ئۆساکا
ئۆساکا (بە ژاپۆنی: 大阪 市؛بە ئینگلیزی: Osaka) شارێکە لە ناوچەی کانسای ھۆنشۆی لە ژاپۆن. پایتەختی ئۆساکا و گەورەترین توخمە لە ناوچەی شارستانی «کیھانشین»، کە دووەم گەورەترین ناوچەی شارستانییە لە ژاپۆن و لە نێوان گەورەترین ھەرێمەکانی جیھاندا کە زیاتر لە ٢٠ میلیۆن کەسی تێدایە.
ئۆساکا
大阪市 | |
|---|---|
| شاری ئۆساکا | |
 دیمەنی شەو لە باڵەخانەی ئاسمانی ئومیدا دۆتۆنبۆری و تشۆتێنکە و شیتۆجی و قەڵای ئۆساکا | |
 ئاڵا  مۆر | |
 | |
 شوێنی ئۆساکا | |
| پۆتانەکان: 34°41′38″N 135°30′8″E / 34.69389°N 135.50222°Eپۆتانەکان: 34°41′38″N 135°30′8″E / 34.69389°N 135.50222°E | |
| وڵات |  ژاپۆن |
| ھەرێم | ناوچەی کانسای |
| دەسەڵات | |
| • سەرۆکی شارەوانی | ئیچیرۆ میتشوی[١] |
| ڕووبەر | |
| • شار | ٢٢٣٫٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٨٦٫١٠ میلی چوارگۆشە) |
| ژمارەی دانیشتووان (١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢) | |
| • شار | ٢٬٦٦٨٬٥٨٦ |
| • چڕی | ١٢٬٠٠٠ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٣١٬٠٠٠ کەس لە میلی چوارگۆشە) |
| • گەورەشار [٢] (٢٠١٥) | ١٩٬٣٠٢٬٧٤٦ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٩ (کاتی ستانداری ژاپۆن) |
| - دار | گێلاس |
| - گوڵ | پانسی |
| ژمارەی موبایل | ٨١٨١-٦٢٠٨-٠٦ |
| وێبگە | www |
.svg)
| ئۆساکا | |||||
.svg) ئۆساکا لە کانجی | |||||
| ناوی ژاپۆنی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| کانجی | 大阪 (کۆنبوو) 大坂 | ||||
| هیراگانا | おおさか | ||||
| |||||
ئۆساکا بە نەریتی ئابووری ژاپۆن دادەنرا، لە سەردەمی کۆڤۆن (٣٠٠–٥٣٨)، بەرەو بەندەرێکی گرنگی ناوچەیی گەشەی کرد، و لە سەدەکانی ٧ و ٨ بە کورتی وەک پایتەختی ئیمپراتۆرییەت خزمەتی کرد. ئۆساکا لە سەردەمی ئیدۆ (١٦٠٣–١٨٦٧) بەردەوام بوو لە گەشانەوەودا، و بە ناوەندی چاندی ژاپۆنی دەناسرێت. پاش نۆژەنکردنەوەی میجی ئۆساکا بە شێوەیەکی بەرچاو فراوان بوو و دەستی بە بەرھەمھێنانی خێرا کرد، ساڵی ١٨٨٩ ئۆساکا بەفەرمی وەک شارەوانی دامەزرا. ئەمڕۆ ئۆساکا سەنتەرێکی گەورەی دارایی ژاپۆنە، ھەروەھا کۆمپانیای فرەنەتەوەیی ئەلیکترۆنی پاناسۆنیک و شارپ ئەو شوێنە بەناوبانگانەی لە ئۆساکا دا ھەیە بریتین لە قەڵای ئۆساکا کە ڕۆڵی سەرەکی ھەبووە لە گەمارۆدانی ئۆساکا، و «شیتێنیۆ جی» کۆنترین پەرستگای بودییە لە ژاپۆن.
وشەڕەتناسی
دەستکاریئۆساکا واتە «گردە گەورە» یان «لێژی گەورە»، دیار نییە کەی ئەم ناوە بەدەست ھاتووە، بەڵام کۆنترین بەڵگەی نووسراو بۆ ناوەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٤٩٦.[٣][٤] ناوەکە لە کانجیدا نووسراوە 大阪، بەڵام تا ساڵی ١٨٧٠ نووسراوە 大坂، لایەنگرانی گێڕانەوەی میجی گۆڕییان، دیارە بۆ خۆبەدوورگرتن لە لێکدانەوەی ھەڵەی کانجی دووەم وەک 士反، یانی «یاخیبوونی سامورای». بەکارھێنانی بەتەمەنترین کانجی ھێشتا زۆر سنووردارە، بەزۆری لەچوارچێوەی مێژووییدا، بەڵام بەزمانی ژاپۆنی کانجی بە 阪— بەزمان (بەتەمابوون) دەوتریت کاتێک بەتەنیا وەستابێت - ئاماژەیە بۆ شاری ئۆساکا یان پارێزگای ئۆساکا.
