ئەفغانستان

وڵاتێک لە ئاسیا

ئەفغانستان بە فەرمی میرنشینی ئیسلامیی ئەفغانستان وڵاتێکە لە کیشوەری ئاسیا کە پایتەختەکەی شاری کابولە، بەپێی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی ئەم وڵاتە ٣٨٫٩٢٨٫٣٤٦ کەس بووە.[٩] ناوی ئەفغانستان بە واتای «زەوی ئەفغانییەکان» و ئەفغانییەکان ناوی تر بۆ پەشتوونەکان.[١٠][١١]

ئەفغانستان
  • ئەفغانستان کۆدی زمانی نادروست.
  • Afġānestān
  • افغانستان (پەشتۆ)
  • Afġānistān
ئاڵا
پایتەخت
و گەورەترین شار
کابول
زمانە فەرمییەکان پەشتۆ و دەری
گرووپە ڕەگەزییەکان 
ناوی هاووڵاتی ئەفغانی[ئ][٤][٥]
دەوڵەت
Formation
 -  Hotak Empire 1709–1738 
 -  Durrani Empire 1747–1842 
 -  Emirate 1823–1926 
 -  Recognised 19 August 1919 
 -  شانشین 9 June 1926 
 -  Declaration of Republic 17 July 1973 
 -  ئیمارەتی ئیسلامی 7 September 1996 
 -  کۆماری ئیسلامی 26 January 2004 
 -  Taliban take control of Kabul 15 August 2021 
ڕووبەر
 -  سەرجەم ٦٥٢,٨٦٤[٦] کیلۆمەتری چوارگۆشە (40th)
٢٥٢,٠٧٢ مایلی چوارگۆشە 
 -  ئاو (%) negligible
ژمارەی دانیشتوان
 -  بەراوردی 2020 38,928,346[٧] (37rd)
 -  چڕی 48.08 کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (174th)
١١٩کەس لە مایلی چوارگۆشە
GDP (PPP) بەراوردی 2018
 -  سەرجەم $72.911 billion[٨] (96th)
 -  سەرانە $2,024[٨] (169th)
GDP (nominal) بەراوردی 2018
 -  سەرجەم $21.657 billion[٨] (111st)
 -  سەرانە $493[٨] (177th)
Gini (2008) 27.8 (١st)
HDI (2019) 0.511 (١٦٩th)
دراو ئەفغانی (افغانی) (AFN)
ناوچەی کاتی D† (UTC+4:30 Solar Calendar)
لای لێخوڕین right
پاوانی ئینتەرنێت .af
افغانستان.
کۆدی تەلەفۆن +93

جوگرافیا

دەستکاری

ئەفغانستان سنووری بەستووە لەگەڵ وڵاتانی ئێران، پاکستان، ئوزبەکستان و تاجیکستان، ڕووباری (ئاموداریا) بەشێک لە سنووری باکووری پێکدەھێنێت، ھەروەھا خاکی (ڤاخان) وڵاتی ئەفغانستان دەبەستێت بە وڵاتی چینەوە، ئەفغانستان وڵاتێکی شاخاوییە و گەورەترین و سەرەکیترین زنجیرە چیای (ھیندوکوش)ە لە باکووری ڕۆژھەڵات، بە گشتی کەش و ھەوایەکی وشکی ھەیە لەگەڵ زستانی سارد و ھاوینی گەرم.[١٢]

خەڵکی ئەفغانستان کە ناسراون بە ئەفغانەکان، پێکھاتوون لە تێکەڵەیەک لە چەندین کۆمەڵەی جیاواز، پەشتوونەکان زیاد لە نیوەی دانیشتوان پێکدەھێنن، تاجیکەکان نزیکەی یەک لەسەر پێنجی دانیشتوان پێکدەھێنن،[١٣] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی ئەفغانستان ٤١،٣٣٤،٢١٦ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٤٣ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان، تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ١٦.٨ ساڵە، ھەروەھا ٢٤٪ دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.[١٤]

ئایینەکان لە ئەفغانستان [١٥]
ئایینەکان ڕێژە
سوننە
  
٩٣٫٠٪
شیعە
  
٧٫٠٪

خەڵکی ئەفغانستان موسڵمانن و پەیرەوی ڕێبازی سوننە و شیعەن. ٩٣٪ ئەفغانستان سوننە و ٧٪ شیعەن. لە ھەندێک ئاماریشدا ٨٥٪ سوننە و ١٥٪ شیعە نووسراوە. [١٦]

تێبینییەکان

دەستکاری
  1. ^ Other names that have been used as demonyms are Afghani[٢] and Afghanistani.[٣]

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری LoC-pdf نەدراوە
  2. ^ Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. Reference.com (Retrieved 13 November 2007).
  3. ^ Dictionary.com. WordNet 3.0. Princeton University. Reference.com (Retrieved 13 November 2007). 28 March 2014 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
  4. ^ «Constitution of Afghanistan». 2004. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 16 February 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  5. ^ Afghan | meaning in the Cambridge English Dictionary. the Cambridge English Dictionary. ISBN 9781107660151.
  6. ^ Central Statistics Office Afghanistan
  7. ^ «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە 2021-08-24 ھێنراوە.
  8. ^ ئ ا ب پ «Afghanistan». International Monetary Fund. لە 14 November 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  9. ^ «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە 2021-08-24 ھێنراوە.
  10. ^ Sims-Williams، Nicholas. «Bactrian Documents from Northern Afghanistan. Vol II: Letters and Buddhist». Khalili Collectins: 19.
  11. ^ «Afghan and Afghanistan». Abdul Hai Habibi. alamahabibi.com. 1969. لە 24 October 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  12. ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
  13. ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
  14. ^ «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  15. ^ بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.
  16. ^ بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.