ئەفغانستان

ئەفغانستان
ئەفغانستان ئەفغانستان کۆدی زمانی نادروست.; Afġānestān; افغانستان (پەشتۆ); Afġānistān;
ئاڵا
پایتەخت; و گەورەترین شار	کابول
زمانە فەرمییەکان	پەشتۆ و دەری
گرووپە ڕەگەزییەکان	٪٤٢ پەشتوونەکان; ٪٢٧ تاجیک; ٪٩ هەزارە; ٪٩ ئۆزبەک; ٪٤ ئەیماق; ٪٣ تورکمان; ٪٢ بەلۆچ; ٪٤ هیتر; ٪٢ کورد;
ناوی هاووڵاتی	ئەفغانی
دەوڵەت	Disputed between:; Islamic Emirate of Afghanistan (de facto); Islamic Republic of Afghanistan (de jure);
Formation
ڕووبەر
ژمارەی دانیشتوان
GDP (PPP)	بەراوردی 2018
GDP (nominal)	بەراوردی 2018
Gini (2008)	27.8 (١st)
HDI (2019)	0.511 (١٦٩th)
دراو	ئەفغانی (افغانی) (AFN)
ناوچەی کاتی	D† (UTC+4:30 Solar Calendar)
لای لێخوڕین	right
پاوانی ئینتەرنێت	.af; افغانستان.
کۆدی تەلەفۆن	+93

ئەفغانستان بە فەرمی میرنشینی ئیسلامیی ئەفغانستان وڵاتێکە لە کیشوەری ئاسیا کە پایتەختەکەی شاری کابولە، بەپێی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی ئەم وڵاتە ٣٨٫٩٢٨٫٣٤٦ کەس بووە.^[٩] ناوی ئەفغانستان بە واتای «زەوی ئەفغانییەکان» و ئەفغانییەکان ناوی تر بۆ پەشتوونەکان.^[١٠]^[١١]

جوگرافیا

ئەفغانستان سنووری بەستووە لەگەڵ وڵاتانی ئێران، پاکستان، ئوزبەکستان و تاجیکستان، ڕووباری (ئاموداریا) بەشێک لە سنووری باکووری پێکدەھێنێت، ھەروەھا خاکی (ڤاخان) وڵاتی ئەفغانستان دەبەستێت بە وڵاتی چینەوە، ئەفغانستان وڵاتێکی شاخاوییە و گەورەترین و سەرەکیترین زنجیرە چیای (ھیندوکوش)ە لە باکووری ڕۆژھەڵات، بە گشتی کەش و ھەوایەکی وشکی ھەیە لەگەڵ زستانی سارد و ھاوینی گەرم.^[١٢]

خەڵک

خەڵکی ئەفغانستان کە ناسراون بە ئەفغانەکان، پێکھاتوون لە تێکەڵەیەک لە چەندین کۆمەڵەی جیاواز، پەشتوونەکان زیاد لە نیوەی دانیشتوان پێکدەھێنن، تاجیکەکان نزیکەی یەک لەسەر پێنجی دانیشتوان پێکدەھێنن،^[١٣] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی ئەفغانستان ٤١،٣٣٤،٢١٦ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٤٣ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان، تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ١٦.٨ ساڵە، ھەروەھا ٢٤٪ دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.^[١٤]

ئایین

ئایینەکان لە ئەفغانستان ^[١٥]
ئایینەکان			ڕێژە
سوننە			٩٣٫٠٪
شیعە			٧٫٠٪

خەڵکی ئەفغانستان موسڵمانن و پەیرەوی ڕێبازی سوننە و شیعەن. ٩٣٪ ئەفغانستان سوننە و ٧٪ شیعەن. لە ھەندێک ئاماریشدا ٨٥٪ سوننە و ١٥٪ شیعە نووسراوە. ^[١٦]

تێبینییەکان

^ Other names that have been used as demonyms are Afghani^[٢] and Afghanistani.^[٣]

سەرچاوەکان

^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری LoC-pdf نەدراوە
^ Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. Reference.com (Retrieved 13 November 2007).
^ Dictionary.com. WordNet 3.0. Princeton University. Reference.com (Retrieved 13 November 2007). 28 March 2014 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
^ «Constitution of Afghanistan». 2004. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 16 February 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ Afghan | meaning in the Cambridge English Dictionary. the Cambridge English Dictionary. ISBN 9781107660151.
^ Central Statistics Office Afghanistan
^ «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە 2021-08-24 ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ «Afghanistan». International Monetary Fund. لە 14 November 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە 2021-08-24 ھێنراوە.
^ Sims-Williams، Nicholas. «Bactrian Documents from Northern Afghanistan. Vol II: Letters and Buddhist». Khalili Collectins: 19.
^ «Afghan and Afghanistan». Abdul Hai Habibi. alamahabibi.com. 1969. لە 24 October 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
^ «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.
^ بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.

[Demonym-4] Other names that have been used as demonyms are Afghani^[٢] and Afghanistani.^[٣]

[LoC-pdf-1] ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری LoC-pdf نەدراوە

[2] Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. Reference.com (Retrieved 13 November 2007).

[3] Dictionary.com. WordNet 3.0. Princeton University. Reference.com (Retrieved 13 November 2007). 28 March 2014 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.

[Constitution_of_Afghanistan-5] «Constitution of Afghanistan». 2004. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 16 February 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[6] Afghan | meaning in the Cambridge English Dictionary. the Cambridge English Dictionary. ISBN 9781107660151.

[7] Central Statistics Office Afghanistan

[8] «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە 2021-08-24 ھێنراوە.

[imf2-9] ئ ^ا ^ب ^پ «Afghanistan». International Monetary Fund. لە 14 November 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[10] «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە 2021-08-24 ھێنراوە.

[Sims-Williams_19-11] Sims-Williams، Nicholas. «Bactrian Documents from Northern Afghanistan. Vol II: Letters and Buddhist». Khalili Collectins: 19.

[Habibi-12] «Afghan and Afghanistan». Abdul Hai Habibi. alamahabibi.com. 1969. لە 24 October 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[13] ttp://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا

[14] ttp://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا

[15] «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[16] بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.

[17] بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.

[٩]

[١٠]

[١١]

[١]

[ئ]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[٢]

[٣]