمپیادێکی ھاوینەی نەکردووە.
مێژوو
دەستکاریساڵانی سەرەتایی
دەستکاری
کاتێک پیێر دی کوبێرتین کە پێداگۆجی و مێژوونووسی فەرەنسی بیرۆکەی ڕێکخسننی پێشبڕکێیەکی نێودەوڵەتی بنیاتنا، سەرکەوتنی بەدەستھێنا لە بانگھێشتکردنی وەفدە بیانییەکان بۆ بەشداریکردن لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد، یەکەم خولی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد لە ساڵی ١٨٩٦ لە ئەتینا پایتەختی وڵاتی یۆنان بەڕێوەچوو، شارەزایان، مێژووی دروستبوونی ئۆڵۆمپیادی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ٧٧٦ ساڵ پێش زایین لە وڵاتی یۆنان بە ئاماژەدان بەوەی کە لەسەر دیواری پەرستگاکان نوسراوە، کە چوار ساڵ جارێک یارییەکانی بەڕێوە دەچوون، بەڵام ھەندێکی تر لە شارەزایان مێژووی ئۆڵۆمپیادی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ١٤٠٠ ساڵ پێش زایین.[١] ئەمەش ھۆکارێکی گرینگ بوو بۆ ھەڵبژاردنی ئەتینا وەک شاری میوانداری یەکەم ئۆڵۆمپیاد،[٢] لە لە کۆنگرەیەکدا کە لەلایەن پیێر دی کوبەرتین لە پاریس ڕێکخرابوو، لە ٢٣ی حوزەیرانی ١٨٩٤دا، بە کۆی دەنگ ئەتینا ھەڵبژێردرا. ھەروەھا لەم کۆنگرەیەدا لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی دامەزرا.[٣] تەنھا ٢٤٥ (جێی مشتومڕە) وەرزشوان بەشداری تێدا کرد کە زیاتر لە ٢٠٠ کەسیان یۆنانی بوون، چواردە وڵات (بەپێی لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی، ژمارەکە جێی مشتومەڕە) لە ڕەگەزی نێر بەشداریان کرد. پێشتر ڕووداوێکی نێودەوڵەتی بەم قەبار و شێوەیە ڕێک نەخرابوو. وەرزشوانانی ڕەگەزی مێینە ڕێگەیان پێنەدرا بەشداری پێشبڕکێکان بکەن، لەگەڵ ئەوەش ژنێک بەناوی ستاماتا ڕێڤیتی، بێ گوێدانە یاساکانی ئەم خولە بەشداری پێشبڕکێی ماراسۆنی کرد بەبێ ئەوەی ناوی تۆمار بکرێت.[٤]یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی یەکەم، لە ٦ تا ١٥ی نیسانی ١٨٩٦ بەڕێوەچوو، یەکەم یاری ئۆڵۆمپیاد بوو کە لە سەردەمی نوێ ئەنجامدرا.[٥] لە ئاھەنگی کردنەوەی پاڵەوانییەتییەکە نزیکەی ١٠٠ ھەزار کەس ئامادەبوون. ھەرچەندە زۆرترین وەرزشوانی یۆنان بەشداریان کرد، بەڵام ئەمریکا زۆرترین جار لە ڕکابەرییەکان پلەی یەکەمی وەرگرت، بەشێوەیەک ١١ وەرزشوانی ئەمریکی لە پێشبڕکێکانیاندا پلەی یەکەمیان بەدەستھێنا لە بەرامبەردا وەرزشوانانی یۆنان ١٠جار پلەی یەکەمی لە یارییەکان بەدەستھێنا.[٦][٧]
سەرەڕای چەندین ئاستەنگ و گرفت، بەڵام وەک پاڵەوانییەتییەکی پێشکەوتوو ئاماژەی پێکرا. ئەو کات زۆرترین بینەر و ئامادەبووی ھەبوو لە ھەر پێشبڕکێیەکی وەرزشی نێودەوڵەتی دا؛ و یاریگای پاناتینایکۆ، یەکەم یاریگای گەورە لە سەردەمی نوێدا، زۆرترین ئامادەبووی ھەبوو لەکاتی بەڕێوەچوونی یارییەکان. ئەوەی جێی خۆشحاڵی یۆنانییەکان بوو بەدەستھێنانی پلەی یەکەم بوو لە کێبڕکێی ماڕاتۆن لەلایەن ھاونیشتمانەکەیان سپیریدۆن لویس. لە ماوەی ٢ کاتژمێر و ٥٨ خولەک و ٥٠ چرکەدا مەوداکەی تەواوکرد.[٨] کارل شوومان وەرزشوانی زۆرانباز و جمناسیک سەرکەوتوترین وەرزشوانی ئەڵمانی بوو کە چوار جار پلەی یەکەمی بەدەستھێنا.[٩]
بەرپرسانی یۆنان و خەڵکی یۆنان بە جۆش و خرۆشەوە پێشوازیان لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد دەکرد. ئەم ھەستەش لەلایەن زۆرێک لە وەرزشوانە بەشداربووەکان ھەبوو، بەشێوەیەک داوای ئەوەیان کرد کە ئەتینا ببێتە شاری میوانداری ھەمیشەیی ئۆڵۆمپیاد.[١٠] بەڵام لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی پلانی وابوو کە خولەکانی داھاتوو بگۆڕن بۆ شارە جیاوازەکانی جیھان. ئەوەبوو دووەم ئۆڵۆمپیاد لە پاریس بەڕێوەچوو.[١٠]
دوای چوار ساڵ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٠٠ لە پاریس زیاتر لە چوار ھێندەی وەرزشوانانی بۆ خۆی ڕاکێشا، لەنێویاندا ٢٠ ژن، کە بۆ یەکەمجار ڕێگەیان پێدرا بە فەرمی بەشداری بکەن لە یارییەکانی کریکێت و گۆڵف و کەشتیوانی و تێنسدا. ئۆڵۆمپیاد لەگەڵ پێشانگای جیھانی پاریس تێکەڵ بوون و زیاتر لە ٥ مانگ بەردەوام بوون لە ١٤ی ئایارەوە بۆ ٢٨ی تشرینی یەکەم[١١]تا ئێستاش مشتومڕ لەسەر ئەوە ھەیە کە کام ڕووداو بەڕاستی ئۆڵۆمپیاد بووە[١٢] و بەشێک لە وەرزشوانان ئاگاداری نەبوون لەوەی براوەی پێشبڕکێی ئۆڵۆمپیادن یاخود لە پێشبڕکێیەکی ئۆڵۆمپیاد ڕکابەری دەکەن. ئەم خولەی ئۆڵۆمپیاد ھیچ ئاھەنگی کردنەوە و داخستنی بۆ ئەنجام نەدرا. وەرزشوانانی فەڕەنسا زۆرترین مەدالیای بەدەستھێنا.[١٣]
ساڵی ١٩٠٤ لە شاری سانت لویسی ویلایەتی میسۆری، ویلایەتەیەکگرتوەکانی ئەمریکا لە نێوان لە ١ی تەممووز تا ٢٣ی تشرینی دووەمی ١٩٠٤سێیەمین خولی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بەڕێوەچوو.[١٤][١٥]یەکەمجار بوو کە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد لە دەرەوەی ئەورووپا ئەنجام بدرێت.[١٦] جەنگی ڕووسیا و ژاپۆن و قوورسی گەشتکردن بۆ سانت لویس ھۆکار بوو بۆ ئەوەی کە کەمترین وەرزشوانی ئاست بەرز و پیشەگەر لە دەرەوەی ئەمریکا و کەنەدا بەشداری لە یارییەکانی ساڵی ١٩٠٤بکەن.[١٧][١٧][١٨] تەنھا ٦٢ کەس لەو ٦٥١ وەرزشوانانەی بەشداریی یارییەکانیان کردووە لە دەرەوەی ئەمریکای باکوورەوە ھاتبوون کە نوێنەرایەتی ١٢ بۆ ١٥ وڵات بوون. وەرزشوانانی ئەمریکا بە کۆکردنەوەی ٢٣١ مەدالیای جۆراوجۆر پلەیە یەکەمیان بەدەست ھێنا.[١٩]
ساڵی ١٩٠٦ ولاتی یۆنان لەژێر ناوی «دووەمین یارییە نێودەوڵەتییەکانی ئۆڵۆمپیاد لە ئەتینا پایتەخت» ڕێکخست[٢٠] لە ئێستادا لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بەفەرمی بە یەکێک لە خولەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە ناناسێت،[٢١] لەگەڵ ئەوەش زۆرێک لە مێژوونووسان بە درێژکراوەی زنجیرەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی دەناسێنن و شانازیی بە یارییەکانی ساڵی ١٩٠٦ دەکەن وەک ھۆکارێک بۆ لەناو نەچوونی ئۆڵۆمپیاد. جگە لەوەی یارییەکان سەرکەوتووتر بوون لە یارییەکانی ساڵی ١٩٠٠ و ١٩٠٤، زیاتر لە ٨٥٠ وەرزشوان ڕکابەرییان کردووە.[٢٢]
یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ١٩٠٨ لە شاری لەندەنی شانشینی بەریتانیا لە ٢٧ی نیسان تا ٣١ تشرینی یەکەم بەڕێوەچوو.[٢٣] یەکەمجار بڕیار بوو ئەم خولەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد، شاری ڕۆمای، ئیتالیا میوانداریی بکات بەڵام بەھۆی تەقینەوەی گڕکانی چیای ڤێسۆڤیۆس لە ساڵی ١٩٠٦ و مردنی ١٠٠٠ کەس، توانایی ئیتاڵیا بۆ میوانداری کردنی یارییەکان لاواز کرد، بەو ھۆیەوە بەفەرمی بڕیاردرا یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ئەم خولە لە شاری لەندەن بەڕێوەبچێت.[٢٤]
لە ئۆڵۆمپیادی ١٩٠٨ ژمارەی بەشداربووان جارێکی دیکە بەرزبوونەوە، ٢٢ وڵات بەشداری ئەم خولەی ئۆڵۆمپیادیان کرد، ھەروەھا یەکەم ماراتۆن بە مەودای ئێستای ستاندارد کە ٤٢٫١٩٥ کم (٢٦ میل و ٣٨٥ یاردە) بوو ئەنجامدرا. یەکەم ماراتۆنی ئۆڵۆمپیاد لە ساڵی ١٨٩٦ (تەنھا بۆ پیاوان) بە دووری ٤٠ کم (٢٤ میل و ٨٥ یارد) کرا.[٢٥] مەودای نوێی ماراتۆنەکە بۆ ئەوە ھەڵبژێردرا کە پێشبڕکێکە لەبەردەم شوێنی دانیشتنی بنەماڵەی شاھانەی بەریتانیا تەواو بێت. ماراتۆنەکە ٤٠ کم (٢٤٫٩ میل) لە ساڵی ١٨٩٦، بەڵام دواتر تا ٢ کم گۆڕانکاری بەسەردا ھات بەھۆی بارودۆخی ناوخۆیی وەک شێوازی شەقام و یاریگاکان.[٢٦] لە شەش خولی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاددا (ساڵانی ١٩٠٠ بۆ ١٩٢٠) ماوەی مەودای پێشبڕکێی ماراتۆن ئاڵوگۆڕی بەسەرھات.
لە پێشبڕکێی ماراتۆنی ساڵی ١٩٠٨دا، ڕاکەری ئیتاڵی دوراندۆ پێتری لە پێش سەرجەم یاریزانەکان چووە ناو یاریگا، نزیک بوو لە ھێڵی کۆتایی بەڵام ماندوویەتی و ھیلاکی زۆری پێوە دیار بوو کەوتە سەر زەوی پێش ئەوەی بتوانێت ھێڵی کوتایی ببڕێت؛ بۆیە لەلایەن بەرپرسانی چاودێری وەرزشوانان یارمەتییاندا بۆ ھەڵسانەوە و تێپەڕاندنی ھێڵی کۆتایی، بەڵام بەھۆی ئەم کارەوە بێ بەشکرا لە خەڵاتەکان.[٢٧][٢٨] جۆنی ھایس وەرزشوانی ئەمریکی دوای پیتری گەیشتە ناو یاریگا و پلەی یەکەم و مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا.[٢٩] وەک قەرەبووی بێ بەشبوونی لە پلەی یەکەم و مەدالیای ئۆڵۆمپیاد، شاژنە ئەلێکساندرا جامێکی زیوی بەخشی بە پیتری.[٣٠] ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٧٨ ڕۆژ بوو (شەش مانگ و چوار ڕۆژ) ئەمەش درێژترین و زۆرترین ماوە بوو لە مێژووی ھاوچەرخی ئۆڵۆمپیاد.[٣١] وەرزشوانانی بەریتانیا ١٤٦ مەدالیایان بەدەستھێنا، کە ٩٩ مەدالیای زیاتر بوو لە ئەمریکییەکانی کە پلەی دووەمی بەدەستھێنا، ئەمەش باشترین ئەنجامی وەرزشوانانی بەریتانیا تا ئەمڕۆ.[٣٢]
یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بەردەوام بوو لەگەشەکردن، لە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩١٢ شاری ستۆکھۆڵمی سوێد کە لە ٥ی ئایار بۆ ٢٧٧ی تەممووزی ١٩١٢ بەڕێوەچوو. ٢٨ وڵات و ٢٤٠٧ وەرزشوان کە ٤٨٨ لە کچان و ژنان بوون بەشداریان کرد. ئۆڵۆمپیای ھاوینەی ستۆکھۆڵم یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوون کە بیرۆکەی ڕەسەنی پیێر دی کوبێرتین بەدیھێنا. بۆ یەکەمجار لە دوای دەستپێکردنی یارییەکان لە ساڵی ١٨٩٦، وڵاتانی پێنج کیشوەر لە ئۆڵۆمپیادەکە بەشداریانکرد. ٢٨ نەتەوە و ٢٤٠٧ وەرزشوان کە ٤٨ ژن بوون لە ١٠٢ پێشبڕکێ لە ١٤ یاری وەرزشیدا بەشداریان کرد. ھەروەھا لەم خولەدا بۆیەکەمجار پێشبڕکێی ھونەری و خۆفڕێدانە ناو ئاو و مەلەوانی ژنان ئەنجامدرا، ھەر لەم خولەش بوون کە ھەردوو یاری دیکاسلۆن و پێشبرکێی پێنج یاری، ئەنجامدراو و لە ھەردووکیشیان جیم سۆرپ مەدالیای زێری بەدەستھێنا.[٣٣]لە ھەنگاوێکی جیاوازدا لەکاتی یارییەکان کاتژمێری کارەبایی خرایە بواری جێبەجێکردنەوە،[٣٤] وڵاتی خانەخوێ ڕێگەی بە پێشبڕکێی مستانی (بۆکسێن) و خلیسکێنەی سەر شەقام نەدا ویلایەتە یەکگرتووەکان زۆرترین مەدالیای زێڕی بردەوە (٢٥) لەکاتێکدا سوێدزۆرترین مەدالیای بە گشتی بردەوە (٦٥).[٣٥][٣٦]بڕیاربوو ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩١٦ لە بەرلین پایتەختی ئەڵمانیا بەڕێوەبچێت بەڵام بەھۆی دەستپێکردنی جەنگی جیھانی یەکەم ھەڵوەشایەوە.
سەردەمی نێوان جەنگەکان
دەستکاریدوای تەواوبوونی جەنگی جیھانی یەکەم جارێکی دیکە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد دەستی پێکردەوە، یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ئەنتۆێرپ لە ساڵی ١٩٢٠ لە بەلجیکا کە بەھۆی جەنگەوە زیانی بەر شارەکە کەوتبوو بەڵام چەندین ژمارەی پێوانەیی لەم ئۆڵۆمپیادە تۆمارکران، لەم ئۆڵۆمپیادە ٢٬٦٢٦ (٢٬٥٦١ پیاو، ٦٥ ژن) لە ٢٩ وڵات بەشدارییان کرد، مەجەرستان، ئەڵمانیا، نەمسا، بولگاریا و ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی، بەھۆی ڕۆڵیان لە ھەڵگیرساندنی جەنگی جیھانیی یەکەم، قەدەغەکران لە بەشداریکرد. نێدۆ نادی لە پێشبڕکێکانی شمشێربازیدا ٥ مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا. دوک کاھانامۆکو، وەرزشوانی مەلەوانی ئەمریکی توانی جارێکی دیکە مەدالیای زێر لە مەلەوانی ١٠٠ مەتری بەدەست بھێنێت ھاو شێوەی ئۆڵۆمپیادی ١٩١٢.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٤ لە پاریس بەڕێوەچوو، ڕێوڕەسمی کردنەوەی پێشبڕکێکە لە ٥ی تەممووز بەڕێوەچوو، بەڵام ھەندێک پێشبڕکێ پێشتر لە ٤ی ئایار دەستیان پێکردبوو. ئەم پاڵەوانێتییە دووەمجار بوو کە شاری پاریس میوانداری بکات (دوای ساڵی ١٩٠٠)، بەمەش بووە یەکەم شار کە دوو جار میوانداری ئۆڵۆمپیاد بکات. یەکێک لە ژمارە پێوانەیییەکانی ئەم ئۆڵۆمپیادە ڕاکەری فینلەندی پاڤۆ نورمی تۆماری کرد، کاتێک توانی پێنج مەدالیای ئەم ئۆڵۆمپیادە بەدەستبھێنێت کە دوانیان لە پێشبڕکێی ١٥٠٠ مەتری و ٥٠٠٠مەتری پیاوان بوون. لەم خولەی ئۆڵۆمپیادا ٣٠٨٩ (٢٩٥٤ پیاو، ١٣٥٥ ژن) وەرزشوان لە ٤٤ نەتەوەی جیا بەشداریان کرد. وەرزشوانانی ئەمریکا زۆرترین میدالیای زێڕیان بەدەستھێنا کە ٤٥ مەدالیابوو ھەروەھا پلەی یەکەمیشیان وەرگرت بە کۆکردنەوەی ٩٩ مەدالیای گشتی؛ بۆیەکەمجار شوێنی تایبەت بەمانەوەی وەرزشوانان کە بە گوندی ئۆڵۆمپیاد دەناسرا دروست کران.
