کۆریای باشوور

کۆماری کۆریا
کۆماری کۆریا 대한민국
	دروشم: 홍익인간 (دێفاکتۆ); [[[ھۆنگیک ئینگان]]] ھەڵە: {{Transliteration}}: transliteration text not Latin script (pos 3: ھ) (یارمەتی); "بە قازانجی جیھانی مرۆڤی"
	سروود: 애국가; [[[ئەیگووکگا]]] ھەڵە: {{Transliteration}}: transliteration text not Latin script (pos 3: ئ) (یارمەتی); «سروودی نیشتمانی»
	ھێمای نیشتمانی;
	سەوزی تۆخ: مەڵبەندی ژێر دەسەڵاتی کۆماری کۆریا; سەوزی ڕووناک: مەڵبەندی داواکراو بەڵام لەژێر دەسەڵاتی کۆریای باکوور
پایتەخت	سێئول; 37°33′N 126°58′E / 37.550°N 126.967°E
گەورەترین شار	پایتەخت
زمانە فەرمییەکان	کۆری (باشووری); زمانی ئاماژەی کۆری
نووسینی فەرمی	ھانگول
گرووپە ڕەگەزییەکان (٢٠١٩)	٩٥٫١٪ کۆری; ٤٫٩٪ ئەوانەی تر;
ناوی هاووڵاتی	کۆریی باشووری; کۆری;
دەوڵەت	کۆماری سەرۆکایەتیی یەکگرتوو
یاسادانەر	ئەنجومەنی نیشتمانی
مێژووی دامەزراندن
ڕووبەر
ژمارەی دانیشتوان
GDP (PPP)	بەراوردی ٢٠٢١
GDP (nominal)	بەراوردی ٢٠٢١
Gini (٢٠١٨)	٣٤٫٥
HDI (٢٠١٩)	٠٫٩١٦ (٢٣ەم)
دراو	وۆنی کۆماری کۆریا (₩) (KRW)
ناوچەی کاتی	کاتی ستانداردی کۆریا (UTC+٩)
شێوازەکانی ڕێکەوتنووسین	yyyy년 m월 d일; yyyy. m. d. (CE);
لای لێخوڕین	ڕاست
پاوانی ئینتەرنێت	.kr; . 한국;
کۆدی تەلەفۆن	+٨٢

کۆریای باشوور بە فەرمی کۆماری کۆریا (بە کۆری: 대한민국) وڵاتێکە لە ڕۆژھەڵاتی کیشوەری ئاسیا. پایتەخت و گەورەترین شارەکی ئەم وڵاتە سێئولە. کۆریای باشوور تەنیا ھاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی کۆریای باکوور^[٥] و سنوورەکانی دیکەشی لەگەڵ زەریاکانە. بەپێی ئامارەکانی ٢٠١٤ ژماری دانیشتووانی وڵاتەکە ٥١٫٣ ملیۆن کەس بووە.^[٦]

کۆریای باشوور وڵاتێکی پێشکەوتووە و لە پلەی حەوتەم دێت لە بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی (HDI) لە ناوچەی ئاسیای ئۆقیانووسی. ئەندامە لە گرووپی گرووپی ٢٠ و یانەی پاریس. ئابوورییەکەی لە پلەی دەیەم دایە بەپێی تێکڕای بەرھەمی ناوخۆیی. ھاووڵاتییانی سوودمەندن لە یەکێک لە خێراترین ھێڵەکانی ئینتەرنێت و چڕترین ھێڵی خێرای شەمەندەفەر. کۆریای باشوور لە ساڵی ٢٠١٧ حەوتەم گەورەترین سەرچاوەی دوان ئۆکسیدی کاربۆن بووە لە جیھان.^[٧]^[٨]

دانیشتووان

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتووانی کۆریای باشوور ٤٩٬٥١٢٬٠٢٦ کەس بووە کە دەکاتە ٠٫٦٨ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٣٩٫٩ ساڵە. ھەروەھا ٨٤ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.^[٩]

