نەتەوەی بێدەوڵەت

(لە نەتەوەی بێ دەوڵەتەوە ڕەوانە کراوە)

نەتەوەی بێ دەوڵەت ئاماژەیە بۆ گرووپێکی ئەتنیکی یان نەتەوەیەک کە خاوەنی وڵاتی تایبەتی خۆی نییە و لە هیچ وڵاتێکیشدا زۆرینەی ئاپوورەی ئەو وڵاتە پێک ناهێنێت. دەستەواژەی بێ دەوڵەت پیشاندەری ئەوەیە کە ئەو گرووپە "پێویستە وەها وڵاتێکیان هەبێت". ئەندامانی نەتەوە بێ دەوڵەتەکان ڕەنگە شارومەندی ئەو وڵاتەی بن کە تیایدا دەژین و هەروەها ڕەنگە لە لایەن حکومەتی ئەو وڵاتەوە مافی شارومەندییان لێ زەوت بکرێ. زۆرینەی نەتەوە بێ دەوڵەتەکان لە وەرزشە نێودەوڵەتییەکان و یان ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکاندا وەک ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان هیچ نوێنەرێکیان نییە. نەتەوە بێ دەوڵەتەکان وەک وڵاتانی جیهانی چوارەم پۆلێنبەندییان بۆ کراوە. هەندێ لە نەتەوە بێ دەوڵەتەکان لە درێژەی مێژوودا سەردەمێک حکومەتیان هەبووە و هەندێکی دیکەش هەمیشە لە لایەن وڵاتاتان و نەتەوەکانی دیکەوە داگیر کراون و حکومەتی خۆیانیان نەبووە.

ئەم دەستەواژەیە ساڵی 1983 و لەلایەن زانایەکی زانستە سیاسییەکان بە ناوی ژاکووئێز لیروێز داهێنراوە و یەکەم جار لە کتێبی L'Écosse, une nation sans État لەسەر هەلومەرجی سەیر و سەمەرەی سکۆتلەند لە حکومەتی بەریتانیا، ئاماژەی پێدراوە. دواتر لە لایەن زانا سکۆتلەندییەکان وەک داڤید مەککرۆن، میشائیل کیتینگ و تی ئێم دیڤاین، قبووڵ کرا و لە نووسیندا بوو بە باو.

نەتەوە بێ دەوڵەتەکان یان بە چەند وڵاتدا بڵاو بوونەتەوە (بۆ نموونە خەڵکی یاکسانگ لیمبۆ کە دەکەونە ڕۆژهەڵاتی نیپال، سیکیم و دارجیلینگی هیندستان و باکووری ڕۆژئاوای بەنگلادێش کە هەموویان بەشێکن لە نەتەوەی یاکسانگ لیمبۆ؛ و خەڵکی یۆروبا کە دەکەونە وڵاتانی ئەفریقی نێجریا، بێنین و توگۆ) و یان بەشێکن لە ئاپوورەی وڵاتێک یان پارێزگایەک کە دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی حکومەتێکی گەورەتر (وەکوو ئۆیغوورەکانی چین کە نیشتەجێی ناوچەی خودموختاری شینجیانگی ئۆیغوورن). هەندێ لە نەتەوە بێ دەوڵەتەکان لە ڕابردوودا وڵاتێکی سەربەخۆیان هەبووە و دواتر لە لایەن حکومەت یان وڵاتێکی دیکەوە داگیر کراون؛ بۆ نموونە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی تبت لە ساڵی 1913ەدا بە فەرمی قبووڵ نەکرا و ساڵی 1951 جارێکی دیکە کۆماری چین ئەو ناوچەیەی داگیر کردەوە و داوای ئەوە دەکات کە تبت بەشێکی جودانەکراوە و حاشاهەڵنەگرە لە وڵاتی چین، لەحاڵێکدا کە حکومەتی تبت لە تاراوگە لەسەر ئەو باوەڕەیە کە تبت وڵاتێکی سەربەخۆیە و ئێستا بە شێوەی نایاسایی داگیر کراوە. [١] [٢] کۆمەڵێک لە گرووپە ئەتنیکییەکان سەردەمێک بێ دەوڵەت بوونە و دواتر بوونەتە دەوڵەت (بۆ نموونە نەتەوەکانی بالکان وەک کرۆڤاتەکان، سیربەکان، بۆسنیاییەکان، سلۆڤێنیەکان، مۆنتەنەگرۆییەکان و مەقدوونییەکان سەردەمێک هەموویان بەشێک بوون لە وڵاتی فرەنەتەوەی یۆگۆسلاڤیا؛ پاش دابەشبوونی یۆگۆسلاڤیا ژمارەیەکی زۆر دەوڵەت-نەتەوەی نوێ دامەزران).

نەتەوە بێ دەوڵەتەکان ڕەنگە ئاپوورەیەکی ئێجگار زۆر و گەورەیان هەبێ، بۆ نموونە کوردەکان کە ئاپوورەیان بۆ پتر لە 30 ملیۆن کەس مەزندە دەکرێ و وەک گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت پێناسە دەکرێن. [٣] چەندین نەتەوەی بێ دەوڵەت دەتوانن لە یەک ناوچەی جوگرافیایی یان یەک وڵاتدا بژین؛ بۆ نموونە تواریگ، تۆبۆ، ڕفیانز و کابیلە لە باکووری ئەفریقا؛ چاین، کاچاین، کارێن، مۆن، ڕەخینە، ڕۆهینگیا و شان لە میانمار؛ یان گالیکیانز، کانتابریانز، ئەستوریانز، ئارگۆنیز، باسکی، کەتەلانز، ڤالنسیەنز و ئەندەلۆسیەنز لە ئیسپانیا. [٤]

