نیکاراگوا

نیکاراگوا، بە ڕەسمی کۆماری نیکاراگوا (بە زمانی ئیسپانی: República de Nicaragua) وڵاتێکە لە کیشوەری ئەمەریکا. پایتەختەکەی ماناگوایە. لە روی روبەرەوە گەورەترین وڵاتی ئەمریکای ناوەراستە.

Republic of Nicaragua República de Nicaragua (ئیسپانی)
دروشم: En Dios Confiamos   (ئیسپانی) "In God We Trust"
سروود: "Salve a ti, Nicaragua"  (Spanish) "Hail to Thee, Nicaragua"
شوێنی Nicaragua
پایتەخت و گەورەترین شار		Managua 12°9′N 86°16′W
زمانە فەرمییەکان		Spanish
زمانە ناوچەییەکان		Miskito, Rama, Sumo, Miskito Coastal Creole, Garifuna, Rama Cay Creole
گرووپە ڕەگەزییەکان		69% Mestizo 17% White 5% Amerindian 9% Black
ناوی هاووڵاتی		Nicaraguan, Nica (informal), Pinolero (informal)
دەوڵەت		Unitary presidential constitutional republic
-	President	Daniel Ortega (FSLN)
-	Vice President	Omar Halleslevens
یاسادانەر		National Assembly
Independence		from ئیسپانیا, مەکسیک, and the Federal Republic of Central America
-	Declared	15 September 1821
-	Recognized	25 July 1850
-	from the First Mexican Empire	1 July 1823
-	from the Federal Republic of Central America	31 May 1838
-	Revolution	19 July 1979
-	Current constitution	9 January 1987
ڕووبەر
-	سەرجەم	١٣٠,٣٧٣ کیلۆمەتری چوارگۆشە (97th) ٥٠,١٩٣ مایلی چوارگۆشە
-	ئاو (%)	7.14
ژمارەی دانیشتوان
-	بەراوردی 2010 Census	5,891,199 (110th)
-	سەرژمێریی 2005	5,666,301
-	چڕی	42 کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (133rd) ١١٤کەس لە مایلی چوارگۆشە
GDP (PPP)		بەراوردی 2011
-	سەرجەم	$18.878 billion
-	سەرانە	$3,205
GDP (nominal)		بەراوردی 2011
-	سەرجەم	$7.297 billion
-	سەرانە	$1,239
Gini (2007)		40.1 (medium)
HDI (2011)		0.589 (medium) (١٢٩th)
دراو		Córdoba (NIO)
ناوچەی کاتی		CST (UTC−6)
لای لێخوڕین		Right
پاوانی ئینتەرنێت		.ni
کۆدی تەلەفۆن		505
1	English and indigenous languages on Caribbean coast are also spoken.
2	Significant proportion of information obtained from CIA World Fact Book

زانیاری گشتی

ناوی تەواو: کۆماری نیکاراگوا
جۆری دەسەڵات:کۆماری پەرلەمانی
پایتەخت:مانگوا
سەربەخۆیی: 1821
زمان:ئیسپانی
ئایین:مەسیحی
روبەر:130ھەزار کیلۆمەتری چوارگۆشە
رێژەی دانیشتوان:5,5ملیون کەس
داھاتی سەرانە:3636 دۆلار
دراو:کۆردوبا
ھێمای ئەنتەرنێت: ni
کۆدی تەلەفون:505+

جوگرافیا

نیکاراگوا ھەروەک ئیسپانیا دابەش بوە بە سەر 15 ناوچەدا و دو ھەرێمی ئۆتۆنۆم بە ناوەکانی"دێل ئاتلانتیکۆ نۆرت" و دێل ئاتلانتیکۆ سور"ی‌ ھەیە . ئەم دو ھەرێمە بەر لەوەی لە ساڵی 1985مافی ئۆتۆنۆمیان پێببەخشرێ یەکەیەکی ھاوبەش بون بە ناوی "زێلایای نیکاراگوا". نزیکەی لە 8 % روبەری نیکارگوا لە ژێرناوی پارکی نیشتمانی پاشکەوتی بایۆلۆژی لە لایەن حکومەتەوە وەک ناوچەی پارێزراو ناسێندراوە. نیکاراگوا لە سێ ھەرێمی جوگرافیایی جیاواز پێک دێت کە ئەمانەن:
دەشتەکانی کەناری زەریای ھێمن
ناوچە شاخاویەکانی باکور و ناوەراست
کەنارەکانی ماسکیتوا و دەشتەکانی ئاتلانتیک.

