یاسا

یاسا
یاسا
لقی	rule
بەشێکە لە	کۆمەڵگە، governance
لێکۆڵینەوە لەلایەن	زانستی دادمەندی، legal science
ھاشتاگ	law
جێبەجێکار	دادوەر، پارێزەر، دادوەر
بەستەر	http://data.thenextweb.com/tnw/entity/law
بەستەری "ستاک ئێکسچەینج"	https://law.stackexchange.com
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ڕێسا یان یاسا (بە ئینگلیزی: Law) ڕژێمێکە کە لەلایەن دەسەڵاتێکی فەرمانڕەواوە بۆ ڕێکخستنی ڕەفتاری مرۆڤ لەناو کۆمەڵگایەک یان نەتەوەیەکدا جێبەجێ دەکرێت. مەبەست لە یاسا دابینکردنی چوارچێوەیەک بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی و پاراستنی ڕێکوپێکی و پاراستنی ماف و بەرژەوەندی تاک و کۆمەڵگایە. جۆرە جیاوازەکانی یاسا ھەن، لەوانە یاسای تاوان، یاسای شارستانی و یاسای نێونەتەوەیی. یاسای تاوانەکان مامەڵە لەگەڵ ئەو تاوانانە دەکات کە بە زیانبەخش بۆ کۆمەڵگا بە گشتی دادەنرێت، وەک دزی، کوشتن، یان دەستدرێژیکردن و سزای ئەم تاوانانە دەتوانێت زیندانیکردن، غەرامەکردن، یان سزای دیکە لەخۆبگرێت. لە بەرامبەردا یاسای شارستانی مامەڵە لەگەڵ ناکۆکی نێوان تاکەکان یان لایەنەکان دەکات، وەک پێشێلکردنی گرێبەست، ناکۆکی خاوەندارێتی و ماڵی، یان داواکاری برینداربوونی کەسی.^[١]^[٢]^[٣]

یاسای نێونەتەوەیی بریتییە لە دەستەیەک لە ڕێسا و بیروباوەڕەکان کە پەیوەندییەکانی نێوان دەوڵەتەکان و کارلێکەکانیان لەگەڵ ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکان و بەشەکانی دیکە بەڕێوەدەبەن. پێکھاتووە لە پەیماننامە و کارپێکردنە نەریتییەکان و بڕیارە دادوەرییەکان کە یارمەتیدەرن بۆ دەستەبەرکردنی ئاشتی و سەقامگیری و ھاوکاری نێوان گەلان.

ڕژێمی یاسایی لە زۆربەی وڵاتان بە شێوەیەکی گشتی پلەبەندی دادگاکان لەخۆدەگرێت، وەک دادگاکانی بڕیاردان، دادگاکانی تێھەڵچوونەوە و دادگا باڵاکان، کە بەرپرسیارن لە لێکدانەوە و جێبەجێکردنی یاساکە بۆ ئەو کەیسانەی کە دەخرێنە بەردەمیان. جگە لە دادگاکان، زۆرێک لە وڵاتان شوێن و دەزگای ڕێکخەریان ھەیە کە یاسای تایبەت لە بوارەکانی وەک دارایی، پاراستنی ژینگە، یان مافی کاردا جێبەجێ دەکەن. یاسا بەردەوام لە پەرەسەندن و گۆڕاندایە بۆ ئەوەی گۆڕانکاری لە بەھا کۆمەڵایەتییەکان و پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان و ھۆکارەکانی دیکەدا ڕەنگ بداتەوە. بەم شێوەیە، ڕژێمی یاسایی دەبێت گونجاو بێت و وەڵامدەرەوەی گۆڕانی بارودۆخەکان بێت، لە ھەمان کاتدا بنەماکانی دادپەروەری و بێلایەنی و دادپەروەری بپارێزێت.^[٤]

سەرچاوەکان

^ «A Definition of Law». Virginia Law Review. 12 (3): 203–214. January 1926. doi:10.2307/1065717. JSTOR 1065717. لە 12 February 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 3 January 2020 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
^ «Definitions of Law and Empirical Questions». Law & Society Review. 2 (3): 429–446. 1968. doi:10.2307/3052897. ISSN 0023-9216. JSTOR 3052897.
^ «Toward a Comparative Definition of Law». Journal of Criminal Law and Criminology. 56 (3): 301–306. Fall 1965. doi:10.2307/1141239. JSTOR 1141239. لە 19 July 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 3 January 2020 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
^ «The Judge as Law-maker» (PDF). James Cook University Mayo Lecture. 1996. لە 31 December 2019 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە 31 December 2019 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[willis-1] «A Definition of Law». Virginia Law Review. 12 (3): 203–214. January 1926. doi:10.2307/1065717. JSTOR 1065717. لە 12 February 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 3 January 2020 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[jpgibbs-2] «Definitions of Law and Empirical Questions». Law & Society Review. 2 (3): 429–446. 1968. doi:10.2307/3052897. ISSN 0023-9216. JSTOR 3052897.

[akers-3] «Toward a Comparative Definition of Law». Journal of Criminal Law and Criminology. 56 (3): 301–306. Fall 1965. doi:10.2307/1141239. JSTOR 1141239. لە 19 July 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 3 January 2020 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[4] «The Judge as Law-maker» (PDF). James Cook University Mayo Lecture. 1996. لە 31 December 2019 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە 31 December 2019 ھێنراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]