نەتەوە-دەوڵەتەکان و نەتەوە بێ دەوڵەتەکان دەستکاری

پێوەندیی پێکەوەژیانی نێوان نەتەوەکان و دەوڵەتەکان سەرەتای ئەورووپای ڕۆژئاوای مودێڕن سەری هەڵدا (سەدەی هەژدەیەم) و دواتر لە ڕێگای داگیرکارییەوە (ئیستیعمار) هەناردەی وڵاتانی دیکەی جیهان کرا. لە حاڵێکدا دەوڵەت-نەتەوەکانی ئەورووپای ڕۆژئاوا ئەوڕۆ خەریکن کۆمەڵێک لە دەسەڵاتەکانیان ڕادەستی یەکێتی ئەورووپا دەکەن، زۆرێک لە وڵاتە داگیرکراوەکانی پێشوو ئێستا پێداگرانە داکۆکی لە چەمکی نەتەوە-دەوڵەت دەکەن. بەم حاڵەشەوە، هەموو خەڵکی وڵاتانی فرەکەلتوور زانیاری تەواویان لەسەر بوونی نەتەوەی بێ دەوڵەت نییە. هەروەها هەموو دەوڵەتەکان دەوڵەتی نەتەوەیی نین، گرووپی ئەتنیکی جۆراوجۆر بوونیان هەیە کە لە وڵاتانی فرە نەتەوەدا دەژین و حەسێبی نەتەوەی بێ دەوڵەتیشیان بۆ ناکرێ.

تەنیا بەشێکی چکۆلەی گرووپە نەتەوەییەکانی جیهان پێوەندییان بە دەوڵەت-نەتەوەوە هەیە. میناهان ئەو ڕێژەیەی سەتا 3 خەمڵاندووە. پاشماوەیان دابەش کراونەتە سەر یەک یان چەند دەوڵەت. ئەگەرچی لە جیهاندا زیاتر لە 3000 نەتەوە بوونی هەیە، ساڵی 2011 تەنیا 193 وڵات ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان بوون و کەمتر لە 20ی ئەم وڵاتانەش لە بواری ئەتنیکییەوە وەک دەوڵەت-نەتەوەی یەکدەست هەژمار دەکرێن. بۆیە دەوڵەت-نەتەوەکان ئەوەندەش کە بیر دەکەینەوە زۆر و باو نین، و نەتەوە بێ دەوڵەتەکان زۆرینەی نەتەوەکانی جیهان دەگرنەوە.

ئەنجام و شوێنهاتەکانی کۆلۆنیالیزم و ئەمپریالیزم دەستکاری

لە سەردەمی ئەمپراتۆرییەتەکان و داگیرکاریدا، نەتەوە بەهێز و دەسەڵاتدارەکان، دەسەڵات و کۆنترۆڵی خۆیانیان بۆ دەرەوەی جوگرافیای خۆیان گواستەوە و زۆرێک لە وڵاتە کۆلۆنیزەکراو یان داگیرکراوەکان چیدی خۆبەڕێوەبەرییان نەمێنێ و وەک نەتەوەی بێ دەوڵەت ئاماژەیان پێ بدرێ. زۆر نەتەوە بوونە قوربانی و نیشتمان و جوگرافیایان لەنێوان چەند وڵاتدا دابەش کرا. تەنانەت ئەوڕۆیش سنوورەکانی سەردەمی داگیرکاری سنوورە نەتەوەییەکان پێک دێنن و ئەمەش زۆر جار لە سنوورە کەلتوورییەکان جودایە. ئەنجامی ئەمەش بۆتە ئەوەیکە لە هەندێ شوین خەڵکێک کە یەک زمانیان هەیە دابەش ببن لە چەند وڵاتدا، بۆ نموونە گینەی نوێ دابەش دەبێتە پاپوای ڕۆژهەڵات (کۆلۆنی پێشووی هۆڵەندا) و پاپوا گینەی نوێ (کۆلۆنی پێشووی بەریتانیا). [٥]

ناسیۆنالیزم و نەتەوە بێ دەوڵەتەکان دەستکاری

خەڵکێک کە ڕەچەڵەک و ڕیشە، مێژوو، زمان، کەلتوور، دابونەریت یان ئایینی هاوبەشیان هەیە لە ڕێگای هۆشیاری و بەئاگاهاتنەوەیەکی نەتەوەییەوە دەتوانن ببنە نەتەوەیەک. نەتەوەیەک ئەتوانێ بەبێ دەوڵەت بوونی هەبێ هەر بەو چەشنەی نەتەوە بێ دەوڵەتەکان نموونەی ئەم دیاردەیەن. شارومەندی هەمیشە پیشاندەری نەتەوەی تاکێک نییە. لە وڵاتانی فرەنەتەوەدا، شوناس و نەتەوەی جۆراوجۆر دەتوانن پێکەوە بژین یان ڕکابەریی یەک بکەن؛ بۆ نموونە لە ناسیۆنالیزمی ئینگلیزیی بەریتانیادا، ناسیۆنالیزمی سکۆتلەندی و ناسیۆنالیزمی وێڵزی بوونیان هەیە و ناسیۆنالیزمی بریتانی ڕایگرتوون.

یەکڕیزی لە بەرامبەر جوداییخوازیدا دەستکاری

داواکانی نەتەوە بێ دەوڵەتەکان و گرووپە ئەتنیکە خودموختارەکان دەستکاری

لە درێژەدا لیستێک لە گرووپە ئەتنیکی و نەتەوەییەکان دەبینن کە بەپێی وتارە سەربەخۆکانی ویکی پێدیا بزووتنەوە و خەباتی سەربەخۆییخوازانەی بەرچاویان تێدا هەبووە.