مێژوو

حکوومەت

ئەو حکوومەتەی دوای ڕیفراندۆمێکی دەستووری لە ساڵی [١٩٨٧] دامەزرا پێکهاتەی دەستووری کۆریای باشوور بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر سیستەمی سەرۆکایەتی وڵاتی ئەمریکا داڕێژراوە و لەسەر بنەمای جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکانە لە نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن و دەسەڵاتی دادوەریدا.دەسەڵاتی یاسادانان لە ئەستۆی ئەنجومەنی نیشتیمانی یەک پەرلەمانیدا

^[١٠]

وەرزش لە کۆریا

تایکواندۆ کە ھونەرێکی جەنگی کۆریایییە، دەرکەوتوو بەر لە ٢٠٠٠ ساڵ پێش زایین. یەکێکە لە پڕ بینەرترین وەرزشەکان، و گرنگییەکی زۆری پێ دەدریت.

کەی پۆپ

پۆپی کۆری لە .^[١١]^[١٢]ستادا ناوبانگێکی زوری ھەیە و داھاتێکی زۆر بۆ کوریای باشوور پەیدا دەکات، سەرەتاکەی بۆ ساڵی نەوەدەکان دەگەڕێتەوە. ^{[ژێدەر پێویستە]}کەی پوپ پێکدێت لە چەند گرووپێک لەوانەش (BTS, BLACKPINK, TWICE, GOT7) کە دانس دەکەن و گورانی دەڵێن.

سەرچاوەکان

^ «A New Way of Seeing Country Social Responsibility» (PDF). Faculty of Philosophy and Social-Political Sciences: ٦. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.
^ [시행 2016.8.4.] [법률 제13978호, 2016.2.3., 제정] [Enforcement 2016.8.4. Law No. 13978, enacted on February 3, 2016] (بە كۆری). ٢٠١٦. لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: soft hyphen character لە |ناونیشان= لە 36 (یارمەتی)
^ «KOSIS 100대 지표» Kosis 100대 지표.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ «World Economic Outlook Database, October 2020». IMF.org. International Monetary Fund. لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «Map of South Korea». www.lonelyplanet.com. لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «List of countries and dependencies by population»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، ١٢ی ئازاری ٢٠٢١، لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە
^ Yong Jin، Dal (٢٠١١). «Hallyu 2.0: The New Korean Wave in the Creative Industry». International Institute Journal. ٢ (1).
^ Chow، Kat. «How The South Korean Government Made K-Pop A Thing». npr.org. National Public Radio. لە ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ Korn (١٠ی شوباتی ٢٠٢٤). «South Korea | History, Map, Flag, Capital, Population, President, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
^ کۆرن. «Korea Information - History». Korean Cultural Center New York (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)
^ «Korea Information - History». Korean Cultural Center New York (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[lie-1] «A New Way of Seeing Country Social Responsibility» (PDF). Faculty of Philosophy and Social-Political Sciences: ٦. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.

[2] [시행 2016.8.4.] [법률 제13978호, 2016.2.3., 제정] [Enforcement 2016.8.4. Law No. 13978, enacted on February 3, 2016] (بە كۆری). ٢٠١٦. لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: soft hyphen character لە |ناونیشان= لە 36 (یارمەتی)

[3] «KOSIS 100대 지표» Kosis 100대 지표.

[IMFWEOKR-4] ئ ^ا ^ب ^پ «World Economic Outlook Database, October 2020». IMF.org. International Monetary Fund. لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[5] «Map of South Korea». www.lonelyplanet.com. لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە.

[6] «List of countries and dependencies by population»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، ١٢ی ئازاری ٢٠٢١، لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢١ ھێنراوە

[7] Yong Jin، Dal (٢٠١١). «Hallyu 2.0: The New Korean Wave in the Creative Industry». International Institute Journal. ٢ (1).

[8] Chow، Kat. «How The South Korean Government Made K-Pop A Thing». npr.org. National Public Radio. لە ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[9] «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[10] Korn (١٠ی شوباتی ٢٠٢٤). «South Korea | History, Map, Flag, Capital, Population, President, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)

[11] کۆرن. «Korea Information - History». Korean Cultural Center New York (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر)

[12] «Korea Information - History». Korean Cultural Center New York (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[٥]

[٦]

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]