ویکیپیدیا

ھاوزایەندخوازی

پەیوەندییەکی خۆشەویستی نێوان ئەندامانی ھەمان ڕەگەز
(لە هاوڕەگەزخوازیەوە ڕەوانە کراوە)
ئەمە وەشانی جێگرتووە، لە ‏١ی نیسانی ٢٠٢٤دا تاوتوێ کراوە. ١١ گۆڕانکاریی ھەڵواسراو چاوەڕێی بەسەرداچوونەوەن.
«ھاوڕەگەزبازی» ڕەوانەکەری ئێرەن. بۆ بەکارھێنانەکانی تر، بڕوانە ھاوڕەگەزخوازی (ڕوونکردنەوە).

ھاوڕەگەزخوازی (ھەروەھا ھاوزایەندخوازی؛ بە ئینگلیزی: Homosexuality) بریتییە لە پەیوەندییەکی ڕۆمانتیکی و سێکسی لە نێوان ئەندامانی ھەمان زایەنددا. ھاوڕەگەزخوازی «نەخشێکی ھەتاھەتایی سەرنجی سۆزداری و سێکسیی و ڕۆمانسییە» لە نێوان ئەندامانی ھاوڕەگەز. ھەروەھا «ئاماژەیەکە بۆ ھەستی شوناسی کەسێک لەسەر بنەمای ئەو سەرنج و ڕەفتارە پەیوەندیدارانە و ئەندامییەتی لە کۆمەڵگەیەک کە ھەمان ھەست تیایاندا ھاوبەشە.»[١][٢]

لە پاڵ جیاڕەگەزخوازی[ئ] و دووڕەگەزخوازیدا، ھاوڕەگەزخوازی یەکێکە لە سێ پۆلە سەرەکییەی خواستی ڕەگەزی[١] زاناکان ھۆکاری سەرەکیی خواستی ڕەگەزی نازانن، بەڵام پێیان وایە بەھۆی کاریگەرییەکی دوولایەنەی بۆماوەیی و ھۆرمۆنییەوە دروست دەبێت، لە پاڵ ئەوانیشدا، کاریگەری کۆمەڵگا لەوانەیە ڕۆڵێک بگێڕێت.[٣][٤][٥] زاناکان پێیان وانییە ھاوڕەگەزخوازی ھەڵبژاردەی کەسەکە خۆی بێت.[٣][٤][٦] ھەرچەندە ھیچکام لە بیردۆزەکان پاڵپشتییەکی گشتییان نییە، بەڵام زاناکان پشت بەو بیردۆزانە دەبەستن کە لە سایەی ژینناسیدا ھاتوونەتە ئاراوە[٣] و دەچنەوە سەر ھۆکارە بۆماوەیییەکان.[٧][٨] ھیچ بەڵگەیەکی باوەڕپێکراو یان پشتگیراو لەلایەن زانستەوە نییە ئەوە بسەلمێنێت کە خێزان و تەمەنی منداڵی کاریگەرییان لەسەر خواستی ڕەگەزی ھەیە.[٧] ھەرچەندە ھەندێک خەڵک پێیان وایە کە ھاوڕەگەزخوازی کردارێکی نا-سروشتییە، بەدواداچوونی زانستی سەلماندوێتی کە ھاوڕەگەزخوازی جیاوازییەکی ئاسایی و سروشتییە و دەرئەنجامێکی خراپ یان نەخۆشیی دەروونی نییە،[١][٩] خۆیشی لە خۆیدا شتێکی خراپ نییە. بەڵگە و لێکۆڵینەوەی پێویست لەبەردەستدا نییە ئەوە بسەلمێنێت کە دەستێوەردانی دەروونی توانای گۆڕینی خواستی ڕەگەزی ھەیە.[١٠]

باوترین ئەو دەستەواژانەی کە بۆ کەسانی ھاوڕەگەزخواز بەرکاردەھێنرێن لێزبیان[ا] و گەین،[ب] بەڵام گەی بە شێوەیەکی بەرچاو و دیار بۆ ئاماژەکردن بە ھەردوو مێ و نێرە ھاوڕەگەزخوازەکان بەکاردەھێنرێت. ئەستەمە زاناکان بتوانن بە وردیی یاخود بە نزیککراوەیی ڕێژەی سەدیی کەسانی ھاوڕەگەزخواز یاخود ئەوانەی کرداری سێکسییان لەگەڵ ئەندامانی ھەمان دیاری بکەن، لەبەر چەند ھۆکارێک، لەوانە؛ کەسانی ھاوڕەگەزخواز نایانەوێت شوناسی خۆیان ئاشکرابکەن، بەھۆی ئەو ھۆمۆفۆبیا و جیاکاری و کینە و توندڕەوی کە لەوانەیە، بەتایبەتی لە دەوڵەتە ئیسلامییەکاندا ڕووبەڕوویان ببێتەوە.[١١] ڕەفتاری ھاوڕەگەزخوازی بە شێوەیەکی بەربڵاو لە ئاژەڵانیشدا بینراوە و دیاری کراوە.[١٢][١٣][١٤][١٥]

زۆرێک لە گەی و لێزبیانەکان، ھەر وەک جیاڕەگەزخوازەکان، لە پەیوەندیی خۆشەویستی و ھاوسەرگیری پاک و دروست دان.[پ] ھەرچەندە ماوەیەکی کەمیشە سەرژمێریی دانیشتووان ئەوان لە ئاماری ھاوسەرگیری و پەیوەندییەکاندا پیشان دەدات.[١٦] پەیوەندییەکانی نێوان ھاوڕەگەزخوازان لە ڕووی سایکۆلۆجییەوە ھەر وەک ھی جیاڕەگەزخوازەکان وایە و ھیچ جیاوازییەکیان تێدا بەدی ناکرێت.[٢] کرداری ھاوڕەگەزخوازی بە درێژایی مێژوو ھەبووە و ھەندێک جار پەسەند کراوە و ھەندێک جاری تریش بەپێی ئەو کۆمەڵگەیەی ئەو کەسانەی تێدا ژیاون ئەم دیاردەیە نەفرینی لێکراوە.[١٧] لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمەوە، جووڵە جیھانییەکان بۆ داواکردنی مافی یاسایی بۆ ھاوڕەگەزخوازان زیادی کرد. داواکارییەکانیان بریتیبوون لە دەستەبەرکردنی مافی شارستانی و ھاوسەرگیری و پاراستن و بەخێوکردنی مناڵە بێسەرپەرشتەکان و پاراستنیان لە توندوتیژی. لە ئێستادا ھیچ مافێک لەلایەن حکوومەتی ئێراق و ھەرێمی کوردستانەوە بە فەرمی بۆ ھاوڕەگەزخوازان دانەندراوە، ئێن ئاڕ تی لە ڕاپۆرتێکدا لەسەر ھاوڕەگەزخوازان ئەمەی دڵنیا کردووەتەوە.[١٨] لە کۆمەڵگەی کوردیدا، ھاوڕەگەزخوازان بە ھەڵە لەگەڵ لەشفرۆشەکان و مناڵباز و نێربازاندا تێکەڵ دەکرێن، بە تایبەتی ھاوڕەگەزخوازە نێرەکان یاخود گەیەکان،[١٨] زۆرجار وەک سووکایەتییەک پێیان بە «ھەتیوباز»یان «دوودەگی» بانگ دەکرێن، بەڵام لەڕاستیدا ھاوڕەگەزخوازی ھیچ پەیوەندییەکی بە لەشفرۆشی و مناڵبازی و نێربازییەوە نییە و پەیوەندییەکی ڕۆمانسی و سۆزدارانەی نێوان دوو مرۆڤی پێگەیشتووە.

وشەڕەتناسی

دەستکاری
 
پارچەیەک وێنەی مێژوویی کە دوو گەی پیشان دەدات، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ٥٤٠ی پێش مەسیح.

بەپێی زانستی وشەڕەتناسی وشەی ھۆمۆسێکشواڵ، کە لە زمانە بیانییەکاندا بە واتای ھاوڕەگەزخواز دێت، تێکەڵەیەکی یۆنانی و لاتینییە، یەکەم پێکھاتەی لە گریکییەوە وەرگیراوە، ὁμός (ھۆمۆس) کە بەواتای «ھەمان» دێت، و بۆ وەسفکردنی کردار و سەرنجی سێکسی لە نێوان ئەندامانی ھەمان ڕەگەزدا بەکاردێت، و لێزبیانیزمیش دەگرێتەوە.[١٩][٢٠] یەکەم دەرکەوتنی وشەی ھۆمۆسێکشواڵ لە نووسیندا لە نامیلکەیییەکی ساڵی ١٨٦٩ی ڕۆماننووسی نەمسایی کارل-ماریا کێرتبێنیدایە، کە نازانرێت کێ بڵاوی کردووەتەوە.[٢١] نامیلکەکە دژی ھەندێک یاسای شانشینی پڕوسیا وەستاوەتەوە کە ھەندێک کرداری سێکسیی قەدەغە کردبوو.[٢١][٢٢] لە ١٨٨٦دا دەروونناس ڕیچارد ڤۆن کرافت-ئیبن لە کتێبەکەیدا بەناوی سایکۆپاتیا سێکسیوالیس ھەردوو ناوی ھۆمۆسێکشواڵ و ھێترۆسێکشواڵی بەکارھێناوە. کتێبەکەی ئەو ھێندە بەناوبانگ بوو لە نێو خەڵکیدا، بوویە ھۆی ئەوەی ئەم دوو ناوە بە فەرمی بەکاربھێنرێن و ببن بە دوو ناوی گشتی.[٢٣][٢٤]

زۆرێک لە ڕێنیشاندەرەکانی نووسینی ویلایەتە یەکگرتووەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە کە ھۆمۆسێکشواڵ وەک ناو بۆ کەسێک بەکارنەھێنرێت و لەجێی ئەوە گەی یان لێزبیان بەکار بھێندرێت.[٢٥] ھەندێکی تر پێشنیازیان کردووە کە بە تەواوەتی دەست ھەڵبگیرێت لە بەکارھێنانی ئەو وشەیە لەبەر ئەوەی مێژوویەکی تاریکی ھەیە و وەک سووکایەتییەک وایە، چونکە دەستەواژەکە زیاتر بۆ خووڕەوشتی سێکسی کەسەکە بەکاردێت نەک ھەستە ڕۆمانسییەکانی. گەی و لێزبیان ناودارترین جێگرەوەی وشەکەن کە لە کۆمەڵگەدا بە شێوەیەکی خراپ بەکارنایەن.[٢٥] پیتی سەرەتای ھەر یەک لە وشەکانی لێزبیان، گەی، بایسێکشواڵ و ترانسسێکشواڵ بۆ دروستکردنی وشەی LGBT (ئێڵ جی بی تی) بەکارھێنراون، کە ئاماژەیە بۆ کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە.

گەی خۆی ئاماژەیە بە ھاوڕەگەزخوازیی نێرینە،[٢٦] دەشکرێت بۆ ئاماژەکردن بە تەواوی کەسانی ئێڵ جی بی تی بەبێ گوێدان بە زایەندیان بەکاربھێنرێت. بەڵام لێزبیان تەنھا تایبەتە بە ھاوڕەگەزخوازانی مێینە. وشەی لێزبیان لە دوورگەی لێسبۆسی یۆنایییەوە وەرگیراوە، لەوێ ھۆزانڤانی یۆنانی سافۆ ھۆزانی سەبارەت بە پەیوەندییە سۆزدارییەکانی لەگەڵ کچانی گەنجدا دەھۆنییەوە.[٢٧][٢٨]

 
زێفیرەس و ھاییسنت لەسەر کوپێکی ئاتیکی، ٤٥٠ی پ.م. کارەکە لە مۆزەخانەی ھونەرە جوانەکانی بۆستن دەدۆزرێتەوە

ھەرچەندە نووسەرانی کۆن دەستەواژەی ھۆمۆسێکشواڵیان بۆ چوارچێوەیەک بەکارھێناوە کە تەنیا یەک ڕەگەزی تێدا بێت (بۆ نموونە قوتابخانەیەک تەنیا کچی تێدا بێت)، بەڵام لە ئێستادا وشەکە لە ڕێڕەوەکەی لای داوە و تەنھا بۆ خواستی ڕەگەزی و ھەستی سێکسیی کەسێک بەرامبەر بە ڕەگەزی خۆی بەکاردێت.

بە گشتی لەجێی وشەی ھۆمۆسێکشواڵێتی چەند وشەیەکی دیکە بەکارھێنراون، لەوانە؛ ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن، (MSM) کە لە پزیشکیدا بۆ ئاماژەکردن بە چالاکیی سێکسی بەکارھێنراوە. ھۆمۆئیرۆتیک، بۆ کاری ھونەریی بەکاردێت.[٢٩][٣٠] چەند وشەیەکی دیکە کە وەک سووکایەتی بەکاردھاتوون: کویر، فاگێت، فەیری، پووف و ھۆمۆ.[٣١][٣٢][٣٣][٣٤] لە سەرەتاکانی ١٩٩٠ەکاندا ئەم وشانە لەلایەن کۆمەڵگەی ئێڵ جی بی تییەوە ئاماژە خراپەکانیان لێکرایەوە، وشەی کویر لە لێکۆڵینەوەی کویر و بیردۆزەی کویر و تەنانەت لە زنجیرەی تەلیفیزیۆنی چاوێکی کویر بۆ کوڕێکی سترەیتدا بەکارھاتووە.[٣٥] (سترەیت بەو کەسانە دەوترێت کە ھاوڕەگەزخواز نین و جیاڕەگەزخوازن). ھەرچۆنێک بێت، گەر کەسێک مەبەستی خراپ بێت لە بەکارھێنانی ئەم وشەیە بە شێوازی لێدوانەکانیدا دیار دەبێت.[٣٦]

ھەندێک جار، لەبری وشەی «ھاوڕەگەزخواز» (کە وشە ڕاستەکەیە)، «ھاوڕەگەزباز» بەکار دەھێندرێت. لە زمانی کوردیدا وشەی شیاوی پەیوەندیدار بە جێندەر و زایەندەوە دانەندراوە، بۆیە ئەو ناوانەی ئێستا لە جێی ھاوڕەگەزخوازی بەکاردێن، دروست نین.[٣٧]

مێژوو

دەستکاری

ڕەوشتی کۆمەڵگە بەرامبەر بە ھاوڕەگەزخوازان و مامەڵەکردن لەگەڵیان بەپێی کات و ناوچە جوگرافییاکان گۆڕاوە، شوێن ھەبووە کە ھەموو نێرەکان تێیدا بەشداری پەیوەندی ھاوڕەگەزیان کردووە، لە ھەندێک شوێنیش دیاردەکە پشتگوێ خراوە و پەسەند کراوە، لە ناوچە ئایینییەکانیش بە کفر ناوبراوە و سزای کوشتنی بۆ داندراوە.