نەتەوە بێ دەوڵەتەکانی پێشوو دەستکاری

هەندێ لە نەتەوە بێ دەوڵەتەکان سەربەخۆیی خۆیانیان بەدەستهێناوە. بۆ نموونە یۆنانییەکان پێش شەڕی سەربەخۆیی یۆنان، و خەڵکی ئایڕلەند پێش شەڕی سەربەخۆیی ئیڕلەند و بەنگالییەکان پێش شەڕی ئازادیی بەنگلادیش.

تا پێش ڕاگەیاندرانی سەربەخۆیی ئیسرائیل، جوولەکەکانیش وەک نەتەوەی بێ دەوڵەت ئاماژەیان بۆ دەکرا، ئەگەرچی کۆمەڵێکیش لەسەر ئەو باوەڕەن کە گرووپە جۆراوجۆرەکانی جوولەکەکان تایبەتمەندیی زۆر جیاوازیان هەیە وەک جیاوازبوونی زمان، کەلتوور، هەرێم و ئەمەش گومان و پرسیار دەخاتە سەر ئەوەیکە جوولەکەکان نەتەوەیەکی یەکدەست و یەکڕیز بن.

لە درێژەی ڕووخان و دابەشبوونی یەکێتی سۆڤیەت و ڕووخان و دابەشبوونی یۆگۆسلاڤیا چەندین گرووپی ئەتنیکی وڵاتی سەربەخۆی خۆیانیان پێکهێنا.

نەتەوە بێدەوڵەتەکان کە ھەرێمی خۆبەڕیوەبەرییان ھەیە دەستکاری

داڕێژە:Original research section

ئەمەی خوارەوە پێڕستی ئەو نەتەوانەیە کە بزووتنەوەی سەربەخۆییی بەرچاویان ھەیە.

ئەو دەوڵەتانەی کە لە ژێر بەشی نیشتماندا ڕیزبەندی کراون، وڵاتانی گرووپە نەتەوەیییەکانن کە ماڵی سەرەکیی خۆیانن و ئێستا میوانداری زۆرینەی (زیاتر لە نیوەی) دانیشتووانەکەیان دەکەن.

خەڵک ئاڵا زمانەکان خێزانی زمان[ئ] ئایینی باڵادەست دانیشتووان کیشوەر دەوڵەتەکان ماڵی سەرەکی[ا] بزووتنەوەی گێڕانەوەخوازی تێبینی
کورد[٦]
 
کوردی، (لە بنەڕەتدا) عەرەبی، تورکی، فارسی (تێکەڵاوبوون) زمانە ئێرانییەکان ئیسلام (سوننە، شیعە، عەلەویزەردەشتی، یارسان، یەزدانێت ٣٠،٠٠٠،٠٠٠–٤٥،٠٠٠،٠٠٠[٧][٨] Asia تورکیا، ئێران، عێراق، سووریا (ماڵی سەرەکی)، ئەڵمانیا (زۆرترینی دیاسپۆرا) کوردستان کوردایەتی، سەربزێوییەکانی کورد لە تورکیا، سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران، تێکھەڵچوونی نێوان عێراق و کوردەکان، شۆڕشی ڕۆژاوای کوردستان، ڕێفراندۆمی سەربەخۆییی باشووری کوردستان (٢٠١٧) ھەرێمی خۆبەڕیوەبەر لە ھەرێمی کوردستان و خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا.[٩] Data rough due to censuses not taking ethnicity in homeland countries.
Yoruba people[٦]
 
زمانی یۆروبا Volta-Congo languages مەسیحییەت, ئیسلام, Yoruba religion 35,000,000[١٠][١١] Africa نێجیریا, بێنین and تۆگۆ, گانا Yorubaland Oodua Peoples Congress
Oromo people[١٢]
 
Oromo Cushitic languages مەسیحی, موسڵمان, Waaqeffanna 35,000,000 Africa ئیتیۆپیا, کینیا ناوچەی ئۆرۆمیا Oromo conflict
Igbo people[ژێدەر پێویستە]
 
Igbo, English Volta-Congo languages مەسیحییەت (primarily کڵێسای کاتۆلیک with significant پرۆتێستانت minorities), Indigenous beliefs 30,000,000[١٣] Africa نێجیریا (almost exclusively) Igboland Movement for the Actualization of the Sovereign State of Biafra, Indigenous People of Biafra Attempted secession from نێجیریا in 1967 sparked the Nigerian Civil war
Occitan people[ژێدەر پێویستە]
 
Occitan, French, Italian, Spanish زمانە ڕۆمانسییەکان کڵێسای کاتۆلیک 16,000,000 Europe فەڕەنسا, مۆناکۆ, ئیتالیا and ئیسپانیا (Val d'Aran) ئوکسیتانیا Occitan nationalism (Occitan Party, Partit de la Nacion Occitana, Libertat) Seek self-determination, greater autonomy or total secession from فەڕەنسا.
Assamese people[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی ئاسامی Indo-Aryan languages ھیندوویزم 15,000,000[١٤] Asia ھیندستان Assam Assam separatist movements, ULFA Insurgency in Northeast India Seeks greater regional autonomy for natives of Assam or total secession from ھیندستان.[١٥]
ئۆیغوور[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی ئۆیغووری زمانە تورکییەکان Sunni Islam 15,000,000[١٦] Asia چین, کازاخستان, ئۆزبەکستان تورکستانی ڕۆژھەڵات (Uyghuristan) Irredentism is politically fragmented (East Turkestan Liberation Organization, East Turkestan independence movement) Limited autonomy in the شینجیانگ.
Palestinians[١٧]
 
Arabic, Hebrew زمانە سامییەکان Sunni Islam (majority), مەسیحییەت 5,242,679[١٨] Asia دەوڵەتی فەلەستین, ئوردن, ئیسرائیل, سووریا, لوبنان Palestine Palestinian nationalism (ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستین) Seek self-determination from occupying powers.[ب]
Sikhs
 
