سکۆتلاند

سکۆتلەندا (بە ئینگلیزی:Scots: Scotland, Scottish Gaelic: Alba) وڵاتێکە کە بەشێکە لە شانشینی یەکگرتوو. سێ دوورگەی باکووری بەریتانیا دەگرێتەوە، ڕوبەڕوی خاکی سکۆتلەندا 96 میل (154 کیلۆمەتر) لە باشووری ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ ئینگلتەرا و بە پێچەوانەوە لە باکوورەوە بە زەریای ئەتڵەسی دەورە دراوە و... لە ڕۆژئاوا، دەریای باکوور لە باکووری ڕۆژهەڵات و دەریای ئێرلەندا لە باشوور. هەروەها زیاتر لە 790 دوورگەی تێدایە، بە شێوەیەکی بنەڕەتی لە دوورگەکانی هێبریدس و دوورگەکانی باکوور. زۆربەی دانیشتووان، لەنێویاندا پایتەختی ئیدنبرە، لە پشتێنەی ناوەڕاستدا چڕبوونەتەوە- دەشتی نێوان بەرزاییەکانی سکۆتلەندا و بەرزاییەکانی باشوور- لە ناوچە نزمەکانی سکۆتلەندا.

Scotland – Alba سکۆتلەندا
[[ی سکۆتلەندا |]]
پایتەخت		ئیدنبرە
گەورەترین		گلاسگۆ
زمانە فەرمییەکان		ئینگلیزی سکۆتی گایلیکی سکۆتلەندی زمانی ئیشارەتی بەریتانی
زمانە ناوچەییەکان		سکۆتی، گایلیکی
گرووپە ڕەگەزییەکان (2011)		لیستی نەتەوەکان 96.0% سپی پێست 2.7% ئاسیایی 0.7% ڕەش 0.4% تێکەڵە 0.2% عەرەبە 0.1% ی تر[6]
ناوی هاووڵاتی		سکۆتی، سکۆتلەندیسکۆتی، سکۆتلەندی
دەوڵەت		شانشینە یەکگرتوەکان
-	دەسەڵاتی یاسایی	سکۆتلەندا
-	حکومەت	دەسەڵاتی یاسادانانی پەرلەمانی لە چوارچێوەی پاشایەتییەکی دەستوریدا وەرگیراوە
-	شاژن	ئێلیزابێثی دووەم
-	وەزیری یەکەم	نیکۆلا سێرجن
-	جێگری یەکەمی وەزیر	جۆن سوینی
پەرلەمانی شانشینی یەکگرتوو
-	وەزیری دەرەوەی	ئەلیستەر جاک
-	ئەنجومەنی کۆمۆنەکان	59 ئەندام پەرلەمان نیان هەیە لە لەندەن لە کۆی (650)ئەندام پەرلەمانی لەندەن
-	دەسەڵاتی یاسادانان	پەرلەمانی سکۆتلەندا
-	دروست بوونی
-	• دامەزراوە لە سەدەی نۆیەم (بە شێوەیەکی نەریتی 843)	• پەیمانی ئیدنبرە-نۆرس هام تۆن 17ی ئازاری 1328
-	• پەیمانی بێرویک 3ی تشرینی یەکەمی 1357	• یەکێتی لەگەڵ ئینگلتەرا 1ی ئایاری 1707
-	• وەرگرتنی دەسەڵات 19ی تشرینی دووەمی 1998
ڕووبەر
-		٧٧,٩٣٣ km٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە  (٣٠,٠٩٠ sq mi) مایلی چوارگۆشە
-	ئاو (%)	3.00%
ژمارەی دانیشتوان
-	بەراوردی 2019	٥٬٤٠٤٬٧٠٠  (5,463,300)
-	سەرژمێریی 2011	5,313,600
-	چڕی	67.5/km2 کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە  (١٧٤٫٨/sq mi)کەس لە مایلی چوارگۆشە
GDP (PPP)		بەراوردی خەمڵاندنی ساڵی 2019
-	سەرجەم	£166 billion ($212B)
-	سەرانە	£30,560 ($39007)
HDI (2019)		0.925 (زۆر بەرز)
دراو		جونیەی ئیستەرلینی (GBP) £
ناوچەی کاتی		کاتی ناوچەی جوگرافی UTC (کاتی مامناوەندی گرینج) • هاوین (DST) UTC+1 (کاتی هاوینەی بەریتانیا) (UTCUTC+1)
شێوازەکانی ڕێکەوتنووسین		dd/mm/yyyy
لای لێخوڕین		چەپ
کۆدی ISO 3166		GB-SCT
پاوانی ئینتەرنێت		Scot.
کۆدی تەلەفۆن		+44

سکۆتلەندا بەسەر 32 بەشی لاوەکی کارگێڕی یان دەسەڵاتی ناوخۆییدا دابەشکراوە، کە بە ناوچەی ئەنجومەن ناسراون. شاری گلاسکۆ گەورەترین ڕووبەری ئەنجومەنەکانە لە ڕووی ژمارەی دانیشتووانەوە، هایلاند گەورەترین ڕووبەرە لە ڕووی ڕووبەرەوە. دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری سنووردار، کە پرسەکانی وەک پەروەردە، خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان و ڕێگاوبان و گواستنەوە دەگرێتەوە، لە حکومەتی سکۆتلەندا دەدرێتە هەر بەشێکی لاوەکی سکۆتلەندا دووەم گەورەترین وڵاتە لە بەریتانیا، و لە ساڵی 2012دا 8.3% ی دانیشتووانەکەی پێکهێناوە.