 
تابلۆی خەوتووەکان، کێشراو لەلایەن گوستاڤ کۆربێرت، ساڵی ١٨٦٦

لە کۆکراوەیەکی مرۆڤناسی وردی مێژوویی تایبەتە بە وەسفی چاندی گەلانی پێش-پیشەسازیی، «ھاوڕەگەزخوازی بەبەھێزی پەسەندنەکراوە بە ڕێژەی ٤١٪‏ لە ٤٢ چانددا؛ پەسەند کراوە یانیش پشتگوێ خراوە لەلایەن ٢١٪‏ی خەڵکی و، ١٢٪‏ ئامارێکی وایان نەداوە لەسەر ئەو دیاردەیە. لە ٧٠ گرافی مرۆڤزانیدا، ٧٠٪‏ وا پیشانی دەدەن کە ھاوڕەگەزخوازی نادیارە یان دەگمەنە. ٤١٪‏ش وای نیشان دەدەن کە ھەیە و شتەکە دەگمەن نییە.[٣٨]

لەو چاندانەی کە کاریگەری ئایینە ئیبراھیمییەکانیان لەسەرە، یاسا و کڵێساکان ھاوڕەگەزخوازیان بە لادان لە ئایین و وەستان دژی یاسا و سروشت ناوبرد. ناپەسەند کردن و خراپ سەیری کردنی سێکسی کۆم لە نێوان دوو پیاودا دەگەڕێتەوە بۆ پێش مەسیحییەت بەھەرحاڵ. ئەوە شتێکی دیار بووە لە یۆنانی کۆندا، ناو بردنیشی بە نائاسایی یان ناسروشتی دەگەڕێتەوە بۆ فەیلەسوفی یۆنانی بەناوبانگ ئەفلاتوون.[٣٩]

زۆرێک لە کەسایەتییە مێژوویییەکان وەک سوقرات، لۆرد بایرۆن، ئێدواردی دووەم و ھادریان[٤٠] بە دووڕەگەزخواز یان گەی بانگ کراون؛ ھەندێک لە زاناکان، وەک میشێل فوکۆ، ئەمەیان بە پێشەکییەکی نەگونجاوی مێژووی ناوبردووە کە ئاژۆکی خواستی ڕەگەزی بیانی دەخاتە مەترسییەوە.[٤١][٤٢]

ئەفریقا

دەستکاری

کۆنترین تۆماری دوو خۆشەویستی ھاوڕەگەزخواز لە ئەفریقا دەگەڕێتەوە بۆ ٢٤٠٠ ساڵ پێش مەسیح لە لە میسر، ھەردووک خاناماوھاتپیو و نیەداناخاناماو بە کۆنترین کەپڵی ھاوڕەگەزخوازی ناوچەی ئەفریقیا داندراون. وێنەکەیان ئەوان پیشان دەدات کە لووتیان ناوە بە لووتی یەکەوە و خەریکە ماچ دەکەن، ئەمە یەکێکە لە ناودارترین ئەو شێوازی وێنانە کە ھونەری میسری پێی ناسراوە. لە وێنەکەدا وادیارە ئەوان دەورووبەریان گیراوە بە میراتگرەکانیان. ھەردوو ئاسترۆپۆلۆجیست ستیڤن مورەی و ویڵ ڕۆسکۆ دەڵێن کە ژنەکانی لیسۆتۆ پەیوەندی سێکسی و ئیرۆتیکیان بەستووە لەگەڵ یەکتری کە بە ماتزۆێل ناوبراوە.[٤٣] لە کۆنگۆی کۆنیش تۆمارکراوە کە شۆڕشگێڕانی ئازاندێ کوڕیان بە کرێ گرتووە بۆ ئەوەی یارمەتیان بدەن لە کاروباری گشتی ماڵەوە لەگەڵ سێکسکردن لەگەڵیان.[٤٤]

ئەمریکاکان

دەستکاری

پێش داگیرکردنی لەلایەن ئەورووپاوە، لەنێوان ئەمریکییە سوورپێستەکاندا لە ئەمریکاکاندا شێوازێکی ھاوڕەگەزخوازی و سێکسی ھەمانڕەگەز بەرڵاوبووە لەلایەن کەسایەتییەکان. ئەوان کاتێک مناڵەکانیان پەروەردە دەکرد و گەورە دەکرد، لە تەمنێکی لاوێتیدا ھەڵبژاردنێکیان پێ دەدرا لەلایەن باوانەکانیانەوە کە ڕێگەیەک ھەڵبژێرێت تاکو ژیانی پێ بەسەر بەرێت، ئەگەر مناڵەکە ھەر کامێک لە دوو زایەندەکی ھەڵبژاردایە ئەوان بە پەروەردەیەکی تایبەت بەخێویان دەکرد و گەورەیان دەکرد و فێری خووڕەوشتی ئەو زایەندەیان دەکرد کە ھەڵی بژاردووە. ئەم کەسایەتییانە بە گشتی شامان بوون و واش بڵاوبوو کە گوایە ئەوان لە مرۆڤێکی ئاسایی بەھێزتر و باشتر بوون.

ھاوڕەگەزخوازان و ترانسجێندەرەکان لە شارستانێتەکانی تری ئەمریکای لاتینی زۆربوون پێش داگیرکردنیان، وەک ئەزتێک، مایا، کوێنچاز، مۆچس، زاپۆتێکس و تەپینامبای بەڕازیل.[٤٥][٤٦] داگیرکەرانی ئیسپانیا لەو ڕاستییە تۆقی بوون لە کرداری ھاوڕەگەزخوازی بە کراوەیی ئەنجام دەدرا لەلایەن دانیشتووانە ڕەسەنەکان، و ھەوڵی لەناوبردنی دیاردەکەیان دا بە ھەڕەشەکردن لەو کەسانە و ڕووبەڕووی کردنەوەیان لەگەڵ سزای سەخت وەک کوشتنی بە سووتان و سەگ تێ بەردان تێیان.[٤٧] لە ساڵی ٢٠١٣دا ھاوسەرگیری ھاوڕەگەزخوازان یاسایی کرا لە ئەمریکا.[٤٨]

ئاسیا

دەستکاری
 
دوو گەی لە وێنەیەکی ژاپۆنیدا.

لە ڕۆژھەڵاتی ئاسیا، ئەوین و سێکسی ھاوڕەگەز ئاماژەی پێ کراوە ھەر لە سەرەتای دەستپێکردنی نووسینەوەی مێژووەوە.

ھاوڕەگەزخوازی لە چین بیندراوە و ئەوان لای خۆیان چەند ناوێکی تایبەتیان بۆ داناوە، چەند حاڵەتێکی لەو شێوەیە تۆمار کراوە لە ٦٠٠ی پێش مەسیحەوە. ھاوڕەگەزخوازی لە چەندین کاری بەناوبانگی وێژەی چینیدا ناوی ھاتووە. بۆ نموونە، باسی سێکسی ھەمانڕەگەز کراوە لە ڕۆمانی کلاسیکی خەون لە ھۆبە سوورەکە، کە ھەر لەو دەمدا کتێبی ھاوشێوە لەسەر پەیوەندییە سێکسییەکان نووسراوەتەوە. کۆنفووشیزم، کە فەلسەفەیەکی کۆمەڵایەتی و ڕامیاری بوو، زۆر بە کەمی تیشکی خستبووە سەر خواستی ڕەگەزی، ئەمە ھاوڕەگەزخوازی و جیاڕەگەزخوازیش دەگرێتەوە. وێژەی مینگ دایناستی، وەک بیان ئێر چای (弁而釵/弁而钗)، بە شێوەیەک پەیوەندی سۆزداری نێوان ھاوڕەگەزخوازان پیشان دەدات کە ئارامتر و خۆشترە وەک لەوەی جیاڕەگەزخوازەکان.[٤٩]

دژایەتیکردنی ھاوڕەگەزخوازی لە دەمی خانەدانی تانگدا دەستی پێ کرد (٦١٨–٩٠٧)، کە دراوەتە پاڵ بەرزبوونەوەی کاریگەرییەکانی ئیسلام و مەسیحییەت.[٥٠] لە سینگاپور، لە حوزەیرانی ٢٠١٤دا ٢٠٬٠٠٠ کەس پشتگیری خۆیان پیشان دا بۆ دامەزرانی مافی تایبەت بۆ ھاوڕەگەزخوازەکان.

ئەورووپا

دەستکاری

دەمی کلاسیکی

دەستکاری

کۆنترین دۆکیومێنتی ڕۆژاوایی (لە شێوەی کاری وێژەیی، ھونەریی و شتومەکی میتۆگرافیکی) کە ھاوڕەگەزخوازی لەخۆ دەگرێت دەگەڕێتەوە بۆ یۆنانی کۆن. جگە لە ھاوڕەگەزخوازی، ئەو دۆکیومێنتانە وای پیشان دەدەن کە پەیوەندی سۆزداری لەگەڵ ژنان و گەنجان سەرەکیترین بنیاتنەری ژیانی ئەوینی پیاوێکی ئاسایی ئەو کاتە بووە. پەیوەندی سۆزداری ھەمانڕەگەزەکان دەروازەیەکی کۆمەڵایەتی ئەو کاتە بووە کە بە شێوەیەکی جۆراوجۆر بوونیاتنراوە بە تێپەڕبوونی کات و لە شارێکەوە بۆ ئەوی تر. ھاوڕەگەزخوازی لە یۆناندا بە نرخ داندراوە بە مەبەستی پارێزگاریکردن لە گەشەسەندنی مرۆڤایەتیی. ئەفلاتوون لە نووسینە کۆنەکانیدا باسی لە لایەنە باشەکانی کردووە،[٥١] بەڵام لە نووسینە نوێترەکانیشیدا لەگەڵ قەدەغەکردنی بووە.[٥٢] ئەرستۆ لە کتێبی پۆلیتیکس بیرۆکەکەی ئەفلاتوون لە لەناوبردنی ھاوڕەگەزخوازی پشتگوێ خستووە (٢٫٤)؛ ئەو ڕوونی دەکاتەوە کە بەڕبەڕی وەک کێلتەکان بە بۆنەیەکی تایبەت دایان ناوە (٢٫٦٫٦) لەکاتێکدا کە کریتەکان بۆ کۆنترۆڵکردنی دانیشتووان بەکاریان ھێناوە.[٥٣]

 
ژنانی گەنج دەبیندرێن کە دەوری سافۆیان داوە لەم وێنەیەی لافۆند، «سافۆ گۆرانی بۆ ھۆمەر دەڵێت»، ١٨٢٤.

کەمتر زانراوە لەسەر ھاوڕەگەزخوازی نێوان ژنان لە یۆنانی کۆندا. سافۆ، لەدایکبوو لە دوورگەی لێسبۆس، کاریگەری کردووەتە سەر ئەو ناوانەی کە بۆ ژنە ھاوڕەگەزخوازەکان بەکاردێن، سافیک و لێزبیان بوون بە دووناوی فەرمی بۆ بەکارھێنان لەگەڵ ھاوڕەگەزە ژنەکاندا لە سەرەتاکانی سەدەی نۆزدەھەمدا.[٥٤][٥٥] ھۆنراوەکانی سافۆ تیشک دەخاتە سەر ئەوین و پەیوەندی سۆزداری بۆ ھەردوو زایەند. خوێنەرەوەکانی ھۆنراوەکانی ئەم ھۆزانڤانە بەناوبانگە باسی خۆشەویستی و پەیوەندییەکەی دەکەن لەگەڵ چەند ژنێک، بەڵام بەڵگە لەسەر پەیوەندی جەستەیی لەگەڵیان کەمە.[٥٦][٥٧]

لە ڕۆمای کۆندا، جەستەی نێرەکان ناوەندی سەرنجی سێکسی بووە، بەڵام پەیوەندی سۆزداری تەنھا لە نێوان پیاوی ئازادی پێگەیشتوو و کۆیلەکەی یان پیاوێکی گەورەتر و پیاوێکی گەنجی بەرەڵاکراو کە ڕۆڵی وەرگری ھەبووە لەکاتی سێکسدا ڕوویداوە. ئیمپڕاتۆری مەسیح تیۆدۆسییەسی یەکەم یاسایەکی دەرکرد لە ٦ی ئابی ٣٩٠ کە نێرە وەرگرەکان بسووتێندرێن. لە کۆتایی دەسەڵاتەکەی، جوستینیانی یەکەم قەدەغەکردنی ھاوڕەگەزخوازی زیاتر فراون کرد بەبیانووی ئەوەی کە دەبێتە ھۆی وێرانکردنی شارەکان و ئەویش «سزای خوا» دەبێت. دوای نەمانیشی لەسەر دەسەڵات سزادانی ھاوڕەگەزخوازان ھەر تا ماوەیەک بەردەوام بوو.

ڕێنێسانس

دەستکاری

لە ڕێنێسانسدا، شارە دەوڵەمەندەکانی ئیتاڵیا – بەتایبەتی فلۆرێنس و ڤێنیز – ناسرابوون بەو ژمارە زۆرەی ھاوڕەگەزخوازان کە ھەیانە، کە زۆرێک لە نێرەکانی ئەو کاتەی گرتبۆوە و بەردەوامبوون لەو نەخشەی کە ڕۆمانییەکان و یۆنانییەکان بەخشیبوویان بە ھاوڕەگەزخوازی.[٥٨][٥٩] ھەرچەندە ڕێژەیەکی زۆری پیاوەکان ھاوڕەگەزخواز بوون، دەسەڵاتدارەکان بڕیاریان دا کە دەست بکەن بە کوشتن و غەرامەکردنی ڕێژەیەکی ئەو دانیشتووانانە.

لە نیوەی دووەمی سەدەی سێزدەھەم، کوشتن سزای ھاوڕەگەزخوازی بوو لە زۆربەی شوێنەکانی ئەورووپا.[٦٠] چەند کەسایەتییەکی مێژووی وەک شا جەیمسی یەکەم و دوق بەکینھام لە چەند نامیلکەیەکدا زۆربوونی ڕێژەی ھاوڕەگەزخوازانیان باس کردووە.