زمانی پەنجابی Indo‐Aryan languages سیکیزم 30,000,000 Asia ھیندستان ناوچەی پەنجاب Khalistan Movement Seek self-determination, greater autonomy or total secession from ھیندستان.
Zulu people[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی زوولوو Volta-Congo languages مەسیحییەت, Zulu religion 12,159,000 Africa ئەفریقای باشوور, لیسۆتۆ, زیمبابوی, ئێسواتینی KwaZulu-Natal Inkatha Freedom Party Limited autonomy in the KwaZulu-Natal region, which maintains a traditional Zulu king.
Kongo people[ژێدەر پێویستە]
 
Kongo language, Lingala, Portuguese, French Volta-Congo languages مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک and پرۆتێستانت), African Traditional Religion 10,000,000 Africa کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ, کۆماری کۆنگۆ, ئەنگۆلا Kongo Kongo nationalism, Bundu dia Kongo Historically occupied the independent Kingdom of Kongo.
بەلۆچەکان[ژێدەر پێویستە]
 
Balochi زمانە ئێرانییەکان سوننە 10,000,000[٢٠] Asia پاکستان, ئێران, ئەفغانستان(homeland), UAE (diaspora) بەلۆچستان Balochistan conflict, Baloch nationalism Seeks total independence from Pakistan.
Kabyle people[ژێدەر پێویستە]
 
Kabyle language, Algerian Arabic زمانی ئەمازیغی ئیسلام 4,000,000[٢١] Africa جەزائیر Kabylie Movement for the Autonomy of Kabylie, Provisional Government of Kabylia
Ahwazi Arabs[ژێدەر پێویستە]
 
Arabic, Persian (assimilation) زمانە سامییەکان شیعە 1,320,000[٢٢] Asia ئێران Al Ahwaz Arab separatism in Khuzestan Democratic Solidarity Party of Ahwaz Ahwazi includes 30 tribes which see themselves as a distinct Arab nation.[٢٣] Seek self-determination, greater autonomy or total secession from ئێران.
Andalusians[ژێدەر پێویستە]
 
Andalusian Spanish, English (in گیبرالتار) زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 9,500,000 Europe ئیسپانیا, گیبرالتار Andalusia Andalusian nationalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain.
پۆرتۆ ڕیکۆ[٢٤]
 
Spanish, English زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (primarily کڵێسای کاتۆلیک) 9,000,000 America ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پۆرتۆ ڕیکۆ Puerto Rican Nationalist Party, Fuerzas Armadas de Liberación Nacional Puertorriqueña, Boricua Popular Army, Puerto Rican Independence Party Unincorporated territory of the United States.
Catalans[٢٥][٢٦]
 
Catalan, Spanish, Occitan, French, Italian زمانە ڕۆمانسییەکان کڵێسای کاتۆلیک, نەزانینخوازی 8,500,000[٢٧] Europe ئیسپانیا, ئیتالیا, ئەندۆرا and فەڕەنسا Catalan Countries Catalan independence movement, Catalan nationalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain.
Québécois[٢٨]
 
French زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 8,215,000 America کەنەدا کێبێک Quebec sovereignty movement, Quebec nationalism The total population of the Province of Quebec is 8.2 million, of which over 80% are French speakers.
خەڵکی مۆن[ژێدەر پێویستە]
 
Mon language Monic languages بودیزم 8,145,500 Asia میانمار, تایلەند ویلایەتی مۆن Mon Nationalism, Mon National Party, All Mon Region Democracy Party Historically occupied the Mon kingdoms
چەرکەس[ژێدەر پێویستە]
 
Circassian language, Russian Circassian languages ئیسلام 5,000,000 Europe ڕووسیا Circassia Russo-Circassian War, Circassian nationalism Majority of the Circassians were destroyed by Russia in the Circassian genocide[٢٩]
Karen people[ژێدەر پێویستە]
 
S'gaw Karen language Karenic languages مەسیحییەت, تراڤادا 7,000,000 Asia میانمار, تایلەند Kawthoolei Karen nationalism, Karen National Union, Karen National Liberation Army
Maya peoples[ژێدەر پێویستە]
 
Mayan languages Mayan languages مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک), Maya religion 7,000,000 America گواتیمالا, مەکسیک, بەلیز, ھۆندووراس, ئێلسالڤادۆر Mesoamerica Pan-Maya movement, ڕیگۆبەرتا مەنچو, Zapatista Army of National Liberation Historically occupied the شارستانیەتیی مایا
ڤێنیتۆ[ژێدەر پێویستە]
 
Venetian language زمانە ڕۆمانسییەکان کڵێسای کاتۆلیک 5,000,000 (est.) Europe ئیتالیا ڤێنیتۆ Venetian nationalism Many groups seek for total independence from Italy, while some just want more autonomy and recognition of Venetian language and people. Historically occupied the independent Republic of Venice.
Tibetan people[ژێدەر پێویستە]
 
Tibetan language, زمانی چینی زمانەکانی سینۆ-تبیتی بودیزم 7,000,000[٣٠] Asia چین, ھیندستان, نیپال تبت Tibetan independence movement Limited autonomy in the ھەرێمی ئۆتۆنۆمیی تبت. Historically occupied the Tibetan Empire.
Indian Gorkhas[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی نیپاڵی Indo-Aryan languages ھیندوویزم 6,364,759[٣١] Asia ھیندستان Gorkhastan Gorkha National Liberation Front, Gorkha Janmukti Morcha Gorkhaland is a proposed state in India demanded by the people of the Darjeeling Hills and the people of Gorkha ethnic origin on the Northern part of بەنگالی ڕۆژاوا.
Riffian people[ژێدەر پێویستە]
 