.jpg)
لە ٢٨ی تەممووز ئاھەنگی کردنەوەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٨ لە شاری ئەمستەردامی پایتەختی ھۆلەند بەڕێوەچوو.[٣٧][٣٨]یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوو کە ڕێگای بە مێینەکان دا لە یارییەکانی گۆڕەپان و مەیدان بەشداری بکەن، ھەروەھا بۆ یەکەمجار سپۆنسەری پاڵەوانیتییەکە کرا لەلایەن، کۆمپانیای کۆکاکۆلا. لەم خولەی ئۆڵۆمپیاد دا ٢٨٨٣ (٢٦٠٦ پیاو، ٢٧٧ ژن) وەرزشوان لە ٤٦ نەتەوەی جیاواز بەشداری ١٠٩ یاری لە ١٣ ڕوودای وەرزشی کرد. ئەمریکا زۆرترین میدالیای زێڕ و کۆی گشتی بەدەستھێنا. ئەڵمانیا بە پلەی دووەم و فلەند پلەی سێیەمی بەدەست ھێنا.[٣٩]
ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٣٢ی لۆس ئانجلەس بەھۆی بێبازاڕیی مەزن کاریگەری بەرچاوی ھەبوو لەسەر پاڵەوانییەتییەکە، ئەمەش بووە ھۆی کەمبوونەوەی ژمارەی ڕکابەر و وڵاتە بەشداربووەکان. سەرۆکی ئەو کاتەی ویلایەتە یەکگرتووەکان، ھێربێرت ھۆڤەر ئامادەی یارییەکان نەبوو. ھەڵبژاردنی شاری میوانداری ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٣٢ لە ٢٣ەمین دانیشتنی IOC لە ڕۆمای ئیتاڵیا لە ٩ی نیسانی ١٩٢٣ ئەنجام درا. لەبەر ئەوەی کە ھیچ شارێکی دیکە خۆیان کاندید نەکرد، پێشوەختە شاری لۆس ئانجلۆس مافی میوانداریکردنی ئەم خولەی ئۆڵۆمیادی وەرگرت. ١٣٣٢ (١٢٠٢ پیاو، ١٢٦ ژن) وەرزشوان لە ١١٣ یاری جۆراوجۆر پێشبڕکێیان لەسەر بردنەوەی مەدالیاکانی ئۆڵۆمپیاد کرد. وڵاتی خانەخوێ کە ئەمریکا بوو بە کۆکردنەوەی ٤١ مەدالیای زێڕ و ١٠٣ مەدالیای گشتی پلەی یەکەمی بەدەست ھێنا.[٤٠]
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٣٦ لە ١ تا ١٦ی ئابی ١٩٣٦ لە بەرلینی ئەڵمانیا بەڕێوەچوو. بەرلین لە ٢٩ەمین دانیشتنی IOC لە ٢٦ی نیسانی ١٩٣١دا توانی سەرکەوتن بەدەستبھێنێت لە مافی میوانداریکردنی ئەم خولەی ئۆڵۆمپیادەکە.[٤١] ئەدۆلف ھیتلەر ڕێبەری نازی و سەرۆکی ئەو کاتەی ئەڵمانیا بڕیاریدا ئەم خولەی ئۆڵۆمپیاد باشتر لە خولەکانی دیکە بەڕێوەبچێت بۆ ئەو مەبەستە یاریگایەکی تایبەتی گۆڕەپان و مەیدانی دروست کرد کەجێگای ١٠٠ ھەزار کەس دەبووەوە، کە شەش ھۆڵی لەشجوانی تێدابوو.[٤٢] بۆیەکەم جار یارییەکان لە تەلەڤیزیۆن نیمایشکرا و پەخشی ڕادیۆی بۆ گواستنەوەی یارییەکان گەیشتە ٤١ وڵات.[٤٣] لەم خولەدا ٤٩ وڵات بەشداری ئۆڵۆمپیادی بەرلینیان کردووە، لەکاتێکدا لە ساڵی ١٩٣٢دا ٣٧ وڵات بەشدارییان کردووە، پێنج وڵات یەکەم جار بەشداری ئۆڵۆمپیادی فەرمی خۆیان لەم یارییانەدا کرد ئەوانیش ئەفغانستان، بەرموودا، بۆلیڤیا، کۆستاریکا و لیختنشتاین. یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی بەرلین لە ساڵی ١٩٣٦ لەلایەن حکوومەتی ئەڵمانیاوە وەک دەرفەتێکی زێڕین بۆ بەرەوپێشبردنی ئایدۆلۆژیای نازیزم سەیرکرا. پارتی نازی دەسەڵاتدار، لینی ڕیفێنستالی سینەماکاری ڕاسپارد بۆ وێنەگرتنی کاتی یارییەکان، ھەروەھا بۆیەکەمجار یارییەکان لە تەلەڤیزیۆن نیمایشکرا و پەخشی ڕادیۆی بۆ گواستنەوەی یارییەکان گەیشتە ٤١ وڵات.[٤٣] ٣٩٦٣ (٣٦٣٢ پیاو، ٣٣١ ژن) وەرزشوان بەشداریان کرد. جێسی ئۆوێنزی ئەمریکی لە پێشبڕکێکانی ڕاکردنی خێرا و بازدانی درێژدا چوار میدالیای زێڕی بەدەستھێنا، بەمەش بووە یەکێک لە سەرکەوتووترین وەرزشوانە بەشداربووەکانی ئۆڵۆمپیاد،[٤٤]ھەروەھا لە ئۆڵۆمپیادی بەرلین ھەڵکردنی مەشخەڵی ڕێلەی ھاتە ئاراوە؛ کە دواتر وەک سمبوولی ئۆڵۆمپیاد لەسەرجەم خولەکانی بەکارھات، و ڕێوڕەسمی کردنەوەی یارییەکان بە ھەڵکردنی مەشخەڵ دەست پێ دەکات. بەھۆی جەنگی جیھانی دووەمەوە، یارییەکانی ساڵی ١٩٤٠ (کە بڕیار بوو لە تۆکیۆ بەڕێوەبچێت و لەگەڵ سەرھەڵدانی جەنگدا بە شێوەیەکی کاتی گواسترایەوە بۆ ھێلسینکی) ھەڵوەشایەوە. ھەروەھا بڕیار بوو یارییەکانی ساڵی ١٩٤٤ لە لەندەن بەڕێوەبچێت بەڵام ھەڵوەشایەوە؛ بەھۆی جەنگی جیھانی دووەم، لەبری ئەوە لەندەن مافی میوانداریکردنی یەکەم ئۆڵۆمپیادی دوای جەنگی کرد لە ساڵی ١٩٤٨.
_D._N._Stewart_DSO_MC,_the_British_Equestrian_Team._Royal_Scots_Dragoon_Guards_(Carabiniers_and_Greys),_Regimental_Museum,_Edinburgh_Castle,_Scotland,_UK..jpg)
دوای جەنگی جیھانی دووەم
دەستکاری
یەکەم یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد دوای جەنگ لە ساڵی ١٩٤٨ لە لەندەن لە ٢٩ی تەممووز تا ١٤ی ئابی ١٩٤٨ بەڕێوەچوو، ئەمە دووەم جار بوو لەندەن میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بکات، بەھۆی سەختی بارودۆخی ئابووری کە بەھۆی جەنگەوە دروست ببوو، ھیچ شوێنێکی نوێ بۆ یارییەکان دروست نەکرا.[٤٥] بە ٤١٠٤ وەرزشوان (٣٧١٥ پیاو و ٣٩٠ ژن) لە ٥٩ وڵاتی جیاواز بەشداریان کرد. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا زۆرترین میدالیای زێڕ و کۆی گشتی بەدەستھێناوە، ھەریەکە لە گویانای بەریتانی (گویانای ئێستا)، بۆرما (میانماری ئێستا)، سیلۆن (سریلانکای ئێستا)، ئێران، عێراق، جامایکا، کۆریا، لوبنان، پاکستان، پورتوگال، سانگاپوور، سوریا، ترینیداد و تۆباگۆ، و ڤەنزوێلا بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەشداری ئۆڵۆمپیادیان کرد؛ فلیپین و ھیندستان و پاکستان وەک نەتەوەیەکی تەواو سەربەخۆ لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد دا بەشداریان کرد. خانمە وەرزشوانی ھولەندی فانی بلانکەرز-کۆین لە یارییەکانی گۆڕەپان و مەیدان چوار میدالیای زێڕی بەدەستھێنا لە سێ پێشبڕکێی ڕاکردنی خێرا، بازدان. ئەمەش ھەمان دەستەکەوتی جێسی ئۆوێنزی وەرزشوانی ئەمریکی بوو لە ئۆڵۆمپیادی ١٩٣٦ی بەرلین. ڕێگە بە ئەڵمانیا و ژاپۆن نەدرا بەشداری بکەن بەھۆی تاوانەکانیان لە جەنگدا.
یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٥٢ لە ١٩ی تەممووز تا ٣ی ئابی ١٩٥٢ لە ھێلسینکی پایتەختی فینلاند بەڕێوەچوو. تیمی یەکێتی سۆڤیەت بۆ یەکەمجار بەشداری کرد و یەکسەر بوو بە یەکێک لە تیپە باڵادەستەکان (لە ڕووی ژمارەی مەدالیای زێڕ و کۆی گشتی مەدالییاکان پلەی دووەمیان بەدەستھێنا). ئیمیل زاتۆپێک ی چێکۆسلۆڤاکیای وەرزشوانی گۆڕەپان و مەیدان، توانی لە ڕاکردنی مەودای ٥٠٠٠مەتری و ١٠ھەزار ماتری و ماراسۆن پلەی یەکەم و مەدالیای زێڕ بباتەوە، پێشتریش لە ئۆڵۆمپیادی ١٩٤٨ مەدالیایەکی زێڕ و زیوی بەدەستھێنابوو.[٤٦][٤٧] کۆماری گەلی چین، ھۆنگ کۆنگ، ئیندۆنیزیا، ئیسرائیل، تایلەند و سارلاند بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەشداریی ئۆڵۆمپیادیان کرد. وەرزشوانانی ئەمریکا زۆرترین میدالیای زێڕ و کۆی گشتیان بەدەست ھێنا.[٤٨]
یارییەکانی مێلبۆرن لە ساڵی ١٩٥٦ لە ٢٢ی تشرینی دووەم تا ٨ی کانوونی دووەمی ١٩٥٦ لە شاری مێلبۆرن لە ویلایەتی ڤیکتۆریا لە ئوسترالیا بەڕێوە چوو.[٤٩][٥٠] بەگشتی ٦٧ وڵات بەشدارییان تێدا کردووە. کەمبۆدیا، ئیتیۆپیا، فیجی، کینیا، لیبێریا، فیدراسیۆنی مالایا، بۆرنێۆی باکوور (مالیزیا) و ئۆوگاندا، یەکەم بەشدارییان بوو. وەرزشوانانی ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات و ئەڵمانیای ڕۆژاوا بە یەک تیم بەشدارییان کرد.[٥١] ھۆلەندا و ئیسپانیا و سویس (بەھۆی لەشکرکێشی سۆڤیەت بۆ سەر مەجەرستان) و میسر و عێراق و لوبنان (بەھۆی قەیرانی سوێس) و کۆماری گەلی چین (بەھۆی بەشداری تایوان) بایکۆتی ئەم خولەیان کرد، بەڵام بەشێکیان بەشدارییان لە یارییە سوارچاکییەکان کرد لە ستۆکھۆڵم. بەھۆی بڵابوونەوەی ڤایرۆسی ناو دەمی ئاژەڵان لە بەریتانیا و یاسا توندەکانی کەرەنتینەکردن لە ئوسترالیا، چالاکییەکانی ئەسپسوار لە ستۆکھۆڵم بەڕێوەچوو. بابی مۆرۆ، ڕاکەری ئەمریکی ٣ مەدالیای زێری لە ڕاکردنی ١٠٠م و ٢٠٠م و ٤ × ١٠٠ م ڕێلەی بەدەستھێنا.[٥٢]ھەروەھا ڕاکەری سۆڤیەت، ڤلادیمێر کوتس لە ھەردوو پێشبڕکێی ٥٠٠٠ مەتری و ١٠٬٠٠٠ مەتریدا مەدالیای زێری بەدەستھێنا.[٥٣]ھەڵبژاردەی ھۆکی مەیدانی ھیندستان شەشەمین مەدالیای زێری لەسەر یەک بردەوە.[٥٤] ڕان دێلینی لە ڕاکردنی ١٥٠٠ مەتریدا مەدالیای زێڕی بۆ ئێرلەندا بەدەستھێنا، کە یەکەم و دوایین مەدالیای زێڕە لەم پێشبڕکێیە ئیرلەند بەدەستی ھێنابێت.[٥٥]وەرزشوانانی یەکێتی سۆڤیەت بە کۆکردنەوەی ٣٧ مەدالیای زێر و کۆی گشتی ٩٨ مەدالیا پلەی یەکەمی وەرگرت، دوای ئەو وەرزشوانانی ئەمریکا بە پلەی دووەم ھاتن وەرزشوانانی وڵاتی خانەخوێ بە کۆکردنەوەی ١٣ مەدالیای زێر و ٣٥ مەدالیا لە کۆی گشتی مەدالیاکان پلەی سێیەمی بەدەستھێنا.[٥٦]
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٦٠ لە ٢٥ی ئاب تا ١١ی ئەیلوولی ١٩٦٠ لە ڕۆمای لازیۆی ئیتاڵیابەڕێوەچوو.[٥٧] ڕۆما پێشتر بۆ بەڕێوەبردنی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٨ دەستنیشانکرابوو، بەڵام دوای تەقینەوەی چیای ڤیزۆڤیۆس لە ساڵی ١٩٠٦[٥٨] ھیچ ڕێگەیەکی دیکەی نەبوو جگە لە ڕەتکردنەوە و گواستنەوەی ئەو شەرەفە بۆ شاری لەندەن.[٥٩] لەم ئۆڵۆمپیادە کاسیۆس کلەی کە دواتر بە محەممەد عەلی ناسرا لەتەمەنی ١٨ ساڵی بەشداری کرد و مەدالیای زێڕی لە کێشی سووک بەدەستھێنا،[٦٠]بەپێی ژیاننامەکەی کە لەلایەن خۆیەوە نوسراوە لە ساڵی ١٩٧٥ مەدالیاکەی ھەڵداوەتە ڕووباری (ئۆھایۆ)، ھۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ پێنادی کار لە چێشتخانەیەک لە شارۆچکەی زێدی خۆی لە شاری لویسڤیل لە ویلایەتی کێنتاکیی ئەمریکا، بەھۆی ڕەزگەزپەرستییەوە.[٦١] دوای ٣٦ ساڵ لە ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٩٦ لە ئەتڵانتا مەدالیای نوێی پێبەخشرا.[٦٢] یەکێک لە ڕووداوە سەرنجڕاکێشەکانی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٦٠دا بریتی بوون لە بەدەستھێنانی مەدالیای زێڕ لە پێشبڕکێکانی ١٠٠ مەتر و ٢٠٠ مەتر و ٤ × ١٠٠ مەتری لەلایەن خانمە وەرزشوانی ئەمریکی ویلما ڕودۆڵف.[٦٣]وەرزشوانی ئیتیۆپیا ئابێبێ بیکیلا وەک یەکەم ڕەشپێستی کیشوەری ئەفریپا مەدالیای زێری لە ماراسۆن بەپێی ڕووت بردەوە.[٦٤] کریس ڤۆن سالتزا خانمە مەلەوانی ئەمریکی لە تەمەن ١٦ساڵی چوار مەدالیای لە یارییەکانی مەلەوانی سەر ئاستی خانمان بەدەستھێنا کە سی مەدالیایان زێربوو.[٦٥] ھەڵبژاردەی ھۆکی مەیدانی پەکستان دوای بردنەوەی لە ھەڵبژاردەی ھۆکی مەیدانی ھیندستان توانی یەکەم مەدالیای خۆی لە ئۆڵۆمپیاد بەدەست بھێنێت[٦٦]و سەرکەوتنەکانی ھۆکی ھیندستان ڕابگرێت کە لە ساڵی ١٩٢٨ بۆ شەش خولی لەسەر یەک پلەی یەکەمی بەدەستھێنابوو.[٦٧]ئەمە دوایین بەشداری ئەفریقای باشوور بوو لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد، چونکە دواتر بەھۆی پەیڕەوکردنی سیاسەتی ئەپارتاید، لە یارییەکان قەدەغەکرا تا ساڵی ١٩٩٢ کە سیاسەتی ئەپارتایدی ھەڵوەشاندنەوە.[٦٨]
یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٦٤ لە ١٠ تا ٢٤ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٤ لە تۆکیۆی پایتەختی ژاپۆن بەڕێوەچوو، تۆکیۆ مافی ڕێکخستنی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٤٠ی پێبەخشرابوو، بەڵام بەھۆی لەشکرکێشی ژاپۆنەوە بۆ سەر چین مافی ڕێکخستنی لێ سەندرایەوە و گواسترایەوە بۆ ھێلسینکی، بەھۆی پێشکەوتنەکانی تەکنەلۆژیا و بواری پەیوەندی جێگای سەرنج بوو. یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوو کە لە سەرانسەری جیھاندا لە تەلەڤیزیۆنەکاندا پەخشکران، یارییەکانی ساڵی ١٩٦٤ خاڵی وەرچەرخان بوو لە زیاتر زە جیھان بوونی پاڵەوانییەتییەکە. جودۆ بۆ یەکەمجار وەک یارییەکی فەرمی لە ئۆڵۆمپیادەکە ناسێنرا، و وەرزشوانی جودۆ ھۆلەندی ئەنتۆن گیسینک لە یاری کۆتایی بەشی کێشی کراوەدا سەرکەوتنی بەدەستھێنا، لە ڕکابەرە ژاپۆنییەکەی ئاکیۆ کامیناگای بردەوە، ئەمەش جێگای سەرنج و کاردانەوەی ھاندەرانی ژاپۆنی بوو.
یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٦٨ لە ١٢ تا ٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٨ لە مەکسیکۆ سیتیلە مەکسیک بەڕێوە چوو. ئەمە یەکەم جار بوو لە ئەمریکای لاتین میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە کرا و یەکەم ئۆڵۆمپیادیش بوو کە لە وڵاتێکی ئیسپانی زماندا ئەنجام درا. چەند ڕووداوێکی سەرنج ڕاکێشی تێدا ڕوویدا. لە ئاھەنگی خەڵاتکردنی مەدالیاکان لە پێشبڕکێی ڕاکردنی ٢٠٠ مەتری پیاوان، وەرزشوانانی ڕەشپێستی ئەمریکی تۆمی سمیس (زێڕ) و جۆن کارلۆس (برۆنزی) ھەڵوێستیان بۆ مافە مەدەنییەکان دەڕبڕی بە بەرزکردنەوەی دەستیان بەشێوەی کۆڵەمستی بەرزکراو یاخود کۆڵە مستی گرێدراو کە دەستکێشی ڕەش و گۆرەوی ڕەشیان لەبەرکرد لەبری پێڵاو. ھەروەھا ڤێرا چاسلاڤسکا خانمە وەرزشوانی جمناسیک، وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بە لەشکرکێشی سۆڤیەت بۆ سەر چیکوسلۆڤاکیا لە ساڵی ١٩٦٨، لەکاتی ئاھەنگی خەڵاتکردنی مەدالیاکان سەری خۆی بۆلای ڕاست دانەواند و سەیری بەرزکردنەوەی ئاڵاکانی نەکرد لەکەتی ژەنینی سرودی نەتەوەی یەکێتی سۆڤیەت ئەمەش کاردانەوەی زۆری لێکەوتەوە، وەک پاڵەوانێکی چیکۆسۆلۆڤاکی گەڕایەوە وڵات بەڵام لەلایەن حکوومەتی سۆڤیەت لەو وڵاتە دەرکرا.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٧٢ لە میونشن، باڤاریا، ئەڵمانیای ڕۆژاوا، لە ٢٦ی ئاب تا ١١ی ئەیلوولی ١٩٧٢ بەڕێوەچوو. لەم خولەی ئۆڵۆمپیاددا، جارێکی دیکە سیاسەت بووە ھۆی دروستبوونی کۆمەڵکوژیی میونشن. گرووپێکی چەکداری فەلەستینی بە ناوی ڕێکخراوی ئەیلوولی ڕەش ھێرشیان کردە سەر گوندی ئۆڵۆمپیاد و ھەڵیانکوتایە سەر شوقەی شاندی وەرزشوانانی ئیسرائیل. دوو کەسیان لێ کوشتن و ٩ کەسی دیکەشیان بە بارمتە گرت. چەکدارەکان داوایان لە ئیسرائیل ژمارەیەکی زۆر لە دیلە فەڵەستینییەکان ئازاد بکات. لەکاتی دانوستانەکان حکوومەتی ئیسرائیل داواکانیانی ڕەتکردەوە ئەمەش گرژی بەدوای خۆیدا ھێنا. لە دواجار بڕیاری چوونە دەرەوەیان لە ئەڵمانیا بۆ کرا، بردرانە فڕۆکەخانەیەک، لەوێ لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی ئەڵمانیاوە کەوتنە بۆسەیەکەوە. شەڕ لە نێوان گرووپەکە و ھێزە ئەمنییەکان
ڕوویدا لە ئەنجامدا ١٧ کەس کوژران کە ٥ کەس لە چەکدارەکان بوون. دوای گفتوگۆیەکی زۆر، بڕیاردرا کە یارییەکان بەردەوام بن، بەڵام ئەم ڕووداوە کاریگەری لەسەر ئامادەبوانی ئۆڵۆمپیادەکە ھەبوو.
ھەروەھا ھەندێک دەستکەوتی وەرزشی لەبیرنەکراو لەم خولەی ئۆڵۆمپیاد ڕوویان دا، بەتایبەتی بردنەوەی حەوت مەدالیای زێڕ لەلایەن وەرزشوانی مەلەوانی ئەمریکی مارک سپیتز کە ئەوکاتە ژمارەیەکی پێوانەیی بوو، ھەروەھا بەدەست ھێنانی دوو مەدالیای زێڕ لەلایەن وەرزشوانی فینلەندی لاسێ ڤێرین لە پێشبڕکێکانی ٥٠٠٠ مەتر ی و ١٠ ھەزار مەتر، و ھەروەھا بردنەوەی سێ میدالیای زێڕ لەلایەن ئەستێرەی جمناسیکی سۆڤیەت، ئۆلگا کۆربوت.
یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٧٦ کە لە ١٧ی تەممووز تا ١ی ئابی ١٩٧٦ لە مۆنتریال لە کێبێک لە کەنەدا بەڕێوەچوو کارەساتی لەو شێوەیەی تێدا ڕووینەدا. مۆنتریال مافی میونداریکردنی ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٧٦ی پێبەخشرا لە ٦٩ەمین دانیشتنی IOC لە ئەمستەردام لە ١٢ی ئایاری ١٩٧٠. بەیەکێک لە پڕ تێچووترین ئۆڵۆمپیادەکانی ھاوینە دادەنرێت کە تێچووی زیاتر لە ٥ ملیار دۆلار بوو (یەکسانە بە ٢٢٫٠٣ ملیار دۆلار لە ساڵی ٢٠٢٠). ئەمەش بەھۆی بێ پلانی و ساختەکاری لە کارەکان، بەڵێندەرەکان (گومان دەکرێت ئەندامی مافیای مۆنتریال بن) لەکاتی وەرگرتنی کارەکان بۆ دروستکردنی بینا و یاریگاکان بڕێکی زۆر پارەیان لە ھەموو گرێبەستەکان زیاتر بردووە و لە ھەمان کاتدا کڕینی پێداویستییەکان بە نرخێکی کەمتر و کوالێتی نزمتر وەک لەوەی لە گرێبەستەکان ھاتبوو ئامادەکردبوو ئەمەش وەک ھۆکارێک بۆ دواکەوتن و بوونی تێچووی زۆری ئۆڵۆمپیادە گەڕێنرایەوە. بیست و نۆ وڵات بایکۆتی ئۆڵۆمپیادەکەیان کرد، بەھۆی ڕەتکردنەوەی داوایەکیان لەلایەن لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بۆ قەدەغەکردنی نیووزلەندا لە بەشداریکردن لە خولەکە ئەمەش دوای ئەوەی ھەڵبژاردەی نیشتیمانی ڕەگبی نیووزلەندا، لە ساڵی ١٩٧٦ گەشتێکیان بۆ باشووری ئەفریقا کردبوو کە سیاسەتی ئەپارتاید پەیڕەودەکرا لە ئەفریقای باشوور لەو کاتەدا. نادیا کۆمانشی وەرزشوانی جیمناسیک ڕۆمانی، بۆ یەکەمجار لە تەمەنی ١٦ ساڵی بەشداری ئەم خولەی کرد توانی چەند ژمارەیەکی پێوانەی تۆمار بکات، ئەویش بە بردنەوەی ٥ مەدالیا کە سیانیان مەدالیای زێڕبوون، ھەروەھا توانی نمرەی تەواو (١٠خاڵ) لەم یارییە بەدەست بھێنێت کە تا ئێستا ھیچ وەرزشوانێکی جیمناسیک نەیتوانیوە ئەو تۆمارە بشکێنێت. لاسێ ڤیرێن بۆجارێکی دیکە توانی لە پێشبڕکێکانی ٥ ھەزار مەتر و ١٠ ھەزار مەتردا پلەی یەکەم و مەدالیای زێڕ بباتەوە کە تا ئێستا ھیچ وەرزشوانێکی فینلەندی نەیتوانیوە بۆ دووخوولی یەک لە دوای یەک پلەی یەکەم لەم پێشبڕکێیانە بەدەست بھێنێت .
کۆتایییەکانی سەدەی بیستەم
دەستکاری
دوای لەشکرکێشی یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٧٩ بۆ سەر ئەفغانستان، ٦٦ وڵات، دیارترینیان ئەمریکا، کەنەدا، ئەڵمانیای ڕۆژاوا و ژاپۆن بایکۆتی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٨٠یان کرد[٦٩][٧٠] کە لە ١٩ی تەممووز تا ٣ی ئابی ١٩٨٠ لە مۆسکۆ، یەکێتی سۆڤیەت، ڕووسیای ئێستا بەڕێوەچوو.[٧١] بایکۆتی وڵاتەکان کاریگەری ھەبوو لەسەر بانگەشەکردن بۆ یارییەکان، لەگەڵ ئەوەش ٥٬١٧٩ وەرزشوان، لە ٨٠ لێژنەی نەتەوەیی لە ٢٠٣ یاری ٢٢ وەرزشدا پێشبڕکێیان کرد، وڵاتی خانەخوێ زۆرترین مەدالیای گشتی و زۆرترین مەدالیا لە کۆی گشتی مەدالیاکان بردەوە.[٧٢] ڕێژەی بەشداری وڵاتان کەمترین ژمارە بوو لە دوای ساڵی ١٩٥٦ەوە. ئەم ئۆڵۆمپیادە یەکەم خول بوو کە لە وڵاتێکی بلۆکی ڕۆژھەڵات ئەنجامدرا، و یەکەم بۆنە و تەنھا ئۆڵۆمپیادی ھاوینەیە کە لە وڵاتێکی زمان سلاڤیدا بەڕێوەچوو. ھەروەھا یەکەمجار بوو کە لە وڵاتێکی کۆمۆنیستیدا ئەم پاڵەوانییەتییە جیھانییە بەڕێوەببرێت.[٧٣]شەش لێژنەی نەتەوەیی بۆ یەکەمجار لەم خولە دەرکەوتن کە ئەوانیش ئەنگۆلا، بۆتسوانا، قوبرس، لاوس، مۆزامبیک و سیشێل بوون،[٧٤]ھەڵبژاردەی ھۆکی مەیدانی زیمبابۆی لەسەر ئاستی خانمان بەشێوەیەکی سەرسوورھێنەر توانیان پلەی یەکەم و مەدالیای زێر بەدەستبھێنن سەرەرای ئەوەی تەنھا پێنج ڕۆژ بەر لە کردنەوەی یارییەکان بانگێشت کرابوون.[٧٥]ئەلێکساندەر دیتیاتین وەرزشوانی جمناسکی یەکێتی سۆڤیەت بووە یەکەم وەرزشوان سۆڤیەتی کە لە یەک یاریدا ھەشت مەدالیا بەدەستبھێنێت، سێ مەدالیای زێڕ و چوار زیو و لەگەڵ یەک برۆنز.[٧٦]گویانا و تانزانیا و زیمبابۆی یەکەم میدالیای ئۆڵۆمپیان بردەوە.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٨٤ لە ٢٨ی تەممووز تا ١٢ی ئابی ١٩٨٤ لە لۆس ئانجلەس لە ویلایەتی کالیفۆرنیای ئەمریکا بەڕێوەچوو.[٧٧] ئەمە دووەم جار بوو کە لۆس ئانجلەس میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بکات. سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا ڕۆناڵد ڕێیگن وتاری کردنەوەی ئۆڵۆمپیادی پێشکەشکرد. وەک وەڵامێک بۆ بایکۆتی ئۆڵۆمپیادی ١٩٨٠ لەلایەن ئەمریکاوە، یەکێتی سۆڤیەت لەگەڵ ١٣ وڵاتی دیکە بڕیاری بایکۆتکردنی ئۆڵۆمپیادەکەیان کرد، ڕۆمانیا و یوگۆسلاڤیا تاکە دەوڵەتی سۆسیالیستی ئەورووپا بوون کە بەشدارییان کرد. ھەروەھا ئەلبانیا و ئێران و لیبیا بە ھۆکاری جۆراوجۆر بایکۆتی ئۆڵۆمپیادیان کرد. ھەرچەندە بایکۆتکردنی یەکێتیی سۆڤیەت و ھاوپەیمانەکانی کاریگەری خۆی ھەبوو بەڵام لەگەڵ ئەوەش ١٤٠ لێژنەی نەتەوە جیاوازەکانی جیھان بەشداری ئەم خولەیان کرد، ئەمەش ژمارەیەکی پێوانەی بوو لەو کاتەدا. چەندین ڕووداو و ژمارەی پێوانەی تۆمارکران، وەرزشوانانی ویلایەتە یەکگرتووەکان بە کۆکردنەوەی ٨٣ مەدالیای زێر (ژمارەی پێوانەی یەکێتی سۆڤیەتی شکاند کە لە خولی ڕابردوو ٨٠ مەدالیای زێری بەدەستھێنابوو) ١٧٤مەدالیای لە کۆی مەدالیاکان بەدەستھێنا.[٧٨]نەوال المتوەکێل لە مەغریب بووە یەکەم خانمە وەرزشوانانی نەتەوەیەکی موسڵمان مەدالیای زێر لە ڕاکردنی ٤٠٠ مەتری بەربەستدا، بەدەستبھێنێت.[٧٩] کارلۆس لۆپێس وەرزشوانی پورتوگال لە تەمەنی ٣٧ ساڵی لە پێشبڕکێی ماراتۆنی مەودا درێژ پلەی یەکەم و مەدالیای زێری بۆ پورتوگال بردەوە، پاش ئەوەی توانی بە ٢:٠٩:٢١ کاتژمێر ماوەی ماراتۆنەکە ببڕێت و ژمارەیەکی پێوانەیی تۆمار بکات کە بۆ ٢٤ ساڵ مایەوە.[٨٠] لی نینگ وەرزشوانی چین لە یاری جمناسیک ٦ مەدالیا (٣ زێر، ٢ زیو، ١ بڕۆنز)ی بەدەستھێنا،[٨١] بەمەش لە چین نازناوی «شازادەی جەمناسیک»ی پێ بەخشرا، دواتریش لە ساڵی ٢٠٠٨ ئاگری ئۆڵۆمپیادی داگیرساند.[٨٢] ھەروەھا پێشبڕکێی پاسکیل سواری سەر شەقام-ئاستی خانمان بووە یەکێک لە یارییە فەرمییەکانی ئۆڵۆمپیاد، و کۆنی کارپێنجەری ئەمریکی یەکەم مەدالیای زێری ئەم پێشبڕکێیەی بردەوە.[٨٣]
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٨ لە شاری سێئول پایتەختی کۆریای باشوور لە ١٧ی ئەیلوول تا ٢ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٨ بەڕێوەچو. ئەمە دووەم ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بوو کە لە ئاسیا بەڕێوەچوو، و ھەروەھا یەکەمجار بوو لە کۆریای باشوور بەڕێوەچوو کە تازە گەشەی ئابووری بەخۆوە بینیبوو. لەگەڵ ئەوەی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٨ بەشێوەیەکی باش پلانی بۆدانرابوو بەڵام بەکارھێنانی مادەی وزەبەخش لەلایەن وەرزشوانە بەشداربووەکان بەرچاوبوو دیارترینیان ڕاکەری کەنەدی بن جۆنسۆن، کاتێک لە پشکنین دەرکەوت کە مادەی وزەبەخشی بەکارھێناوە. کۆریای باشوور بەگشتی پلەی چوارەمی بەدەستھێناوە بەبردنەوەی ١٢ مەدالیای زێڕ و ٣٣ مەدالیا لە بڕۆنز و زیو. ١١٫٣٣١ ھەزار میدیا (٤٫٩٧٨٨ چاپەمەنی نووسراو و ٦٫٣٥٣ وەشاندن)یارییەکانیان لە سەرانسەری جیھان ڕووماڵ کرد. دوایین ئۆڵۆمپیاد بوو بۆ یەکێتیی سۆڤیەت و ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات، چونکە ھەردووکیان لە پێش یارییەکانی ١٩٩٢ ھەڵوەشانەوە، وەرزشوانانی یەکێتی سۆڤیەت زۆرترین مەدالیای زێڕیان بردەوە (٥٥ زێڕ و کۆی گشتی ١٣٢ مەدالیا). ئەو ئامارەی کە نزیکتر بوو لەم ئەنجامە، ٤٨ مەدالیا زێڕەکانی چین بوو لە ساڵی ٢٠٠٨ و کۆی گشتی ١٢١ مەدالیاکانی ئەمریکایە لە ساڵی ٢٠١٦. بە بەراورد بە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٠ (مۆسکۆ) و ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٤ (لۆس ئانجلەس) کە بەپێی ئایدیۆلۆجی بەسەر دووجەمسەر دابەشکرابوون، ئۆڵۆمپیادێک بوو کە تێیدا بایکۆتکردنی بەشێوەیەکی بەرچاو کەمی کرد، لەگەڵ ئەوەش بە تەواوی کۆتایی نەھاتبوو. کۆریای باکوور بایکۆتی ئۆڵۆمپیادەکەی کرد، لەگەڵ ٥ وڵاتی سۆشیالیزم لەنێویاندا کووبا کە ھاوپەیمانی کۆریای باکوور بوو. ھەروەھا ئالبانیا، ئیتیۆپیا و سیشێل وەڵامی ئەو بانگھێشتنامەیەی نەدایەوە کە لەلایەن IOC ەوە نێردرابوو. نیکاراگوا و ماداگاسکار بەھۆی خراپی دارایییەوە بەشدارییان نەکرد، زۆرترین ژمارەی گەلانی بەشداربوو لە سەردەمی جەنگی سارددا تۆمارکرا. ئارووبا، سامورای ئەمریکی، برونێی، دوورگەکانی کۆکۆس، ماڵدیڤ، ڤانواتوو، سەینت ڤینسەنت و گرینادینز، و باشووری یەمەن بۆ یەکەمجار بەشدارییان کرد. لەم خولەدا چەندین ڕووداوێکی سەرنج ڕاکێش ڕوویاندا، کریستین ئاتۆی خانمە مەلەوانی ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات ٦ مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا. ھەروەھا ھەر لە ھەمان پێشبرکێدا، مات بیۆند (پێنج) و جێنێت ئیڤانس (سێ)، مەدالیای زێریان بەدەستھێنا. لە پێشبڕکێکانی سوارچاکی، زۆربەی سوارچاکەکان بەھۆی بەربەست و بەرز و نزمی شوێنی پێشبڕکێکە کە لە دەرەوەی یاریگا بوون، تووشی کەوتنەخوارەوە بوون لەسەر ئەسپەکانیان. لە ئۆڵۆمپیادەکەدا تێنسی سەرمێز بۆیەکەمجار وەک یەکێک لە یارییەکان دیارکرا، وەرزشوانانی چین و کۆریای باشوور ھەریەکەیان بە دوو مەدالیای زێر بوونە براوەی ئەم یارییە. ھەروەھا تێنسی سەر زەوی دوای ٦٤ ساڵ وەک یەکێک لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد گەرایەوە و لە یاری کۆتایی میلۆسلاڤ وەرزشوانی چێکۆسلۆڤاکی لەسەر ئاستی پیاوان و ستێفی گراف ئەڵمانی لەسەر ئاستی خانمان، لە یاری تاکەکەسی مەدالیای زێریان بەدەستھێنا. ھەروەھا بۆ یەکەمجار لە مێژوودا لە ھەموو پێشبڕکێکانی تایبەت بە ئەسپسواری وەرزشوانانی مێینە براوەی یەکێک لە مەدالیاکان بوون. لە یاری کۆتایی تۆپی بالە لەسەر ئاستی پیاوان ھەردوو ھەڵبژاردەی ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت بەیەکگەیشتن، یارییەکە جێگای سەرنح بوو، بەھۆی ڕکابەری و ململانێی نێوان ئەم دوو وڵاتەلە ڕووی سیاسییەوە، دوای یارییەکی بەھێز ھەڵبژاردەی ئەمریکا بە چوار سێت بەرامبەر بە سێتێک یارییەکەی بردەو و بۆ دووەمجار لەسەر یەک مەدالیای زێری بەدەستھێنا دوای ئەوەی لە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٤ پلەی یەکەمی وەرگرتبوو. لەلایەکی دیکەوە ھەڵبژاردەی باسکەی ئەمریکا دوای ئەوەی لە یاری پێش کۆتای بە یەکێتی سۆڤیەت دۆرا، بۆ دووەم جار لە مێژووی خۆیدا نەگەیشتە یاری کۆتایی، پاش ئەوەی لە خولەکانی پشێوو لە ساڵی ١٩٣٦ تا ١٩٨٤ بێجگە لە ساڵی ١٩٧٢ پلەی یەکەم و مەدالیای زێری بەدەستھێنابوو، لە یاری دیارکردنی پلەی سێیەم ڕووبەرووی ھەڵبژاردەی باسکەی ئوسترالیا بوو وەوە، توانی یارییەکەی لێ بباتەوە بەمەش بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیدا مەدالیای بڕۆنزی بەدەستھێنا.