ناحیەی نەوجول
ناحیەی نەوجول یەکێکە لە حەوت ناحیەی قەزای کفری لە ئیدارەی گەرمیان لە پارێزگای سلێمانی لە ھەرێمی کوردستان لە عێراق. ناوەندەکەی شارەدێی زینانەی گەورەیە.[٢] ژمارەی دانیشتووانی ناحیەی ئاوەسپی لە ساڵی ٢٠٢٠دا (٢٬٦٤١)کەسە.[٣]
ناحیەی نەوجول | |
|---|---|
| بە عەرەبی: ناحیة نوجول بە ئینگلیزی: Nawjul Sub-District | |
  | |
 ناحیەی نەوجول | |
| پۆتانەکان: 34°52′46″N 44°51′05″E / 34.87941°N 44.85138°Eپۆتانەکان: 34°52′46″N 44°51′05″E / 34.87941°N 44.85138°E | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  کوردستان(ھەرێمی کوردستان) |
| پارێزگا | سلێمانی |
| ئیدارە | ئیدارەی گەرمیان |
| قەزا | قەزای کفری |
| مەڵبەند | زینانەی گەورە |
| ژ.گوندەکان | ٤٨ |
| بوون بە ناحیە | ١٩٧٢ |
| دەسەڵات | |
| • بەڕێوەبەر | وەھاب ئەحمەد |
| ڕووبەر | |
| • ناحیە | ١٠٠٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٣٨٧ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٣٥٣ مەتر (١٬١٥٨ پێ) |
| بەرزترین بەرزایی | ٦٨٣ مەتر (٢٬٢٤١ پێ) |
| نزمترین بەرزایی | ٢١٣ مەتر (٦٩٩ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠٢٠) | |
| • ناحیە | ٢،٦٤١ |
| • چڕی | ٢٫٦٣ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٦٫٨ کەس لە میلی چوارگۆشە) |
| • شاری | ٤١١ |
| • لادێیی | ٢،٢٣٠ |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (سۆرانی) |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٫٧٠٦[١] بەرز · ٢ەم بۆ ١٧ |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٣ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٩٦٤+ |
| وێبگە | http://www.slemani.gov.krd/ku/ |
ناحیەی نەوجول یەکێکە لە ناوچە ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق، دوای ڕاپەڕین ھەندێک لە گوندەکانی ئەم ناحیەیە ڕزگار کران و ئاوەدان کرانەوە، ناوەندەکەی لە گوندی زینانەی گەورە دانرا و خرایە سەر قەزای کفری، بەڵام پێشتر خۆی ناحیەیەکی قەزای دووزخورماتوو بوو.
ناو دەستکاری
ناوی ئەم ناحیەیە لە گوندی نەوجولەوە وەرگیراوە، کە لە سەرەتای دروستبوونیدا ناوەندی ئەم ناحیەیە بوو، بەڵام لە ئێستادا ناوەندەکەی شارەدێی زینانەی گەورەیە.
جوگرافیا دەستکاری
ناحیەی نەوجول ھاوسنوورە لەگەڵ:
- لە باکوورەوە ناحیەی قادرکەرەم.
- لە باشوورەوە ناحیەی جەبارە و ناحیەی سلێمان بەگ.
- لە ڕۆژھەڵاتەوە ناحیەی ئاوەسپی و ناحیەی سەرقەڵا.
- لە ڕۆژاواوە ناحیەی ناوەندی قەزای دووزخورماتوو و ناحیەی ناوەندی قەزای داقووق.[٤]
ڕووبەر دەستکاری
ڕووبەری ئەم ناحیەیە (١٠٠٢کم٢)یە لە (٤٫٩٪) پارێزگای سلێمانی پێکدەھێنێت و (٣٥٫٨٪) قەزای کفری پێکدەھێنێت.[٥]
- لە ڕووی ڕووبەرەوە لە ئاستی (یەکەم)ە لە پێنج ناحیەی قەزای کفریدا.
دانیشتوان دەستکاری
دانیشتوانی ئەم ناحیەیە کورد، بە پێی پێشبینی دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بۆ ساڵی ٢٠٢٠ دانیشتوانی ئەم ناحیەیە (٢،٦٤١)کەسە.[٦]
- لە ڕووی دانیشتوانەوە لە سەر ئاستی (چوارەم)ە لە پێنج ناحیەی قەزای کفری.
مێژوو دەستکاری
لە سەردەمی عوسمانیدا زۆرینەی خاکی ئێستای ناحیەی نەوجول بە ناوەکانی قەزای گل و داودە(داوێ) ھاتووە، یان لە قەزای دووزخورماتوو.
لە سەردەمی پاشایەتیدا سەر بە قەزای دووزخورماتوو بووە، لە پارێزگای کەرکووک.