Riffian language, زمانی عەرەبی Afroasiatic ئیسلام 6,000,000[٣٢] Africa مەغریب and ئیسپانیا Rif Rif War, Rif Republic 95% of the land is controlled by مەغریب with the rest being controlled by the Spanish territories of Ceuta and Melilla as autonomous cities.
Shan people[ژێدەر پێویستە]
 
Shan language, Thai Kra-Dai بودیزم 6,000,000 Asia میانمار ویلایەتی شان Shan State Army, Declaration of independence in 2005; see also Hso Khan Pha Historically occupied the Shan states.
Kashmiri people[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی کەشمیری Indo-Aryan languages ئیسلام 5,600,000 Asia ھیندستان, پاکستان and چین کەشمیر Insurgency in Jammu and Kashmir Administered by India (Kashmir Valley, Jammu, Ladakh), Pakistan (ئازاد کەشمیر, Gilgit-Baltistan) and China (Aksai Chin).
Valencians[ژێدەر پێویستە]
 
Catalan, Spanish زمانە ڕۆمانسییەکان کڵێسای کاتۆلیک[٣٣] 5,111,706 Europe ئیسپانیا Valencian Community Valencian nationalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain.
Moro people[ژێدەر پێویستە]
 
Filipino language, other Philippine languages ئیسلام 5,100,000 Asia فلیپین Muslim Mindanao Moro ئۆتۆنۆمی The Moro people of Muslim Mindanao has since been granted autonomy as the Bangsamoro Autonomous Region with the adoption of the Bangsamoro Organic Law.
Kuki-Mizo-Zo-Chin people[ژێدەر پێویستە]
 
Kuki-Chin languages مەسیحییەت 5,000,000 Asia میانمار, بەنگلادێش, ھیندستان Mizoram, Zogam and ویلایەتی چین (میانمار) Mizo National Front, Chin National Front, Kuki National Army, Zomi Revolutionary Army, Zomi nationalism Kuki-Mizo-Zo-Chin are an ethnic group known by different names and speak different dialects.
Scottish people[٢٨][٢٦]
 
گادێلیی سکۆتی, Scots, English Celtic languages مەسیحییەت (پرۆتێستانت, Catholic minority) 5,000,000 (only Scotland)[٣٤] Europe شانشینی یەکگرتوو سکۆتلاند Scottish independence Formerly a دەوڵەتی سەروەر, Regional autonomy in سکۆتلاند.
Sicilians[٣٥]
 
Sicilian, Italian, Gallo-Italic of Sicily, Arbëresh زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 5,000,000 (only Sicily) Europe ئیتالیا سیسیلیا Sicilian nationalism Regional autonomy in Sicily.
Hmong people[ژێدەر پێویستە]
 
Hmong language بودیزم with native 4,000,000 Asia لاوس, چین, ڤیێتنام and تایلەند Hmong ChaoFa Federated State Insurgency in Laos
خەڵکی ڕۆھینگیا[ژێدەر پێویستە]
 
Rohingya language ئیسلام 3,600,000 Asia میانمار Rohang State Rohingya conflict The Rohingyas are not recognized as a native ethnic group by Burmese government.[٣٦]
Afrikaners[ژێدەر پێویستە]
 
ئەفریقایی مەسیحییەت (mainly پرۆتێستانت) 3,500,000 Africa ئەفریقای باشوور and نامیبیا Volkstaat Afrikaner Nationalism, Freedom Front Afrikaners are an Ethno-racial group. Demand autonomy or total secession from South Africa.
Assyrians[٣٧]
 
Assyrian Neo-Aramaic, Turoyo, Chaldean Neo-Aramaic زمانە سامییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاسۆلیکی کلدانی Syriac Christianity) 3,300,000[٣٨] Asia سووریا, عێراق, ئێران and تورکیا Assyria, Beth Nahrain (مێزۆپۆتامیا) Assyrian nationalism, Assyrian independence movement Historically occupied the Assyrian empire.
Basque people[٢٦]
 
Basque, French, Spanish Language isolate مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 3,000,000[٣٩] Europe فەڕەنسا and ئیسپانیا Basque Country Basque nationalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain.
Iraqi Turkmen people[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی تورکی, زمانی ئازەربایجانی ئیسلام 3,000,000 Asia عێراق Turkmeneli بەرەی تورکمانی عێراق Not to be confused with تورکمانی سووریا of لازقیە or Central Asian تورکمان of تورکمانستان who share only their ethnonym.[٤٠]
Welsh people[٢٦]
 
Welsh, English Celtic languages مەسیحییەت (پرۆتێستانت, Catholic minority) 3,000,000 Europe شانشینی یەکگرتوو وێڵز Welsh independence, Welsh nationalism, Meibion Glyndŵr, Plaid Cymru Regional autonomy in Wales. Historically occupied the independent kingdoms of Wales (Gwynedd, Powys, Dyfed, Seisyllwg, Morgannwg and Gwent).
Galician people[٢٦] Galician language, Spanish زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 2,800,000 Europe ئیسپانیا Galicia Galician nationalism and Galician Regionalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain. Historically occupied the Kingdom of Galicia.
Kachin people[ژێدەر پێویستە]
 
Jingpo, Zaiwa, Maru, Lashi, Azi بودیزم, مەسیحییەت, گیانکییەتی 2,750,000 (2002)[٤١] Asia میانمار ویلایەتی کاشین Kachin Independence Army, Kachin Independence Organisation, Kachin conflict The tribes of Kachin Hills form the Kachin Nation.
Aragonese people[ژێدەر پێویستە]
 
