ژاپۆن
ژاپۆن یان یابان (بە ژاپۆنی: 日本 خوێندنەوە: نیھۆن، بە ئینگلیزی: Japan) بە فەرمی بە پاشایەتی ژاپۆن ناسراوە، وڵاتێکی دوورگەییە لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا. دەکەوێتە زەریای هێمن لە کەنارەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی وشکانی ئاسیا، لە ڕۆژئاوا لەگەڵ دەریای ژاپۆن هاوسنوورە و لە دەریای ئۆخۆتسکەوە لە باکوورەوە تا دەریای ڕۆژهەڵاتی چین لە باشوورەوە درێژ دەبێتەوە. ژاپۆن لە چوار دوورگەی سەرەکی پێکهاتووە: هۆکایدۆ، هۆنشوو، شیکۆکو و کیوشو- و هەزاران دوورگەی بچووکتر، کە ڕووبەرەکەی ٣٧٧٩٧٥ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە (١٤٥٩٣٧ میل چوارگۆشە). ژمارەی دانیشتووانی ژاپۆن لە ساڵی ٢٠٢٥ زیاتر لە ١٢٣ ملیۆن کەسە، بەمەش ژاپۆن دەبێتە یازدەهەمین وڵات کە زۆرترین دانیشتووانی تێدایە.
| ژاپۆن 日本国 Nippon-koku or Nihon-koku |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| سروود: "Kimigayo" (君が代) |
||||||
Government Seal of Japan 五七桐 (Go-Shichi no Kiri) |
||||||
.svg) |
||||||
| پایتەخت | تۆکیۆ (دێفاکتۆ) پۆتانەکان: Unable to parse latitude as a number:٣٥ | |||||
| گەورەترین شار | پایتەخت | |||||
| زمانە فەرمییەکان | None[١] | |||||
| زمانە ناوچەییەکان | Aynu itak, Ryukyuan languages, Eastern Japanese, Western ژاپۆنی، and several other Japanese dialects | |||||
| National language | ژاپۆنی | |||||
| گرووپە ڕەگەزییەکان | ٩٨٫٥٪ ژاپۆنی، 0.5% کۆری، ٠٫٤٪ چینی، 0.6% other[٢] | |||||
| ناوی هاووڵاتی | Japanese | |||||
| دەوڵەت | Unitary parliamentary democracy and constitutional monarchy | |||||
| - | ئیمپراتۆر | ناروھیتۆ | ||||
| - | سەرۆک وەزیران | فومیۆ کشیدا | ||||
| یاسادانەر | Diet | |||||
| - | ئەنجومەنی باڵا | House of Councillors | ||||
| - | ئەنجومەنی خواروو | House of Representatives | ||||
| پێکھاتەکان | ||||||
| - | National Foundation Day | ١١ی شوباتی ٦٦٠ BC[٣] | ||||
| - | Meiji Constitution | ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٨٩٠ | ||||
| - | Current constitution | ٣ی ئایاری ١٩٤٧ | ||||
| - | Treaty of San Francisco |
٢٨ی نیسانی ١٩٥٢ |
||||
| ڕووبەر | ||||||
| - | سەرجەم | ٣٧٧٬٩٤٤ کیلۆمەتری چوارگۆشە [٤](62nd) ١٤٥٬٩٢٥ مایلی چوارگۆشە |
||||
| - | ئاو (%) | ٠٫٨ | ||||
| ژمارەی دانیشتوان | ||||||
| - | بەراوردی ٢٠١١ | ١٢٧،٧٩٩،٠٠٠[٥] (١٠ەم) | ||||
| - | سەرژمێریی ٢٠١٠ | ١٢٨،٠٥٦،٠٢٦[٦] | ||||
| - | چڕی | ٣٣٧٫١ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٣٦ەم) ھەڵەی دەربڕین: پیتێکی نەناسراو ھەیە "٣"کەس لە مایلی چوارگۆشە |
||||
| GDP (PPP) | بەراوردی ٢٠١١ | |||||
| - | سەرجەم | ٤٫٤٤٠$ ترلیۆن[٧] (4th) | ||||
| - | سەرانە | ٣٤٫٧٣٩$[٧] (٢٥ەم) | ||||
| GDP (nominal) | بەراوردی ٢٠١١ | |||||
| - | سەرجەم | ٥٫٨٦٩$ trillion[٧] (٣ەم) | ||||
| - | سەرانە | ٤٥٫٩٢٠$[٧] (١٨ەم) | ||||
| Gini | 37.6 (2008)[٨] | |||||
| HDI (٢٠١١) |  0.901[٩] (very high) (١٢ەم) |
|||||
| دراو | یەن (¥) / Script error: The function "transl" does not exist. (円 or 圓) (JPY) |
|||||
| ناوچەی کاتی | JST (UTC+٩) | |||||
| - | ھاوین (DST) | not observed (UTC+٩) | ||||
| شێوازەکانی ڕێکەوتنووسین | yyyy-mm-dd yyyy年m月d日 Era yy年m月d日 (CE−١٩٨٨) |
|||||
| لای لێخوڕین | left | |||||
| پاوانی ئینتەرنێت | .jp | |||||
| کۆدی تەلەفۆن | ٨١ | |||||
پایتەخت و گەورەترین شاری ژاپۆن تۆکیۆیە.