لە سەردەمی کۆماریدا (١٩٥٨ - ١٩٩٠)دا دەستکاری
ئەم سەردەمە بە نەمانی دەسەڵاتی پادشایی و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێیە، ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی عەبدولکەریم قاسم (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی عەبدولسەلام عارف، دواتر براکەی عەبدولڕەحمان عارف (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، ئەحمەد حەسەن بەکر (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و سەددام حوسێن (١٩٧٩ - ٢٠٠٣)، دەسەڵاتی سەددام لەسەر پارێزگای سلێمانی تا ساڵی ١٩٩١ بوو. کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە سیاسەتی عێراق، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی کوردستان بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو، بەتایبەت ئەوانەی دەوڵەمەند بوون بە سامانە سروشتییەکان.[٧]
* لە نێوان ساڵانی (١٩٧٠-١٩٨٩) دەستکاری
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٤٦٠) لە ٢٥\١٠\١٩٧٢دا بە دابڕاندنی (١١)کەرتی ناحیەی ناوەندی قەزای دووزخورماتوو و (١٧)کەرتی ناحیەی سلێمان بەگ لە سنووری قەزای دووزخورماتوو لە پارێزگای کەرکووک، ناحیەی نەوجول ھاتەکایەوە.
- قەزای دووزخورماتوو بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٤١) لە ٢٩\١\١٩٧٦دا لە پارێزگای کەرکووک دابڕێنرا و لەگەڵ (قەزای تکریت، قەزای سامەڕا و قەزای بەلەد)، پارێزگای سەلاحەددینیان پێکھێنا.
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٣٢١) لە ١١\٦\١٩٨٧دا ناحیەی نەوجول ھەڵوەشێنرایەوە. ھەموو کەرتەکانی بە ناحیەی ناوەندی قەزای دووزخورماتووەوە بەسترایەوە.
- بە فەرمانی کۆماری ژمارە(٣٦٦) لە ٥\٨\١٩٨٩دا (١٧)کەرتی ناحیەی نەوجول لکێنرا بە ناحیەی سلێمان بەگەوە.[٨]
سەردەمی حکوومەتی ھەرێم دەستکاری
* لە ماوەی ساڵانی(١٩٩١ - ١٩٩٢)دا: دەستکاری
لەم ماوەیەدا پارێزگای سلێمانی و پارێزگای ھەولێر و پارێزگای دھۆک لە لایەن بەرەی کوردستانیەوە بە ڕێوەدەبرا، کە لەسەر ھەمان سیستەمی یەکە کارگێڕییەکانی ساڵی ١٩٨٩ بەڕیوەدەبرا، لەبەرئەوەی گوندەکان تازە ئاوەدان دەکرانەوە، ھەروەھا لەڕووی کارگێڕییەوە ھەرێمی کوردستان دروست نەببوو تاوەکو لەساڵی ١٩٩٢ پەرلەمانی کوردستان پێکھێنرا. ئینجا یەکە کارگێڕییەکان دروستکرانەوە.
* لە ماوەی ساڵانی(١٩٩٢ - ٢٠٠٣)دا: دەستکاری
لە دوای ڕاپەڕینی ١٩٩١، ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە پێی بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢)دا ڕێگەی دا بە حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ھەموو ئەو قەزا و ناحیەیانەی بە مەبەستی سیاسی ھەڵوەشێنراونەتەوە سەر لە نوێ پێکبھێنرێنەوە.[٩]
* لە ماوەی ساڵانی(٢٠٠٤ - ٢٠١٤) دەستکاری
- دوای ڕاپەڕین قەزای کفری کەوتە ژێر جڵەوی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان تەنھا ناحیەی قەرەتەپە و ناحیەی جەبارە نەبێت. ئیتر لەو کاتەوە بووە قەزایەکی سەر بە پارێزگای سلێمانی لە ڕووی کارگێڕییەوە. دوای پڕۆسەی ئازادی عێراق ھەروا مایەوە بە ڕێکەوتنی نێوان حکوومەتی ھەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراق.
- ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق، بە ڕێکەوتنی حکوومەتی ھەرێم و حکوومەتی عێراق، ئەم ناوچانە دابەشکران بۆ دووبەش لە کە ھەریەکەیان حکوومداری بکات تا یەکلایی بوونەوەی ماددەی(١٤٠) دەستوور، قەزای کفری بەشێکە لەم ناوچەیە دوو ناحیەی قەرەتەپە و ناحیەی جەبارە سەر بە پارێزگای دیالەن، ئەوەلاشی سەر بە پارێزگای سلێمانین.