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٩٢ لە ٢٥ی تەممووز تا ٩ی ئاب لە شاری بارسێلۆنای ھەرێمی کەتەلۆنیا لەئیسپانیا بەڕێوەچوو. ئەمە یەکەم وکۆتا ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بوو کە لە ئیسپانیا بەڕێوەچوو، لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بڕیاریدا ئۆڵۆمپیادی ھاوین و زستان بە ساڵانی جووت ئەنجام بدات و بەجیاوازی نێوان دووساڵ. ساڵی ١٩٩٢ دوا ساڵ بوو کە ھەردوو ئۆڵۆمپیادی ھاوینە و زستانەی تێدا ئەنجامدرا. ئەم ئۆڵۆمپیادە دووەم و کۆتا دوو یاری ئۆڵۆمپیادی لەسەریەک بوو کە لە ڕۆژاوای ئەورووپا ئەنجامدرا دوای ئۆڵۆمپیادی زستانەی ساڵی ١٩٩٢لە ئەلبێرتڤیل لە فەڕەنسا کە پێنج مانگ پێشتر بەڕێوەچوو. لە یارییەکانی ساڵی ١٩٩٢دا چەندین دەوڵەتی بچووکی ئەورووپی کە لە جەنگی جیھانی دووەمەوە خرابوونە ناو یەکێتی سۆڤیەتەوە، گەڕێنرانەوە بۆ یارییەکان. وەرزشوانی جمناسیتک ڤیتالی شێربۆ ژمارەیەکی پێوانەیی تۆمارکرد دوای ئەوەی توانی پێنج مەدالیای زێڕ بە ھەوڵی تاکەکەسی بەدەستبھێنێت، بەمەش توانی ھەمان ڕیکۆردی، ئێریک ھایدنی لە ئۆڵۆمپیادی زستانەی ساڵی ١٩٨٠دا تۆماربکاتەوە. لە کاتی ھەڵبژاردنی شوێنی بەڕێوەچوونی یارییەکان گومان لە بوونی گەندەڵی ھەبوو لە بڕیاری لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بۆ دیارکردنی ئیسپانیا. بەگشتی ١٦٩ وڵات شاندی خۆیان نارد بۆ بەشداریکردن لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٩٢. بۆ یەکەمجار کرواتیا و سلۆڤێنیا و بۆسنیا - ھەرزەگۆڤینا وەک نەتەوەی سەربەخۆ بەشداریانکرد دوای جیابوونەوەیان لە یوگۆسلاڤیای سۆسیالیست، ھەروەھا نامیبیا و تیمی یەکگرتووی یەمەن (پێشتر باکوور و باشووری یەمەن) بۆ یەکەمجار لە ئۆڵۆمپیاددا بەشدارییان کرد. دوای یەکگرتنەوەیان، شاندی ئەڵمانیا وەک تیمێکی یەکگرتوو بۆ یەکەمجار دوای ساڵی ١٩٦٤ بەشداریان کرد لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد. ئەفریقای باشوور لەلایەن لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتییەوە بانگھێشتکرایەوە بۆ یارییەکان، دوای ئەوەی بۆ ماوەی ٣٢ ساڵ بەشداریکردنی لە وەرزشی نێودەوڵەتی لێ قەدەغەکرابوو، بەھۆی سیاسەتی ئەپارتاید لەو وڵاتەدا. کۆمار
ی فیدراڵی یووگۆسلاڤیا بەھۆی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە قەدەغەکرا، بەڵام وەرزشوانانی یووگۆسلاڤیا ڕێگەیان پێدرا وەک تیمی لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بەشداری بکەن. ئەفغانستان، بروونای، لیبێریا و سۆماڵیا بەشداری ئەم خولەیان نەکرد. تیمی یەکگرتوو (کە لە کۆمارەکانی پێشووی سۆڤیەت بەبێ دەوڵەتانی باڵتیک پێکھاتبوو) لە پێشەنگی ڕیزبەندی مەدالیاکان بوو کە ٤٥ زێڕ و ١١٢ مەدالیای گشتییان بەدەستھێنا.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٩٦ کە بە ئۆڵۆمپیادی سەدەمینیش دەناسرێت[٨٤][٨٥] لە ١٩ی تەممووز تا ٤ی ئاب، لە شاری ئەتڵانتای ویلایەتی جۆرجیا، لە ئەمریکا. بەڕێوەچوو. ئەمە چوارەمین ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بوون کە لەلایەن ئەمریکاوە میوانداری کرا، و سەدەمین ساڵڕۆژی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٨٩٦ لە ئەسینای پایتەخت بوو، کە یەکەمین خولی یارییە ئۆڵۆمپیادەکان بوو. ١٩٧ وڵات، نوێنەرایەتیان لە یارییەکانی ساڵی ١٩٩٦دا ھەبوو، ١٠٬٣١٥ ھەزار وەرزشوان ڕکابەری یەکتریان کرد بۆ بەدەستھێنانی مەدالیاکان. ٢٤ وڵات بۆ یەکەم جار بەشداری ئۆڵۆمپیادیان کرد، کە ١١ وڵاتیان ئەوانەبوون کە لەیەکێتی سۆڤیەت جیابوونەوە و سەربەحۆییان بەدەستھێنابوو، کۆماری فیدراڵی یوگۆسلاڤیا وەک یوگۆسلاڤیا کێبڕکێی کرد. ئەو ١٤ وڵاتەی یەکەم جار لە ئۆڵۆمپیاددا بەشدارییان کرد بریتی بوون لە: ئازەربایجان، بوروندی، کیپ ڤێرد، دوورگەکانی قەمەر، دۆمینیکا، گینێ بیساو، مەقدۆنیا، ناورۆ، دەسەڵاتی فەلەستین، سەینت کیتس و نیڤس، سەینت لووسیا، ساوتۆمێ و پرینسیپی، تاجیکستان و تورکمانستان. ئەو دە وڵاتەی یەکەم جاریان بوو لە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەدا بەشدار بوون (دوای بەشداریکردنیان لە ئۆڵۆمپیادی زستانەی ساڵی ١٩٩٤) بریتی بوون لە: ئەرمینیا، بێلاڕووس، کۆماری چیک، جۆرجیا، کازاخستان، قرقیزستان، مۆڵدۆڤا، سلۆڤاکیا، ئوکراینا و ئۆزبەکستان. کۆماری چێکۆسلۆڤاکیا بۆ یەکەمجار وەک نەتەوەی سەربەخۆ بەشدارییان کرد.
یەکێک لە ڕووداوە گرینگەکانی ئەم ئۆڵۆمپیادە بریتیبوو لەوەی وەرزشوانی ئەمریکی مایکل جۆنسۆن لە ڕاکردنی ٢٠٠مەتری پیاواندا لەبەردەم ھاندەرانی وڵاتەکەی توانی ڕیکۆردی جیھانی بشکێنێت کاتێک مەوداکەی بە ١٩چرکە و ٦٦ لە سەدی چرکە تەواوبکات، محەممەد عەلی کە بە ڕوونی تووشی نەخۆشی پارکینسۆن بووە، مەشخەڵی ئۆڵۆمپیادی داگیرساند و لەھەمانکاتیش مەدالیایەکی وەک جێگرەوەی مەدالیاکەی ساڵی ١٩٦٠ کە فڕێیدابووە ناو ڕووبارەوە وەرگرت. یەکێکی دیکە لە ڕووداوەکانی ئەم ئۆڵۆمپیادە، کاتێک بۆمبێک لە کاتی ئاھەنگێڕانێک لە پارکی ئۆڵۆمپیادی سەدەمین ساڵدا تەقییەوە، کە لە ئەنجامدا کەسێک کوژرا و١١١ کەسی دیکە برینداربوون کە دواتر کەسێک بە جەڵدەی دڵ بەھۆی ئەم ڕووداوە مرد، لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٠٣دا، تۆمەتباری سەرەکی ئەم ڕووداوە بە ناوی ئێریک ڕۆبەرت ڕودۆڵف دەستگیرکرا. وەرزشوانانی ئەمریکا پلەی یەکەمیان بەدەست ھێنا لە وەرگرتنی مەدالیاکان کە ١٠١ مەدالیای گشتی بوو لە ناویان ٤٤ مەدالیای زێڕبوون.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٠، زۆرجار ناسراو بە سیدنی ٢٠٠٠ یان ئۆڵۆمپیادی ھەزار ساڵە، ٢٣ھەمین خولی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بوو کە لە ڕێکەوتی ١٥ی ئەیلوول بۆ ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٠ لە سیدنی، نیو ساوت وێڵزی ئوستڕالیا بە بەشداری ١٩٩ وڵات بەڕێوەچوو.[٨٦][٨٧] ئۆڵۆمپیادەکە بۆ دووەمین جار لە ئوستراڵیا و نیوەگۆی باشوور میوانداریکرا، شاری سیدنی لە ساڵی ١٩٩٣ وەک شاری خانەخوێی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٠ دیارکرا. چەندین ڕووداوی وەرزشی لەم ئۆڵۆمپیادە تۆمارکران، ئیان تۆرپی وەرزشوانی مەلەوانی ئوسترالی توانی ٣ مەدالیای زێڕ بەدەستبھێنێت ، ئیریک «ئیل» موسامبانی، وەرزشوانی مەلەوانی ئیستوایی سەرنجی میدیاکانی بەلای خۆیدا ڕاکێشا کاتێک لە پێشبڕکێی ١٠٠مەتری پیاواندا مەودای پێشبڕکێکەی بە تەواوکرد بە خاوترین کات لە مێژووی ئۆڵۆمپیاددا. سەرەڕای ئەوەش ئەو پلەی یەکەمی بەدەستھێنا چونکە ھەردوو ڕکابەرەکەی بەھۆی خۆ ھەڵدانیان پێش دەستپێکردن بێبەشکرا بوون. ١٩٩ لێژنەی نەتەوەجیاوازەکان بەشدارییان لە یارییەکانی سیدنیدا کردووە، دوو وڵات زیاتر لە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٩٦؛ لەم خولەدا ئێریتریا و ویلایەتە فیدراڵییەکانی مایکرۆنیزیا و کۆماری پالاو، بۆیەکەمجار بەشداری ئۆڵۆمپیادیان کرد .ئەفغانستان تاکە بەشداربووی ساڵی ١٩٩٦ بوو، کە بەشداری ئۆڵۆمپیادی ٢٠٠٠ی نەکرد، بەھۆی دەسەڵاتی تاڵیبان لە ئەفغانستان و ستەمەکانیان لە ژنان و قەدەغەکردنی وەرزش، بەشداریان لێ قەدەغەکرا.
سەرەتای سەدەی بیست و یەکەم
دەستکاریئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٤ لە ١٣ تا ٢٩ی ئاب لە ئەتینا پایتەختی یۆنان بەڕێوەچوو.[٨٨] ١٠٫٦٢٥ وەرزشوان لە ٢٠١ وڵات بەشدارییان تێدا کرد،[٨٩] لە دوای ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٩٦ەوە ئەمە یەکەمجار بوو کە ھەموو ئەو وڵاتانەی کە لێژنەی ئۆڵۆمپیان ھەبوو ئامادەبوون، ھەروەھا ئەتینا پایتەختی یۆنان، پاش ساڵی ١٨٩٦ بۆ جارێکی دیکە میوانداری یارییەکانی کردەوە. بە یەکێک لە سەرکەوتووترین ئۆڵۆمپیادەکان دادەنرێت،[٩٠] بڕی ٧٫٢ملیار دۆلار لە ئامادەکاری بۆ ڕێکخستنی ئەم پاڵاوانییەتییە لەلایەن حکوومەتی یۆنانەوە خەرجکرا. لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی کێبڕکێ لە نێوان گەلان لە سەرانسەری جیھان، وەرزشوانانی ئەمریکا زۆرترین مەدالیای زێڕ و مەدالیای گشتیان بەدەستھێنا و لە دوای ئەویش چین و ڕووسیا دێن. ھەروەھا لەم ئۆڵۆمپیادە چەندین ژمارەی پێوانەیی جیھانی و ئۆڵۆمپی شکێنران. یۆنان بە بەدەستھێنانی ٦ مەدالیای زێڕ و ٦ مەدالیای زیو و ٤ برۆنز، باشترین ئەنجامی خۆی لە ماوەی زیاتر لە ١٠٠ ساڵدا (لەدوای میوانداریکردنی ئۆڵۆمپیادی ١٨٩٦)، بەدەستھێنا.[٩١] ھەروەھا بەردەوام بوو لە سەرکەوتنەکانی لەبواری وەرزش پاش ئەوەی توانی لە مانگی تەممووزدا جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٠٤ی بباتەوە. وەرزشوانی مەلەوانی ئەمریکی مایکڵ فێڵپس توانی یەکەم مەدالیای زێڕ بباتەوە، ھاوکات بووە یەکەم وەرزشوان کە لە ئۆڵۆمپیادێکی بایکۆتنەکراودا ٨ مەدالیا (٦زێڕ،٢بڕۆنز) بەدەستبھێنێت.[٩٢] لەکاتێکدا، ڕاکەری بەڕازیلی ڤاندەرلی کۆردیرۆ دی لیما لە پێشبڕکێی ماراسۆندا زۆری نەمابوو بگاتە خاڵی کۆتایی لەلایەن لەلایەن قەشە ئێرلەندیی نیل ھۆران ھێرشی کرایە سەر و ڕای کێشا بۆ ناو خەڵکەکە، ڤاندەرلی توانی خۆی لێ دەرباز بکات و بەڵام بەھۆی ئەمەوە پلەی سێیەم و برۆنزی وەرگرت، دواتر مەدالیای پیێر دی کوبێرتینی پێبەخشرا؛ و دوای دوازدە ساڵ، لە ئاھەنگی کردنەوەی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠١٦، لە یاریگای ماراکانا، ئاگری ئۆڵۆمپیادی داگیرساند. ھەریەکە لە شیلی، تایپی چینی، کۆماری دۆمینیکان، جۆرجیا و ئیسرائیل یەکەم میدالیای زێڕی ئۆڵۆمپیادیان بەدەستھێنا. ئێریتریا و پاراگوای یەکەم مەدالیای ئۆڵۆمپییان بەدەستھێنا.[٩٣][٩٤] ئیمارات لەم پێشبڕکێیەدا ھەم یەکەم مەدالیای ئۆڵۆمپیاد و ھەم مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا.[٩٥]
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٨ لە ٨ تا ٢٤ی ئاب لە شاری پەکین، پایتەختی چین بەڕێوەچوو. سەرجەم ١٠٬٩٤٢ وەرزشوان لە ٢٠٤ لێژنەی ئۆڵۆمپی لە ٣٠٢ یاری وەرزشیدا بەشدارییان کرد، ئەمە یەکەم جار بوو چین میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی بکات و سێھەم جار بوو ئۆڵۆمپیادی ھاوینە لە ڕۆژھەڵاتی ئاسیا بەڕێوەبچێت، دوای ئەوەی ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٦٤لە تۆکیۆی پایتەختی ژاپۆن و ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٨٨ لە سیئۆلی پایتەختی کۆریای باشوور بەڕێوەچوو. ھەروەھا ئەمە دووەم ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بوون کە لە دەوڵەتێکی کۆمۆنیستدا بەڕێوەچوو، پاش یەکەمیان کە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٨٠ بوو لە یەکێتی سۆڤیەت (کە شوێنی بەڕێوەچوونی یارییەکان لە ڕووسیا و ئوکراینا و بێلاڕووس و ئیستۆنیا بوو).
پەکین لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٠١دا لەژێر سەرپەرشتی لیو چی، مافی میونداریکردنی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ٢٠٠٨ی پێبەخشرا، لە میانی ١١٢ەمین دانیشتنی IOC لە مۆسکۆ، دوای ئەوەی توانی دەنگی زیاتر لە شارەکانی، تۆرۆنتۆ، پاریس، ئەستەنبوڵ و ئۆساکا، دەنگدانی ئەندامانی لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتیی بەدەستبھێنێت.[٩٦]حکوومەتی چین وەبەرھێنانی زۆری لە دامەزراوە و سیستەمی گواستنەوەی نوێدا کرد، ٣٧ شوێن بۆ میوانداریکردنی پێشبڕکێکان بەکارھێنران، لەنێویاندا دوازدە شوێن بە تایبەتی بۆ یارییەکانی ٢٠٠٨ دروستکرابوون. ڕاپۆرتە ھەواڵییەکان ئەوەیان بڵاوکردەوە پشتیوانی نێودەوڵەتی بەھێز بەتایبەت لەلایەن ئەو دەوڵەتانەی یارمەتی ئابووریان لە چین وەرگرتووە، ھۆکار بووە بۆئەوەی دەنگی زیاتر بەدەستبھێنێت.