دەمی نوێخواز

دەستکاری

چەند نامەیەکی خۆشەویستی نێوان پیاوێکی خانەدان و کەسایەتی بەناوبانگ مستەر ویڵسن بڵاوکرانەوە لە ساڵی ١٧٢٣ لە ئینگلتەرا و لەلایەن چەند زانایەکی نوێخوازەوە ھاندرا تاکو ببێتە ڕۆمانێک. ڕۆمانی بەناوبانگی ١٧٤٩ بەناوی فانی ھیڵ بەشێکی ھاوڕەگەزخوازی لەخۆ دەگرێت، بەڵام ئەمە لە گۆڕانکاری وەشانی ١٧٥٠کەیدا لابرا.[٦١] ھەروەھا لە ساڵی ١٧٤٩دا یەکەم پەڕتووکی پارێزگاریکردن لە ھاوڕەگەزخوازان بە زمانی ئینگلیزی بڵاو کرایەوە، کە لەلایەن تۆماس کانۆن نووسرابوو، بەڵام ھەر یەکسەر بڵاوکردنەوەی ڕاگیرا. لە دەورووبەری ١٧٨٥ەکاندا، جێریمی بێنتامیش پارێزگارییەکی تری نووسییەوە، بەڵام بڵاونەکرایەوە تاکو ساڵی ١٩٧٨.[٦٢] سزای مەرگی ھاوڕەگەزخوازان بەردەوام بوو لە ھۆڵەندا تا ساڵی ١٨٠٣، لە ئینگلتەراش تاکو ساڵی ١٨٣٥ ھەر بەردەوام بوو.

 
کوڕێکی دووڕەگەزخواز (ناوەڕاست) لەکاتی سێکسکردن لەگەڵ ژنێک و پیاوێکدا؛ تابلۆکە کاری ئێدوارد ھێنری ئاڤریلە (١٨٤٩–١٩٢٨).

لە نێوان ١٨٦٤ و ١٨٨٠ کارل ھێنریک ئولریش زنجیرەیەک لە دوازدە کتێبی بڵاوکردەوە بەناوی بەدواداچوون لەسەر مەتەڵی خۆشەویستی پیاو-پیاوانە. لە ١٨٦٧دا، ئەو بووبە یەکەم ھاوڕەگەزخواز کە بە کراوەیی بە ڕووی خەڵکدا قسەی کرد و پارێزگاری لە ھاوڕەگەزخوازەکان کرد کاتێک کە لە کۆنگرەی ئەڵمانی لە مونیک بەشداری کرد بۆ چارەسەرێک بۆ یاسای ئەنتی-ڕەگەزخوازەکان و لابردنی ئەو یاسایانە.[١١] ھەڵگەڕانەوەی سێکسی کە لەلایەن ھاڤلۆک ئیلیسەوە نووسرابوو لە ساڵی ١٨٩٦دا بڵاوکرایەوە کە بەرەنگاری ئەو بیردۆزانە دەبۆوە کە دەیانوت ھاوڕەگەزخوازی شتێکی ناسروشتییە، ھەروەھا ھەوڵی شکاندنی پڕوپاگەندە و ستێریۆتایپەکانی دەدا. ئەو سوور بوو لەسەر ئەوەی کە ھاوڕەگەزخوازی شتێکی سروشتییە و حاڵەتێکی تایبەت بووە و پەیوەندیی ھەبووە بە زیرەکی و داھێنەری مرۆڤەکانەوە.[٦٣]

ھەرچەندە خەڵکی کتێبی پزیشکی لەم شێوەیەیان نەدەخوێندەوە بە گشتی، ئەوان بوونە ھۆی دروستبوونی ساینتیفیک ھیومانتێریان کۆمیتیی ماگنەس ھیرشفیڵد، کە لە ساڵی ١٨٩٧ەوە بۆ ١٩٣٣ دژی سزای ئەنتی-ھاوڕەگەزخوازی وەستایەوە لە ئەڵمانیا، لەگەڵ دروستبوونی چەندین جووڵەی گەورە لای ڕۆشنبیران و نووسەرانی بەریتانیا کە لەلایەن ئێدوارد کارپێنتەر و جان ئادینگتن سیمندسەوە نوێنەرایەتی دەکرا. لەگەڵ کتێبێک بە ناوی خۆشەویستی ھۆمۆجێنیک لە ساڵی ١٨٩٤، توێژەری کۆمەڵایەتی ئێدوارد کارپێنتەر دەستی کرد بە نووسینەوەی زنجیرەیەک لە وتار و نامیلکە لەسەر ھاوڕەگەزخوازی و لە ساڵی ١٩١٦دا لە کتێبەکەیدا بە ناوی ڕۆژەکانم و خەونەکانم ڕوونی کردەوە کە ئەو ھاوڕەگەزخواز بووە.

ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست

دەستکاری
 
شا عەباسی یەکەمی سەفەوی لەگەڵ کوڕێکدا. کێشراوە لەلایەن محەممەد قاسم (١٦٢٧).[٦٤]

چەند کۆچکردنێکی عەرەب ڕوویداوە لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستەوە بەرەو ئەورووپا لە ناوەندی ١٨٠٠کاندا. دوو لەو کۆچکەرانە، ڕافیعە ئەلتەحتاوی و محەممەد ئەلسەفەر سەرسووڕمانی خۆیان پیشان دا کە فەڕەنسییەکان زۆرجار بە ئەنقەست بە ھەڵە ئەو ھۆنراوانەیان وەرگێڕاوە کە لەسەر کوڕ نووسراون و ئەوان لەجێی کوڕ کچیان داناوە بۆ ئەوەی لە پێوەرە ڕەوشتییەکانیان و نەریتیان لانەدەن.[٦٥]

ئیسرائیل بە باشترین وڵات ناسراوە لەگەڵ ھاوڕەگەزخوازان لە ھەموو ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیادا[٦٦] و تێل ئەڤیڤ ناسراوە بە «پایتەختی گەیەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست»،[٦٧] و بە یەکێک لە ئارامترین و باشترین شارەکان بەرامبەر بە ھاوڕەگەزخوازان داندراوە. نواندنی شانازی ھاوڕەگەزخوازان ھەموو ساڵێک لە تێل ئەڤیڤ جێ دەگرێت.[٦٨]

لەلایەکی ترەوە، زۆرینەی حکوومەتەکانی تری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست زۆرجار دیاردەی ھاوڕەگەزخوازی پشتگوێ دەخەن و دان بە ھەبوونیدا نانێن، ھەندێک جاریش بەتاوانبوونی دەکەن. ھاوڕەگەزخوازی لە نزیکەی ھەموو دەوڵەتە ئیسلامییەکان نایاسایییە.[٦٩] جووتبوون لە نێوان ئەندامانی ھاوڕەگەز لە ھەندێک لە دەوڵەتە ئیسلامییەکان سزای کوشتنی ھەیە، وەک لە عەرەبستانی سعوودی، ئێران، مۆریتانیا، باکووری نێجیریا، سوودان، و یەمەندا دیارە.[٧٠] سەرۆککۆماری ئێران مەحموود ئەحمەدینەژاد لە یەکێک لە وتارەکانیدا لە ساڵی ٢٠٠٧دا لە زانکۆی کۆڵۆمبیا، بانگەشەی ئەوەی کرد کە لە ئێراندا کەسی گەی نەبووە. بەھەرحاڵ، ھەرچی ھاوڕەگەزخوازێکیش ھەبێت بە کراوەیی دان بەوەدا نانێت کە گەیە، لە ترسی ڕەتکردنەوەیان لەلایەن خێزانەکەیانەوە یانیش دەستدرێژی کردنە سەریان لەلایەن حکوومەتەوە.[٧١]

کوردستان

دەستکاری
 
دیزاینی نوێی ئاڵای کوردستان و سەربەرزیی کۆمەڵەی پەلکەزێڕینەی ھەرێمی کوردستان.

لە مێژووی کوردستاندا ھاوڕەگەزخوازی ھەر ھەبووە، وەک ھەموو ناوچەکانی تری جیھان، بەڵام ھەرگیز بە کراوەیی ماف بۆ ھاوڕەگەزخوازان دانەندراوە و دیاردەکە پشتگوێ خراوە. لە ئێستادا، ھاوڕەگەزخوازی لە ئێراقدا قەدەغە نەکراوە، بەڵام ھێشتا خەڵکی دژی دەوەستن و بە چاوێکی خراپ سەیری دەکرێت. لە ساڵی ٢٠١٠دا بڵاوکرایەوە کە یاسایەکی نوێ دادەندرێت بۆ یەکسانی نێوان زایەندەکان. بەڵام لە کۆمەڵگە ئایینییە ناوخۆیییەکان ناڕەزایی دەربڕدرا و وترا کە ئەمە یاسایەکە بۆ پەسەندکردنی ھاوڕەگەزخوازی.[٧٢] کامیل حاجی عەلی، بەڕێوەبەری ئەوقاف و کاروباری ئایینی لە کوردستان وتی کە ئەم یاسایە «بەدڕەوشتی» بڵاودەکاتەوە و کۆمەڵگەی کوردی «تێک دەدات.» دوای کۆمەڵێک جووڵەی ئایینی، حکوومەتی ھەرێمی کوردستان کۆنگرەیەکیان بەست و دانیشتووانیان ئاگادار کردەوە کە ئەم یاسایە ھاوسەرگیری ھاوڕەگەزخوازەکان یاسایی ناکات.[٧٢]

لە ساڵی ٢٠١٧دا، کەناڵی تەلەڤیزیۆنی ناوخۆی کوردستان ئێن ئاڕ تی بەڵگەفیلمێکیان بە ناو کوردستاندا پەخش کرد لەسەر ھاوڕەگەزخوازی کە بیرۆکەی گشتیی بابەتەکەیان خستە ڕوو، لە بەڵگەفیلمەکەدا چەند ھاوڕەگەزخوازێکی کورد بانگھێشت کرابوون بۆ ئەوەی قسە لەسەر بابەتەکە بکەن.[١٨] بەڵگەفیلمەکە بە گشتی وەڵامێکی خراپی درایەوە لەلایەن کوردستان و کۆمەڵگە ئایینییەکانەوە.

لە ١ی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٧، ڕێکخراوی لاڤە دامەزرا، کە یەکەم ڕێکخراوە لە ناوخۆی کوردستان بە ئاشکرا داوای مافی ھاوڕەگەزخوازان بکات. دواتر لاڤە داخراو و کار و چالاکییەکانیان گواستەوە بۆ ڕێکخراوەی ڕاسان. ڕێکخراوەی ڕاسان لە ساڵی ٢٠٢١دا لەلایەن ئەندام پەرلەمانێکی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان بە ناوی عومەر گوڵپی سکاڵایان لەسەر تۆمار کرا. دواتر چەند ھەوڵێک درا بۆ دەستگیرکردن و دەرکردنی یاسا دژی ھاوڕەگەزخوازی، بەڵام گشت ھەوڵەکان شکستیان ھێنا.

دەمی پێش ئیسلام

دەستکاری
 
وێنەیەکی خەیاڵیی ھادریان و ئەنتینۆس؛ تابلۆکە کاری ئێدوارد ھێنری ئاڤریل شێوەکاری سەدەی ١٩ و ٢٠ە کە زۆربەی کارەکانی دیمەنی ئیرۆتیکن.

لە ئیمپڕاتۆرێتی ئاشووری کۆندا، ھاوڕەگەزخوازی ھەبووە و باو بووە؛ قەدەغەنەکراو بوو ھەروەھا بە بێڕەوشتی یان نەخۆشی دا نەئەندرا. ھەندێک لە تێکستە ئایینییەکان پاڕانەوەی تێدابووە بۆ ھاوڕەگەزخوازان. چەند کتێب ھەبوون کە بە شێوەیەکی یەکسان پاڕانەوەی تێدابووە بۆ پەیوەندییە سۆزدارییەکانی ھەر سێ خواستی ڕەگەزییەکە.[٧٣][٧٤][٧٥]

لە ئاریانی مەزندا، ھاوڕەگەزخوازی و پەیوەندی سێکسی و ئرۆتیکی نێوان ئەوان ڕێگە پێدراو بووە، تەنانەت لە زۆربەی شوێنە گشتییەکانیشدا. لە سیمینار و بۆنە تایبەتەکانەوە بۆ کامپی سەربازان و گەرماو و کافێخانەکان. لە سەردەمی سەفەوییەکاندا (١٥٠١–١٧٢٣) تەنانەت خانەی لەشفرۆشی پیاوانیش یاسایی بووە.[٧٦]

ھەندێک لە زاناکان دەڵێن کە دەتواندرێت نموونەی ھاوڕەگەزخوازی لە وێژەی کۆندا بەدی بکرێت، وەک لە داستانی گلگامێش و چێرۆکی دەیڤد و جۆناتانی کتێبی پیرۆزی مەسیحییەکان دیارە. لە داستانی گلگامێشدا، پەیوەندی نێوان گلگامێش و کەسایەتییەک بە ناوی ئینکیدو ھاوڕەگەزخوازی بووە.[٧٧][٧٨][٧٩][٨٠] ھەروەک چۆن دەیڤد خۆشەویستییەکی بەھێزی ھەبووە بۆ جۆناتان.[٨١]

سروشت و کەسایەتی

دەستکاری

کردار و ئارەزووەکان

دەستکاری

کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکی، کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی، لەگەڵ کۆمەڵەی نەتەوەیی کارمەندانی کۆمەڵایەتی دەڵێن کە خواستی ڕەگەزی «تایبەتمەندییەکی کەسیی نییە کە بتواندرێت بە جودایی پێناسە بکرێت، بەڵکو خواستی ڕەگەزی جیھانی ئەو کەسە پێناسە دەکات کە ئەگەری دۆزینەوەی پەیوەندییەکی سۆزداری بەچێژی ھەیە تێیدا.»[٢]

لە لێکۆڵینەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٤دا، کە لەسەر ژنان بوو، ھەردووک ژنە لێزبیان و جیاڕەگەزخوازەکانیش لە ڕووی سێکسییەوە کاریگەرییان کرایە سەر کاتێک فیلمی ئیرۆتیکی و سێکسییان پیشاندرا، فیلمەکان لە ژن و ژن و پیا و ژن پێکھاتبوون و ھەردووکیان کاریگەرییان کردە سەر مەبەستەکان. بەڵام کاتێک ھەمان لێکۆڵینەوە لەگەڵ پیاوە جیاڕەگەزخوازەکان کرا، ئەوان تەنھا بە فیلمێک ئارەزووی سێکسییان بەرز دەبۆوە کە ژنی تێدا بوو، گەیەکانیش تەنھا بەوانەی کە پیاویان تێدابوو. نوێنەری لێکۆڵینەوەکە وتی کە خواستی ڕەگەزی ژنان کەمتر تیشکی خستووەتە سەر یەک زایەندی دیاری کراو لە چاو پیاوەکاندا.[٨٢]

پەیوەندی سۆزداری

دەستکاری
 
دوو خۆشەویستی ھاوڕەگەزخوازی پیر – پەیوەندی خۆشەویستی نێوان ھاوڕەگەزخوازان ھەر وەک ھەموو پەیوەندییەکانی تر دەکرێت درێژخایەن بێت.