- دوای پرۆسەی ئازادی زۆرینەی گوندەکانی گەرمیان بەتایبەت ئەوانەی بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتبوون ئاوەدانکرانەوە، ناحیەی نەوجول ئاوەدان بووەوە و لە ژێر دەسەڵاتی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بوو، بۆیە خرایە سەر قەزای کفری، بەڵام لە پێشتردا لە ڕووی کارگێڕییەوە سەر بە قەزای دووزخورماتوو بوو.
- لە ساڵی ٢٠٠٥دا ناحیەی ئاوەسپی ھاتە کایەوە بە دابڕانی (٣٥) کەرت و گوند لە ناحیەی قادرکەرەم و ناحیەی ڕزگاری. ناوەندەکەشی گوندی خان ڕۆستەمە.
- دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی عێراق لەلایەن ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانییەوە لەساڵی ٢٠٠٣دا، جارێکی تر گەرمیان کە شارۆچکەی کەلار ناوەندەکەیەتی تووشی بۆشاییەکی کارگێڕی ھات، ئەوەش بەھۆی ھەڵوەشاندنەوەی پارێزگای کەرکووک لە دەربەندیخان، بۆ چارەسەرکردنی ئەو بۆشاییە ئیدارییەش ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان بە بڕیارێک لە رۆژی ٦/٨/٢٠٠٦ ئیدارەی گەرمیانی پێکھێنا کە ناوەندەکەی لە قەزای کەلار دانراوە، ھەروەھا لە پێناو کاراکردنی ئیدارەکە و فراوانکردنی دەسەڵاتە کاڕگێڕییەکانی، حکومەتی ھەرێم لە ساڵی ٢٠٠٨ بڕیاریدا ئیدارەی گەرمیان ھاوشێوەی پارێزگاکانی تری ھەرێم مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت و لەو رووەشەوە دەسەڵاتی پارێزگار بە خشراوەتە سەرپەرشتیاری ئیدارەکە.[١٠]
کارگێڕی دەستکاری
ئەم ناحیەیە لە ٤٨ گوند پێکھاتووە:[١١]
- زینانەی گەورە(ناوەند)
- ئاغزەمەرشن
- ئاوایی ڕەزا
- ئاوایی عەلی
- ئاوایی نامیق
- ئیمام محەمەد ڕەشید ئاغا
- باشتەپەی بچووک
- باشتەپەی گەورە
- پەڵکانەی سادە
- پەڵکانەی سالم
- تاڵاو
- تاوەدێ
- تەپەچەرموک
- چنارە، نەوجول
- چەوری، نەوجول
- چوارڕوو، نەوجول
- حەیدەرەسوورە
- خدروەلی
- خۆرنەوازان
- دوڕاجی
- زینانەی بچوک
- ساڵەیی
- سنکور
- سەرچنار، نەوجول
- سەرچەمی داودی
- سەفەربەیات
- شۆراو
- شۆراوی حەمە غەریب
- شێخ حەوێزی
- عەرەب ئاغا
- عومەرسۆفی
- قەڵا، نەوجول
- قەڵغانلوی بچوک
- قەڵغانلوی گەورە
- قۆشلان
- قۆمبەلەک
- کۆشکی بەرەومنارە
- گەرمک، نەوجول
- گوڵەکانی
- گۆمەتەپور
- گۆمەیی، نەوجول
- لەک، نەوجول
- لوتفی ئاغا
- مەحمودبەگ
- میل ناسر
- نەوجول
- وارانی بان غاز
- وارانی خواروو
- وارانی سەروو
ئەمانەش ببینە دەستکاری
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). Retrieved 2018-09-13.
- ^ یەکە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان. دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٧-١-٢٠٢٣.
- ^ مەحموود عوسمان مەعروف. بەڕێوبەرایەتی ئاماری سلێمانی (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-٢-٢٠٢٣.
- ^ https://www.openstreetmap.org/relation/11066099#map=9/34.9805/44.7089
- ^ مەحموود عوسمان مەعروف. بەڕێوبەرایەتی ئاماری سلێمانی (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ٢٠-٢-٢٠٢٣.
- ^ UNAMI. DEMOGRAPHIC SURVEY Kurdistan Region of Iraq (ئینگلیزی). سەردان لە ڕێکەوتی ١٥-٥-٢٠٢٣.
- ^ شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ. ئەتڵەسی باشووری کوردستان (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی 15-11-2022.
- ^ شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ. ئەتڵەسی کارگێڕی باشووری کوردستان(پارێزگای کەرکووک، دیالە و کووت) (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی 15-11-2022.
- ^ https://www.parliament.krd/media/6102/18.pdf
- ^ https://garmiyan.com/Yakaidariyakan.aspx?jimare=10
- ^ دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان. یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان 2009 لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند (کوردی). سەردان لە ڕێکەوتی ١٥-٥-٢٠٢٣.