لۆگۆی فەرمی ئۆڵۆمپیادی ٢٠٠٨ بە ناونیشانی "سەمای پەکین "، کە لەلایەن گۆوەو چونینگ دروست کراوە. ئۆڵۆمپیادی ساڵی ٢٠٠٨ لەلایەن ٣٫٥ ملیار کەسەوە لە سەرانسەری جیھاندا لە ڕێگای ئامێرەکانی گەیاندنەوە بینرا، ھەروەھا یارییەکانی ٢٠٠٨ ژمارەیەکی پێوانەیی جیھانی و ئۆڵۆمپی تێت دا تۆمارکرا. مەراسیمی کردنەوەی ئۆڵۆمپیاد لەلایەن بینەران و ژمارەیەکی زۆر لە ڕاگەیەندکارە نێودەوڵەتییەکان بە سەرنجڕاکێش ستایشی کرا.[٩٧][٩٨][٩٩][١٠٠]
لە یارییەکانی ٢٠٠٨دا ٨٧ وڵات لانیکەم یەک مەدالیایان بەدەستھێنا. وڵاتی میوانداری چین زۆرترین مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا (٤٨)، و بووە حەوتەمین تیپی جیاواز کە پێشەنگی کۆی گشتی مەدالیای ئۆڵۆمپی بەدەستھێنا، بە گشتی ١٠٠ مەدالیای بەدەستھێناوە. ئەمریکا لە کۆی مەدالیاکان زێڕدا پلەی دووەمی بەدەستھێنا بەڵام لەسەر ئاستی کۆی گشتی مەدالیاکان پلەی یەکەمی بەدەستھێنا کە ١١٢ مەدالیا بوو. ڕووسیاش پلەی سێیەمی بەدەستھێنا.
بەشێک لە دەوڵەتەکان بۆ یەکەمجار بەشدرایان لە ئۆڵۆمپیاد کرد. سربیا وەک دەوڵەتێکی جیاواز لە ساڵی ١٩١٢ەوە و یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوو بۆ مۆنتینیگرۆ، کە لە ساڵی ٢٠٠٦ لە سربیا جیابووەوە، ھەروەھا یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوو بۆ نیپاڵ. ھەریەکە لە مەنگۆلیا و پەنەما یەکەم میدالیای زێڕی ئۆڵۆمپیادیان بەدەستھێنا. جگە لەوەش، ئەفغانستان، مۆریس، سربیا، سوودان، تاجیکستان و تۆگۆ یەکەم مەدالیایان لە مێژووی بەشداریکردنیان لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بەدەستھێنا. کۆریای باکوور کە بە شێوەیەکی ڕەمزی لەگەڵ کۆریای باشوور وەک یەک تیم لە ڕێوڕەسمەکانی کردنەوەی سێ یاری پێشوودا کە بەشداری کردبوو (٢٠٠٠ لە سیدنی، ٢٠٠٤ لە ئەسینای و ٢٠٠٦ لە تۆرین) لە مەراسیمی کردنەوە ھاتبوونە ناو یاریگا، ئەمجارەیان بە جیا بەشداریکرد.[١٠١]
لە ئۆڵۆمپیادەکەدا چەندین بۆنە و چالاکیی نوێ بەڕێوەچوو، لەوانە BMX یاخود پێشبڕکێی سەر خۆڵی ماتۆڕسکیل بۆ ھەردوو ڕەگەزی ژن و پیاو. ژنان بۆ یەکەمجار لە پێشبڕکێی بازدانی بەربەستەکان بەشدارییان کرد. پڕۆگرامی یاری شمشێربازی فراوانتر کرا بۆ ئەوەی ھەر شەش پێشبڕکێکانی بۆ ھەردوو ڕەگەزی ژن و پیاو بگرێتەوە؛ پێشتر ژنان نەیانتوانیبوو لە پێشبڕکێکانی تیم فۆیلی یان سابردا بەشداری بکەن، ماراسۆنی مەلەوانی یەکێکی دیکە زوو لەو یارییانەی زیادکران، بۆ مەودای ١٠ کم. ھەر لەم خولەدا چەندین ژمارەی پێوانەی تۆمارکران، مەلەوانی ئەمریکی مایکل فێڵپس توانی ھەشت مەدالیای زێڕ لە پێشبڕکێکانی مەلەوانی لە تاک و تیم بەدەستبھێنێت، ئەستێرەیەکی دیکەی دیار لەم خولەی ئۆڵۆمپیاد، یووسێن بۆڵت وەرزشوان ڕاکردنی خێرای جامایکی بوو، کە بووە یەکەم وەرزشکاری پیاو کە لە یاری کۆتایی ھەردوو پێشبڕکێی ١٠٠ و ٢٠٠ مەتری مەدالیای زێڕ و ژمارەی پێوانەی لە تەواوکردنی مەودای یارییەکە بەدەستبھێنێت.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠١٢ لە ڕێکەوتی ٢٧ ی تەممووزی تا ١٢ەی ئاب، لەشاری لەندەن، پایتەختی بەریتانیا، بەڕێوەچوو.[١٠٢][١٠٣] بووە یەکەم شار کە سێ جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بکات لە مێژوودا. لەم خولەدا ١٠٬٧٦٨ ھەزار وەرزشوان لە ٢٠٤ لێژنەی ئۆڵۆمپیاد، بەشدارییان تێداکردووە.[١٠٤] شارەکانی مەدرید، نیۆرک، مۆسکۆ، پاریس، لەندەن ئامادەی خۆیان نیشاندا بۆ میوانداریکردنی ئەم پاڵەوانییەتییە لە دوای دەنگدان شاری لەندەن بە ٥٤ دەنگ مافی میوانداریکردنی پێ بەخشرا. بۆ سێیەم جار ئەم پاڵەوانییەتییە لە شاری لەندەن بە ڕێوەچوو کە پێشتر لە ساڵەکانی ١٩٠٨، ١٩٤٨ میوانداریکردبوو.[١٠٥] چەندین شوێنی بەمەبەستی بەڕێوەچوونی یارییەکان دروست کرد. ٨٦ ولات لە ٢٠٤ ولات بوونە خاوەنی یەکێک لە مەدالیاکانی ئۆڵمپیاد لە ناویاندا وەرزشوانانی ئەمریکا پلەی یەکەمیان وەرگرت لە بەدەست ھێنانی مەدالیاکان دوای ئەوەی توانیان ٤٦ مەدالیای زێر، و ١٠٤ مەدالیای گشتی بەدەست بھێنن. وەرزشوانانی چین پلەی دووەمیان وەرگرت بە بەدەست ھێنانی ٣٨ مەدالیای زێر و ٩١ مەدالیای گشتی. لەکاتێکدا وەرزشوانانی بەریتانیا وڵاتی خانەخوێ پلەی سێیەمیان بەدەست ھێنا بە بردنەوەی ٢٩ مەدالیای زێر و ٦٨ مەدالیای گشتی.
عەرەبستانی سعودی و قەتەر و بروونای بۆ یەکەمجار ڕێگایاندا وەرزشوانانی مێیینە لە شاندەکانیان بن، ئەمەش پاش ئەوەی لەلایەن لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی ھۆشداریان پێدرابوو ئەگەر وانەکەن سزادەدرێن. یارییەکانی ھاوینەی ٢٠١٢ بووە یەکەم ئۆڵۆمپیاد کە لەسەرجەم ڕکابەرییەکان وەرزشوانێکی مێینە لە شاندەکانی وەڵاتە بەشداربووەکان بێت. لەم خولەدا بۆکسێنی ژنان بۆ یەکەمجار خرایە ناو لیستی یارییەکان. ئەمە دوایین ئۆڵۆمپیاد بوو کە ژێر سەرۆکایەتی جاک ڕۆگی بەلجیکی ئەنجامدرا پاش ئەوەی ساڵی دواتر تۆماس باخی ئەڵمانی شوێنی گرتەوە. یەکەم خولە کە سەرجەم بلیتەکانی یارییەکان فرۆشران.
ھەریەکە لە، بەحرەین، بۆتسوانا، قوبرس، گابۆن، گرێنادا، گواتیمالا و مۆنتینیگرۆ، یەکەم مەدالیای ئۆڵۆمپیادیا بەدەستھێنا، ھەروەھا بەحرەین و گرێنادا یەکەم مەدالیای زێڕیان لە مێژووی خۆیاندا بەدەستھێنا. مایکڵ فڵێپس ژمارەی مەدالیاکانی گەیاندە ٢٢ مەدالیای ئۆڵۆمپیاد بەمەش بووە یەکەم وەرزشوان لە مێژووی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد ئەم دەستکەوتە بەدەستبھێنێت.
ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠١٦ لە ٥ی ئاب تا ٢١ی ئاب لەشاری ڕیۆ دێ ژانێرۆ پایتەختی بەڕازیل، بەڕێوەچوو. ھەڵبژاردنی ڕیۆ دێ ژانێرۆ لە کۆبوونەوەی ١٢١ی لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی لە کۆپنھاگنی دانیمارک لە ٢ی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٠٩ ڕاگەیەندرا. بەمەش بووە یەکەم شاری ئەمریکای باشوور کە میوانداری ئۆڵۆمپیادی بکات، ھەروەھا دووەم شاری میوانداری ئۆڵۆمپیاد لە ئەمریکای لاتین، دوای مەکسیکۆ سیتی لە ساڵی ١٩٥٦. بەنزیک بوونەی کاتی خولەکە، بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی زیکا و خراپی دۆخی سیاسی لە بەڕازیل بووە جێگای نیگەرانی ڕێکخەران و ھەواداران، بەڵام حکوومەتی ئەو وڵاتە بەسەر کێشەکان زاڵ بن. لەم خولەدا زیاتر لە ١١ ھەزار وەرزشوان لە ٢٠٧ لێژنەی ئۆڵۆمپی بەشدارییان تێداکردووە.[١٠٦][١٠٧] ھەردوو ولاتی کۆسۆڤۆ، سوودانی باشوور بۆیەکەم جار لە مێژوویان بەشداریان لە ئۆڵمپیاد کرد، ھەروەھا بۆ یەکەم جار لە مێژوودا تیمێکی تایبەت بە ناوی ھەڵبژاردەی لێژنەی ئۆڵمپیادی تایبەت بەو وەرزشوانانەی ئاوارەی ولاتێک بوون بە ھەرھۆکارێک دروست کرا بۆ ئەوەی بێبەش نەبن لەم پاڵەوانییەتییە. ڕکابەرییەکان لە ٣٣ شوێنی ولاتی خانەخوێ بەڕێوەچوو. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ڕیزبەندی یەکەمی ئەو ولاتانە ھات کە زۆرترین مەدالیای زێر (٤٦ دانە) و ھەروەھا زۆرترین مەدالیای گشتی (١٢١دانە) بەدەست ھێنا، ھاوکات توانی مەدالیای ژمارە ١٠٠٠ی خۆی لە ئۆڵمپیادی ھاوینە لە سەرەتای دروستبوونییەوە بباتەوە.[١٠٨] دوای ئەو بەریتانیای گەورە بە بەدەست ھێنانی (٢٧) مەدالیای زێر و ٦٧ مەدالیای گشتی پلەی دووەمی بەدەست ھێنا، ولاتی چین بووە خاوەنی پلەی سێیەم دوای ئەوەی توانی ٢٦ مەدالیای زێر، ٧٠ مەدالیای گشتی بەدەست بھێنێت . ولاتی خانەخوێ واتا بەڕازیل لە پلەی ١٣ جێگیر بوو بە بەدەست ھێنانی ٧ مەدالیای زێر و ١٩ مەدالیای گشتی. لەم خولەی ئۆڵمپیاد ھەریەکە لە بەحرەین، فیجی، کەناری عاج، ئوردن، کۆسۆڤۆ، پۆرتوریکۆ، سەنگاپور، تاجیکستان و ڤێتنام بۆ یەکەم جار لە مێژووی ئۆڵمپیاد بوونە خاوەنی مەدالیای زێڕ.[١٠٩]
ئۆڵۆمپیادی ٢٠٢٠ و دواخستنی
دەستکاریئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٢٠ لە ٢٣ی تەممووز تا ٨ی ئابی ٢٠٢١ لە تۆکیۆی ژاپۆن بەڕێوەچوو، ھەرچەند پێشتر ھەندێک لە پێشبڕکێکان لە ٢١ی تەممووزەوە دەستی پێکرد. لە سەرەتادا بڕیار بوو لە ٢٤ی تەممووز تا ٩ی ئابی ٢٠٢٠ بەڕێوەبچێت، بەڵام بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا، سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتی ژاپۆن شینزۆ ئابێ و ئای ئۆ سی و لیژنەی ڕێکخستنی ئۆڵۆمپیادی تۆکیۆ ڕایان گەیاند کە یارییەکانی ٢٠٢٠ تا ساڵی ٢٠٢١ دوادەخرێت.[١١٠][١١١] بەمەش بۆ یەکەمجار لە مێژوودا یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە دواخرا، بە پێچەوانەی ئۆڵۆمپیادەکانی ١٩١٦، ١٩٤٠، ١٩٤٤ کە بڕیاری ھەڵوەشاندنەوەیاندرا، پێشتر ڕاگەیەندرا کە دژە ڤایرۆسی کۆرۆنا تا کۆتایی مانگی دوانزدەی ساڵی ٢٠٢٠ بەردەست نابێت. بەو ھۆکارە لە ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠ لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی ڕای گەیاند کە ئۆڵۆمپیادەکە بە ھۆکاری بڵاوبوونەوەی پەتای جیھانی سارس کۆڤید ٢ دەگوازرێتەوە بۆ ساڵی ٢٠٢١ بە ئامانجی پاراستنی تەندروستی یاریزانان و بەشداربوان و ئامادەبوان. لە سالی ٢٠٢١ لیژنەی ئۆڵۆمپیاد ڕاگەیەند یارییەکانی ئەم خولە لە ٢٣ی تەممووزی ٢٠٢١ بە شێوەیەکی فەرمی دەست پێ دەکات. لەو کاتەشدا بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا و بارودۆخی نائاساییی شاری تۆکیۆ بڕیاردرا یارییەکان بە بێ ئامادەبوونی ھاندەران بەڕێوەبچن.[١١٢] لەگەڵ ئەوەش بە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٢٠ ناسێنرا.[١١٣][١١٤] لەم پاڵەوانییەتدا چەندین یاری نوێ بۆ ئۆڵمپیاد زیاد کران لەوانە باسکەی ٣x٣، ھەروەھا BMX کە شێوەیەکە لە نمایش بە پایسکیل قەبارە بچووک ئەنجام دەدرێت ھەروەھا لێژنەی ئۆڵۆمپی ڕێگای بە ولاتی خانەخویدا کە چەند وەرزشێکی دیکە زیاد بکاتە لەوانە، کاراتێ، سۆتبۆڵ، بەسیبۆڵ، سکیتبۆرد لەگەڵ چەند یارییەکی دیکەدا.[١١٥] ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا توانی زۆرترین مەدالیا بەدەست بھێنت بە کۆکردنەوەی ١١٣ مەدالیا لە ناویان ٣٩ مەدالیای زێر، ولاتی چین پلەی دووەمی بەدەست ھێنا بە ٨٨ مەدالیا (٣٨) مەدالیای زێر؛ و ژاپۆن ولاتی خانەخوێ بە کۆکردنەوەی ٥٨ مەدالیا (٢٧)زێر پلەی سێیەمی بەدەست ھێنا، بەریتانیای مەزن لە پلەی چوارەم بە کۆکردنەوەی ٦٥ مەدالیای جۆراوجۆر (٢٢ مەدالیای زێر) جێگیر بوو. ھەریەکە لە ولاتی قەتەر، فلیپین، بەرموودا بۆیەکەم جار لە مێژووی بەشداریان لە ئۆڵمپیاد مەدالیای زێریان بەدەست ھێنا،[١١٦][١١٧][١١٨] ھەروەھا بورکینافاسۆ، سان مارینۆ، تورکمانستان بۆیەکەمجار لە مێژووی بەشداریان لە ئۆڵمپیاد مەدالیایان بەدەست ھێنا.[١١٩][١٢٠] یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی تۆکیۆ ٢٠٢٠ چەندین سات و ڕووداوی لە بیرنەکراویبەخۆیەوە بینی. یەکێک لە ئەستێرەکانی یارییەکان، جمناستیکی ئەمریکی سیمۆن بایلز، بە کشانەوەی خۆی لە یارییەکان ڕاگەیاندن بەھۆی خراپی بارودۆخی تەندروستی دەروونی، بەڵام دواتر گەڕایەوە و میدالیای برۆنزی تاکەکەسی بەدەستھێنا. کارستن وارھۆلم مەدالیای زێر لە ڕاکردنی ٤٠٠ مەتری بەربەستدا لە ئاستی پیاوان بەدەست بھێنێت کاتێک بە ٤٥ چرکە و ٩٤ لە ھەزاری چرکە مەودای پێشبڕکێکەی تەواو کرد.[١٢١]بەمەش ژمارەی پێوانەی کێڤین یۆنگی ئەمریکی شکاند کە لە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٩٢ مەوداکەی بە ٤٦٫٧٨ چرکە تەواوکردبوو.[١٢٢] نیسی دیۆمێس لە پێشبڕکێی بەرزکردنەوەی قورسایی کێشی ٧٦کیلۆگرامی ژنان مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا و بووە یەکەم خانمەوەرزشوانی ئیکوادۆر مەدالیای زێڕ بەدەست بھێنێت.ڤینسێنت ھانکۆک لە پێشبڕکێی سکێتی پیاوان مەدالیای زێڕی بەدەستھێنا. بووە یەکەم یاریزانی نیشانەشکێن کە سێ مەدالیای زێڕ لە مێژووی ئۆڵۆمپیاددا بەدەستھێناوە و پێشتر لە ساڵانی ٢٠٠٨ و ٢٠١٢ بردنەوەی تۆمارکردبوو. دوو مەدالیای زێڕ بەخشرایە موعتەز عیسا (قەتەر) و جیانمارکۆ تامبێری (ئیتالیا)، بەھۆی یەکسانبوون لە پلەی یەکەم لە پێشبڕکێی وەرزشی بازدانی بەرزی پیاوان..فیریال ئەشرەف بووە یەکەم خانمە وەرزشوانی میسری مەدالیای زێری لە کاراتێ لە کێشی ٦١کگم، بباتەوە.[١٢٣][١٢٤] لەھەماکاتیش بووە یەکەم خانمە وەرزشکاری میسر مەدالیای زێر لە ئۆڵمپیاد بەدەست بھێنێت .[١٢٥]
وەرزشەکان
دەستکاریبەگشتی زیاتر لە ٤٢ وەرزش لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد ئەنجامدراون، بەپێی کات و سات ئاڵوگۆڕ بەسەریاندا ھاتووە ھەندێک جێگیربوون تا ئێستا و ھەندکیشیان بۆ ماوەیەک لە ئۆڵۆمپیادەکان بوون، دواتر لە پڕۆگرامەکە لادراون. لە ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٢٠؛ کە لە شاری تۆکیو بەڕێوەچوو ٣٣ وەرزش لە ناو پڕۆگرامی ئۆڵۆمپیاد بوون، کە بەشێکیان بۆ یەکەمجار لەناو پێرێستی ڕووداوە وەرزشییەکانی ئۆڵۆمپیاد دانران، خشتەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠١٢ لە ٢٦ وەرزش پێکھاتبوو بەھۆی لابردنی یارییەکانی بیسبۆڵ و سۆفتبۆڵ.
