ئەم وتارە سەبارەت بە واتای گشتیی دەوڵەت نووسراوە. بۆ دەوڵەت وەکوو کەسایەتیی نێونەتەوەیی دەوڵەتی حاکم ببینە.


دەوڵەت یان وڵات (لە عەرەبییەوە: دولة، "دارایی، سامان، ماڵ"؛ وشەی ھاوسەنگی کوردی دووگەل-ە)[١] بریتییە لە دارایی و سامانی ڕامیاریی خەڵکێکی ڕێکخراو لە ھەرێمێکی دەورگیراودا.[٢] دەوڵەت پلە و پایەی ڕامیاریی خەڵکە،[٢] جڤاتێکی ڕامیاریی ڕێکخراوە کە لەژێر سێبەری حکوومەتێکدا دەژی.[٣] لێرەدا، دەوڵەت ھەمان کۆمەڵگەی ڕامیاری‌ییە کە لەپاڵ کۆمەڵگەی سڤیل‌دا ڕادەوەستێت.[٤]

دەوڵەتان بۆیان ھەیە سەروەر بن، واتە بتوانن بەکارگرتنی ھێز بە جۆرێک بۆ خۆیان پاوان بکەن و پشت بە خۆیان ببەستن و بوونیان گرێدراوی ھێز یان دەوڵەتێکی تر نەبێ. زۆرێک لە دەوڵەتان دەوڵەتی یەکگرتوون (ئەیالەت و ویلایەت-یشیان پێ دەوترێ) و بەشداریی یەکەیەکی یەکگرتوو دەکەن، وەکوو ئەیالەتەکانی ئەمریکا. ھەندێک لە دەوڵەتانیش پاڵبەستوو بە دەوڵەتانی دەرەکین.

جۆرەکانی دەوڵەتدەستکاری

دەوڵەتگەلی سەروەردەستکاری

دەوڵەتی سەروەر (Sovereign state) ئەو دەوڵەتەیە کە خاوەنی سەروەری بێ لە ناوەوە و لە دەرەوەی مەڵبەندی خۆیدا و بۆ مانەوەی تەنیا پشت بە خۆی ببەستێ، نە بە ھێز یان دەوڵەتێکی دەرەکی.

دەوڵەتگەلی یەکگرتوودەستکاری

دەوڵەتی یەکگرتوو (Federated state) کۆمەڵەیەکی ھەرێمی و دەستوورییە کە پارچەیەک لە یەکەی فێدراڵ پێک دێنێ. جیاوازیی ئەم جۆرە دەوڵەتانە لەگەڵ دەوڵەتانی دەسڕۆ لەودایە کە ئەمان بەشێک لە دەسڕۆییی خۆیانیان بەخشیوە بە حکوومەتی فێدراڵ.

دەوڵەتگەلی نەتەوەییدەستکاری

دەوڵەتی نەتەوەیی (Nation state) ئەو دەوڵەتەیە کە بۆ دەستەبەرکردنی سەروەریی نەتەوەیەک پێک ھاتووە.

وتارە پێوەندیدارەکاندەستکاری

سەرچاوەکاندەستکاری

  1. ^ بڕوانە واتاکانی دووگەل و دەوڵەت لە ویکیفەرھەنگی کوردیدا.
  2. ^ ئ ا کارڵ شمیت، چەمکی ڕامیاری (The Concept of the Political)، لاپەڕەی ١٩: [١]
  3. ^ لە فەرھەنگی ئینگلیزیی ئۆکسفۆرد‌دا وشەی state (= دەوڵەت) وەھا پێناسە کراوە: "an organized political community under one government".
  4. ^ ئەحمەد شەبانی، فەرھەنگی زانستی ڕامیاری، بڵاوگەی زانستگای کوردستان، ٢٠١٠، لاپەڕەی ١٢٩.