ئەو کەسانەی کە ھاوڕەگەزخوازن دەتوانن بە چەند شێوەیەکی جیاواز خۆیان دەرببڕن، ئەگەریش ھەیە کە بە ڕەفتارەکانیاندا دیاربێت، وەک شێوازی ھەڵبژاردنی پۆشاک و ڕۆیشتن و قسەکردن، لەوانەشە بەو شتانەدا دیار نەبێت.[١] ئەوان لەوانەیە بە ناحەزی پەیوەندی لەگەڵ زایەندێکی جیاوازدا ببەستن (ئەگەر پیاو بوو لەگەڵ ژن و بەپێچەوانەوە)، بە سەرەکی بۆ ئەوەی ھەست نەکرێت بەوەی ئەوان کە ھاوڕەگەزخوازن، لەوانەشە لە پەیوەندی خۆشەویستی ئاسایی (ھاوڕەگەزخوازی) خۆیان بن، ھەندێکیشیان لەوانەیە ھیچ خۆشەویستییەک نەکەن بە مەبەستی ئایینی.[١] یەکێک لە ڕاپرسییەکان وای پیشان دەدات کە لە بەینی ٤٠٪‏ و ٦٠٪‏ گەیەکان لە پەیوەندی سۆزداریان و لە نێوان ٤٥٪‏ و ٨٠٪‏ لێزبیانەکانیش بە ھەمان شێوە.[٨٣] لە زانیارییەکانی ڕاپرسییەکەش دەبیندرێت کە لە بەینی ١٨٪‏ و ٢٨٪‏ی خۆشەویستە گەیەکان و لە بەینی ٨٪‏ و ٢١٪‏ی لێزبیانەکان بۆ ماوەی ١٠ ساڵ پێکەوە ماونەتەوە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان. زۆرێک لەو بەدواداچوونانەی کە کراوە ڕوونی دەکاتەوە کە پەیوەندییە ھاوڕەگەزەکان و جیاڕەگەزەکانیش یەکسانن لە ڕووی توندی پەیوەندییەکانەوە و ھیچ جیاوازییەکیان نییە. زاناکان دەڵێن کە تەمەن و زایەند باشترە بۆ کردن بە پێوەر بۆ پێوانی درێژخایەنی پەیوەندییەک نەک خواستی ڕەگەزی تاکێک. ئەوانەی لە ناو پەیوەندییە ھاوڕەگەزخوازی و جیاڕەگەزخوازییەکانن وەک یەک ھەوڵی پاراستنی پەیوەندییەکەیان دەدەن.[٨٤][٨٥][٨٦]

خۆئاشکراکردن

دەستکاری
وتاری سەرەکی: خۆئاشکراکردن
 
یۆھانا سیگیرادۆتیر، سەرۆک وەزیرانی پێشووی ئایسلەندا، یەکەم لێزبیانی ئاشکرای سەری حکوومەت بووە لە کاتی مۆدێرندا.[٨٧]

بە ئینگلیزی پێی دەڵێن ھاتنەدەرەوە لە دۆڵابی جلەکە، دەستەواژەیەکە کە بۆ کەسێک بەکاردەھێندرێت کە ئاشکرای دەکات بۆ دەورووبەرەکەی کە ھاوڕەگەزخوازە. ئەمە پڕۆسەیەکی سەختی ژیانی ھاوڕەگەزخوازانە چونکە خەمی ئەوەیان دەبێت کە دەورووبەرەکەیان سروشتی ئەوان پەسەند نەکەن و ھەستان بەم کارە لەڕووی دەروونییەوە فشاریان دەخاتە سەر.[٨٨] بە گشتی، خۆئاشکراکردن بە سێ قۆناغ دادەندرێت. یەکەم قۆناغ ئەوەیە کە تاک تێیدا خۆی دەناسێت یانیش درک بەوە دەکات کە ھاوڕەگەزخوازە و چێژ لە پەیوەندی ھاوڕەگەزەکانی وەردەگرێت و ئەم ڕاستییە قبوڵ دەکات. ئەمە زۆرجار بە خۆئاشکراکردنێکی دەروونی ناو دەبرێت.[٨٩] دووەم قۆناغیش بڕیاردانی کەسەکەیە لە ئاگادارکردنەوەی دەورووبەرەکەی (نم. خێزانەکەی و ھاوڕێکان) کە ئەو ھاوڕەگەزخوازە. سێیەم قۆناغیش تێکەڵبوون و ژیانە لەگەڵ کۆمەڵگەی ئێڵ جی بی تی.[٩٠] لە ئێستادا لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، خەڵکی بە گشتی یان لە تەمەنی ١٥–١٨ خۆیان ئاشکرا دەکەن یان لە تەمەنێکی دواتردا کە دەگەنە کۆلێژ بۆ نموونە. لە کوردستان و ئێراق خۆئاشکراکردن بە ڕێژەیەکی زۆر کەم ھەیە و لەوانەیە خەڵکانی ئێڵ جی بی تی خۆیان ئاشکرا نەکەن چونکە ھیچ یاسایەک نییە بیانپارێزێت و ئەگەر ھەیە ژیانیان بکەوێتە مەترسییەوە. لەو تەمەنەدا لەوانەیە بڕوایان بە دەورووبەرەکەیان نەبێت و ئاگاداریان نەکەنەوە، بە تایبەتی چونکە کۆمەڵگە زۆرینەیان بەھۆی ھەڵە تێگەیشتنەوە بە خراپی دادەنێن؛ ھەندێکجار تەنانەت خێزانەکانی خۆشیان نازانن.

درک پێ کردن بە ھاوڕەگەزخوازی خود پرۆسەیەکی ئاسان نییە و بگرە زۆریش ئاڵۆزە. بە پێچەوانەی کۆمەڵەکانی ترەوە (وەک ئایینەکان بۆ نموونە) ھاوڕەگەزخوازان لە کۆمەڵگەیەکدا گەورە نابن کە یەکسەر ھەڵی بژێرن کە ھاوڕەگەزخواز بن وەک کەسانی دەورووبەریان،[ت] چونکە شتێک نییە ھەڵبژاردن بێت.[٩١] واتە ھەر تاکێک دەتوانێت بە ئاسانی ھەڵگری ئایین و بیر و باوەڕی باوان و کۆمەڵگەکەی بێت و کەیش ویستی دەتوانێت بیانگۆڕێت، بەڵام لە ھاوڕەگەزخوازیدا وا نییە و ئەمیان شتێکی درک پێ کردنە نەک ھەڵبژاردن و ھەرگیزیش ناتواندرێت بگۆڕدرێت.[٩٢] باشترین بەڵگە لەسەر ئەوە ئەمەیە، ئەگەر پیاوێک جیاڕەگەزخواز بێت، واتە گەی نەبێت، ناتوانێت سێکس لەگەڵ پیاوێکی تردا بکات چونکە دژی سروشتی ئەوە، بە ھەمان شێوە بۆ گەیەک یان لێزبیانێک. ھەندێکجار لە کۆمەڵگەکاندا دەبیسترێت کە کەسێک «گەی بووە بەڵام بووەتەوە بە جیاڕەگەزخواز»، ئەمە لەڕاستیدا مەحاڵە، ئەو کەسە یان ھەر لە سەرەتاوە دووڕەگەزخواز بووە یانیش ئێستاش ھەر گەیە. خەڵکانی ئێڵ جی بی (گەی و لێزبیان و دووڕەگەزخوازەکان) زۆرجار لە کۆمەڵگەیەکدا پەروەردە دەکرێن کە کۆنەپەرست و تێنەگەیشتوون بەرامبەر بە ھاوڕەگەزخوازی.[٩٣] ئەوان کاتێک لە سروشتی خۆیان تێدەگەن کە سەیری کۆمەڵگەکانی تری دەورووبەریان دەکەن.[ج]

ھەندێک لە ھاوڕەگەزخوازان بە گشتی و بە ڕووی جیھاندا خۆیان ئاشکرا دەکەن،[٩٤] زۆرێکیش لە کەسایەتی ناودار ھەیە لەو شێوەیە، بۆ نموونە لەیدی گاگا. خۆئاشکراکردن ئاوا بە کراوەیی دەکرێت چەند ھۆکارێکی لە پشتەوە بێت، وەک سیاسی یان ئاکاریی و، دەکەوێتە ناو مەودایەکی فراوانتری ھۆکارییەوە.[٩٥]

لێزبیانزم و ھاوڕەگەزخوازیی ژنان

دەستکاری
ئەمانەش ببینە: لێزبیان
 
سافۆ و ئیرینا لە باخچەیەک لە میتیلین.

لێزبیانەکان زۆرجار خواستی ڕەگەزییەکەی خۆیان بە شێوەیەکی جیا ڕووندەکەنەوە وەک لە پیاوە گەیەکان، و تێگەیشتنی جیایان ھەیە لەو ئیتۆلۆژیایانەی کە لە لێکۆڵینەوە لەسەر پیاوە گەیەکان ھاتوونەتە بەردەست. ئەوان لەوانەیە بە شێوەیەکی جیاتر بڕواننە ژیان وەک ھاوڕەگەزخوازێک وەک لە پیاوەکان.

کاتێک لە ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ساڵی ١٩٧٠ لێکۆڵینەوەیەک کرا، لێزبیانەکان باسی ژیانی خۆیان کرد وەک ھاوڕەگەزخوازان. ئەمە تەنھا بەدواداچوونێکی گەورەیە کە لەسەر خواستی ڕەگەزی ژنان کراوە کە ڕوونی دەکاتەوە چۆن ژنەکان دەڕواننە ھاوڕەگەزخوازی لەوەتەی بەدواداچوونی کینسی کرا لە ١٩٥٣وە. لێکۆڵینەوەکە زانیارییەکی گشتی تێدابوو لەبارەی تێڕوانینی لێزبیانەکان لە پەیوەندی سۆزداری ھاوڕەگەز و خواستی ڕەگەزی ئەوان. لێزبیانەکان ئەو کوالیتییانەیان باس کرد کە لە ژنێکدا ھەیە بەڵام لە پیاوێکدا نییە، ئەوانەش کە وا دەکەن باشتر بن بۆ پەیوەندییەک لەچاو پیاوەکاندا، لەو کوالیتیانە کە ئەوان بەسۆزترن بەرامبەر ھەستی کەسانی تر جگە لە خۆیان وەک لە پیاوان.[٩٦] لێزبیانەکان بە گشتی دوو جۆریان ھەیە، بەچ (پیاوانە) لەگەڵ فێم (ژنانە). بەچەکان وا دەبیندرێن کە قژیان کورتە و پۆشاکی پیاوان لەبەر دەکەن و ژنانەکانیش وەک ھەر خانمێکی ترن.

دێمۆگرافیا

دەستکاری
 
ئانی پارکەر سەرۆکی شارەوانی شاری ھیوستن بوو لە ٢٠١٠ بۆ ٢٠١٦ و بە کراوەیی ھاوڕەگەزخوازە.[٩٧]

داتا و زانیاری لەسەر گەی و لێزبیانەکان پێویستە بۆ ئەوەی ڕێژەی ھاوڕەگەزخوازانی جیھان بە جێگیری بزانرێت و بەرچاو بکەوێت کە ھاوڕەگەزخوازان چۆن مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت لەلایەن کۆمەڵگەوە.[٩٨] ئەم داتایانە سوودی زیاتریان دەبێت؛ بۆ نموونە یارمەتی ژماردنی زەرەرەکان و سوودەکانی ئابووری پەیوەندی نافەرمی دەدات،[٩٨] و کاریگەری یاسایی کردنی ڕێگەدان بە بەخێوکردنی ھەتیوەکان لەلایەن ھاوڕەگەزخوازان دەخاتە ڕوو، ھەروەھا ڕۆڵەکانیان لە نێوان سەربازیی دەوڵەتەکان؛ و لەلایەکی ترەوە، زانینی ڕێژەی «گەی و لێزبیان پەیمان ھەڵدەگرێت لە یارمەتیدانی زانایانی کۆمەڵناسی لە تێگەیشتنی مەودایەکی گەورە لە پرسیاری گرنگ—[وەک] پرسیارەکان لەبارەی ھەڵبژاردەی مارکێتیی گشتییەوە، یەکگرتووی شارستانییەتی مرۆڤایەتی، خانووبەرە، جیاکاری، لەگەڵ بڕیارەکان [لەبارەی ھەڵبژاردەی] نیشتەجێبوونی جوگرافییەوە.»[٩٨]

پێوانی دیاردەی ھاوڕەگەزخوازی کارێکی دژوارە، لەبەر ئەوەی دەبێت بایەخێکی زۆر بدرێت بە یەکەی پێوانەکەی بەکاردێت،[١١] وڵاتەکانی جیھان، کە زۆربەیان ڕەتی دەکەنەوە قسە لەسەر ھاوڕەگەزخوازی بکەن (ئێران بە نموونە)، زانیاریی زیاتر لەسەر سروشتی خواستی ڕەگەزیی کەسەکانەوە، و ھتد. زۆرێک لە خەڵکی ھەن کە سۆزیان ھەیە بەرامبەر کەسانی تر کە لە ھاوڕەگەزی خۆیانن، بەڵام ڕەتی دەکەنەوە کە دان بەو ڕاستییەدا بنێن کە یان گەیین یان دووڕەگەزخواز. ئەمەش کێشەیەکی ترە. ھەروەھا شتێکی تر کە خەریکە بەدواداچوونەکە مەحاڵ دەکات، ئەوەیە کە دەبێت چەند خەسڵەتێک کە لەوانەیە پەیوەندی بە خواستی ڕەگەزییەوە نەبێت دەستنیشان بکات لە خەڵکیدا. لەوانەیە زۆرێک لەو کەسانەی کە خۆیان بە جیاڕەگەزخواز ناودەبەن ھاوڕەگەزخواز دەربچن.[٩٨]

