یاسا

ڕژێمی ڕێسا و ڕێنماییەکان، بەگشتی لەلایەن دەسەڵاتی میرییەوە پشتگیری دەکرێت

یاسا یان قانوون (بە ئینگلیزی: Law) ڕژێمێکە کە لەلایەن دەسەڵاتێکی فەرمانڕەواوە بۆ ڕێکخستنی ڕەفتاری مرۆڤ لەناو کۆمەڵگایەک یان نەتەوەیەکدا جێبەجێ دەکرێت. مەبەست لە یاسا دابینکردنی چوارچێوەیەک بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی و پاراستنی ڕێکوپێکی و پاراستنی ماف و بەرژەوەندی تاک و کۆمەڵگایە. جۆرە جیاوازەکانی یاسا ھەن، لەوانە یاسای تاوان، یاسای شارستانی و یاسای نێونەتەوەیی. یاسای تاوانەکان مامەڵە لەگەڵ ئەو تاوانانە دەکات کە بە زیانبەخش بۆ کۆمەڵگا بە گشتی دادەنرێت، وەک دزی، کوشتن، یان دەستدرێژیکردن و سزای ئەم تاوانانە دەتوانێت زیندانیکردن، غەرامەکردن، یان سزای دیکە لەخۆبگرێت. لە بەرامبەردا یاسای شارستانی مامەڵە لەگەڵ ناکۆکی نێوان تاکەکان یان لایەنەکان دەکات، وەک پێشێلکردنی گرێبەست، ناکۆکی خاوەندارێتی و ماڵی، یان داواکاری برینداربوونی کەسی.[١][٢][٣]

یاسا
لقیrule
بەشێکە لەکۆمەڵگا، governance
لێکۆڵینەوە لەلایەنزانستی دادمەندی، legal science
ھاشتاگlaw
جێبەجێکاردادوەر، پارێزەر، دادوەر
بەستەرhttp://data.thenextweb.com/tnw/entity/law
بەستەری "ستاک ئێکسچەینج"https://law.stackexchange.com

یاسای نێونەتەوەیی بریتییە لە دەستەیەک لە ڕێسا و بیروباوەڕەکان کە پەیوەندییەکانی نێوان دەوڵەتەکان و کارلێکەکانیان لەگەڵ ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکان و بەشەکانی دیکە بەڕێوەدەبەن. پێکھاتووە لە پەیماننامە و کارپێکردنە نەریتییەکان و بڕیارە دادوەرییەکان کە یارمەتیدەرن بۆ دەستەبەرکردنی ئاشتی و سەقامگیری و ھاوکاری نێوان گەلان.

ڕژێمی یاسایی لە زۆربەی وڵاتان بە شێوەیەکی گشتی پلەبەندی دادگاکان لەخۆدەگرێت، وەک دادگاکانی بڕیاردان، دادگاکانی تێھەڵچوونەوە و دادگا باڵاکان، کە بەرپرسیارن لە لێکدانەوە و جێبەجێکردنی یاساکە بۆ ئەو کەیسانەی کە دەخرێنە بەردەمیان. جگە لە دادگاکان، زۆرێک لە وڵاتان شوێن و دەزگای ڕێکخەریان ھەیە کە یاسای تایبەت لە بوارەکانی وەک دارایی، پاراستنی ژینگە، یان مافی کاردا جێبەجێ دەکەن. یاسا بەردەوام لە پەرەسەندن و گۆڕاندایە بۆ ئەوەی گۆڕانکاری لە بەھا کۆمەڵایەتییەکان و پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان و ھۆکارەکانی دیکەدا ڕەنگ بداتەوە. بەم شێوەیە، ڕژێمی یاسایی دەبێت گونجاو بێت و وەڵامدەرەوەی گۆڕانی بارودۆخەکان بێت، لە ھەمان کاتدا بنەماکانی دادپەروەری و بێلایەنی و دادپەروەری بپارێزێت.[٤]

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ Willis، Hugh Evander (January 1926). «A Definition of Law». Virginia Law Review. ١٢ (3): ٢٠٣–٢١٤. doi:١٠.٢٣٠٧/١٠٦٥٧١٧. JSTOR ١٠٦٥٧١٧. لە ١٢ی شوباتی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  2. ^ Gibbs، Jack P. (1968). «Definitions of Law and Empirical Questions». Law & Society Review. ٢ (3): ٤٢٩–٤٤٦. doi:١٠.٢٣٠٧/٣٠٥٢٨٩٧. ISSN ٠٠٢٣-٩٢١٦. JSTOR ٣٠٥٢٨٩٧.
  3. ^ Akers، Ronald L. (Fall 1965). «Toward a Comparative Definition of Law». Journal of Criminal Law and Criminology. ٥٦ (3): ٣٠١–٣٠٦. doi:١٠.٢٣٠٧/١١٤١٢٣٩. JSTOR ١١٤١٢٣٩. لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
  4. ^ Mason AC, KBE، The Hon. Sir Anthony (1996). «The Judge as Law-maker» (PDF). James Cook University Mayo Lecture. لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.