مێژوو
دەستکاریھەندێک لە سەرەتای نیشانەکانی نیشتەجێبوونی مرۆڤ لە ناوچەی ئۆساکا لە وێرانەکانی مۆرینومیا (森ノ宮遺跡 - مۆرینومیای ئیسکی) لە تەپۆڵکەی توێکڵ، گوێچکە ماسی دەریا و ئێسکەی مرۆڤ لە سەدەکانی ٥–٦ی پێش زایین پێک ئەھینن. ئەمڕۆ ھەرێمی ئوھۆنیماچی وا بڕوا وایە لە نیمچە دوورگەیەک پێک ھاتبێت لەگەڵ دەریایەکی ناوەند لە ڕۆژھەڵاتدا. لە ماوەی یایۆدا، خانووە ھەمیشەیییەکان لەو دەشتانە گەشەی کرد کە کشتوکاڵی برنجی لێ بوو بە باو.[٥] بە سەردەمی کۆڤۆن ئۆساکا گەشەی کرد بۆ بەندەرێکی ناوەندی کە ھەرێمەکەی بە بەشی ڕۆژئاوای ژاپۆنەوە دەبەستێتەوە،[٥] ئەو ژمارە زۆرانەی کە لە گردەکانی گۆڕستانەکان زیاتر دەبن،[٦] لە دەشتەکانی ئۆساکادا دۆزراونەتەوە، وەک بەڵگەیەک بۆ چڕکردنەوەی دەسەڵاتی سیاسی تەماشا دەکرێت، کە دەبێتە ھۆی پێکھێنانی دەوڵەت.[٧] لە ساڵی ٦٤٥ ئیمپڕاتۆر کۆتۆکۆ کۆشکەکەی نانیوا-تۆیۆساکی خۆی لە کۆشکەکەی ئێستا ئۆساکا بنیاد نا، کە کردییە پایتەختی ژاپۆن ئەو شارەی ئێستا بە ئۆساکا ناسراوە،[٨] لەم کاتەدا بە نانیوا ناودەبرێت و تا ئێستاش دەرھاوێشتییەکانی لەو ناوچانەدا بەکاردەھێنرێن، (ھەرچەندە پایتەختەکە گوازرایەوە بۆ ئۆساکا لە پارێزگای نانیوای ئەمڕۆ) لە ساڵی ٦٥٥، بەڵام نانیوا بە بەستەری زیندوو مایەوە، بە خاک و دەریا، لە نێوان یاماتۆ (پارێزگای نانیوای ئێستا) و کۆریا و چین.[٩] شارەوانی ھاوچەرخ لە ساڵی ١٨٨٩ بە بڕیاری حکوومەت دامەزرا، بە ڕووبەری سەرەتایی ١٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٦ میلی چوارگۆشە) ئەمڕۆ بە باڵەکانی ژوو و نشی بەسەریەکدا دەپێون. دواتر شارەکە سێ فراوانبوونی گەورەی بۆ چووە سەر قەبارەی ئێستای ٢٢٣ کیلۆمەترچوارگۆشە (٨٦ میل چوارگۆشە). پیشەسازیکردنی خێرا، سەرنجی زۆرێک لە کۆچبەرانی کۆری ڕاکێشا، کە ژیانی جیایان بۆ خۆیان دروست کردبوو سیستەمی سیاسی پلورالیستی بوو، بە جەختێکی بەھێزەوە لەسەر بەرەو پێشبرکێی پیشەسازی و مۆدێرنیزەکردن. خوێندەواری بەرز بوو و سیستەمی پەروەردەیی بە خێرایی فراوان بوو، لە ئەنجامدا بەرھەمی چینێکی مامناوەندی بە تام و چێژێک بۆ ئەدەب و ئامادەیی بۆ پاڵپشتی ھونەر.