دراوسێکانی ئەم وڵاتە ئەمانەن:
لە باکورە وە وڵاتی ھێندو راس
لە باشورەوە: کۆستاریکا
لە رۆژھەڵاتەوە: دەریای کارائیب
لە رۆژئاواوە :زەریای ھێمن

مێژو و سیاسەت

نیکاراگوا وەکو زۆربەی وڵاتانی ئەمریکای ناوەراست و ئەمریکای باشور بۆ ماوەیەکی درێژ کۆلۆنیای ئیمپراتوَری ئیسپانیا بوو. بە ھۆی لاواز بونی ئەو ئیمپراتوَریەتەو پەرەسەندنی شۆرشە رزگاریخوازەکانی گەلانی ئەمریکای لاتین لە سەرەتاکانی سەدەی نۆزدە زۆرینەی ئەو وڵاتانە سەربەخۆییان راگەیاند. وڵاتی نیکاراگوای‌ لە ساڵی 1821 خۆی لە کۆلۆنیالیزم ئیسپانیەکان رزگار کرد.

بەرەی رزگاری نەتەوەیی ساندینێستا لە ساڵی 1979 بە سود وەرگرتن لە نارەزایەتیەکانی خەڵک لە دیکتاتۆری "سوموزا" دەسەڵاتی لەم وڵاتەدا گرتە دەست خۆی. و دانیێل ئۆرتێگا بوە سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە. ھێزەکانی ناسراو بە " کۆنترا" بە ھاوکاری ئەمریکا شەرێکی چەکداریان دژ بە حکومەتی نوێی ساندینیست رێکخست.لە روداوێک کە بە ناوی ئێران-کۆنترا ناسراوە دەرکەوت کە بە پێچەوانەی خواستی کۆنگرێسی ئەمریکا عەمید"ئۆلیوێر نۆرت" یەکێک لە راوێژکارەکانی سەرۆکی ئەوکاتەی ئەمریکا داھاتی فرۆشتنی شاراوەی چەک بە ئێران بۆ یارمەتی دانی ھێزەکانی کۆنترا تەرخان دەکات. لە ھەڵبژاردنی ساڵی 1990 ڤیلۆتا چامۆر زۆرترین دەنگی بە دەست ھێناو بو بە سەرۆک کۆماری نیکاراگوا. لە ھەڵبژاردنی 2001 ئێنریکۆ بۆلانیۆس ئەم پۆستەی گرتە دەست جارێکیتر لە ھەڵبژاردنی 2006 دانیێل ئۆرتێگا توانی ببێتەوە بە سەرۆک کۆماری نیکاراگوا.

حکوومەت و سیاسەت

نیکاراگوا کۆمارێکی دیمۆکراتی پەرلەمانیە. سەرۆک کۆمار سەرۆکی وڵات و سەرۆکی جکومەتیشە.. بە ھاوکاری حکومەت دەزگای یاسادانان واتە پەرلەمان یاساکانی وڵات پەسند دەکات و ئەگەر پێویستیش بکات یاسای بنەرەتی گۆرانکاری و چاکسازی بە سەر دا بێت ئەوا پەرلەمان بەو کارە ھەڵدەستێت. دەسەڵاتی دادیش تەواو سەربەخۆیە. سیاسەتی ئەم وڵاتە لە سەر بنەمای فرە حیزبی دارێژراوە. سەرۆک کۆماری ئێستای نیکاراگوا دانیێل ئۆرتێگایە. ھەڵبژاردنەکان لە 5ی نوڤەبری 2006 بەرێوە چون و ئۆرتێگا بە بەدەستھێنانی 39% دەنگەکان توانی بۆ جاری سێھەم ببێتە سەرۆک کۆمار.

سیاسەتی دەرەوەی ئورتێگا زۆر دەشوبھێتە سیاسەتەکانی شافێز لە ڤەنزویلا و ئەم وڵاتەش پەێوەندیەکی باشی ھەیە لە گەڵ مەحمودی ئەحمەدی نەژاد سەرۆکی ئێران لە ساڵی 2008 رایگەیاندئەو ھاوڵاتیانەی ئێران کە ئارەزوی سەردانی نیکاراگوایان ھەیە پێویست ناکا ڤیزەیان پێبدرێت . سەرۆکەکانی‌ ئەم دو وڵاتە تاکو ئێستا چەندین جار سەردانی وڵاتی یەکتریان کردوە. بە ھەمان شێوە ئۆرتێگا لە گەڵ زۆربەی وڵاتانی ئەمریکای باشور پەیوەندیەکی باشی ھەیەو لە ھەوڵی پەرە پێدانی پێوەندیەکانیدایە لە گەڵ روسیا و وڵاتانی ئاسیای دور.

سەرچاوەکان

نەوا