وشەڕەتناسی
دەستکاری| ژاپۆن | |||||
| ناوی ژاپۆنی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| کانجی | 日本国 | ||||
| هیراگانا | にっぽんこく にほんこく | ||||
| کیوجیتای | 日本國 | ||||
| |||||
ناوی ژاپۆن بە ژاپۆنی بە بەکارھێنانی وێنەوشەی کانجی 日本 نووسراوە و بە نیپۆن یان نیھۆن بێژە دەکرێت.[١٠] پێش ئەوەی لە سەرەتای سەدەی ھەشتەمدا کەڵک لە 日本 وەربگیرێت، وڵاتەکە لە چین بە وا (倭، لە ژاپۆن لە دەوروبەری ساڵی ٧٥٧ بۆ 和 گۆڕدرا) و لە ژاپۆن بە ناوی ناوخۆییی یاماتۆ ناسرابوو.[١١] نیپۆن، کە خوێندنەوەی ڕەسەنی چینی-ژاپۆنیی پیتەکانە، بۆ بەکارھێنانی فەرمی، لەوانەش لەسەر پارە و مۆری پۆستە بەکار دەبرێت.[١٠] نیھۆن بە شێوەیەکی گشتی لە ئاخاوتنی ڕۆژانەدا بەکار دەھێنرێت و ڕەنگدانەوەی گۆڕانکارییەکانی فۆنۆلۆژیی ژاپۆنییە لە سەردەمی ئێدۆدا.[١١] پیتەکانی 日本 بە واتای «سەرچاوەی خۆر» دێت.[١٠]
ناوی ژاپۆن لە وشەی فەڕەنسی Japonەوە ھاتووەتە نێو زمانی کوردییەوە.
جوگرافیا
دەستکاری
ژاپۆن پێک دێت لەکۆمەڵێ دوورگە لە ڕۆژاوای ئۆقیانووسی ئارام کە ناوی دوورگەکانیش ھۆنشوو، ھۆکایدۆ، کیووشو و شیکۆکو،[١٢] لەگەڵ نزیکەی ٦٠ ھەزار دوورگەی زۆر بچووک. ناوەڕاستی ژاپۆنیش لە زنجیرە چیا پێک دێت[١٣]
دانیشتووان
دەستکاریبەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی ژاپۆن ١٢٦٬٩٩٩٬٨٠٨ کەس بووە کە دەکاتە ١٬٧٥ لە سەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٤٦٬٢ ساڵە. ھەروەھا ٩٣ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.[١٤]
ئایین
دەستکاریزۆرینەی ژاپۆنییەکان پەیڕەوی لە بوودیزم و شینتۆ دەکەن.[١٥]ھەروەھا ڕێژەیەکی کەمیش باوەڕیان بە مەسیحییەت و ئیسلام و یەھودییەت ھەیە[١٦]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «法制執務コラム集「法律と国語・日本語」» (بە Japanese). Legislative Bureau of the House of Councillors. لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریciaنەدراوە - ^ According to legend, Japan was founded on this date by Emperor Jimmu, the country's first emperor.
- ^ «Japan Statistical Yearbook 2010» (PDF). Statistics Bureau. لاپەڕە ١٧. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «Official Japan Statistics Bureau estimate». Statistics Bureau. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی ئابی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «Preliminary Counts of the Population and Households». Statistics Bureau. لە ٢٥ی شوباتی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ «Japan». International Monetary Fund. لە ١٩ی نیسانی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ «World Factbook: Gini Index». CIA. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئابی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١١ی ئایاری ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «Human Development Report 2011» (PDF). UN. ٢٠١١. لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب Schreiber، Mark (٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩). «You say 'Nihon,' I say 'Nippon,' or let's call the whole thing 'Japan'?». The Japan Times (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ ئ ا Carr، Michael (March 1992). «Wa Wa Lexicography». International Journal of Lexicography. ٥ (1): ١–٣١. doi:١٠.١٠٩٣/ijl/٥.١.١ – لەڕێگەی Oxford Academic.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=(یارمەتی) - ^ http://afe.easia.columbia.edu/japan/japanworkbook/geography/japgeo.html
- ^ http://web-japan.org/kidsweb/faq/geography02.html
- ^ «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ http://www.japan-guide.com/e/e629.html
- ^ en:Religion in Japan
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