Aragonese language, Spanish زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 2,278,000 (Spain only)[٤٢] Europe ئیسپانیا Aragon Aragonese nationalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain. Historically occupied the Kingdom of Aragon.
Meitei people[ژێدەر پێویستە]
 
Meitei language زمانەکانی سینۆ-تبیتی ھیندوویزم 2,500,000 Asia ھیندستان Imphal Valley, Manipur UNLF, PLA, Insurgency in Manipur, Anglo-Manipur War Historically occupied the Kingdom of Manipur.
Chechen people[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی چیچانی, Russian ئیسلام 2,000,000 Europe ڕووسیا چیچان Chechen insurgency, Chechen Republic of Ichkeria Regional autonomy in Chechnya.
Naga people[ژێدەر پێویستە]
 
Tibeto-Burman dialects / Nagamese creole مەسیحییەت 2,000,000 Asia ھیندستان Nagaland Naga National Council, Insurgency in Northeast India Regional autonomy in Nagaland.
Sardinian people[٤٣][٤٤][٤٥][٤٦]
 
Sardinian, Corso-Sardinian, Italian, Catalan, Ligurian زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 1,661,521 Europe ئیتالیا سەردینیا Sardinian nationalism National devolution, further autonomy or total secession from Italy.
Ryukyuan people[ژێدەر پێویستە] Ryukyuan, Japanese بودیزم 1,600,000[٤٧] Asia ژاپۆن دوورگەکانی ڕیووکیوو Ryukyu independence movement Historically occupied the Ryukyu Kingdom.
Frisians[ژێدەر پێویستە]
 
Frisian, Dutch, German, Danish مەسیحییەت (پرۆتێستانت and کڵێسای کاتۆلیک) 1,500,000 Europe ھۆڵەندا, دانمارک, and ئەڵمانیا Frisia Frisian National Party, Groep fan Auwerk The creation of a new Frisian state. Historically occupied the Frisian Kingdom.
Tripuri people[ژێدەر پێویستە]
 
کۆکبۆرۆک زمانەکانی سینۆ-تبیتی ھیندوویزم 1,520,000 (2002)[٤٨] Asia ھیندستان Tripura Tripuri nationalism, All Tripura Tiger Force, National Liberation Front of Tripura Historically occupied the Twipra Kingdom. 1949, Tripuris had a population of 85% in Tripura, 2002 they make up 29% and became a minority in their own homeland.[٤٨]
Boro people[ژێدەر پێویستە]
 
Boro زمانەکانی سینۆ-تبیتی ھیندوویزم Bathouism 1,300,000 Asia ھیندستان Bodoland Bodo nationalism, National Democratic Front of Bodoland National devolution or further autonomy from the India.
Tuareg people[ژێدەر پێویستە]
 
Tuareg language ئیسلام 1,200,000 Africa مالی and نیجەر Azawad National Movement for the Liberation of Azawad, Tuareg rebellion (2012), Northern Mali conflict National devolution, further autonomy or total secession from Mali.
ماپوچە[ژێدەر پێویستە]
 
زمانی ماپوچە مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 1,000,000[٤٩] America ئەرژەنتین and چیلی Wallmapu Mapuche conflict
Asturian people[ژێدەر پێویستە]
 
 
زمانی ئاستۆریایی, Spanish زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 1,925,000 (2020) Europe ئیسپانیا and پورتوگال ئاستۆریاس Asturian nationalism See also Nationalisms and regionalisms of Spain.
Lezgins[ژێدەر پێویستە]
 
Lezgian ئیسلام 800,000+ Europe ڕووسیا, ئازەربایجان Lezgistan Lezgin Nationalism Unification of the Lezgin people in Azerbaijan and داغستان (Russia).
Fur people[ژێدەر پێویستە]
 
Fur, Arabic ئیسلام 800,000[٥٠] Africa سوودان دارفوور War in Darfur, SLM/A Historically occupied the Sultanate of Darfur.
Māori people[ژێدەر پێویستە]
 
Māori, English مەسیحییەت with native 750,000 Oceania نیوزیلاند نیوزیلاند Māori protest movement
Karakalpaks[ژێدەر پێویستە]
 
Karakalpak language ئیسلام 620,000 Asia ئۆزبەکستان Karakalpakstan Karakalpak Nationalism Regional autonomy in Karakalpakstan
Hawaiian people[ژێدەر پێویستە]
 
Hawaiian language مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک and پرۆتێستانت) with native 527,000 Oceania ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ھاوایی Hawaiian sovereignty movement Historically occupied the Kingdom of Hawaii.
Moravians[ژێدەر پێویستە]
 
Czech (Moravian), Slovak Traditionally کڵێسای کاتۆلیک presently بێدینی 525,000[٥١][٥٢] Europe کۆماری چیک and سلۆڤاکیا Moravia Moravians Historically occupied Great Moravia
Ogoni people[ژێدەر پێویستە]
 
Ogoni language مەسیحییەت with native 500,000 Africa نێجیریا Ogoniland Movement for the Survival of the Ogoni People
Crimean Tatars[ژێدەر پێویستە]
 
Crimean Tatar, Russian, Ukrainian ئیسلام 500,000 Europe ئوکراینا کریمیا Mejlis of the Crimean Tatar People
Tatars in Republic of Crimea
Deportation of the Crimean Tatars
Previously an autonomous republic within Ukraine, after being invaded and annexed by Russia in 2014 the Crimean Tatars are currently seeking autonomy[٥٣]
Sahrawi people[٥٤]
 
Hassaniya Arabic (native), زمانی ئەمازیغی (native), Modern Standard Arabic (written only), and Spanish (لینگوا فرانکا) ئیسلام (سوننە (مالیکی), سۆفییایەتی) 500,000[٥٥] Africa مەغریب, جەزائیر, Mauretania سەحرای ڕۆژاوا Western Sahara conflict, Polisario Front, کۆماری دیموکراتیی عەرەبیی سەحرا partially controlled by the self-proclaimed کۆماری دیموکراتیی عەرەبیی سەحرا and partially Moroccan-occupied
Chams[ژێدەر پێویستە]
 
