قەزای حەویجە
قەزای حەویجە قەزایەکی سەر بە پارێزگای کەرکووکە لە باشووری کوردستان(ناوچە جێناکۆکەکان) لە عێراق، ناوەندی قەزاکە شارۆچکەی حەویجەیە، ژمارەی دانیشتووانەکەی زۆرینەی عەرەب و کەمینەی کورد و تورکمانە.[٣][٤]
قەزای حەویجە | |
|---|---|
| بە عەرەبی: قضاء الحویجة بە ئینگلیزی: Hawija District | |
 نەخشەی قەزاکانی پارێزگای کەرکووک | |
 قەزای حەویجە | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  کوردستان(باشووری کوردستان) (ناوچە جێناکۆکەکان) [١] |
| پارێزگا | کەرکووک |
| مەڵبەند | حەویجە |
| ژ.ناحیە | ٤ |
| ژ.گوندەکان | ٢٦٥ |
| بوون بە قەزا | ١٩٦١ |
| دەسەڵات | |
| • قایمقام | سەبھان جبوری |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ٢٦٨١ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٬٠٣٥ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ١٩٤ مەتر (٦٣٦ پێ) |
| بەرزترین بەرزایی | ٤٩٤ مەتر (١٬٦٢١ پێ) |
| نزمترین بەرزایی | ١٠٦ مەتر (٣٤٨ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠٢١) | |
| • سەرجەم | ٣١٦٬٨٧٠ |
| • چڕی | ١١٨ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٣١٠ کەس لە میلی چوارگۆشە) |
| سەرناوی دانیشتوو | حەویجەیی |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (سۆرانی)، عەرەبی و تورکمانی |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە و شیعە)، یارسان(کاکەیی) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٫٧٠٦[٢] بەرز · ٢ەم بۆ ١٧ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٩٦٤+ |
| وێبگە | https://www.kirkuk.gov.iq/ |
ئەم دەسەڵاتە دادوەرییە بە فەرمانی کۆماری ٣٨٧ لە ساڵی ١٩٦١ لە ناوچەکانی نزیک لە پارێزگای سەلاحەددین و پارێزگای نەینەوا و پارێزگای کەرکووک دروستکراوە.[٥] عەرەبەکان لە عەرەبی سوننەن لە ئێڵی (جەبور و عوبەید و شەممار و دولەیم و حەدیدون). زۆرترین ڕێژەی دانیشتوانی قەزاکە بەھۆی تەختی و بەپیتی زەویەکان لەسەر کشتووکاڵ دەژین، زێی بچووک لە تەنیشت قەزاکەدا تێدەپەڕێت. قەزای حەویجە بەھۆی زۆری کشتوکاڵی تیایدا بە ناوچەیەکی گوندنشین دادەنرێت، کە چەندین بەرھەمی کشتوکاڵی تێدا بەرھەمدەھێنرێت، وەک پەتاتە و گەنمەشامی و گەنم و جۆ. قەزای حەویجە دووەم گەورەترین ھەناردەی سەوزەیە لەسەر ئاستی عێراق.
داواکارییەک لەلایەن ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکووکەوە ئاراستەی حکومەتی ناوەندی کرا بۆ گواستنەوەی قەزای حەویجە بۆ پارێزگایەکی سەربەخۆ. بەھۆی زۆری ژمارەی دانیشتووان و بڕوانامەی ئەم ناوچەیە بۆ ئەوەی ببێتە پارێزگا.
ناو دەستکاری
ناو ئەم قەزایە لە شارۆچکەی حەویجەوە وەرگیراوە کە ناوەندێتی:
ناوی حەویجە لەو دەوەنە سەوزەوە وەرگیراوە کە لەمبەر و ئەوبەری زێ و رووبارەکاندا دەڕوێت گوڵێکی وەک تۆپی زەرد بەرھەم دێنێت. کوردەکانی دەڤەرەکە بە (عەوینجە) واتا (شویت) ناوی دەبەن، لە ئەنجامی بەکارھێنانی لەلایەن چەندان بنەماڵەی ھۆزی دزەییەوە و ئاڵوگۆڕی پیتی (ع) بە (ح) و بە پێچەوانەشەوە وشەی (عەویجە) دەبێتە (حەویجە)، ئیتر لەناو خەڵکی ناوچەکەدا بە عەرەب و کوردەوە بڵاو دەبێتەوە.[٦]
جوگرافیا دەستکاری
قەزای حەویجە ھاوسنوورە لەگەڵ؛
- لە باکوورەوە قەزای مەخموور و قەزای دووبز.
