قەزای داقووق
قەزای داقووق یەکێکەلە چوار قەزای پارێزگای کەرکووک لە باشووری کوردستان لە عێراق(ناوچە جێناکۆکەکان)، ناوەندی قەزاکە شارۆچکەی داقووقە، ژمارەی دانیشتووانی پێھاتووە لە کورد و تورکمان و عەرەب.[٢][٣]
قەزای داقووق | |
|---|---|
| بە عەرەبی: قضاء داقوق بە ئینگلیزی: Daquq District | |
 نەخشەی قەزاکانی پارێزگای کەرکووک | |
 قەزای داقووق | |
| وڵات |  عێراق کوردستان |
| ھەرێم | باشووری کوردستان (ناوچە جێناکۆکەکان) |
| مەڵبەند | داقووق |
| ژ.ناحیەکان | ٢ |
| ژ.گوندەکان | ١٦١ |
| بوون بە شارۆچکە | ١٩٨٩ |
| دەسەڵات | |
| • قایمقام | عەبدولستار عەلی مەحموود |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ٢٥٨١ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٩٩٧ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٢٢٨ مەتر (٧٤٨ پێ) |
| بەرزترین بەرزایی | ٣٥٩ مەتر (١٬١٧٨ پێ) |
| نزمترین بەرزایی | ١١٤ مەتر (٣٧٤ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠٢١) | |
| • سەرجەم | ١٠٢٬٧٦١ |
| • چڕی | ٥٠ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٠٠ کەس لە میلی چوارگۆشە) |
| سەرناوی دانیشتوو | داقووقی |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (سۆرانی)، عەرەبی و تورکمانی |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە و شیعە)، یارسان(کاکەیی) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٫٧٠٦[١] بەرز · ٢ەم بۆ ١٧ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٩٦٤+ |
| وێبگە | https://www.kirkuk.gov.iq/ |
ئەم قەزایە لە دوو ناحیە پێکھاتووە:
ناو دەستکاری
ناوی ئەم قەزایە لە ناوەندەکەیەوە وەرگیراوە کە ئەویش شارۆچکەی داقووقە:
- لە (القاموس المحیط) و لە (تاج العروس)دا باسکراوە: بە (دقوق) لەنێوان بەغدا و ھەولێر، لە فەتحەکاندا باسی لێوە کراوە، وە شەڕێک بۆ خەواریجەکان ھەبووە، و بە سێ شێوە نوسراوە: (دقوق، داقوق، دقوقاء)، ئێستاش پێی دەوترێت داقووق.
- ھەندێکیان بانگەشەی ئەوەیان دەکرد کە کاتێک قابیل ھابیلی برای کوشت، ھات و لەم خاکەدا نیشتەجێ بوو، بۆیە ناوی لێنرا (داقوق) لەبەرئەوەی قابیل براکەی کوشت بە لێدانی(دق) سەری بە بەرد. لەمەوە بە ماڵی دقوق یان خاکی دقوق ناودەبرا، ئەم وتەیە وا دیارە تەنیا لێکدانەوەیەکی زمانەوانی بێت کە بەڵگەی مێژوویی تێدا نییە.
- سەبارەت بە خەڵکی ناوچەکە پێی دەڵێن (طاووق یان طاوغ) کە وشەیەکی تورکییە و بە واتای (مریشک) دێت، پێشتریش لەلایەن خەڵکی شارەکە خۆیانەوە بەو شێوەیە ناویان دەبرد کە زۆربەیان تورکمانن. وەک گاڵتەجاڕی یان بەجدی گوندێکی نزیکی ناوی (خۆرس) بوو، کە بە زمانی تورکی بە واتای (کەڵەشێر) دێت.
- سەبارەت بە زانا پڕۆفیسۆر تۆفیق وەھبی، سەبارەت بە وەرگرتنی ناوی (داقوقا) دەڵێت: وای بۆ دەچم کە ناوی (داقوقا) بە لکاندنی پاشگری ناسراوی ھیندی-ئێرانی(k) لە وشەی ڕەسەنی (دە، دھە) دروست بووە، بە واتای گوند دێت: مانای ناوی (دھە) کەم بووەوە، یان بە زیادکردنی پاشگری بچووککراوی (K) یان (AK) بۆی و دانانی بە شێوەی (دەھەک)، مانایەکەی بوو بە (گوندی بچووک). وشەی دێ لە ئێستای زمانی کوردیدا لە وشەی ھیندۆ ێرانی(دە)ەوە ھاتووە. بۆ نموونە ناوی شاری (دھۆک) لە باکووری ھەرێمی کوردستان بە زیادکردنی پاشگری بچووک (وک) بۆ (دە) دروست بووە و مانای (دھۆک) گوندی بچووکە، پاشان ئەم ناوە بچووککراوەی (دەھک) دیسان بە زیادکردنی پاشگری (Uka) بچووکتر کرایەوە بۆی، و بوو بە شێوەی (دەھلووک) (دەھکوکە). وە پاشان بە پێی کات بووە دھۆک.