 
تیم کووک، سەرۆکی بەڕێوەبەری فەرمانبەرانی کۆمپانیای ئەپڵ پیاوێکی ھاوڕەگەزخوازە.[٩٩]

لە ساڵەکانی ١٩٤٨ و ١٩٥٣دا، زیندەزان و پرۆفیسۆری ئێتیمۆلۆژیا ئاڵفرێد کینسی، ڕای گەیاند کە نزیکەی ٤٦٪‏ خەڵکی لە ڕەگەزی نێر کاردانەوەی سێکسییان بەرامبەر بە ھەردوو زایەند ھەبووە لە تەمەنیاندا، و ٣٧٪‏ ئەو کەسانەش بە لایەنی کەمەوە یەک کاردانەوەی ھاوڕەگەزخوازییان ھەبووە.[١٠٠][١٠١] دواتر ڕەوشتناسییەکەی کینسی ڕەخنەی لێ گیرا لەلایەن جان تەکیەوە، لەبەر بەکارھێنانی سامپڵی ھەڵبژاردوو لەجێی بەکارھێنانی سامپڵی ھەڵکەوتیی.[١٠٢][١٠٣] بەدواداچوونێکی تر کرا بۆ بەدرۆخستنەوەی سامپڵەکانی کینسی، بەڵام لە کۆتاییدا ئەو بەدواداچوونەش بە ھەمان ئەنجامەکەی کینسی گەیشت.[١٠٤] سایمن لاڤەی، کو لێکۆڵەرەوەی سروشتی مێشکی ھاوڕەگەزخوازانە، ئەنجامەکانی کینسی بەکارھێنا وەک نموونەیەک بۆ ئەو ئاگادارییەی کە پێویستە لەکاتی بەدواداچوونی دێمۆگرافیکی، لەبەرئەوەی لەوانەیە ئەنجامی بە تەواوەتی بەدەست بێت لەسەر بنەمای ئەو سیاسەتانەی بەکارھێندراوە بۆ بەڕێوەبردنی بەدواداچوونەکە.[١١]

بەپێی بەدواداچوونە گەورەکان، ٢٪‏ بۆ ١١٪‏ خەڵکی جۆرێک لە کۆنتاکتی ھاوڕەگەزییان ھەبووە لە ژیانیاندا؛[١٠٥][١٠٦][١٠٧][١٠٨][١٠٩][١١٠][١١١][١١٢][١١٣][١١٤] ئەم ژمارەیە بەرزتر دەبێتەوە بۆ ١٦–٢١٪‏ کاتێک خووڕەوشتی ھەردوو لا خراونەتە ڕوو لەکاتی بەدواداچوونەکە.[١١٤] لە لێکۆڵینەوەیەکی ٢٠٠٦دا، ٢٠٪‏ی بەشداربووان بە نەناسراوی دانیان ناوە بە ھەبوونی ھەستی ھاوڕەگەز تێیان دا، بەڵام تەنھا ٢٪‏ بۆ ٣٪‏ لەو بەشداربووانە خۆیان بە ھاوڕەگەزخواز ناساندبوو.[١١٥] بەدواداچوونێکی تری ١٩٩٢ کە لە بەریتانیا کرا، ئاماژەی بەوە دا کە ٦٫١٪‏ی نێرەکان کردەوەیەکی ھاوڕەگەزخوازییان کردووە، و لە فەڕەنساش ڕێژەکەی ئەو کەسانە ٤٫١٪‏ بووە.[١١٦]

بەپێی ڕاپۆرتێکی پەیمانگای ویلیامز کە لە ئازاری ٢٠١١ پێشکەش کرا، لە ٩ ملیۆن کەسی پێگەیشتوو لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، تەنھا ٣٫٥٪‏یان گەی، لێزبیان، یان دووڕەگەزخواز بوون.[١١٧][١١٨] بەپێی سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٠ی ویلایەتە یەکگرتووەکان، نزیکەی ٦٠١٬٢٠٩ خانوو ھەبووە کە کەپڵی ھاوڕەگەز تێیدا ژیاون.[١١٩] بەدواداچوونێکی تری ساڵی ٢٠١٣ کە لەلایەن سی-دی-سییەوە کرا و ٣٤٬٠٠٠ ئەمریکی تێیدا بەشدارییان کرد، ڕێژەی لێزبیان و گەیەکان بە ١٫٦٪‏ دەخەمڵێنێت، و ڕێژەی دووڕەگەزخوازەکانیش ٠٬٧٪‏ بوون.[١٢٠]

دەروونناسی

دەستکاری

دەروونناسی یەکێک بووە لە یەکەمین ئەو زانستانەی کە بە شێوەیەکی تایبەت و جیا لە ھاوڕەگەزخوازی کۆڵیوەتەوە. یەکەم ھەوڵدان بۆ ئەوەی ھاوڕەگەزخوازی بە نەخۆشی ناوببرێت لە سەدەی نۆزدەھەم درا لەلایەن چەند سێکسناسێکی تازەپێگەیشتووەوە لە جووڵەیەکی ئەورووپیدا. لە ساڵی ١٨٨٦، سێکسناس ڕیچارد ڤۆن کرافت-ئیبن، ھاوڕەگەزخوازی لەپاڵ ٢٠٠ بابەتی سێکسیی تر بە سەربەخۆیی باس کرد لە یەکێک لە کتێبەکانیدا لەژێر ناوی سایکۆپاتیا سێکسوالیس. بەپێی کرافت-ئیبن ھاوڕەگەزخوازی یان لە «قۆناغی دروستبوونی کۆرپەلەدا پەیدا دەبێت»یانیش «دوای لەدایکبوونی.» لە کۆتا دوو دەیەی سەدەی نۆزدەھەمدا، بیرۆکەیەکی جیاواز لەبارەی ھاوڕەگەزخوازی دەستی گرت بەسەر بوارەکانی پزیشکی و دەروونناسیدا، کە کردارەکەی بە «شێوەیەکی دروست کە لە کەسێکدا دەبیندرێت بە خواستی ڕەگەزییەکی جێگیرەوە» ناوی دەبرت.

کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکی، کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی، لەگەڵ کۆمەڵەی نەتەوەیی کارمەندانی کۆمەڵایەتی دەڵێن:

 
کرافت-ئیبن، نووسەری سایکۆپاتیا سێکسیوالیس، ١٨٤٠–١٩٠٢.

ھەتاکو ئێستاش یەکدەنگی لەلایەن زانایانی تەندروستی بەردەوامە لەسەر ئەوەی کە پەیوەندی سێکسی و سۆزداری نێوان ھاوڕەگەزخوازان بە تەواوەتی سروشتی و ئاسایی و تەندروستە.[١٢١] لە ئێستادا بەدواداچوونێکی گەورە و قووڵ ھەیە کە دەیسەلمێنێت کە کەسێک گەی، لێزبیان، یانیش دووڕەگەزخواز بێت، دەروونێکی ئاسایی و بێ کێشەی ھەیە و لە توانایدایە بە شێوەیەکی ئاسایی ژیان بباتە سەر.[٧] ڕێکخراوی تەندروستیی جیھانی لە یەکێک لە پێڕستەکانیدا بەھەمان شێوە سەرەتا ھاوڕەگەزخوازی بە نەخۆشی ناودەبرت، بەڵام دواتر لە پێڕستەکە لابرا دوای ئەوەی ٤٣ ڕێکخراوی تەندروستیی جیھانی دژی ئەمە وەستان لە ١٧ی ئایاری ١٩٩٠.[١٢٢][١٢٣][١٢٤] کۆمەڵگەی دەروونپزیشکی چینی ھاوڕەگەزخوازی لە پێڕستی نەخۆشییە دەروونییەکان لادا لە ساڵی ٢٠٠١دا دوای پێنج ساڵ لە بەدواداچوون لەسەر ھاوڕەگەزخوازی.[١٢٥] کۆلێژی ڕۆیاڵی دەروونپزیشکان دەڵێت: «ئەم مێژووە بەدبەختە ڕوونی دەکاتەوە کە چۆن کۆمەڵێک لە خەڵکی بە تایبەتمەندییەکی کەسییەوە تووشی لێکۆڵینەوەی پزیشکی زیان بەخش دەبن و دەبنە بنەمای بە-کەم-سەیرکردن لە کۆمەڵگەدا.»[٧] ھەرچەندە کە زانست ئەوەی پشتڕاست کردووەتەوە کە ھاوڕەگەزخوازی سروشتێکی ئاسایی مرۆڤە، ھاوڕەگەزخوازان ھێشتا تووشی ڕەتکردنەوە دەبن لەلایەن ھەندێک لە ھاوڕێکانیان و ئەندامانی خێزانەکانیان، کە ئەمەش ڕوونی دەکاتەوە کە کەسانی ئێڵ جی بی تی لە ڕووی دەروونییەوە قورسیی زیاتریان دەخرێتە سەر وەک لە مرۆڤێکی باوی تر.

ھەندێک لەو لێزبیان و گەی و دووڕەگەزخوازانەی کە دەست درێژ دەکەن بۆ تێراپی و چارەسەری دەروونی، لەبەر ھەمان ئەو ھۆکارانەیە کە جیاڕەگەزخوازان ڕووی تێدەکەن (فشار و دڵەڕاوکێ، کێشەی پەیوەندی، کێشە لە کار و لەگەڵ ھاوڕێکانیدا، ھتد)؛ خواستی ڕەگەزی ئەوان ھیچ پەیوەندییەکی بەم کێشانەوە نییە و ھیچ پزیشکێکی دەروونی لە خواستی ڕەگەزی کەس ناپرسێت لەکاتی تیمارکردنیان. ئیتر ھەر کێشەیەکی ھەبێت کەسەکە، چانسێکی زۆر ھەیە کە ڕووبەڕووی ھۆمۆفۆبیا دەبێتەوە دوای وەرگرتنی تیمارەکەی، بەبیانووی ئەوەی کە ئەو کەسە بۆیە لەڕووی دەروونییەوە فشاری لەسەر بووە چونکە ھاوڕەگەزخواز بووە.[١٢٦] بەھەرحاڵ، خواستی ڕەگەزی کەسێک ھیچ پەیوەندییەکی بە نەخۆشییە دەروونییەکانییەوە نییە.

ھۆکارەکان

دەستکاری

بۆماوەیییەکان بەرامبەر بە ژینگەیییەکان

دەستکاری

ھەرچەندە زاناکان فاکتەرە بۆماوەیییەکانیان بەلاوە گرنگترە،[٣] ئەوان ئەگەریان بۆ ئەوە داناوە کە دەکرێت ھاوڕەگەزخوازی لە ھەردوو بۆماوەیی و ژینگەییشەوە دروست ببێت و باوەڕیان تەنھا بە یەک دانە نییە و ئەوی تریان پشتگوێ خستبێت. ئەوان دەڵێن کە خواستی ڕەگەزیی کەسێک ھەر زوو لە تەمەنی لاوێتییەوە دەردەکەوێت و، جێندررخوازی بەھۆی دەستتێوەردانێکی ئاڵۆزی سروشت و نەرچەر دروست دەبێت.[١][٤][٥] فاکتەرە بایۆلۆژییەکان بۆماوەیی و ھۆرمۆنییە، کە ھەردووکیان ڕۆڵی سەرەکییان ھەیە لە پێگەیاندنی مێشک، و فاکتەرە ژینگەیییەکانیش لەوانەیە پەیوەست بە کۆمەڵایەتی و ژینگەی گەورەبوونی ھاوڕەگەزخوازەکە بێت.[١][٣][٤] ھەر کامێک لەوانە بێت، زاناکان پێیان وانییە کە ھاوڕەگەزخوازی ھەڵبژاردنی کەسەکەیە.[٤][١٢٧]

پەیمانگای ئەمریکیی پزیشکیی مناڵان دەڵێت:

« ھیچ بەڵگەیەکی زانستی نییە [جەخت لەسەر ئەوە بکاتەوە] کە دایک و باوکایەتی نائاسایی، دەستدرێژی سێکسی، یانیش ڕووداوە ناحەزەکانی تری ژیان کاریگەری ھەیە لەسەر [دروستبوونی] خواستی ڕەگەزی. ئەو بەڵگانەی ئێستا ھەن پیشانی دەدەن کە زۆرجار خواستی ڕەگەزی لە تەمەنی لاوێتیدا سەر ھەڵدەدات. » [٣][١٢٨]

کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکی، کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی، لەگەڵ کۆمەڵەی نەتەوەیی کارمەندانی کۆمەڵایەتی لە ٢٠٠٦دا وتیان:

« لە ئێستادا، ھیچ بەڵگەیەکی زانستی یەکدەنگ نییە لەسەر فاکتەرێکی دیاری کراو کە وا لە کەسێک دەکات ببێت بە جیاڕەگەزخواز، ھاوڕەگەزخواز، یانیش دووڕەگەزخواز–بە کاریگەرییە بایالۆژی و دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانیشەوە کە لەوانەیە لەسەر باوان ھەیانبووبێت. بەھەرحاڵ، زۆرینەی بەڵگەکان وای پیشان دەدەن کە زۆرینەی گەی و لێزبیانەکان لەلایەن باوانی جیاڕەگەزخوازەوە گەورە کراون و زۆرینەی ئەو مناڵانەشی لەلایەن دایک و باوکی ھاوڕەگەزخوازە گەورە دەکرێن[ح] لەکاتی گەورەبوونیاندا دەبن بە جیاڕەگەزخواز. » [١]

بەدواداچوون لەسەر ھاوڕەگەزخوازی کۆمەڵە دیبەیتێکی زانستی و سیاسی و کۆمەڵایەتی دەھێنێتە ئاراوە و ئەگەری زیاتر فەحسکردنی دوو کەس پێش ھاوسەرگیری بەرزتر دەکاتەوە.[١٢٩][١٣٠] تاکو ئێستا ھیچ «جینێکی گەی» نەدۆزراوەتەوە، ھەرچەندە چەندجارێکیش ھەوڵی دۆزینەوەی دراوە. لەلایەکی ترەوە، چەند بەڵگەیەکی باشی بۆماوەیی ھەن کە لەسەر ھاوڕەگەزخوازی کراون، بە تایبەتی لە نێرەکاندا، کە لەسەر دووانەکان کراون. باسەکە دەچێتەوە سەر کرۆمۆسۆم ٨ لەگەڵ جینی XQ28 لەسەر کرۆمۆسۆمی ئێکس.[١٣١] ماوەیەک دەبێت کە خواستی ڕەگەزی دەدرێتە پاڵ ئێپیجێنێتیکس.