- لە باشوورەوە قەزای داقووق و قەزای عەلەم.
- لە ڕۆژھەڵاتەوە قەزای کەرکووک و قەزای دووبز.
- لە ڕۆژاواوە قەزای بێجی و قەزای شەرقات.[٧]
ڕووبەر دەستکاری
ڕووبەری ئەم قەزایە (٢٦٨١کم٢)یە لە (٢٦٪) پارێزگای کەرکووک پێکدەھێنێت و (٠٫٦٪) عێراق پێکدەھێنێت.[٨]
- لە ڕووی ڕووبەرەوە لە ئاستی (دووەم)ە لە چوار قەزای پارێزگای کەرکووکدا.
دانیشتوان دەستکاری
دانیشتوانی ئەم قەزایە لە عەرەب، کورد و تورکمان پێکھاتووە، بە پێی پێشبینی دەستەی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی حکوومەتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢١ دانیشتوانی ئەم ناحیەیە (٣١٦،٨٧٠)کەسە. لە (١٨٫٣٥٪)ی دانیشتوانی پارێزگای کەرکووک و (٠٫٧٦٪)ی دانیشتوانی عێراق پێکدەھێنێت.[٩][١٠]
- لە ڕووی دانیشتوانەوە لە سەر ئاستی (دووەم)ە لە چوار قەزای پارێزگای کەرکووک.
ناحیەکان دەستکاری
قەزای حەویجە لە پێنج ناحیە پێکھاتووە:(ناحیەی ناوەندی حەویجە، ناحیەی زاب، ناحیەی ڕیاز، ناحیەی عەباسی و ناحیەی ڕەشاد).
کەش و ھەوا دەستکاری
کەشوھەوای گەرمی ناوچە نیمچە وشکەکان لە ناوچەکەدا زاڵە.[١١] تێکڕای پلەی گەرمی ٢٢ پلەی سەدییە. گەرمترین مانگ مانگی تەمموزە کە پلەی گەرمی ٣٥ پلەی سەدییە، ساردترین مانگ مانگی یەکە کە پلەی گەرمی ٨ پلەی سەدییە.[١٢] تێکڕای باران بارین لە ساڵێکدا ٣١٠ ملیمەتر دەبێت. تەڕترین مانگ مانگی نۆڤەمبەرە کە ٦٩ ملیمەتر باران باریوە، وشکترین مانگی حوزەیرانە کە ١ ملیمەتر باران دەبارێت.
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Kurdistan Regional Government. KRG. سەردان لە ڕێکەوتی 2012-08-09.
- ^ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). Retrieved 2018-09-13.
- ^ https://web.archive.org/web/20191227090621/https://www.geonames.org/94786/kirkuk-district.html
- ^ https://www.academia.edu/40261120
- ^ https://archive.today/20160802144230/http://mmpw.gov.iq/uploads/image/Service%20Indicator/Sew/h/Kark.jpg
- ^ https://wishe.net/dreja.aspx?Jmare=50056&Jor=15
- ^ https://www.openstreetmap.org/relation/11069463#map=9/35.1514/43.8629
- ^ https://cosit.gov.iq/documents/AAS2021/1.pdf
- ^ https://cosit.gov.iq/ar/2018-12-19-08-39-42
- ^ مەحموود إسماعیل محمد شھاب. إمکانیة الوصول و الأتصال لعقد شبکة طرق السیارات فی محافظة کرکوک (عەرەبی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-١٠-٢٠٢٣.
- ^ https://hess.copernicus.org/articles/11/1633/2007/hess-11-1633-2007.html
- ^ https://web.archive.org/web/20200511075542/https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/dataset_index.php