ئابووری
دەستکاریبەرھەمی ناوخۆیی پوختی ئۆساکا لە ساڵی دارایی ٢٠٠٤دا ٢١٬٣ تریلیۆن بووە، کە لە ماوەی ساڵی ڕابردوو ١٬٢٪ زیادی کردووە، ئەم فیگەرە نوێنەرایەتی نزیکەی ٥٥٪ی کۆی بەرھەمەکان دەکات لە ئۆساکا و ٥٬٢٦٪ لە ھەرێمی کیوند. لە ساڵی ٢٠٠٤ بازرگانی و خزمەتگوزاری و پیشەسازی سێ پیشەسازی سەرەکی بوون، کە بە ڕێژەی ٣٠٪ و ٢٦٪ و ١١٪ کۆی گشتیانە، داھاتی ھەر سەرمایەیەکی شارەکە نزیکەی ٣٬٣ میلیۆن بوو، ١٠٪ لە پارێزگای ئۆساکا زیاتر بوو.[١٠] بەپێی قسەکانی ماستەرکارد لە ئاستی جیھانیدا ئۆساکا لە ڕیزی ١٩یەمین شارەکانی جیھان دایە، و لە ئابووری جیھانیدا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت.[١١] دەستکردی لە ھەرێمی ئۆساکای گەورەدا (ئۆساکا و کۆبی) ٣٤١ میلیارد دۆلارە ئۆساکا لەگەڵ پاریس و لەندەن خاوەنی یەکێک لە ناوچە دوورە دەستەکانی جیھانن،[١٢][١٣][١٤] ئۆساکا ھەر سەرمایەیەکی ٥٩٬٩٥٨ دۆلار بوو (١ دۆلار = ١٢٠٬١٣). لە مێژوویدا ئۆساکا ناوەندی بازرگانی ژاپۆن بووە، بەتایبەتی لە ناوەڕاست و پێش مۆدێرنەدا، «ئاسایشی نۆمورا» یەکەمین کۆمپانیای دەڵاڵی ژاپۆنە، لە ساڵی ١٩٢٥ لەو شارەدا دامەزراوە، ئۆساکا بەردەوامە لە خانووکردنی ئاڵوگۆڕی داھاتووی پێشەنگ، لەو کاتەوە چەندین کۆمپانیای سەرەکی ئۆفیسەکانیان گواستووەتەوە بۆ تۆکیۆ لەگەڵ ئەوەشدا بارەگای چەندین کۆمپانیای سەرەکی وەک (پەنەسۆنیک، شارپ و سینۆ) لە ئۆساکا دەمێنێتەوە.[١٥] بە گوێرەی قسەی دەزگای ڕاوێژکاری «جیھانی مێرسەر»، ئۆساکا دووەم گرانبەھاترین شاری جیھان بووە بۆ کارمەندانی دوور لە وڵاتدا ساڵی ٢٠٠٩. لە ساڵی ٢٠٠٨ نۆ شوێن لە ١١مین شوێنەوە بازیان کرد و ھەشتەمین گرانترین شار بوون لە ساڵی ٢٠٠٧. لەگەڵ ئەوەشدا لە ساڵی ٢٠١٣ لە ڕیزبەندی ١٠ ڕیزبەندی یەکەم دا نەنرابوون.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Johnston، Eric (٨ی نیسانی ٢٠١٩). «Osaka leaders win in elections to swap roles, but merger prospects unclear» – via Japan Times Online.
- ^ 国勢調査 平成27年国勢調査 大都市圏・都市圏 - ファイル - 統計データを探す. Official Statistics of Japan.
- ^ Gyūichi، Ōta (2011). The Chronicle of Lord Nobunaga. Brill Publishers. pp. 153–154. ISBN 9004201629. لە 2019-07-16 ھێنراوە.
- ^ Asia & Oceania: International Dictionary of Historic Places. Routledge. 1996. p. 650. ISBN 1-884964-04-4. لە 2019-07-16 ھێنراوە.
- ^ ئ ا «Historical Overview, the City of Osaka official homepage». لە ڕەسەنەکە لە ٢٢ی ئازاری ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئازاری ٢٠٠٩ ھێنراوە. ٢٢ی ئازاری ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. Navigate to the equivalent Japanese page (大阪市の歴史 タイムトリップ20,000年 [History of Osaka, A timetrip back 20,000 years])[١] 2009-02-26 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە. for additional information.
- ^ Tsuneko S. Sadao, Stephanie Wada, Discovering the Arts of Japan: A Historical Overview. 2003. ISBN 978-4-7700-2939-3. لە 2007-03-25 ھێنراوە.
- ^ 大石慎三郎「日本の遷都の系譜」、『學習院大學經濟論集』第28巻第3号、学習院大学、1991年10月、 31–41頁、 NAID 110007523974。P.31
- ^ 史跡 難波宮跡, 財団法人 大阪都市協会 [Naniwa Palace Site, by Osaka Toshi Kyokai] (بە ژاپۆنی). لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئازاری ٢٠٠٧ ھێنراوە. ٢ی ئایاری ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ edited by Peter G. Stone and Philippe G. Planel (1999). The constructed past: experimental archaeology, education, and the public. London: Routledge in association with English Heritage. p. 68. ISBN 978-0-415-11768-5.
{{cite book}}:|author=has generic name (یارمەتی) - ^ 大阪市データネット 市民経済計算 [Osaka City Datanet: Osaka City Economy] (بە Japanese). لە ڕەسەنەکە لە ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئازاری ٢٠٠٧ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ «Mastercard - Global Leading Company in Payment Solutions Offering Credit, Debit, Prepaid Cards & More» (PDF). لە ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF).
- ^ «Archived copy» (PDF). لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧. لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: archived copy as title (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unfit URL (بەستەر) ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ «Osaka GDP» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی ئابی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ «Osaka 2015 Population».
- ^ «Osaka aims to stem exodus of firms to Tokyo». لە ڕەسەنەکە لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئۆساکا تێدایە. |