پاڵاوتن
یاساکانی پاڵاوتن بۆ ھەریەک لە وەرزشە جیاوازەکان ئۆڵۆمپیاد، لەلایەن فیدراسیۆنی وەرزشی نێودەوڵەتی (IF) دادەنرێت کە پێشبڕکێ نێودەوڵەتییەکان بەڕێوەدەبات. بۆگەیشتنی وەرزشوانێک بە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد، پێویستە براوەی پاڵاوانییەتی ناوخۆی و پاڵاوانییەتی سەر ئاستی کیشوەری بێت. ژمارەیەکی سنوورداری وەرزشوان دەتوانن نوێنەرایەتی نەتەوەکەیان بکەن لە ھەموو پێشبڕکێکانی ئۆڵۆمپیاد. لێژنەکانی نەتەوەکانیش لەو ڕێگایەوە وەرزشوانە شایستەکانی خۆیان دەستنیشان دەکەن بۆ ئەوەی نوێنەرایەتیان بکات. ھیچ وەرزشوانێک ناتوانێ نوێنەرایەتی دوو وڵات بکات، زۆرجار وڵاتێک تەنھا لە یەک پێشبڕکێ بەشداری دەکات.
جەماوەری یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد
ئای ئۆ ئێس یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە بەسەر پێنج بەش دابەش دەکات (ئەی تا ی) بە پشت بەستن بە ناوبانگ و جەماوەری یارییەکان، کە بە شەش پێوەر پێوانە دەکرێت: ئاماری بینینی تەلەڤیزیۆن (٤٠٪)، ناوبانگی لە ئینتەرنێت (٢٠٪)، ڕاپرسییە گشتییەکان (١٥٪)، داواکاری بلیت (١٠٪)، ڕوماڵی ڕۆژنامەوانی (١٠٪)، و ژمارەی فیدراسیۆنە نیشتمانییەکان (٥٪). ئەو وەرزشانەی کە تازە بوون لە ئۆڵۆمپیادی ٢٠١٦ (ڕەگبی و گۆڵف) لە پۆلی ی دانراون. پۆلەکانی ئێستا بەم شێوەیەی خوارەوە ڕیزبەند کراون، لەگەڵ ژمارەی یارییەکانی ناو پۆلەکان:
| پۆل | ژمارە | یارییەکان |
|---|---|---|
| ئەی | ٣ | جمناسیک، وەرزشە ئاوییەکان، گۆڕەپان و مەیدان |
| بی | ٥ | تۆپی سەبەتە، پاسکیلسواری، تۆپی پێ، تێنس، تۆپی بالە |
| سی | ٨ | تیر و کەوان، بەدمینتۆن، مستانی، جودۆ، ڕۆوین،[١٢٦] تەقەکردن،[١٢٧] تێنسی سەرمێز، بەرزکردنەوەی قورسایی |
| دی | ٩ | کانۆوێنگ،[١٢٨] سوارچاکی، شمشێربازی، تۆپی دەست، ھۆکی مەیدانی،[١٢٩] کەشتیوانی، تایکواندۆ، سێ یاری،[١٣٠] زۆرانبازی |
| ی | ٣ | پێنج یاری مۆدێرن،[١٣١] گۆڵف، ڕەگبی |
| ئێف | ٦ | بیسبۆڵ/سۆفتبۆڵ، کاراتێ، سکەیتبۆرد،[١٣٢] سەرکەوتن بەسەر بەرزایی،[١٣٣] یاری سەر شەپۆلی دەریا[١٣٤] |
پێرستی مەدالیاکان
دەستکاریپێرستی مەدالیاکانی ئۆڵۆمپیاد ڕێگایەکە بۆ ڕیزبەندگردنی ئەو وڵاتانەی کە وەرزشوانانیان مەدالیای ئۆڵۆمپیادی بەدەستھێناوە، ئەم پێرستە لەلایەن لێژ نێودەوڵەتی بەفەرمی ناناسێریت و دانپێدراو نییە،[١٣٥] بەڵام لێژنەکە بەمەبەستی زانیاری، ژمارەی مەدالیا بەدەستھێنراوەکان بڵاودەکاتەوە، کە کۆی ژمارەی ئەو مەدالیایانە کە لەلایەن وەرزشوانانی ھەر وڵاتێک بەدەستھێنراون.[١٣٦] ڕیزبەندییەکە لەسەر پێوەری ژمارەی مەدالیا زێرەکان دەبێت ئەگەر دوو وڵات ژمارەی مەدالیاکانی زێری وەک یەک بوو ئەوە مەدالیای زیو دەکرێتە پێوەر، ئەگەر لەوەشدا یەکسان بوون مەدالیای بڕۆنز دەکرێتە پێوەر. لە ئەگەر یەکسان بوون لە زێر و زیو و بڕۆنز، پەنا دەبرێتە بەر ئەلف و بێی ناوی وڵاتەکان. ڕیزبەندی ئێستا مەدالیاکان بەم شێوەیەی خوارەوەیە:██ وڵاتی ھەڵوەشاوە
| ڕیزبەندی | نەتەوە | زێڕ | زیو | بڕۆنز | گشتی | یاری |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ١ | ویلایەتە یەکگرتووەکان |
١٠٦٠ | ٨٣١ | ٧٣٨ | ٢٦٢٩ | ٢٨ |
| ٢ |  یەکێتیی سۆڤیەت |
٣٩٥ | ٣١٩ | ٢٩٦ | ١٠١٠ | ٩ |
| ٣ |  بەریتانیای مەزن |
٢٨٥ | ٣١٩ | ٣١٤ | ٩١٨ | ٢٩ |
| ٤ |  چین |
٢٦٢ | ١٩٩ | ١٧٣ | ٦٣٤ | ١١ |
| ٥ |  فەڕەنسا |
٢٢٣ | ٢٥١ | ٢٧٧ | ٧٥١ | ٢٩ |
| ٦ |  ئیتاڵیا |
٢١٧ | ١٨٨ | ٢١٣ | ٦١٨ | ٢٨ |
| ٧ |  ئەڵمانیا |
٢٠١ | ٢٠٧ | ٢٤٧ | ٦٥٥ | ١٧ |
| ٨ |  ھەنگاریا |
١٨١ | ١٥٤ | ١٧٦ | ٥١١ | ٢٧ |
| ٩ |  ژاپۆن |
١٦٩ | ١٥٠ | ١٧٨ | ٤٩٧ | ٢٣ |
| ١٠ |  ئوسترالیا |
١٦٤ | ١٧٣ | ٢١٠ | ٥٤٧ | ٢٧ |
| ١١ |  ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات |
١٥٣ | ١٢٩ | ١٢٧ | ٤٠٩ | ٥ |
| ١٢ |  ڕووسیا |
١٤٩ | ١٢٦ | ١٥١ | ٤٢٦ | ٦ |
| ١٣ |  سوێد |
١٤٨ | ١٧٦ | ١٧٩ | ٥٠٣ | ٢٨ |
| ١٤ |  فینلاند |
١٠١ | ٨٥ | ١١٩ | ٣٠٥ | ٢٦ |
| ١٥ |  کۆریای باشوور |
٩٦ | ٩١ | ١٠٠ | ٢٨٧ | ١٨ |
| ١٦ |  ھۆڵەندا |
٩٥ | ١٠٥ | ١٢٢ | ٣٢٢ | ٢٧ |
| ١٧ |  ڕۆمانیا |
٩٠ | ٩٧ | ١٢١ | ٣٠٨ | ٢٢ |
| ١٨ |  کووبا |
٨٤ | ٦٩ | ٨٢ | ٢٣٥ | ٢١ |
| ١٩ |  پۆڵندا |
٧٢ | ٨٩ | ١٣٧ | ٢٩٨ | ٢٢ |
| ٢٠ |  کەنەدا |
٧١ | ١٠٩ | ١٤٦ | ٣٢٦ | ٢٧ |
ڕیزبەندی پێشەوەی براوەکانی مەدالیاکان بەپێی ساڵ
دەستکاریئەمریکا ھەژدە جار لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەدا بەگشتی پلەی یەکەمی بەدەستھێناوە، تا ئێستا ھیچ وڵاتێک نەیتوانیوە ئەو ڕیکۆردە بشکێنێت، لەگەڵ ئەوەش ھەشت جار پلەی دووەم و دووجار پلەی سێیەمی بەدەستھێناوە. لەدوای ئەو یەکێتی سۆڤیەت دێت بە شەش جار لەگەڵ ئەوەی ساڵی ١٩٩٢ لەژێر ئاڵای لێژنەی ئۆڵۆمپیاد بەشداری و بەشێک بوو لەو تیمە بەڵام بۆی ھەژمارناکرێت. ھەریەکە لە چین، ئەڵمانیا، فەڕەنسا، بەریتانیا، تیمی یەکگرتوو یاخود تیمی تێکەڵاو، یەکی یەکجار توانیویانە پلەی یەکەمی پاڵاوانییەتییەکە بەدەستبھێنن بەکۆکردنەوەی زۆرترین ڕێژەی مەدالیای زێڕ.
| مەدالیاکان | |||||
| پلە | نەتەوە | پلەی یەکەم | پلەی دووەم | پلەی سێیەم | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ویلایەتە یەکگرتووەکان |
١٩ | ٨ | ٢ | |
| 2 | یەکێتیی سۆڤیەت |
٦ | ٣ | ٠ | |
| 3 | چین |
١ | ٣ | ٢ | |
| 4 | ئەڵمانیا |
١ | ٢ | ٣ | |
| 5 | شانشینی یەکگرتوو |
١ | ١ | ٤ | |
| 6 | فەڕەنسا |
١ | ٠ | ٣ | |
| 7 |  Unified Team at the Olympics |
١ | ٠ | ٠ | |
| 8 | سوێد |
٠ | ٣ | ١ | |
| East Germany |
٠ | ٣ | ١ | ||
| 10 | ڕووسیا |
٠ | ٢ | ٢ | |
| 11 | فینلاند |
٠ | ١ | ١ | |
| ئیتاڵیا |
٠ | ١ | ١ | ||
| 13 | یۆنان |
٠ | ١ | ٠ | |
| ڕۆمانیا |
٠ | ١ | ٠ | ||
| 15 | ژاپۆن |
٠ | ٠ | ٣ | |
| 16 | مەجارستان |
٠ | ٠ | ٢ | |
| 17 | کووبا |
٠ | ٠ | ١ | |
| ئوسترالیا |
٠ | ٠ | ١ | ||
 بولگاریا |
٠ | ٠ | ١ | ||
| ئاڵمانیای ڕۆژاوا |
٠ | ٠ | ١ | ||
| گشتی | ٢٠ نەتەوە | ٢٩ | ٢٩ | ٢٩ | |
پێرستی شارە میواندارەکانی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە
دەستکاریلەم خشتەی خوارەوەدا بە شێوەیەکی گشتی پێرستی شارە میواندارەکانی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی نوێ لە ساڵی ١٨٩٦ تا ٢٠٣٢لە خۆدەگرێت، ھەروەھا ڕێکەوتی دەستپێکردن و کردنەوەی یارییەکان، ژمارەی وەرزشوانان (پیاو، ژن) و وڵاتان و ژمارەی یارییەکان لە خۆ دەگرێت.
| ئۆڵۆمپیادی | ژمارە. | خانەخوێ | ڕێکەوتی یارییەکان کردنەوەی لەلایەن | وەرزش
(دیسیپلینەکان) |
ڕکابەرەکان | ڕووداو | گەلان | براوەی یەکەم | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| گشتی | پیاو | ژن | |||||||||
| ١٨٩٦[١٣٧] | I |  ئەتینا
|
٦–١٥ی نیسانی ١٨٩٦ پاشا جۆرجی یەکەم |
9 (10) | 241 | 241 | 0 | 43 | 14+1[A] | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٠٠[١٣٨] | II | پاریس
|
١٤ی ئایار – ٢٨ی تشرینی یەکەمی ١٩٠٠ N/A |
19 (20) | 1226 | N/A | N/A | 95[B] | 26+4[C]+1[A] | فەڕەنسا
| |
| ١٩٠٤[١٣٩] | III |  سانت لویس
|
١ی تەممووز – ٢٣ی تشرینی دووەمی ١٩٠٤ دەیڤید ڕۆلاند فرانسیس |
16 (17) | 651 | 645 | 6 | 95[D] | 12+1[A] | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٠٨[١٤٠] | IV | لەندەن
|
٢٧ی نیسان – ٣١ی تشرینی یەکەمی ١٩٠٨ پاشا ئێدواردی حەوتەم |
٢2 (25) | ٢٠٠٨ | ١٩٧١ | ٣٧ | ١١٠ | ٢٢ | بەریتانیای مەزن
| |
| ١٩١٢[١٤١] | V | ستۆکھۆڵم
|
6–22 July 1912 گوستاڤ پاشای سوێد |
١4 (18) | ٢٤٠٧ | ٢٣٥٩ | ٤٨ | ١٠٢ | ٢٨ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩١٦ | VI[E] | مافەکە درابە ئەڵمانیا (بەرلین). بەھۆی جەنگی جیھانیی یەکەمەوە ھەڵوەشایەوە | |||||||||
| ١٩٢٠[١٤٢] | VII |  ئەنتۆێرپ
|
14 August – 12 September 1920 پاشا ئەلبێرت |
22 (29) | 2626 | 2561 | 65 | 156[F] | ٢٩ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٢٤[١٤٣] | VIII | پاریس
|
5–27 July 1924 گاستۆن سەرۆکی فەڕەنسا |
١7 (23) | ٣٠٨٩ | ٢٩٥٤ | ١٣٥ | ١٢٦ | ٤٤ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٢٨[١٤٤] | IX | ئەمستەردام
|
٢٨ی تەممووز – ١٢ی ئابی ١٩٢٨ | ١4 (20) | ٢٨٨٣ | ٢٦٠٦ | ٢٧٧ | ١٠٩ | ٤٦ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٣٢[١٤٥] | X |  لۆس ئانجلەس
|
٣٠ی تەممووز – ١٤ی ئابی ١٩٣٢
چارڵز کورتیس جێگری سەرۆک |
١٣٣٢ | ١٢٠٦ | ١٢٦ | ١١٧ | ٣٧ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| ||
| ١٩٣٦[١٤٦] | XI |  بەرلین
|
١–١٦ی ئابی ١٩٣٦ ئەدۆڵف ھیتلەر[G] |
١9 (25) | ٣٩٦٣ | ٣٦٣٢ | ٣٣١ | ١٢٩ | ٤٩ | ئەڵمانیا
| |
| ١٩٤٠ | XII[E] | لە بنەڕەتدا مافەکە درا بە ژاپۆن (تۆکیۆ)، پاشان لێی سەندرایەوە و درا بە فینلاند (ھێلسینکی). دواتر بەھۆی جەنگی جیھانیی دووەمەوە ھەڵوەشایەوە. | |||||||||
| ١٩٤٤ | XIII[E] | مافەکە درا بە بەریتانیا(لەندەن). دواتر بەھۆی جەنگی جیھانیی دووەمەوە ھەڵوەشایەوە. | |||||||||
| ١٩٤٨[١٤٧] | XIV | لەندەن
|
٢٩ی تەممووز – ١٤ی ئابی ١٩٤٨ | ١7 (23) | ٤١٠٤ | ٣٧١٤ | ٣٩٠ | ١٣٦ | ٥٩ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٥٢[١٤٨] | XV | ھێلسینکی
|
١٩ی تەممووز – ٣ی ئابی ١٩٥٢ سەرۆک جوھۆ کوستی پاسیکیڤی |
٤٩٥٥ | ٤٤٣٦ | ٥١٩ | ١٤٩ | ٦٩ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| ||
| ١٩٥٦[١٤٩] | XVI | مێلبۆرن
|
٢٢ی تشرینی دووەم – ٨ی کانوونی دووەمی ١٩٥٦ | 3314 | 2938 | 376 | 151[H] | 72[I] | یەکێتیی سۆڤیەت
| ||
| ١٩٦٠[١٥٠] | XVII | رۆما
|
٢٥ی ئاب – ١١ی ئەیلوولی ١٩٦٠ | ٥٣٣٨ | ٤٧٢٧ | ٦١١ | ١٥٠ | ٨٣ | یەکێتیی سۆڤیەت
| ||
| ١٩٦٤[١٥١] | XVIII | تۆکیۆ
|
١٠–٢٤ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٤ ئیمپراتۆر ھیرۆھیتۆ |
١9 (25) | ٥١٥١ | ٤٤٧٣ | ٦٧٨ | ١٦٣ | ٩٣ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٦٨[١٥٢] | XIX |  مەکسیکۆستی
|
١٢–٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٨ سەرۆک گوستاڤۆ دیاز |
١8 (24) | ٥٥١٦ | ٤٧٣٥ | ٧٨١ | ١٧٢ | ١١٢ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٧٢[١٥٣] | XX | میونشن
|
٢٦ی ئاب – ١١ی ئەیلوولی ١٩٧٢[J] سەرۆک گوستاڤ ھاینمن |
٢1 (28) | ٧١٣٤ | ٦٠٧٥ | ١٠٥٩ | ١٩٥ | ١٢١ | یەکێتیی سۆڤیەت
| |
| ١٩٧٦[١٥٤] | XXI |  مۆنتریال
|
١٧ی تەممووز – ١ی ئابی ١٩٧٦ ئێلیزابێتی دووەم |
٢1 (27) | ٦٠٨٤ | ٤٨٢٤ | ١٢٦٠ | ١٩٨ | ٩٢ | یەکێتیی سۆڤیەت
| |
| ١٩٨٠[١٥٥] | XXII | مۆسکۆ
|
١٩ی تەممووز – ٣ی ئابی ١٩٨٠ لیۆنید برێژنێڤ سکرتێری گشتی حزبی شیوعی[K] |
٥١٧٩ | ٤٠٦٤ | ١١١٥ | ٢٠٣ | ٨٠ | یەکێتیی سۆڤیەت
| ||
| ١٩٨٤[١٥٦] | XXIII | لۆس ئانجلەس
|
٢٨ی تەممووز – ١٢ی ئابی ١٩٨٤ سەرۆک ڕۆناڵد ڕێیگن |
٢1 (29) | ٦٨٢٩ | ٥٢٦٣ | ١٥٦٦ | ٢٢١ | ١٤٠ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ١٩٨٨[١٥٧] | XXIV | سیئۆلی
|
١٧ی ئەیلوولی – ٢ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٨ سەرۆک ڕۆھ تای-وو |
٢3 (31) | ٨٣٩١ | ٦١٩٧ | ٢١٩٤ | ٢٣٧ | ١٥٩ | یەکێتیی سۆڤیەت
| |
| ١٩٩٢[١٥٨] | XXV |  بارسێلۆنا
|
٢٥ی تەممووز – ٩ی ئابی ١٩٩٢ پاشا خوان کارلۆسی یەکەم |
٢5 (34) | ٩٣٥٦ | ٦٦٥٢ | ٢٧٠٤ | ٢٥٧ | ١٦٩ | تیمی یەکگرتوو
| |
| ١٩٩٦[١٥٩] | XXVI | ئەتڵانتا
|
١٩ تەممووز – ٤ ئابی ١٩٩٦ سەرۆک بیڵ کڵینتن |
٢6 (37) | ١٠٣١٨ | ٦٨٠٦ | ٣٥١٢ | ٢٧١ | ١٩٧ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ٢٠٠٠[١٦٠] | XXVII | سیدنی
|
١٥ی ئەیلوولی – ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٠ | ٢8 (40) | ١٠٦٥١ | ٦٥٨٢ | ٤٠٦٩ | ٣٠٠ | ١٩٩ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ٢٠٠٤[١٦١] | XXVIII | ئەتینا
|
١٣–٢٩ی ئابی ٢٠٠٤ سەرۆک کۆنستانتینۆس ستیفانۆپۆلۆس |
١٠٦٢٥ | ٦٢٩٦ | ٤٣٢٩ | ٣٠١ | ٢٠١ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| ||
| ٢٠٠٨[١٦٢] | XXIX | پەکین
|
٨–٢٤ ئابی ٢٠٠٨ | ٢8 (41) | ١٠٩٤٢ | ٦٣٠٥ | ٤٦٣٧ | ٣٠٢ | ٢٠٤ | چین
| |
| ٢٠١١[١٦٣] | XXX | لەندەن
|
٢٧ی تەممووز – ١٢ی ئابی ٢٠١٢ | ٢6 (39) | ١٠٧٦٨ | ٥٩٩٢ | ٤٧٧٦ | ٣٠٢ | ٢٠٤ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ٢٠١٦[١٦٤] | XXXI |  ڕیۆ دێ ژانێرۆ
|
٥–٢١ ئابی ٢٠١٦
میشێل تێمر سەرۆکی بە وەکالەت |
٢8 (41) | ١١٢٣٨ | ٦١٧٩ | ٥٠٥٩ | ٣٠٦ | ٢٠٧ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ٢٠٢٠[١٦٥] | XXXII | تۆکیۆ
|
٢٣ تەممووز – ٨ ئابی ٢٠٢١[M] ئیپمپراتۆر ناروھیتۆ |
٣3 (50) | ١١٦٥٦ | ٥٩٨٢ | ٥٤٩٤ | ٣٣٩ | ٢٠٦ | ویلایەتە یەکگرتووەکان
| |
| ٢٠٢٤[١٦٦] | XXXIII | پاریس
|
٢٦ی تەممووز – ١١ی ئابی ٢٠٢٤ | 32 (48) | 10500[N] | TBA | TBA | 329 | TBA | TBA | |
| ٢٠٢٨[١٦٧] | XXXIV | لۆس ئانجلەس
|
١٤–٣٠ی تەممووزی ٢٠٢٨ | TBA | TBA | TBA | TBA | TBA | TBA | TBA | |
| ٢٠٣٢[١٦٨] | XXXV | بریزبێن
|
٢٣ی تەممووز – ٨ی ئابی ٢٠٣٢ | TBA | TBA | TBA | TBA | TBA | TBA | TBA | |
- ماڵپەڕی ئای ئۆ ئێس بۆ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵانی ١٨٩٦ و ١٩٠٠ و ١٩٠٤ شاندی ھەڵبژاردەی تێکەڵاو (شاندی وەرزشوانانی وڵاتانی جیاواز) وەک "وڵات"ێکی جیاواز لە کاتی ژماردنی نەتەوەکان ھەژمارناکات. لە ھەمان کاتدا شاندی وەرزشوانانی ھەڵبژاردەی تێکەڵاو لەوکەسانە پێک ھاتبوون کەوڵاتەکەیان بەشداری یارییەکان بوون.