لە ڕووی ئێڤەلوشن و پەرەسەندنەوە

دەستکاری
 
نیشانەی ھاوڕەگەزخوازیی نێر
 
نیشانەی ھاوڕەگەزخوازیی مێ

بەڕێوەبەرانی لێکۆڵینەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٨ ڕایان گەیاند کە «بەڵگەی باوەڕپێکراو ھەیە لەسەر ئەوەی کە خواستی ڕەگەزی مرۆڤەکان کاریگەری بۆماوەیی لەسەرە، لەبەر ئەوە نازانرێت ھاوڕەگەزخوازی، کە یارمەتی کەمکردنەوەی زاوزێ دەدات، چۆن بە ڕێژەیەکی زۆر لە کۆمەڵگەدا دەرکەوتووە.» ئەوان ئاماژەیان بەوە کرد کە لەکاتێکدا جێنەتیکی ھاوڕەگەزخوازەکان ڕێگرن لەبەردەم زاوزێ لەنێوانیاندا، ئەوان لەوانەیە سوود لە جیاڕەگەزخوازەکانی دەورووبەریان وەرگن بۆ زاوزێ.[١٣٢] بۆ نموونە، گەیەکان لە ڕێگەی چاندنی سپێرمی یەکێک لە پیاوەکان لە ژنێکی دیاریکراودا کە لە تاقیگەدا دەکرێت، مناڵ دروست بکەن، لەوانەشە ھەتیو بەخێو بکەن، لێزبیانەکانیش لە ھێلکەدانی یەکێکیان سپێرم دەچێندرێت و یەکێکیان دەبنە ھەڵگری مناڵەکە؛ ئەگەریشی ھەیە کە یەکێک بە کرێ بگرن مناڵێکیان بۆ دروست بکات. لێکۆڵینەوەیەکی ٢٠٠٩ش ئاماژەی دا بە زیادبوون لە دانیشتووانە ھاوڕەگەزخوازە ژنەکان.[١٣٣] بەدواداچوونێکی بەیڵی و زەک دوای لێکۆڵینەوە لەسەر ھاوڕەگەزخوازی لە ئاژەڵاندا تووانی تەحەدای ئەو بیرۆکەیە بکات کە دەڵێت ھاوڕەگەزخوازی یارمەتی کەمکردنەوەی دانیشتووان دەدات. ھەروەھا ئەوان پێشنیار دەکەن کە بەدواداچوونەکانی داھاتوو تیشک بخاتە سەر ھۆکارە بۆماوەیییەکان لەجیاتی دەرکەوتن و ئۆریجنەکەی.[١٣٤]

ھەوڵدان بۆ گۆڕینی خواستی ڕەگەزی کەسەکان

دەستکاری

ھەتاکو ئێستا ھیچ لێکۆڵینەوەیەکی فەرمی زانستی نییە کە ئەوە ڕوونبکاتەوە کە دەکرێت خواستی ڕەگەزی کەسێک بگۆڕدرێت، ھەرچەندە ھەوڵی ئەم کردارە دراوە و دەدرێت لەلای ئەو کۆمەڵگایانەی کە لە ڕووی ئایینییەوە توندن و پێوەرێکی ڕەوشتیی جیاوازیان ھەیە وەک لە کۆمەڵگە پێشکەوتووەکان.[١٠] یەکدەنگی پڕۆفیشناڵەکانی زانستی کۆمەڵایەتی و ڕێکخراوە دەروونی و تەندروستییەکانی تر ئەوەیە کە ھاوڕەگەزخوازی شتێکی ئاسایییە و یەکێکە لە خواستی ڕەگەزییەکانی مرۆڤەکان و ھەتاھەتاییشە، بۆیە نەخۆشییەکی دەروونی نییە و کەواتە چارەسەریشی نییە.[١٠] کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی دەڵێت کە «زۆربەی کەسەکان ھەست بە ھیچ ھەڵبژاردنێک ناکەن لە خواستی ڕەگەزییەکەیان.»[١٣٥] کۆمەڵێک کەس ئەو بیر و باوەڕەیان ھێناوەتە ئاراوە کە گوایە ھاوڕەگەزخوازی نەخۆشییەکی دەروونییە، کێشەیەکە لەکاتی دروستبوونی کۆرپەلە یانیش بەرھەمی سیستی ئایین و ڕەوشتە و دەمەقاڵێی ئەوە دەکەن کە گوایە ھاوڕەگەزخوازی دەتواندرێت «چارەسەر بکرێت» بە بەکارھێنانی سایکۆتێراپی یان ئایین و دەستتێوەردان لەم کردارە. زۆرێک لەو کەسانەی ھەڵگری ئەم بیر و باوەڕەن و ھەوڵی بڵاوکردنەوەی دەدەن، وەک بیندراوە، بەشێکن لە جووڵەیەکی سیاسیی ئایینی کە توندڕەوی و ستێریۆتایپ بەرامبەر بە کۆمەڵگەی ئێڵ جی بی تی بەرز دەکاتەوە.[١٠]

تاکو ئێستا ھیچ ڕێکخراوێکی دەروونی پرۆفیشناڵ و پێشکەوتوو ھەوڵی گۆڕینی ھاوڕەگەزخوازییان لە ھیچ کەسێکدا نەداوە و بەڵکو دژی ئەوەشن و سیاسەتەکانیان خەڵکی ئاگادار دەکاتەوە لە دوورکەوتنەوە لە شتێکی وا. لەو ڕێکخراوە پزیشکییە پێشکەوتووانەی کە دژی ھەوڵی گۆڕینی خواستی ڕەگەزی دەدەن پێکھاتوون لە: یەکێتی دەروونپزیشکی ئەمریکی، یەکێتی دەروونی ئەمریکی، یەکێتی ڕاوێژکاری ئەمریکی، کۆمەڵەی نەتەوەیی کارمەندانی کۆمەڵایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکان،[١٣٦] زانکۆی ڕۆیاڵی دەروونپزیشکان،[١٣٧] لەگەڵ کۆمەڵگەی دەروونپزیشکی ئوستراڵین.[١٣٨] یەکێتی دەروونپزیشکی ئەمریکی و زانکۆی ڕۆیاڵی دەروونپزیشکان ناڕەزاێتی خۆیان دەربڕی لەبارەی ئەو ڕێکخراوانەی ھەوڵی گۆڕینی ھاوڕەگەزخوازییان داوە چونکە ئەوان بەبێ ھیچ بەدواداچوونێکی زانستی ئەم ھەوڵانە دەدەن و «بەڵگە» زانستییەکانیان لەسەر ئەوەی کە گوایە ھاوڕەگەزخوازی نەخۆشییە لاوازە و باوەڕپێنەکراوە. ئەوان ڕوونیان کردەوە کە ھەوڵێکی وا بە فیڕۆ دەڕوات و تەنھا کێشەی کۆمەڵایەتی دروست دەکات.[١٣٧][١٣٩]

یەکێتی دەروونپزیشکی ئەمریکی دەڵێت کە «ھاوڕەگەزخوازی ھەرگیز ھەڵبژاردنێک نییە کە بتواندرێت بگۆڕدرێت، و خواستی ڕەگەزی کاریگەرییەکی دوولایەنەی فاکتەرە زیندەیی و ژینگەیییەکانە [...] کە لە تەمەنێکی گەنجدا لە کەسێکدا دەردەکەوێت[٤] [...] و [بەڵگەکان پیشانی دەدەن] کە فاکتەرە زیندەیی و بۆماوەیی و ھۆرمۆنییەکان کاریگەرییەکی مەزنیان لەسەر خواستی ڕەگەزی ھەیە.» ئەوان دەڵێن کە «شوناسی زایەندیی[خ] – نەک خواستی ڕەگەزی – دەتواندرێت لەڕێی سایکۆتێراپییەوە یان ڕووداوەکانی ژیانەوە بگۆڕدرێت»[١٠] واتە ھاوڕەگەزخوازی وەک شوناسی ڕەگەزیی نییە بگۆڕدرێت. ئەوان ھەروەھا وتوویانە کە «کەسەکان لەوانەیە ئاگاداربنەوە لە ئاستی جیاوازی ژیانیاندا کە ئەوان جیاڕەگەزخواز، گەی، لێزبیان، یان دووڕەگەزخوازن» و «دژی ھەر چارەسەرێکی دەروونی دەبێت، وەک تێراپی دووبارەبووەوە و 'گۆڕین'، کە لەسەر بنەمای ئەو لێکدانەوەیە ھاتووەتە ئاراوە کە گوایە ھاوڕەگەزخوازی لەخۆیدا نەخۆشی دەروونییە»

یەکێتی دەروونپزیشکی ئەمریکی ھەروەھا ھانی پرۆفیشناڵەکانی تەندروستی دەدات کە خۆیان لە بە-ھەڵە-بڵاوکردنەوەی زانیارییە پزیشکییەکان دەربارەی ھاوڕەگەزخوازی بەدوور بگرن و باسی شتێکی وەک خواستی ڕەگەزی نەکەن لەکاتی چارەسەرکردنی نەخۆشێکدا.[١٠]

گەورەکردنی مناڵان

دەستکاری

لەوەتەی ھاوڕەگەزخوازەکان لە ھەندێک لە شوێنەکانی جیھان مافی ھاوسەرگیری و بەخێوکردنی مناڵیان پێ دراوە، تێبینی کراوە کە باوانە ھاوڕەگەزخوازەکان ھێندەی باوانە جیاڕەگەزخوازەکان بەتوانان لە بەخێوکردنی مناڵەکانیان و توانیویانە بە شێوەیەکی تەندروست گەورەیان بکەن و لە ڕووی کۆمەڵایەتیی و دەروونییەوە ھەر وەک مناڵەکانی تر بوون کە لەلایەن باوانە جیاڕەگەزخوازەکانەوە گەورەکراون؛ بگرە باشتریش بوون.[١٤٠][١٤١][١٤٢] بەپێی لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی وێژەی زانستیی، ھیچ بەڵگەیەک نییە کە بەپێچەوانەوە شتەکان نیشان بدات و بڵێت کە ئەو مناڵانەی لەلایەن باوانە ھاوڕەگەزخوازەکانەوە گەورەکراون ھیچ کێشەیەکیان ھەیە.[٢][١٤٣][١٤٤][١٤٥][١٤٦]

بەدواداچوونەکان ئەوە پیشان دەدەن کە مناڵەکانی کە لەلایەن باوانە ھاوڕەگەزخوازەکانەوە گەورە دەکرێن کەمتر خەم لە ھاوڕەگەزخوازی دەخۆن و زیاتر کراوەن بە ڕوویدا.[١٤٧] ھەروەھا ھەمان بەدواداچوون ڕوونی دەکاتەوە کە ئەو ھاوڕەگەزخوازانەی کە پێشووتر ھاوسەرگیرییان کردووە و مناڵیان لە ڕەگەزی بەرامبەر ھەبووە، مناڵەکانیشیان لەکاتی گەورەبوونیاندا توخمێکی ھاوڕەگەزخوازییان تێدا دەرکەوتووە، ئەمەش بەھۆی جێنێتیک و بۆماوەیییەوە ڕوودەدات، ھەرچەندە ئەوە حاڵەتێکی زۆر دەگمەنە و ئەو مناڵانەی کە لەلایەن باوانە ھاوڕەگەزخوازەکانەوە گەورە دەکرێن زۆرینەیان جیاڕەگەزخواز دەردەچن.[١٤٨] لە ساڵی ٢٠٠٥دا، پڕۆفێسۆری دەروونناسی چارلۆت جەی پاترسن، بەدواداچوونێکی ئەنجام دا بۆ کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی و داتاکانیش ئەوەیان پشتڕاست کردەوە کە ڕێژەی ھاوڕەگەزخوازی لە نێوان مناڵەکانی ئەواندا کەم بووە.[١٤٩]

تەندروستی

دەستکاری

فیزیکی

دەستکاری
 
سیاسەتەکانی خوێندان بۆ ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن ██ ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن دەتوانن خوێن بدەن؛ بەربەست نییە ██ ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن دەتوانن خوێن بدەن؛ بەربەست نییە، بەڵام ناگوازرێتەوە١ ██ ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن دەتوانن خوێن بدەن؛ بەربەستی کاتیی١ ██ ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن ناتوانن خوێن بدەن؛ بەربەستی بێ کۆتا١ ██ زانیاری نییە ١ھیچ بەربەستێک لە ئیسرائیل، بەلجیکا و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە پێش ١٩٧٧ نەبووە.
ئەم سندووقە:

ناوەکانی ئەو پیاوانەی سێکس لەگەڵ پیاو دەکەن لەگەڵ ئەو ژنانەی سێکس لەگەڵ ژن دەکەن بەکاردەھێندرێن بۆ ئەو کەسانەی کە سێکس لەگەڵ ھەمان ڕەگەزی خۆیان دەکەن بەبێ گوێدان بە شووناسی زایەندی ئەوان. زۆرێک لە خەڵکی ڕەتی دەکەنەوە کە خۆیان بەو ناوانەوە بگرنەوە کە کۆمەڵگە بۆیان دیاری دەکات و بەکاری بێنن بۆ پێناسەکردنی خۆیان، ناوەکانی وەک گەی و لێزبیان و بایسێکسوال (یان دووڕەگەزخوازی) ش ھەر کۆمەڵێکن لەو ناوانە.[١٥٠][١٥١][١٥٢][١٥٣][١٥٤] ئەم دەستەواژانە زۆرجار لە وێژەی پزیشکی و زانستی کۆمەڵایەتی بەکاردێن بۆ باسکردنی ئەو کۆمەڵە خەڵکە بۆ بەدواداچوون و لێکۆڵینەوەکان، لەم پڕۆسەیەدا ئەوان گوێ بە شووناسی زایەند نادەن، واتە گوێ بەوە نادەن کە کەسەکە خۆی بە چی دادەنێت. ئەم دەستەواژانە بە کێشاویی دەبیندرێن لەبەرئەوەی «ڕەھەندی کۆمەڵایەتی ئاژۆکی سێکسی دەشارێتەوە؛ خۆ-ناونانەکانی لێزبیان، گەی، و کەسانی دووڕەگەزخواز لاواز دەکات؛ و بە شێوەیەکی تەواو باسی کردارە جنسییەکان و جۆرەکانی ناکات.»[١٥٥] ھەرچۆنێک بێت، گەیەکان و لێزبیانەکان لەگەڵ یەکدا چالاکن لەبەر چەند ھۆکارێکی جیاواز جیاواز، کە گرنگترینیان چێژی سێکسی و خۆشەویستی و پەیوەندییە. لە پاڵ ئەوەی ئەم کردارانە چەند لایەنێکی باشی ھەیە، دەکرێت نەخۆشی کوشندەشی پێوە بێت. بۆ ئەوەی خود لەم نەخۆشییە کوشندانە بپارێزرێت پێویستە کۆندۆم و شمەکی بەرگری تر بەکاربێت.[١٥٦] بەھەرحاڵ، ئەو نەخۆشییانەی وەک ئایدز وان ناگوازرێنەوە تاکو لایەنێکیان نەیانبێت. واتە ڤایرۆسی ئێچ-ئای-ڤی لە خۆیەوە دروست نابێت، بەڵکو دەگوازرێتەوە. ئەگەر پەیوەندی بەبێ کۆندۆم یاخود بەرگری تر بەسترا، پێویستە بەردەوام دڵنیا بکرێتەوە کە ئەو کەسەی کرداری سێکسی لەگەڵدا دەکرێت پاکە لەم ڤایرۆسانە. لە ئێستادا لە ھەندێک لە وڵاتەکاندا خوێنی گەیەکان وەرناگیرێت (واتە بەکار ناھێندرێت بۆ کەسێکی تر) لەبەرئەوەی پێیان وایە کە گەیەکان لە مەترسییەکی زیاتردان لە کۆمەڵگەدا بەرامبەر بەو نەخۆشییانە.[١٥٧]

تەندروستی گشتی

دەستکاری

پزیشکەکان لە سەرانسەری جیھاندا ئەم خاڵانەیان پەسەند کردووە بۆ ئەوەی خانمە لێزبیانەکان و پیاوە گەیەکان ڕەچاوی بکەن لەکاتی سێکسدا تاکو خۆیان لە نەخۆشی بپارێزن:

ژنان
دەستکاری
  • لە خوێنی سووڕی مانگانە و ھەر برینێکی ئەندامی زاووزێی خەڵکی خۆت بەدوور بگرە، مەگەر ١٠٠٪‏ زانیت کە ئەوان پاکن و لە نەخۆشی دوورن.
  • دڵنیا بەرەوە لە بەکارھێنانی کۆندۆم بەسەر ئەو یارییە سێکسیانەی کە دەچێت بە کۆم یان ئەندامی زاووزێی زیاتر لە یەک کەسدا. ھەمیشە یارییە سێکسییەکانی خۆت بۆ خۆت ھەڵبگرە و با ھەر کەسێک دانەیەکی خۆی ھەبێت
  • بەربەستێک دابنێ لە بەردەم ئەندامی زاووزێی کەسەکەی کە لەگەڵیت لەکاتی سێکسی دەمدا، وەک کۆندۆم یان ھەر شتێکی تر کە ڕێگری لە دەستتێوەدانی ڕاستەوخۆ دەکات
  • دەستکێشی لەیتکس بەکاربھێنە و دەستکێشەکان بە ڕۆنێکی تەندروستی نازیان بەخش چەور بکە گەر زانیت خوێنبەربوون ڕوودەدات.[١٥٨]
پیاوان
دەستکاری
  • خۆت لە شلەکانی جەستەی ئەو پیاوەی لەگەڵیدای بەدوور بگرە، ئەمە وەک تۆو، تۆواو، و خوێن یان ھەر برینێکی تر، مەگەر ١٠٠٪‏ زانیت کە ئەوان پاکن و لە نەخۆشی بەدوورن.
  • کۆندۆم بەکاربھێنە لەکاتی سێکسی دەم و کۆمدا
  • بەربەست بەکاربھێنە لەکاتی کۆم بۆ دەم، بۆ ھەر ئەندامێکی جەستەت کۆندۆمێک بەکاربھێنیت باشترە
  • دڵنیابەرەوە لە بەکارھێنانی کۆندۆم بەسەر ئەو یارییە سێکسییانەی کە دەچێت بە کۆم یان ئەندامی زاووزێی زیاتر لە یەک کەسدا. ھەمیشە یارییە سێکسییەکانی خۆت بۆ خۆت ھەڵبگرە و با ھەر کەسێک دانەیەکی خۆی ھەبێت[١٥٩][١٦٠]
  • چەورکەر بەکاربھێنە گەر زانیت خوێنبەربوون ڕوودەدات

دەروونی

دەستکاری

لەکاتێکدا کە سەرەتا ھاوڕەگەزخوازی لەناو وێژەی پزیشکیدا سەری ھەڵدا، ئەوان زۆرجار پێیان وابوو کە نەخۆشییەکی دەروونی بۆماوەیی ڕەگەکەیەتی. زۆرێک لە لێکۆڵینەوەکانی لەسەر ھاوڕەگەزخوازەکان دەکرا زیادتر تیشکی دەخستە سەر خەمۆکی، بەکارھێنانی ماددەی ھۆشبەر، و خۆکوژی لەواندا. ھەرچەندە ئەم کێشانە ھەن لەناو ئەو کەسانەی کە جیاڕەگەزخواز نین و بە پێچەوانەوە، وتووێژکردن لەسەر ئەمە بە دراماتیکی کەم بۆوە دوای ئەوەی ھاوڕەگەزخوازی لە پێڕستی نەخۆشییە دەروونییەکان لابرا لە ساڵی ١٩٧٣. لەجێی ئەوانەی کە پێشوو باس کران، نالایەنگیری یاسایی، بەرزکردنەوەی درۆ و دەلەسە و، کەمی پشتگیری بۆ ھاوڕەگەزخوازان، بوون بە فاکتەرەکان کە تووشی خەڵکانی ئێڵ جی بی تی دەبێت و زۆرجاریش کاریگەری مەزنیان دەبێت لەسەریان لەڕووی دەروونییەوە،[١٦١] ھەر ئەمانەش کران بە پێوەری حاڵەتی دەروونی ھاوڕەگەزخوازان. ئەو شورەیی، نایەکسانی، زوڵم و ستەم و بە-کەم-سەیرکردنەی کە بە ھاوڕەگەزخوازییەوە لکێنراوە دەبێتە ئەنجامی کێشەی دەروونی بەپێی تێپەڕبوونی کات، بەڵام بەپێچەوانەوە بۆ جیاڕەگەزخوازی چونکە دیاردەیەکی باوترە لە کۆمەڵگەدا.[١٦٢] بەڵگەکان وای پیشان دەدەن کە ئەم جۆرە کردارانە بەرامبەر بە ھاوڕەگەزخوازانی گەنج لە ڕووی دەروونییەوە دەیانخاتە مەترسییەوە.[١٦٣]

گەنجانی گەی و لێزبیان

دەستکاری

گەنجانی ئێڵ جی بی تی مەترسییەکی زیاتری خۆکوشتن، خوگرتن بە ماددە ھۆشبەرەکان، کێشەی قوتابخانە و گۆشەگیرییان لەسەرە بەھۆی ئەو ژینگە نەیار و گوناھبارکەرانەی کە تێیدا دەژین؛ کە خراپەی زۆریان بەرامبەر دەکرێت تێیدا، وەک بەدڕەفتاری دەروونی و جەستەیی بەرامبەریان، لەگەڵ جیابوونەوە لە خێزان و ھاوڕێکانیان.[١٦٤] ھەر لێرەشدا ڕاناوەستێت و گەنجانی ئێڵ جی بی تی بە شێوەیەکی زیاتر لە ڕووی جەستەیی و دەروونییەوە لەلایەن باوانیان یاخود ھاوڕێکانیان ئازار دەدرێت و ھەندێک جار تەنانەت دەستدرێژی سێکسییشیان دەکرێتە سەر. ھۆکارەکانی ئەم خراپانە بەرامبەر گەنجانی ئێڵ جی بی تی دەگەڕێتەوە بۆ دوو ھۆکاری سەرەکی. ١: ئەوان ھێرشیان دەکرێتە سەر لەبەر شوناسی زایەند و جیاوازییان لە زۆرینەی ئەندامانی کۆمەڵگە، زۆرجار لەبەر شێوازی پۆشاکەکانیان و شتی لاوەکی تر. ٢: لەکاتی ڕەتکردنەوەیان لەلایەن ئەندامانی خێزان و ھاوڕێکانیانەوە، ئەوان دەکرێن بە قوربانی و لەوانەیە ئەو مناڵانەی لە خێزانێکی ھۆمۆفۆبیدا گەورە دەکرێن ھەمان ڕەوشتیان ھەبێت بەرامبەر بە ھاوڕەگەزخوازان بەبێ ھیچ ھۆکارێک یان ھەڵبژاردنێک. ئەم ڕەتکردنەوانە ئەنجامی خراپیان لێ دەکەوێتەوە و ھاوڕەگەزخوازی ناگۆڕێت. ئەگەر کەسێک بەو شێوەیە ڕەت بکرێتەوە لەلایەنە کۆمەڵایەتییەکانی ژیان لەوانەیە خوو بداتە خواردنەوە و بەکارھێنانی ماددەی ھۆشبەر و سێکسکردن لەگەڵ چەند کەسێکدا لە ھەمان کاتدا بۆ ئەوەی قەرەبووی بکاتەوە، لەوانەشە ھاوڕەگەزخوازە ھەرزەکارەکان لە ماڵەوە ڕابکەن بەھۆی ئەم شتانەوە.[١٦٥]

« ڕەتکردنەوەی زیاتر لەلایەن خێزانەکانەوە دەدرێتە پاڵ تەندروستییەکی خراپتر. [ئەگەر بەراوردیان بکەین]، پێگەیشتووە لێزبیان، گەی، و بایسێسوالەکان کە زیاتر لەلایەن خێزانەکانیانەوە ڕەت کراونەتەوە لە تەمەنی ھەرزەکارییدا ٨٫٤ جار زیاتر مەترسی ھەوڵی خۆکوشتنیان لەسەر بووە، ٥٫٩ جار زیاتر مەترسی خەمۆکی سەختییان لەسەر بووە، ٣٫٤ جار زیاتر مەترسی بەکارھێنانی ماددەی ھۆشبەری قەدەغەکراویان لەسەربووە و ٣٫٤ جاری تریش زیاتر مەترسیی سێکسی بێ بەرگرییان لەسەر بووە بەراورد بەو کەسانەی کە لەلایەن خێزانەکانیانەوە ھەرگیز ڕەت نەکراونەتەوە یاخود زۆر بە کەمی ڕەت کراونەتەوە. » [١٦٦]

کارەساتەکان کە بەسەر گەنجانی ئێڵ جی بی تی دێن زیاتر لە شارە گەورەکاندا ڕوو دەدات، بەھۆی ئەمەشەوە ماڵپەڕەکانی سەر ئینتەرنێت ھەستاون بۆ ئەوەی یارمەتی گەنجان و پێگەیشتووانی ئێڵ جی بی تی بەن.[١٦٧] پرۆژەی ترێڤەر، ھێڵێکی یارمەتی ڕێگریی خۆکوژی بۆ گەنجە گەیەکان، دامەزرا دوای پەخشێکی ئەو فیلمەی کە خەڵاتی ئۆسکاری بردەوە بەناوی ترێڤەر. ڕێندی ستۆن و جەیمز لیسێزن، کە دروستکەری فیلمەکەن، بە یەکەوە پرۆژەکەیان دامەزراند.[١٦٨]

یاسا و سیاسەتەکان

دەستکاری

یاسایییەت

دەستکاری
 
یاساکانی لە جیھاندا بۆ ئازادی ھاوڕەگەزخوازی داندراوە
ھاوڕەگەزخوازی نایاساییە
██ سزای بچووکی ھەیە ██ سزای زیندانی ھەیە ██ زیندانی ھەتاھەتاییە ██ سزای مەرگی ھەیە
ھاوڕەگەزخوازی یاساییە
██ ھاوسەرگیری ھاوڕەگەز ڕێگەپێدراوە ██ پەیوەندی ھاوڕەگەز ڕێگەپێدراوە ██ ھاوسەرگیری ناسراوە بەڵام ناکرێت ██ ھاوسەرگیری ھاوڕەگەز ڕێگەپێنەدراوە ██ نایاسایی نییە بەڵام نابێت بە کراوەیی دەرببڕدرێت
بازنەکانی سەر نەخشەکە بڕیاری حاکمەکان پیشان دەدات لە مامەڵەکردن لەگەڵ ھاوڕەگەزخوازی: ڕەت کراوەتەوە یان ڕێگەی پێدراوە، سزای کەسەکان دراوە یان ئازاد کراوە. یاساکان شایەن بە گۆڕینە و لەوانەیە ھەندێک لە یاساکن گۆڕدرابێت لە ئێستادا.
ئەم سندووقە:

ھەندێک لە دەوڵەتەکان پەیوەندی سێکسیی ھاوڕەگەزخوازییان قەدەغە نەکردووە، بە مەرجێک ھەردوو لایەن لە تەمەنی یاساییدا بن و بە پەسەندکردنی ھەردوولا پەیوەندییەکە پێکھاتبێت. ھەندێک لە دەسەڵاتە دادوەرییەکانی کە لەناو جیھاندا ھەن مافی یەکسان بۆ ھاوڕەگەزخوازانی کۆمەڵگەکەیان دەستەبەردەکەن و دەیانپارێزن و وەک خێزانە جیاڕەگەزخوازەکان مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت، واتە ڕێگەی ھاوسەرگیریشیان پێ دەدرێت. ھەندێک لە دەوڵەتەکانی تریش ھانی خەڵکەکەیان دەدەن کە خۆیان بە پەیوەندی جیاڕەگەزەوە بلکێنن و لە ھەندێک لە دەوڵەتەکانی تریش ھاوڕەگەزخوازی بە تاوان داندراوە. ھاوڕەگەزخوازەکانی کە لە زۆرینەی ناوچە ئیسلامییەکان جێگیرن مەترسی سزای مەرگیان لەسەرە، وەک لە ئێران و بەشێکی نێجیریا دەبیندرێت.