شانشینی سکۆتلەندا لە سەدەی نۆیەمدا وەک دەوڵەتێکی سەروەری سەربەخۆ سەریهەڵدا و تا ساڵی 1707 بەردەوام بوو لە بوونی، بە میرات لە ساڵی 1603 جەیمس شەشەمی سکۆتلەندا بوو بە پاشای ئینگلتەرا و ئێرلەندا، بەم شێوەیە یەکێتییەکی شەخسی سێ شانشینییەکەی پێکهێنا.دواتر سکۆتلەندا لە یەکەمی ئایاری 1707دا لەگەڵ شانشینی ئینگلتەرا چووە ناو یەکێتییەکی سیاسییەوە بۆ دروستکردنی شانشینی نوێی بەریتانیا. هەروەها یەکێتییەکە پەرلەمانی بەریتانیای دروستکرد، کە جێگەی پەرلەمانی سکۆتلەندا و هەم پەرلەمانی ئینگلتەرا گرتەوە. لە ساڵی 1801 شانشینی بەریتانیا لەگەڵ شانشینی ئێرلەندا چووە ناو یەکێتییەکی سیاسییەوە بۆ دروستکردنی شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئێرلەندا (لە ساڵی 1922، دەوڵەتی ئازادی ئێرلەندا لە بەریتانیا جیابووەوە، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە بە فەرمی ناوی ئەمی دووەمیان بگۆڕدرێت بۆ... شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا و ئێرلەندای باکوور لە ساڵی 1927)لە سکۆتلەندا، پاشایەتی شانشینی یەکگرتوو بەردەوام بووە لە بەکارهێنانی چەندین شێواز و نازناو و هێمای شاهانەی دیکەی دەوڵەتداری تایبەت بە شانشینی پێش یەکێتی سکۆتلەندا. هەروەها سیستەمی یاسایی لە ناو سکۆتلەندا جیا بووەتەوە لە سیستەمی ئینگلتەرا و وێڵز و ئێرلەندای باکوور؛ سکۆتلەندا دەسەڵاتێکی جیاوازی لە هەردوو یاسای گشتی و تایبەتدا پێکدەهێنێت.بەردەوامی بوونی دامەزراوە یاسایی، پەروەردەیی، ئایینی و دامەزراوەکانی دیکە کە جیاوازن لەوانەی لە پاشماوەی بەریتانیادا هەن، هەموویان بەشدارییان کردووە لە بەردەوامبوونی کولتوور و ناسنامەی نەتەوەیی سکۆتلەندا لە دوای یەکخستنی یەکێتی لەگەڵ ئینگلتەرا لە ساڵی 1707ەوە.لە بەکارهێنانی چەندین شێواز و نازناو و هێمای شاهانەی دیکەی دەوڵەتداری تایبەت بە شانشینی پێش یەکێتی سکۆتلەندا. هەروەها سیستەمی یاسایی لە ناو سکۆتلەندا جیا بووەتەوە لە سیستەمی ئینگلتەرا و وێڵز و ئێرلەندای باکوور؛ سکۆتلەندا دەسەڵاتێکی جیاوازی لە هەردوو یاسای گشتی و تایبەتدا پێکدەهێنێت. بەردەوامی بوونی دامەزراوە یاسایی، پەروەردەیی، ئایینی و دامەزراوەکانی دیکە کە جیاوازن لەوانەی لە پاشماوەی بەریتانیادا هەن، هەموویان بەشدارییان کردووە لە بەردەوامبوونی کولتوور و ناسنامەی نەتەوەیی سکۆتلەندا لە دوای یەکخستنی یەکێتی لەگەڵ ئینگلتەرا لە ساڵی 1707ەوە.لە ساڵی 1999 پەرلەمانێکی سکۆتلەندا دووبارە دامەزرایەوە، لە شێوەی دەسەڵاتێکی یاسادانانی یەک پەرلەمانی وەرگیراو کە لە 129 ئەندام پێکهاتبوو، دەسەڵاتی بەسەر زۆرێک لە بوارەکانی سیاسەتی ناوخۆییدا هەبوو. سەرۆکی حکومەتی سکۆتلەندا یەکەم وەزیری سکۆتلەندایە کە لەلایەن جێگری یەکەمی وەزیری سکۆتلەندا پشتگیری دەکرێت. سکۆتلەندا لە پەرلەمانی بەریتانیا نوێنەرایەتی 59 پەرلەمانتاری هەیە. هەروەها ئەندامی ئەنجومەنی بەریتانیا-ئێرلەندایە، پێنج ئەندامی پەرلەمانی سکۆتلەندا دەنێرێت بۆ ئەنجومەنی پەرلەمانی بەریتانیا-ئێرلەندا، هەروەها بەشێکە لە لیژنەی وەزاری هاوبەش، کە لەلایەن یەکەم وەزیرەوە نوێنەرایەتی دەکرێت.

سەرچاوەکان

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Scotland

ویکیپیدیای ئینگلیزیوە وەرگیراوە