- Events1900 ڕووداوە وەرزشییەکان یاخو پێشبڕکێ وەرزشییەکانی ئۆڵۆمپیادی ١٩٠٠ لە وێبسایتی IOC ئاماژەی بە ٨٥ ڕووداوی وەرزشی کردووە کە ئەنجام دراوە، بە بەشداری ٩٩٧ وەرزشوان (٢٢ژن ،٩٧٥ پیاو) لە ٢٤ وڵات داوە.[١٦٩] مێژوونووس و نووسەری ئۆڵۆمپیاد، بیل مالۆن[١٧٠] توێژینەوەیەکی خستەڕوو تێدای ئاماژەی بەوەدابوو کە یارییەکانی ئەم ئۆڵۆمپیادە بەچەند پێوەرێک زیاترە لەوەی ئێستا، ئاماژەی بەوەکرد کە ٩٦ پێشبڕکێی وەرزشی لەم ئۆڵۆمپیادە ڕوویداوە (بەھۆی ئەوەی ھەندێک پێشبڕکێی وەک یەکێک لە پێشبڕکێکانی ئەم خولە تۆمارنەکرابوون)، ئای ئۆ ئێس ئەم توێژینەوەیەی مالۆنی قبوڵ کرد (بە پشتبەستن بە چوار پێوەری کارپێکراو)یازدە ڕووداوی وەرزشی دیکە (لەگەڵ ئەوەش لە ماڵپەری ئای ئۆ ئێس نیشاننەدراوە) بۆ یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ١٩٠٠ زیادکراون. قبوڵکردنی توێژینەوەکەی مالۆن، ژمارەی ڕووداوەکانی بۆ ٩٥ ڕووداو زیاد کرد، ھەروەھا ژمارەی وڵاتانی بەشداربووی بۆ ٢٦ وڵات و ژمارەی وەرزشوانانی بۆ ١٢٢٦ زیاد کرد.[١٧١] لەگەڵ ئەوەشدا لە ماڵپەری فەرمی ھێشتا ئاماژە بە، ژمارە ئامارە کۆنەکانی وڵاتانی بەشداربوو دەکات (٢٤ وڵات) و وەرزشوانان (٩٩٧).[١٣٨][١٧٢]"/>
- Nations1900 بەپێی ئامارەکانی لێژنەی ئۆڵۆمپیاد نێودەوڵەتی، ٢٦ وڵات وەرزشوانیان بۆ ئەم خولە ناردووە.[١٣٨] چەمکی «تیمە نیشتمانییەکان» کە لەلایەن لیژنەکانی ئۆڵۆمپیادی نیشتمانییەوە بەکاردێت، لەم کاتەدا بوونی نەبوو. لە کاتی ھەژمارکردنی ئەو وڵاتانەی بەشداربون لەم خولەدا، IOC ئەو وڵاتانە لەبەرچاو ناگرێت، کە ھاووڵاتیانیان بۆ بەناوی وڵاتێکی دیکەوە بەشداری پێشبڕکێیان کردووە. توێژینەوە ھاوچەرخەکان دەری دەخەن[١٧٠] لە ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٠٠دا، وەرزشوانانی لانیکەم چوار وڵات (کەنەدا، لۆکسمبۆرگ، کۆڵۆمبیا، نیووزلەندا) کە وڵاتەکەیان بەشدارنەبوون کێبڕکێیان بۆ وڵاتانی دیکە کردووە لە وەرزشی تاکەکەسی و تیمیدا. ماڵپەڕی IOC ئەمانای لە بەشی ئەنجامەکان ژێر ناوی وڵاتەکەیان تۆمارکردووە[١٧١] بەڵام وڵاتەکانیان وەک یەکێک لە بەشداربوانی ئەم خولە، ھەژمارناکرێت.[١٣٨]
- Events1904 وێبپەری ئای ئۆ ئێس بۆ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٤ژمارەی پێشبڕکێیە وەرزشییەکان بە ٩٥پێشبڕکێ تۆمارکردووە[١٣٩]لە ھەمانکاتدا وێبپەری ئای ئۆ ئێس ژمارەی پێشبڕکێکانی بە ٩١ پێشبڕکێ تۆمارکردووە[١٧٣][١٧٤]
- No1916 No1940 No1944 ھەرچەندە ئۆڵۆمپیادەکانی ١٩١٦، ١٩٤٠، ١٩٤٤ ھەڵەوەشانەوە بەڵام ھێشتا ژمارەی ڕۆمانیان بۆ بەکاردێت لە ڕیزبەندیدا، چونکە ناوی فەرمی یارییەکان بەپێی میساقی ئۆڵۆمپیادەکان[١٧٥]دەژمێردرێن نەک خودی یارییەکانی ھاوینە.[١٧٦] لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە بۆ ئۆڵۆمپیادی زستانە بەکارنایەت.
- Events1920 وێبپەری ئای ئۆ ئێس بۆ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٠ ژمارەی پێشبڕکێ وەرزشییەکانی بە ١٥٦ تۆمارکردووە[١٤٢] لەکاتێکدا ماڵپەری ئای ئۆ ئێس ژمارەی پشبڕکێ وەرزشییەکانی بە ١٥٤ تۆمارکردووە بەیجاوازی دوو یاری لە ئەگەڵ ئیارییەکانی ئەمستەردامە.[١٧٧]
- OpenedBy1936 تۆمارەکانی IOC باس لەوە دەکەن کە ھیتلەر وەک (سەرۆکی حکوومەت) ئەم خولەی ئۆڵۆمپیادی کردەوە، بەڵام لە ساڵی ١٩٣٤ ئەو پۆستە لەگەڵ پۆستی «سەرۆک» (سەرۆکی دەوڵەت)یەکخرابوو، بەواتایەکی ھیتلەر سەرۆکی دەوڵەت و حکوومەتیش بوو.[١٧٨]
- Events1956 ماڵپەری IOC بۆ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٥٦ بە گشتی ١٥١ ڕووداوی پێشبڕکێی وەرزشی (١٤٥ پێشبڕکێ لە مێلبۆرن و ٦ ڕووداوی پێشبڕکێی ئەسپسواری لە ستۆکھۆڵم).[١٤٩]
- Nations1956 بەھۆی یاساکانی کەرەنتینە لە ئوسترالیا، چەند مانگێک پێش ڕووداوەکانی دیکەی مێلبۆرن، شەش پێشبڕکێی سوارچاکی لە ستۆکھۆڵم بۆ ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٥٦ بەڕێوەچوو؛ ئەمەش بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆس لەناو ئاژەڵان. لە کۆی ٧٢ وڵات پێنج وڵات تەنھا لە پێشبڕکێکانی ئەسپسواری لە ستۆکھۆڵم بەشداریان کردووە، بەشداری یارییەکانی دیکەیان نەکردووە.
- Dates1972 ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٧٢ لە سەرەتادا بڕیار بوو لە ١٠ی ئەیلوولی ١٩٧٢ ئاھەنگی کۆتایی بۆ ڕێکبخرێت، بەڵام لە ١١ی ئەیلوولدا بۆ ڕۆژێک دواخرا، ئەمەش پاش ئەوەی پاڵاوانییەتییەکان بەھۆی ڕووداوی کۆمەڵکوژیی مونشین بۆ ماوەی ٣٤ کاتژمێر ڕاگیرابوون.
- OpenedBy1980 تۆمارەکانی IOC ئاماژە بەوەدەکەن، برێژنێڤ یارییەکانی مۆسکۆی وەک «سەرۆک» کردەوە، ھەرچەندە برێژنێڤ وەک سکرتێری گشتی حزبی شیوعی فەرمانڕەوای دیفاکتۆ بوو، بەڵام ئەو نازناوە لە تۆمارەکانی IOCدا ڕەنگ ناداتەوە.[١٧٨]
- OpenedBy2008 لە تۆماری ئای ئۆ ئێس ئاماژە بەوەدەکات کە ھو جینتاو وەک «سەرۆک»یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ٢٠٠٨ی کردەوە، بە شێوەی یاسایی سەرۆکی دەوڵەت. ھەرچەندە ھو وەک سکرتێری گشتی حزبی شیوعی چینیش فەرمانڕەوای دیفاکتۆ بووە، بەڵام ئەو نازناوە لە تۆمارەکانی ئای ئۆ ئێس ئاماژەی پێ نادرێت.[١٧٨]
- Dates2020 لە بنەڕەتدا بڕیاروابوو یارییەکانی ئەم ئۆڵۆمپیادە لە ٢٤تەممووزی ٢٠٢٠ دەست پێبکات بەلام بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا یارییەکانی بۆ ٢٣ی تەممووزی ٢٠٢١ دواخرا.[١٧٩] لەگەڵ ئەوەش بە ئۆڵۆمپیادی ٢٠٢٠ ناودەبرێت لە پێناو پاراستنی چوارساڵەی بەڕێوەچوونی یارییەکان.[١٨٠]
- Competitors2024 ژمارەی وەرزشوانان لە سنوورێکی دیاریکراو دەبێت و یەکسانی ڕەگەزەیش ڕەچاودەکرێت.[١٨١]
پێرستی شارەکانی داواکار بۆ میوانداری کردنی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە
دەستکاریلە دوای ئەوەی یارییەکان ئۆلۆمپیاد زیاتر ناسێنران و وەک پاڵاوانییەتییەکی گرینگ سەیرکرا، ژمارەیەکی زۆر لە شارەکانی جیھان ھەوڵیاندا مافی میوانداریکردن بەدەستبھێنن، لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بەپێی دەنگ شارەکانی ھەڵبژاردوووە، سێ خولی یەکەم، بەبێ ھیچ ھەڵبژاردنێک دیاری کران. لەیەکەم دانیشتنی لێنژنەی ئۆڵمپیادی نێودەوڵەتی، وەک ڕێزێک بۆ مێژووی شاری ئەتینا کە شوێنی لەدایکبوونی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بووە یەکەم خولی ئەم پاڵەوانییەتییە ١٨٩٦ بەم شارە بەخشرا. دواتریش پاریس میوانداری یارییەکانی ١٩٠٠ی کرد؛ و یارییەکانی ١٩٠٤ سەرەتا بریار بوو لە شاری شیکاگۆی ئەمریکا بەرێوەبچێت بەڵام دواتر گواسترایەوە بۆ شاری سانت لویس، بۆ ئەوەی لەگەڵ پێشانگای جیھانی ئەنجام بدرێت. سیستەمی دەنگدان پێش ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٠٨ خرایە بواری جێبەجێکردنەوە، مافی میوانداریکردنی درا بە شاری ڕۆما، بەڵام دواتر بەھۆی تەقینەوەی چیای ڤیزۆڤیۆس لە ساڵی ١٩٠٦، ئیتالیا بێتوانای خۆی لە ئامادەکارییەکان ڕاگەیاندن و مافەکەی گەراندەوە بۆ لێژنەی ئای ئۆ ئێس، دواتر مافەکە بە شاری لەندەن بەخشرا. مافی میوانداریکردنی ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩١٦ بەخشرایە بەرلین، بەڵام بەھۆی جەنگی جیھانیی یەکەمەوە ھەڵوەشایەوە. ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٤٠لە سەرەتادا بەخشرایە شار تۆکیۆ، بەڵام دوای ھەڵگیرسانی جەنگی نیوان چین و ژاپۆن لە ساڵی ١٩٣٨ مافەکەی لێوەرگیرایەوە و بەخشرایە شاری ھێلسیکی بەڵام دواجار بەھۆی جەنگەوە ئەم خولە ھەڵوەشایەوە، ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٤٤ بە لەندەن بەخشرا، ئەم خولەش بەھۆی جەنگی جیھانی دووەمەوە ھەڵوەشایەوە. ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٥٦ لەلایەن لێژنەی ئۆڵۆمپیاد بەخشرایە مێلبۆرن، بەھۆی بوونی یاسا توندەکانی کەرەنتینەکردن لە کاتی بڵاوبوونەوە نەخۆشی لە ناو ئاژەڵان، بەناچاری پێشبڕکێکانی ئەسپ سواری لە ستۆکھۆڵمی سوێد بەڕێوەچوون. سێ جار تەنھا یەک شار داوای مافی میوانداریکردنی یارییەکان کردبوو بۆ خولی داھاتوو، ئەویش ستۆکھۆڵم لە ساڵی ١٩١٢ و لۆس ئانجلەس لە ساڵی ١٩٣٢ و ١٩٨٤. پاریس و لۆس ئانجلەس دوای ئەوەی میوانداری یارییەکانی ساڵانی ٢٠٢٤ و ٢٠٢٨ دەکەن - لەگەڵ لەندەن دەبنە تاکە سێ شار کە سێ جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاویینە دەکەن. سانت لویس تاکە شارە کە میوانداری یارییەکانی کردووە بەبێ ئەوەی داوای مافی میوانداری کردن پێشکەش بکات. ھێلسنکی، مینیاپلیس، مۆنتریال و میونشن لەو شارانەن کە داواکاریان پێشکەش کردووە بۆ میوانداریکردنی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە و زستانە؛ جگە لە مینیاپۆلیس ھەموویان سەرکەوتوو بوون لە بردنەوەی مافی میواندارکردنی یارییەکانی ھاوینە، بەڵام ھیچیان سەرکەوتوونەبوون لە وەرگرتنی بەرێوەبردنی یارییەکانی ئۆلۆمپیادی زستانە. دیترۆیت حەوت جار شکستی ھێناوە لە وەرگرتنی مافی بەرێوەچوونی یارییەکان. لۆس ئانجلەس زۆرترین داواکاری پێشکەش کردووە و سێ جار سەرکەوتوو بووە و شەش جار شکستی ھێناوە. ھەریەکە لە ئەمستردام و بووداپێست و لۆزان پێنج جار شکستیان ھێناوە. ئەمریکا زۆرترین پێشنیاری پێشکەش کردووە، ٢٢ داوای پێشکەش کردووە، لەنێویاندا ھەموو یارییەکانی لە ساڵی ١٩٤٤ تا ١٩٨٤.[١٨٢]
ئەمەی خوارەوە پیرستی ئەو شارانەیانە کە داوای مافی میوانداریکردنی یارییەکانیان کردووە بەپێی ساڵ ڕیزبەندی کراون.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Editors، History com. «The Olympic Games». HISTORY (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}:|دوایین=has generic name (یارمەتی) - ^ «Here's Why Greece Always Goes First in the Olympic Parade of Nations». www.yahoo.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «The Olympics – International Olympic Committee». History (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٣١ی تەممووزی ٢٠١٤. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی شوباتی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Tarasouleas, Athanasios (Summer 1993). «The Female Spiridon Loues» (PDF). Citius, Altius, Fortius. 1 (3): 11–12. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 25 June 2008 ئەرشیڤ کراوە. لە 26 June 2012 ھێنراوە.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ Editors، History com. «First modern Olympic Games». HISTORY (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}:|دوایین=has generic name (یارمەتی) - ^ Macy، Sue (2004). Swifter, higher, stronger: a photographic history of the Summer Olympics. Internet Archive. Washington, D.C. : National Geographic. ISBN 978-0-7922-6667-9.