Cham language ئیسلام, ھیندوویزم, بودیزم 400,000 Asia ڤیێتنام South Central Coast United Front for the Liberation of Oppressed Races, Cham rights movement[٥٦] Historically occupied the Kingdom of Champa. The Cham in Vietnam are only recognized as a minority, and not as an indigenous people by the Vietnamese government despite being indigenous to the region.
Corsican people[ژێدەر پێویستە]
 
Corsican, French, Ligurian, Italian زمانە ڕۆمانسییەکان مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک 322,120 Europe فەڕەنسا کورسیکا Corsica Libera Territorial collectivity in France.
Navajo[ژێدەر پێویستە]
 
Navajo language, Navajo language, Navajo Sign Language Navajo Traditional, مەسیحییەت (principally کڵێسای کاتۆلیک) 300,460 America ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا Navajo Nation Navajo Wars Regional autonomy on the Navajo Nation.
Lakota people[ژێدەر پێویستە]
 
Lakota, English مەسیحییەت with native 170,000[٥٧] America ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا Lakotah Sioux Wars, Lakota Freedom Movement Native American reservation politics.
Sami people[ژێدەر پێویستە]
 
Sami languages, Norwegian, Swedish, Finnish, Russian مەسیحییەت (principally Lutheran), گیانکییەتی Estimated 80,000[٥٨] Europe فینلاند, نەرویژ, ڕووسیا and سوێد Sapmi Sámi politics Have their own Parliaments in Norway, Sweden & Finland but Sami groups seek more territorial autonomy.
Inuit[ژێدەر پێویستە] Inuit languages, Danish, English, Russian مەسیحییەت with native 135,991 America کەنەدا, ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا and دانمارک ئالاسکا, باکووری کەنەدا and گرینلەند Greenland Referendum Semi-autonomous rule in Greenland with autonomy within the Kingdom of Denmark.
Yupik peoples[ژێدەر پێویستە] Yupik languages, English, Russian مەسیحییەت with native 35,567 (est.) Asia and America ڕووسیا and the ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سیبیریا and ئالاسکا Calista Corporation, Bristol Bay Native Corporation
Pamiris[ژێدەر پێویستە]
 
Pamir languages ئیسلام 135,000[٥٩] Asia تاجیکستان Badakhshan Pamiri nationalism, Lali Badakhshan party, Tajikistani Civil War Regional autonomy in Gorno-Badakhshan Autonomous Region
Faroese people[ژێدەر پێویستە]
 
Faroese language, Danish مەسیحییەت (principally Lutheran) 66,000 Europe دانمارک دوورگەکانی فارۆ Faroese independence movement Regional autonomy in Faroe Islands.
Sorbs[ژێدەر پێویستە]
 
Sorbian language, German مەسیحییەت (کڵێسای کاتۆلیک) 60,000–70,000 (est.) Europe ئەڵمانیا Lusatia Domowina Divided into Upper Sorbs and Lower Sorbs.