- کاتێک کورد لە زاراوەی کوردی خۆجێی دەنگی “ھا”یان لە ناوی (دە) (گوند) دابەزاند، ناوەکە بە (د)ی کراوە دەستی پێکرد و بوو بە (دکوک) بۆ ئەوە زیادکرا، عەرەبەکان لە دوای فتوحاتەکان کە ناوچەکانیان گرت زۆرینەی پیتی(ک)یان گۆڕی بە پیتی(ق) وەک (سلوکس - سلوقس، کلیکیا - قلیقیا، کرماشان - قرمیسین)، پێدەچێت ناوی داقوق لەو سەردەمانەدا دەھکوک بوو بێت و واتای گوندی بچووک بووبێت و پیتی(ک)یان گۆڕیبێت بە پیتی(ق)، وە ناوی دەھکوک بوو بێتە( دەھقوق، داقوق).[٤]
جوگرافیا دەستکاری
قەزای داقووق ھاوسنوورە لەگەڵ؛
- لە باکوورەوە قەزای کەرکووک و قەزای حەویجە.
- لە باشوورەوە قەزای دووزخورماتوو، قەزای دور و قەزای عەلەم.
- لە ڕۆژھەڵاتەوە قەزای دووزخورماتوو.
- لە ڕۆژاواوە قەزای حەویجە و قەزای عەلەم.[٥]
ڕووبەر دەستکاری
ڕووبەری ئەم قەزایە (٢٥٨١کم٢)یە لە (٢٤٫٩٪) پارێزگای کەرکووک پێکدەھێنێت و (٠٫٥٨٪) عێراق پێکدەھێنێت.[٦]
- لە ڕووی ڕووبەرەوە لە ئاستی (سێیەم)ە لە چوار قەزای پارێزگای کەرکووکدا.
دانیشتوان دەستکاری
دانیشتوانی ئەم قەزایە لە کورد، تورکمان و عەرەب پێکھاتووە، بە پێی پێشبینی دەستەی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی حکوومەتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢١ دانیشتوانی ئەم ناحیەیە (١٠٢،٧٦١)کەسە. لە (٦٪)ی دانیشتوانی پارێزگای کەرکووک و (٠٫٢٤٪)ی دانیشتوانی عێراق پێکدەھێنێت.[٧][٨]
- لە ڕووی دانیشتوانەوە لە سەر ئاستی (سێیەم)ە لە چوار قەزای پارێزگای کەرکووک.
مێژوو دەستکاری
کارگێڕی دەستکاری
کەش و ھەوا دەستکاری
کەشوھەوای گەرمی ناوچە نیمچە وشکەکان لە ناوچەکەدا زاڵە.[٩] تێکڕای پلەی گەرمی ٢٢ پلەی سەدییە. گەرمترین مانگ مانگی تەمموزە کە پلەی گەرمی ٣٥ پلەی سەدییە، ساردترین مانگ مانگی یەکە کە پلەی گەرمی ٧ پلەی سەدییە.[١٠] تێکڕای باران بارین لە ساڵێکدا ٣٦٢ ملیمەتر دەبێت. تەڕترین مانگ مانگی نۆڤەمبەرە کە ٩٢ ملیمەتر باران دەبارێت، وشکترین مانگی حوزەیرانە کە ١ ملیمەتر باران دەبارێت.
ئەمانەش ببینە دەستکاری
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). Retrieved 2018-09-13.
- ^ https://web.archive.org/web/20191227090621/https://www.geonames.org/94786/kirkuk-district.html
- ^ https://www.academia.edu/40261120
- ^ جەمال بابان. أصول أسماء المدن و المواقع العراقیة؛ الجزء الاول (عەرەبی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-٢-٢٠٢٣.
- ^ https://www.openstreetmap.org/relation/11069471#map=9/35.0030/44.2859
- ^ https://cosit.gov.iq/documents/AAS2021/1.pdf
- ^ https://cosit.gov.iq/ar/2018-12-19-08-39-42
- ^ مەحموود إسماعیل محمد شھاب. إمکانیة الوصول و الأتصال لعقد شبکة طرق السیارات فی محافظة کرکوک (عەرەبی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-١٠-٢٠٢٣.
- ^ https://hess.copernicus.org/articles/11/1633/2007/hess-11-1633-2007.html
- ^ https://web.archive.org/web/20200511075542/https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/dataset_index.php