- ^ «Athens 1896 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Spyros Louis Bio, Stats, and Results | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Carl Schuhmann Bio, Stats, and Results | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ ئ ا «1896 Athina Summer Games | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «10 interesting Paris facts. Paris facts for kids. Fun facts». Paris Digest (بە ئینگلیزی). ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Paris 1900 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Olympics Medal Tally for 1900». www.topendsports.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Andrews، Evan. «8 Unusual Facts About the 1904 St. Louis Olympics». HISTORY (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Magazine، Smithsonian. «The 1904 Olympic Marathon May Have Been the Strangest Ever». Smithsonian Magazine (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Stead، William T[homas] 1849–1912 [from old catalog (1902). The Americanization of the world;. The Library of Congress. New York, London, H. Markley.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر) - ^ ئ ا «Factsheet – The Games of the Olympiad» (PDF). International Olympic Committee. ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١. p. 1. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١ی شوباتی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «united states at the 1904 summer olympics: Latest News & Videos, Photos about united states at the 1904 summer olympics | The Economic Times – Page 1». The Economic Times (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Olympics Medal Tally for 1904». www.topendsports.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «1906 Athina Summer Games». Sports Reference. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «Journal of Olympic History, Volume 10, December 2001/January 2002, The 2nd International Olympic Games in Athens 1906, by Karl Lennartz» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 2012 ئایار 15 ئەرشیڤ کراوە.
{{cite web}}:|ڕەوشی ناونیشان=yنادروستە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی) ١٥ی ئایاری ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ «The 1904 Anthropology Days and Olimpic Games | PDF | Franz Boas | Anthropology». Scribd (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «The Olympic Summer Games Factsheet» (PDF). International Olympic Committee. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ «Londra 1908: le prime Olimpiadi inglesi e Dorando Pietri» (بە ئیتالی). giochiolimpiciparalimpici.wordpress.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئازاری ٢٠١٨ ھێنراوە.
Siamo nel 1901 quando il CIO si riunisce per decidere chi sarà la città ad ospitare la quarta edizione Olimpica. A contendersi questo onore ci furono Roma e Berlino, e ne uscì vincitrice la prima. Purtroppo, però, la nostra città italiana dovette ritirarsi qualche anno prima dei Giochi a causa dell'eruzione del Vesuvio
- ^ Mallon، Bill (2000). The 1908 Olympic Games: Results for All Competitors in All Events, with Commentary. McFarland. p. 5. ISBN 978-0-7864-0598-5. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە – via LA84 Foundation.
- ^ Rhonda Jolly (3 June 2008). «The modern Olympics: an overview» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٨ی ئازاری ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ ھێنراوە. ١٨ی ئازاری ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. Department of Parliamentary Services. p. 9
- ^ «Dorando Pietri e quel vuoto finalmente colmato: c'è anche lui nella Walk of Fame». Eurosport (بە ئیتالی). ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Dorando Pietri's famous 1908 London Olympic marathon finish | runplaces». web.archive.org. ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١١. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Athletics at The 1908 Summer Olympics – Men's Marathon – Race». www.liquisearch.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Olympedia – Dorando Pietri». www.olympedia.org. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «London 1908 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «1908 Summer Olympics medal table | owlapps». www.owlapps.net. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Jim Thorpe | Biography, Olympics, Medals Reinstated, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «List of Sports at the 1912 Olympic Games». www.topendsports.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Stockholm1912». لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Stockholm 1912 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی نیسانی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی نیسانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Amsterdam 1928 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «The 1928 Olympic Games in Amsterdam». www.europeana.eu (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ڕەسەنەکە لە ١١ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Medal table Olympic Games 1928 Amsterdam». www.olympic-museum.de. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی شوباتی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Olympics Medal Tally for 1932». www.topendsports.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Berlin 1936 Olympic Games | History, Poster, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئایاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Berlin's Olympic Stadium (1936) – A Famous Nazi Monument». berlinpoche.de (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «The Nazi Olympics -1936 Berlin Olympic Games». encyclopedia.ushmm.org (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Jesse Owens | Biography, Olympics, Medals, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «British Olympic Association > British Olympic Movement». web.archive.org. ٨ی نیسانی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی نیسانی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Athletics at the 1952 Helsinki Summer Games: Men's 5,000 metres | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Athletics at the 1952 Helsinki Summer Games: Men's 10,000 metres | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Olympics Medal Tally for 1952». www.topendsports.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Melbourne 1956 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «1956 Summer Olympics Melbourne Photos and Premium High Res Pictures – Getty Images». www.gettyimages.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ 1956 Summer Olympics (Melbourne, Australia) (بە content)، H. Lee Hansen، 1956، لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە، لە 2022-05-21 ھێنراوە
{{citation}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ئەوانی تر (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ «USATF – Hall of Fame». legacy.usatf.org. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Volodymyr Kuts Bio, Stats, and Results | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Hockey at the 1952 Helsinki Summer Games | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «UCD News». www.ucd.ie. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «1956 Summer Olympics». Melbourne Wiki (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Rome 1960 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Millisky، Remy (٦ی ئایاری ٢٠٢٢). «What We Know About The Deadly 1906 Eruption Of Mt. Vesuvius». Grunge.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «1960 Summer Olympics – September 10, 1960 | Important Events on September 10th in History – CalendarZ». www.calendarz.com (بە ئینگلیزی). ١٧ی ئابی ٢٠٢٢. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «AmericanHeritage.com / "A Total Eclipse of The Sonny"». web.archive.org. ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Hauser، Thomas (2012-07-30). Muhammad Ali: His Life and Times (بە ئینگلیزی). Anova Books. ISBN 978-1-907554-90-2. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Hajeski، Nancy J. (2013-07-01). Ali: The Official Portrait of "The Greatest" of All Time (بە ئینگلیزی). Simon and Schuster. ISBN 978-1-60710-983-9. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Wilma Rudolph | Biography, Olympics, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Remembering Bikila's 1960 Olympic marathon victory on its 60th anniversary | FEATURE | World Athletics». worldathletics.org. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Chris von Saltza Biography – American swimmer». pantheon.world (بە canon). لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ «Hockey at the 1960 Roma Summer Games | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ Staff، Scroll. «Pause, rewind, play: 1928–1956 – A brief history of Indian hockey's golden era at the Olympics». Scroll.in (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Find Out Why South Africa Was Barred From the Olympics for 32 Years». olympics. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ EATON، JOSEPH (2016). «Reconsidering the 1980 Moscow Olympic Boycott: American Sports Diplomacy in East Asian Perspective». Diplomatic History. 40 (5): 845–864. ISSN 0145-2096. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Moscow 1980 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «1980 Moskva Summer Games | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Moscow 1980 Summer Olympics | Olympic Games Photos, Videos, & News – Olympic.org». web.archive.org. ١٦ی ئابی ٢٠١٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٦ی ئابی ٢٠١٠. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ Cousineau، Phil (2003). The Olympic odyssey: rekindling the true spirit of the great games. Internet Archive. Wheaton, Ill. : Quest Books. ISBN 978-0-8356-0833-6.
- ^ «Moscow 1980: Forty years on». olympics. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Hockey at the 1980 Moskva Summer Games | Olympics at Sports-Reference.com». web.archive.org. ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٠. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ Alex، Retired yesName (٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧). «Alexander Dityatin – Alchetron, The Free Social Encyclopedia». Alchetron.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Los Angeles 1984 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Button from the 1984 Summer Olympic Games held in Los Angeles, California». National Museum of American History (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Nawal El Moutawakel | WISE Muslim Women». web.archive.org. ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Carlos Lopes». Olympics.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Ning Li». prabook.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Games begin with spectacular show» (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). 2008-08-08. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی ئابی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 2022-09-03 ھێنراوە.
- ^ Camera |، Daily (١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١). «First Boulder Hall of Fame class announced». Boulder Daily Camera (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Atlanta debates how golden it was». Chicago Tribune. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ published، Mark Hallinger (٥ی شوباتی ٢٠١٨). «Live From PyeongChang». TVTechnology (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ IOC (٢٣ی نیسانی ٢٠١٨). «Sydney 2000 Summer Olympics – Athletes, Medals & Results». Olympics.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «2000 Summer Olympics Sydney Photos and Premium High Res Pictures – Getty Images». www.gettyimages.com. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Athens 2004 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Athens 2004 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Kokkinidis، Tasos (١٣ی ئابی ٢٠٢٢). «2004 Summer Olympics: Greece's Magical Night on the World Stage». GreekReporter.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Athens 2004 Summer Olympics – Athletes, Medals & Results». لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Athens 2004 Summer Olympics | Olympic Games Medals, Videos, News». archive.ph. ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «Rocío Rivarola, abanderada paraguaya en Atenas 2004, vuelve !! | DEPORTES | LANACION.com.py». web.archive.org. ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٣. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «100 Metres – women – senior – outdoor – 2022». www.worldathletics.org. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «People's Daily Online -- Shooter Almaktoum wins UAE's first gold at Athens Olympics». en.people.cn. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Longman، Jere (2001-07-14). «OLYMPICS; Beijing Wins Bid for 2008 Olympic Games». The New York Times (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ISSN 0362-4331. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 2022-06-03 ھێنراوە.
- ^ «Longest distance for an Olympic torch relay». Guinness World Records (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Largest TV audience for an Olympic Games». Guinness World Records (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Beijing TV coverage drew 4.7 billion viewers worldwide». web.archive.org. ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «AFP: Press hails 'greatest ever' Olympic opening show». web.archive.org. ١٢ی ئابی ٢٠٠٨. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئابی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Beijing 2008 Olympic Games | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Olympic Games – Organising Committees». International Olympic Committee (بە ئینگلیزی). ١٤ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئازاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Tokyo Olympics – BBC Sport». BBC Sport (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئازاری ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 2021-08-23 ھێنراوە.
- ^ «Tokyo Olympics – BBC Sport». BBC Sport (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە 2021-08-23 ھێنراوە.
- ^ «London's first Olympics» (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). 2008-04-26. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئایاری ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 2021-08-23 ھێنراوە.
- ^ «Olympic Athletes at Rio 2016». web.archive.org. ٢١ی ئابی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «About Rio 2016 Summer Olympics». web.archive.org. ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٥. لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «How many millions each Olympic medal has really cost Britain». The Independent (بە ئینگلیزی). ٢٢ی ئابی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Rio 2016 Olympics Medal Table». www.insidethegames.biz. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Joint Statement from the International Olympic Committee and the Tokyo 2020 Organising Committee – Olympic News». International Olympic Committee (بە ئینگلیزی). ١٥ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ Twitter (٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠). «Olympics history: Have the Games been postponed before?». Los Angeles Times (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}:|دوایین=has generic name (یارمەتی) - ^ IOC (٢٤ی نیسانی ٢٠١٨). «Tokyo 1964 Summer Olympics – Athletes, Medals & Results». Olympics.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٩ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Spectators banned from most Olympic events as Covid emergency declared». the Guardian (بە ئینگلیزی). ٨ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ McDonald، Scott (٢٥ی ئازاری ٢٠٢٠). «The reason why Olympics in 2021 will still be called the 2020 Olympic Games». Newsweek (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١ی نیسانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Kremers، Daniel (2020). «Outdoor sports in the periphery: Far from the compact games». لە Barbara Holthus (ed.). Japan Through the Lens of the Tokyo Olympics. Routledge. doi:10.4324/9781003033905. ISBN 978-1-00-303390-5.
- ^ «Flora Duffy wins Bermuda's first Olympic gold ahead of GB's Georgia Taylor-Brown». The Independent (بە ئینگلیزی). ٢٧ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «The Philippines Wins Its First Olympic Gold After Nearly 100 Years Of Trying». NPR.org (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی نیسانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Weightlifter Meso wins Qatar's first ever Olympic gold medal». www.insidethegames.biz. 1627739160. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=(یارمەتی) - ^ «Hugues Zango wins Burkina Faso's first-ever Olympic medal». Punch Newspapers (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٥ی ئابی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی ئابی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «San Marino wins first Olympic medal in nation's history | NBC Olympics». www.nbcolympics.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ Press، Eddie Pells | The Associated (٣ی ئابی ٢٠٢١). «WATCH: Karsten Warholm shatters world record in men's 400-meter hurdles win at Tokyo Olympics, celebrates by ripping shirt». The Denver Post (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Norway's Warholm breaks 400 metres hurdles world record». Reuters. ١ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Feryal Abdelaziz Wins Historic GOLD for Egypt at Tokyo 2020 Olympics | Egyptian Streets» (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٧ی ئابی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئابی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Feryal Abdelaziz wins Egypt's first gold medal in Tokyo Games». Egypt Independent (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٧ی ئابی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Feryal Abdelaziz becomes first Egyptian woman to win Olympic gold». Tokyo 2020 (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «World Rowing – 2022 European Rowing Championships». World Rowing (بە ئینگلیزی). لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.[بەستەری مردوو]
- ^ «shooting | sport | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Rio 2016 Olympics: Know your sport — Canoeing». The Indian Express (بە ئینگلیزی). ٣ی ئابی ٢٠١٦. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی تەممووزی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Home». www.fieldhockey.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «IRONMAN». www.ironman.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Modern Pentathlon 101: Competition format | NBC Olympics». www.nbcolympics.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Skateboarding Full Replay Video | NBC Olympics». www.nbcolympics.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Sport Climbing | NBC Olympics». www.nbcolympics.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Pegasus. «Everything You Need to Know About Surfing». www.flypgs.com (بە ئینگلیزی). لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Johnson، Ian (2008-08-14). «Who's on First in Medals Race?». Wall Street Journal (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ISSN 0099-9660. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە 2022-08-12 ھێنراوە.
- ^ Araton، Harvey (2008-08-18). «A Medal Count That Adds Up To Little». The New York Times (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ISSN 0362-4331. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە 2022-08-12 ھێنراوە.
- ^ «Athens 1896». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ «Paris 1900». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «St.Louis 1904». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «London 1908». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Stockholm 1912». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «Antwerp 1920». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئابی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Paris 1924». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Amsterdam 1928». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Los Angeles 1932». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Berlin 1936». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی حوزەیرانی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «London 1948». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Helsinki 1952». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «Melbourne 1956». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Rome 1960». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Tokyo 1964». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Mexico City 1968». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Munich 1972». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Montreal 1976». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Moscow 1980». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی نیسانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Los Angeles 1984». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Seoul 1988». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Barcelona 1992». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Atlanta 1996». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئابی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Sydney 2000». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Athens 2004». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Beijing 2008». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «London 2012». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Rio 2016». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ١ی نیسانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Tokyo 2020». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Paris 2024». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Los Angeles 2028». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Brisbane 2032». IOC. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Archived copy». لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٤ی شوباتی ٢٠١٤. لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٤ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) ٢٤ی شوباتی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ ئ ا Mallon, Bill (1998). The 1900 Olympic Games, Results for All Competitors in All Events, with Commentary. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company, Inc. pp. 25–28. ISBN 978-0-7864-4064-1.
- ^ ئ ا «Paris 1900 Results». International Olympic Committee. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئایاری ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Factsheet – The Games of the Olympiad» (PDF). International Olympic Committee. ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١. p. 1. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١ی شوباتی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «St. Louis 1904 (archived)». Olympic.org. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە. ٢٧ی ئایاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Mallon, Bill (1999). The 1904 Olympic Games, Results for All Competitors in All Events, with Commentary. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company, Inc. p. 16. ISBN 978-1-4766-2160-9. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی شوباتی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Olympiad»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2022-08-10، لە ڕەسەنەکە لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە، لە 2022-08-11 ھێنراوە
- ^ Lennox، Doug (2009). Now You Know Big Book of Sports. Dundurn Press. p. 223. ISBN 978-1-55488-454-4.
- ^ «Antwerp 1920 (archived)». Olympic.org. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە. ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ ئ ا ب «Factsheet – Opening Ceremony of the Games of the Olympiad» (PDF). ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١. pp. 4–5. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Joint Statement from the International Olympic Committee and the Tokyo 2020 Organising Committee – Olympic News». International Olympic Committee (بە ئینگلیزی). ١٥ی تەممووزی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ «Tokyo 2020: Olympic and Paralympic Games postponed because of coronavirus». BBC Sport. ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «Gender equality and youth at the heart of the Paris 2024 Olympic Sports Programme». www.olympics.com/. International Olympic Committee. ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی شوباتی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی ئابی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
The 10,500-athlete quota set for Paris 2024, including new sports, will lead to an overall reduction in the number of athletes
- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریlistنەدراوە - ^ Unnamed (22 January 1996). «39 Steps to Olympic Fiasco». The Irish Times. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی ئابی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «Milan Withdraws Olympic Bid». Los Angeles Times. Associated Press. 11 March 1993. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ Unnamed (24 January 1993). «Tashkent withdraws bid for 2000 Olympics». UPI International. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی)
دەروازەی وەرزش
دەروازەی ئۆڵۆمپیاد
دەروازەی وڵاتەکان
دەروازەی مێژوو
دەروازەی کۆمەڵگا
دەروازەی یۆنان
دەروازەی دەیەی ١٩٦٠
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە تێدایە. |