ئەمانەش ببینن دەستکاری

یاداشتەکان دەستکاری

سەرچاوەکان دەستکاری

  1. ^ Clark, Gregory, In fear of China, 1969, saying: "Tibet, although enjoying independence at certain periods of its history, had never been recognised by any single foreign power as an independent state. The closest it has ever come to such recognition was the British formula of 1943: suzerainty, combined with autonomy and the right to enter into diplomatic relations."
  2. ^ "The Legal Status of Tibet". Cultural Survival.
  3. ^ https://www.trtworld.com/magazine/who-are-the-kurds--17915
  4. ^ Encyclopedia of Stateless Nations: Ethnic and National Groups around the World, 2nd Edition: Ethnic and National Groups around the World, pp. 59–60, 79–80, 366–367
  5. ^ Richard Devetak, Christopher W. Hughes, Routledge, 2007-12-18, The Globalization of Political Violence: Globalization's Shadow
  6. ^ ئ ا Quam, Joel; Campbell, Scott (2020-08-31), "Political Geography", The Western World: Daily Readings on Geography (بە ئینگلیزی), College of DuPage Digital Press, retrieved 2021-08-10
  7. ^ "Kurd | History, Culture, & Language". Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی). Retrieved 2021-07-21.
  8. ^ "Road fatalities". dx.doi.org. doi:10.1787/862382573233. Retrieved 2021-10-12.
  9. ^ Kirişci, Kemal; Winrow, Gareth (1997), The Kurdish Question and Turkey: An Example of a Trans-state Ethnic Conflict, Rootledge
  10. ^ "Benue-Congo languages". Encyclopedia Britannica.
  11. ^ John A. Shoup III, Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia 2011 p.237
  12. ^ Gow, G. (1 September 2004). "Translocations of Affirmation: Mediascapes and Cultural Flows among the Stateless Oromo". International Journal of Cultural Studies. SAGE Publications Ltd. 7 (3): 301–319. doi:10.1177/1367877904046304. ISSN 1367-8779. S2CID 145547845.
  13. ^ James Minahan, Encyclopedia of Stateless Nations: Ethnic and National Groups around the World, 2nd Edition: Ethnic and National Groups around the World 2016 p.178
  14. ^ Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin
  15. ^ The United Liberation Front of Asom (ULFA), the vanguard of national liberation struggle in Assam, was formed on 7th April 1979 to bear the historic responsibility of spearheading the armed democratic struggle with the ultimate aim of establishing an independent socialist sovereign Assam.
  16. ^ "About Uyghurs | Uyghur American Association". uyghuramerican.org. ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  17. ^ Payind; McClimans, Alam and Melinda (2016), "Nation States and Stateless Nations", Keys to Understanding the Middle East (بە ئینگلیزی), The Ohio State University, retrieved 2021-08-10
  18. ^ "State of Palestine Population (2021) - Worldometer". www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). Retrieved 2021-08-23.
  19. ^ Abbas Shiblak. "Stateless Palestinians" (PDF). FMR.
  20. ^ Syed Farooq Hasnat, Pakistan 2011 p.82
  21. ^ "The Kabyle People". Retrieved 2 August 2016. ٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  22. ^ "Iran". Ethnologue. Retrieved 28 December 2018.
  23. ^ James B. Minahan, Encyclopedia of Stateless Nations: Ethnic and National Groups around the World, 2nd Edition: Ethnic and National Groups around the World 2016 p.13
  24. ^ Duany 2008, p. 8: Public and academic debates about whether Puerto Rico has its own national identity have always been fraught with strong political repercussions because of the Island's colonial relations, first with Spain and now with the United States. For decades, the main conceptual and political paradox in the construction of cultural identities in Puerto Rico has been the growing popularity of cultural nationalism, together with the weakness of the local movement to establish a separate nation-state. Culturally speaking, Puerto Rico now meets most of the objective and subjective characteristics of conventional views of the nation, among them a shared language, territory, and history. The Island also possesses many of the symbolic attributes of a nation, such as a national system of universities, museums, and other cultural institutions; a national tradition in literature and the visual arts; and even a national representation in international sports and beauty contests. Most important, the vast majority of Puerto Ricans imagine themselves as distinct from Americans as well as from other Latin American and Caribbean peoples (Morris 1997).
  25. ^ Keating, Michael (2001), Nations Against the State: The New Politics of Nationalism in Quebec, Catalonia and Scotland (Second ed.), Palgrave
  26. ^ ئ ا ب پ ت Fiend, Julius (2012), Stateless Nations: Western European Regional Nationalisms and the Old Nations, Palgrave
  27. ^ James Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World A-Z 2002 p.402
  28. ^ ئ ا Keating, Michael (2001), Nations Against the State: The New Politics of Nationalism in Quebec, Catalonia and Scotland (Second ed.), Palgrave
  29. ^ Richmond, Walter (9 April 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4.
  30. ^ James B. Minahan, Encyclopedia of Stateless Nations 2nd Edition: Ethnic and National Groups around the World 2016 p.422
  31. ^ James B. Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations: D-K 2002 p.677
  32. ^ James B. Minahan, Encyclopedia of Stateless Nations 2nd Edition: Ethnic and National Groups around the World 2016 p.352
  33. ^ "Interactivo: Creencias y prácticas religiosas en España". La Vanguardia. 2 April 2015. Retrieved 28 December 2018.
  34. ^ Jeffrey Cole, Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia 2011 p.235
  35. ^ James Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World A-Z 2002 p.1714
  36. ^ Aris Ananta, Evi Nurvidya Arifin, International Migration in Southeast Asia, Institute of Southeast Asian Studies, 2004, p.267
  37. ^ "UNPO: Assyria".
  38. ^ "UNPO: Assyria". Retrieved 2 August 2016.
  39. ^ Jeffrey Cole, Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia 2011 p.38
  40. ^ Larry Clark. Turkmen Reference Grammar. Otto Harrassowitz Verlag, 1998; p. 11. ISBN 9783447040198
  41. ^ James B. Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations: Ethnic and National Groups Around the World A-Z 2002 p.870
  42. ^ "Aragonese in Spain". joshuaproject.net.
  43. ^ "Eurominority – La solidarité avec le peuple palestinien". Archived from the original on 2006-06-23.
  44. ^ Encyclopedia of the Stateless Nations, James Minahan, pg. 1661
  45. ^ Mikael Bodlore-Penlaez (2011). Atlas of Stateless Nations in Europe : Minority People in Search of Recognition. Y Lolfa Cyf. pp. 70. ISBN 978-1847713797.
  46. ^ "La Sardegna nel club delle nazioni: un capitolo nella Bibbia dell'etnie del mondo – Cronaca – L'Unione Sarda.it". 11 January 2016. Retrieved 2 August 2016. ٤ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  47. ^ "The Amazing Ryukyu Culture". kcpwindowonjapan.com. 5 May 2016. Retrieved 2016-05-05.
  48. ^ ئ ا James Minahan, Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z 2002 p.1915
  49. ^ Christopher Blomquist, A Primary Source Guide to Chile 2005 p.15
  50. ^ James Stuart Olson, The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary 1996 p.183
  51. ^ "Census 2011 – final results".
  52. ^ "Statistics" (PDF). portal.statistics.sk. ١٧ی نیسانی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  53. ^ "Crimean Tatars' want autonomy after Russia's seizure of peninsula". Reuters. 29 March 2014.
  54. ^ Mariano Aguirre, Vers la fin du conflit au Sahara occidental, Espoirs de paix en Afrique du Nord Latine in: Le Monde diplomatique, Novembre 1997
  55. ^ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). "World Population Prospects, Table A.1" (PDF). 2008 revision. United Nations. Retrieved 12 March 2009. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  56. ^ "Cham". Minority Rights Group. 19 June 2015.
  57. ^ The American Indian and Alaska Native Population: 2010
  58. ^ Sámi people (14 December 2015). "Sámi in Sweden". sweden.se.
  59. ^ "Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы". www.demoscope.ru. Retrieved 2018-03-15.


سەرچاوەکان دەستکاری

بەستەرە دەرەکییەکان دەستکاری


ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> tags exist for a group named "kurdish-alpha", but no corresponding <references group="kurdish-alpha"/> tag was found