ھەرچەندە ھاوڕەگەزخوازی لە ھەندێک شوێنەکانی جیھانی ڕۆژاوایی وەک پۆڵەندا لە ١٩٣٢، دانیمارک لە ١٩٣٣، سوید لە ١٩٤٤، و شانشینی یەکگرتوو لە ١٩٦٧، یاسایی کرا، کۆمەڵگەی ئێڵ جی بی تی لە ناوەڕاستەکانی ١٩٧٠ ئینجا ھەندێک یاسای شارستانیی و سیاسییان بۆ داندرا، ئەویش تەنھا لە ھەندێک لە وڵاتە پێگەیشتووەکان. گۆڕانکارییەک بەرچاو ڕوویدا کاتێک لە ١٩٧٣دا کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی ھاوڕەگەزخوازی لە پێڕستی نەخۆشییە دەروونییەکان سڕییەوە و پێناسەیەکی نوێی بۆ ھاوڕەگەزخوازی دابین کرد. لە ١٩٧٧دا، کیبێک بووبە یەکەم ویلایەت کە بە یاسایی بەدڕەفتاری بەرامبەر بە خواستی ڕەگەزییەکان قەدەغە کرد. لە ١٩٨٠ و ١٩٩٠ەکان، زۆرینەی وڵاتە پێگەیشتووەکان یاسای فەرمییان بۆ ھاوڕەگەزخوازەکان دانا و لە ھەمان کاتدا یاساییان کرد و بەدڕەفتارییان بەرامبەر بە ھاوڕەگەزخوازان قەدەغە کرد، بەتایبەتی بەرامبەر بە کەپڵە گەیەکان لە خانووبەرە و سێرڤس کارەکانیان، ھتد. لەلایەکی ترەوە، زۆرینەی وڵاتەکانی تر لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا، لەگەڵ چەند وڵاتێکی تر لە ئاسیا، و چەند ناوچەیەکی تریش، یان ھاوڕەگەزخوازییان لە یاساکانیان دەرکردووە و گرنگی پێ نایەن یانیش بە تاوان دەیژمێرن. کوردستان کە لە ئێستادا بەشێکە لە ئێراق، بە ھەمان شێوە دیاردەکەی پشتگوێ خستووە، بەڵام بە فەرمیش نایاسایی نییە. لەوانەیە ئەگەر کوردستان ببێت بە دەوڵەت، یاسای تایبەت بۆ ھاوڕەگەزخوازان دابنرێت. لە ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣دا، ھاوڕەگەزخوازی کرا بە تاوان لە ھیندستان لەلایەن بڕیارێکی دادگاوە.[١٦٩]

 
لابردنی ھاوڕەگەزخوازی وەک نایاسایی بەپێی ساڵ لە ناوچەکانی جیھاندا
██ ١٧٩٠–١٧٩٩ ██ ١٨٠٠–١٨٢٩ ██ ١٨٣٠–١٨٣٩ ██ ١٨٤٠–١٨٥٩ ██ ١٨٦٠–١٨٦٩ ██ ١٨٧٠–١٨٧٩ ██ ١٨٨٠–١٨٨٩ ██ ١٨٩٠–١٩٢٩ ██ ١٩٣٠–١٩٣٩ ██ ١٩٤٠–١٩٤٩١
██ ١٩٥٠–١٩٥٩ ██ ١٩٦٠–١٩٦٩ ██ ١٩٧٠–١٩٧٩ ██ ١٩٨٠–١٩٨٩ ██ ١٩٩٠–١٩٩٩٢ ██ ٢٠٠٠–٢٠٠٩ ██ ٢٠١٠–ئێستا ██ یاساییە٣ ██ بۆ پیاو نایاساییە ██ نایاساییە
١لەکاتی شەڕی جیھانی دووەمدا، ئاڵمانیای نازی چەند ناوچەیەکی خستە ژێر دەستی خۆیەوە و چەند سیاسەتێکی دامەزراند کە بووە ھۆی درێژکردنەوە و بەھێزکردنی سیاسەتەکانی ئەڵمانیا دژی ھاوڕەگەزخوازی. چالاکی ھاوڕەگەز لەم شوێنانەدا یاسایی بوون پێش داگیرکردنیان لەلایەن ئەڵمانیاوە: ڕاینی خواروو (یاسایی بوو لە ١٧٩١)، بەلجیکا (١٧٩٥)، بێلونۆ (١٨٩٠)، فریولی ڤێنیتسیا گولیا (١٨٩٠)، ڕاینی سەروو (١٧٩١)، شانشینی ھۆڵەندا (١٨١١)، نۆر (١٧٩١)، پا دی-کالیا (١٧٩١)، پۆڵەندا (١٩٣٢)، لەگەڵ ترێنتینۆ ئوڵتۆ ئێجی (١٨٩٠). ھەموو ئەم ناوچانەی کە ئەڵمانیای نازی گرتبوونی دوای شەڕی جیھانی دووەم ئازادی خۆیان بەدەست ھێنایەوە و پەیوەندی ھاوڕەگەزیان دووبارە یاسایی کردەوە.
٢لە ئایاری ١٩٧٣دا، کۆماری لیبیای عەرەب خەتی ئۆزۆی لە چاد داگیرکرد و کردییە بەشێک لە لیبیا، بۆیە سیاسەتەکانی لیبیا دژی چالاکی پەیوەندییە ھاوڕەگەزەکان درێژ بۆوە بۆ خەتی ئۆزۆش. دواتر ناوچەی خەتی ئۆزۆ درایەوە بە چاد و پەیوەندی ھاوڕەگەز دووبارە یاسایی کرایەوە.
٣چالاکیی پەیوەندی ھاوڕەگەز ھەرگیز بە تاوان ناو نەبراوە لەم ناوچانە: بێنین، بورکینافاسۆ، کەمبۆدیا، کۆماری ئەفریقای ناوەندی، چاد، دوورگەی کلیپەرتۆن، کۆماری کۆنگۆ، کۆتدیڤوار، کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ، پۆلینیسیای فەڕەنسا، ناوچەکانی باکوور و باشووری ئەتلانتیکی فەڕەنسی، گابۆن، لاوس، ماداگاسکار، مالی، مایۆت، کێلۆدێنیای نوێ، نیجەر، کۆریای باکوور، ڕواندا، کۆریای باشوور، ڤیێتنام.
ئەم سندووقە:

یاساکان دژی جیاکاری

دەستکاری

ویلایەتە یەکگرتووەکان

دەستکاری
  • جیاکاری لە دامەزراندنی کار نیشانەیەکە بۆ جیاکاری لەکاتی بە کرێ گرتنی کارمەند و خراپکاری لەکاتی پێدانی شێوازی کارەکان و پلە بەرزکردنەوە و دەرکردن و جیاکاری خراپی زیاتر، لەبەر ھۆکاری سادە، زۆرجار ھاوڕەگەزخوازیش یەکێکە لەو ھۆکارانە. لە ویلایەتە یەکگرتووەکاندا، یاسا و سیاسەتێکی زۆر کەم ھەیە کە پشتگیری لە جیاکاری دەکات لەکاتی دامەزراندنی کارمەندەکان.[١٧٠] ھاوڕەگەزخوازی شتێکی یاسایییە لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، بۆیە ھاوڕەگەزخوازان مافی ئەوەیان ھەیە کراوە بن لەبارەی ھاوڕەگەزخوازییەکەیانەوە لە کارەکانیان. بریاری بەڕێوەبەرایەتی ١٣٠٨٧ی سەرۆککۆمار بیڵ کڵینتن جیاکاریی بەھۆی خواستی ڕەگەزی نایاسایی کرد لە خزمەتگوزاریی پێشبڕکێییی ھێزی کاری مەدەنیی فیدیرالی لە ١٩٩٨.[١٧١] لەوانەیە ئەو کەسانەی کە جیاکاری دەکەن بەھۆی، لەسەر بنەمای، یان دژی ھاوڕەگەزخوازی لە دامەزراندنی کارمەندان، لەوانەیە ڕووبەڕووی یاسا ببنەوە.[١٧٢][١٧٣]
  • جیاکاری لە خانووبەرە ئاماژەیە بۆ جیاکاری و خراپ مامەڵەکردن لەگەڵ کڕیارانی خانووەکان لەلایەن خاوەنەکانییانەوە لەبەر جیاوازی ئەو کەسانەی دەیانەوێت بیکڕن. لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ھیچ یاسایەک نییە دژی ئەم جیاکارییانە کە زۆرجار لەسەر بنەمای شووناسی خواستی ڕەگەزیی و ھاوڕەگەزخوازیی و، ھتد… دروست دبن، بووەستێتەوە. بەڵام لە ئێستادا ١٣ ویلایەت و چەند شارێکی گەورە بە سەربەخۆیی یاسایان داناوە بۆ نەھێشتنی ئەم دیاردەیە.[١٧٤]
  • تاوانی ڕق (ھەروەھا ناسراوە بە تاوانی لایەنگیری) پێکھاتووە لە چەند تاوانێک کە ھۆکاری لایەنگر بزواندووێتی بەرامبەر بە گرووپە کۆمەڵایەتییەکان، زۆرجار ئەو گرووپانەی کە لە ڕووی ڕەگەز، ئایین، خواستی ڕەگەزیی، کەمتوانی، گرووپی ڕەگەزی، نەتەوە، تەمەن، جێندەر، شووناسی جێندەر، یان لایەنگیری سیاسیی لەو کەسانەی کە ھەستاون بە تاوانەکە جیاوازن. لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، ٤٥ ویلایەت، لەوان واشینگتن دی سی، یاسایی بنچینەییان ھەیە کە تاوانی ڕقی ئاوا و ھاوشێوەی یان جیاواز لەمانە نایاسایی دەکات. ھەر یەکە لەم یاسایانە باسی بەدخووی بەرامبەر بە ئایین و زایەند و نەتەوە تێدایە؛ ٣٢دانە لە خاڵەکان لەسەر خواستی ڕەگەزییە، ٢٨ دانە لەسەر جێندەرە و، ١١ی تریش لەسەر ترانسجێندەریی و شوناسیی جێندەرییە.[١٧٥] لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩دا، جووڵەی ڕاگرتنی تاوانی ڕق ماتیو شێفەرد و جەیمز بیارد جونییەر دامەزرا، کە «[...] ھێز بە لقی دادوەری دەدات بە لێکۆڵینەوە و بەلەدادگادانی تاوانە ڕقە توندڕەوییەکان کە تێیدا کەسە جیاکە قوربانییەکەی ھەڵبژاردووە لەبەر زایەند و ڕەنگ و ئایین و نەتەوە و جێندەر و خواستی ڕەگەزیی و، شووناسیی جێندەریی یاخود کەمتوانیی بینراو.» ئەمە کرایە ناو قانوونەوە و وای لە تاوانە ڕقییەکان کردووە کە تاوانێکی فیدڕاڵی بێت لە ویلایەتە یەکگرتووەکان.[١٧٦]

یەکێتیی ئەورووپا

دەستکاری

لە یەکێتیی ئەورووپادا، جیاکاری لە ھەر جۆرێک لەسەر بنەمای خواستی ڕەگەزی یان شووناسی جێندەریی نایاسایییە لەژێر بەیاننامەی مافی یەکێتی ئەورووپی سەرەکی.[١٧٧]

ئێراق

دەستکاری

لەکاتێکدا کە ئێراق لەژێر دەستی بەریتانیادا بوو، ھاوڕەگەزخوازی تێیدا قەدەغە کرابوو. لەدوای ئەوە، کاتێک کە ئێراق کەوتە ژێر دەستی حکوومەتی بەعسەوە، ھاوڕەگەزخوازی لەخۆیدا قەدەغە نەکرابوو. لەژێر یاساکانی ١٩٦٩دا، کاتێک کۆدی تاوانەکان دەرچوو، تەنھا لەکاتێکدا نایاسایی کردبوو ئەگەر دەستدرێژی، تۆلازی، بۆ فیلمی سێکسیی، لەشفرۆشیی، نەتوانین بۆ ڕێگەپێدان بەھۆی تەمەن و نەخۆشی دەروونی بووایە.[١٧٨] ھیچ یاسایەک دژی جیاکاری دانەندرابوو، تاکو ئێستاش دانەندراوە.

چالاکی ڕامیاری

دەستکاری

لە ١٩٦٠ەکانەوە، زۆرێک لە خەڵکانی ئێڵ جی بی تی لە ڕۆژاوا، بە تایبەتی ئەوانەی لە شارە گەورەکان نیشتەجێ بوون، چاندێکی ھاوڕەگەزخوازییان دامەزراندووە. چاندی ھاوڕەگەزخوازی بە جووڵەی شانازی گەی ناسراوە لای زۆرێک لە خەڵکی، کە ساڵانە لەناو شارەکاندا ڕوودەدات. زۆرینەی ئەندامانی ئەم چاندە، بە ھاوڕەگەزخواز و پشتگیرەکانیشیانەوە، بەشداری لە شانازی گەی دەکەن بە لەبەرکردنی پۆشاک و بەرزکردنەوەی ئاڵای پەلکەزێڕینە، کە نیشانەیەکی ھاوڕەگەزخوازانە. سەرۆک وەزیری کەنەدا، جەستن ترودۆ، چەندین جار بەشداری کردووە لە شانازی گەی و پشتگیری خۆی بۆ ھاوڕەگەزخوازەکان دەربڕیوە.[١٧٩][١٨٠] ھەرچۆنێک بێت، ھەموو ھاوڕەگەزخوازەکان بەشداری ناکەن لە شانازی گەی. زۆرێک لە پیاوە گەی و ژنە لێزبیانەکان پشتگوێی دەخەن.

لەگەڵ بەربڵاوبوونەوەی ئەیدز لە ١٩٨٠دا، زۆرێک لە کۆمەڵەکان و خەڵکانی تری ئێڵ جی بی تی ھەستان بە ڕێکخستن و بەرزکردنەوەی ھەڵمەت بۆ پەروەردەکردنی خەڵکی لەسەر ئەیدز و چۆنێتی خۆلادان لەو نەخۆشییە و بەرزکردنەوەی ئاگاداری لەسەر بەکارھێنانی پاراستن لەکاتی سێکسدا. ھەروەھا ئەوان بەدواداچوونیان دەکرد لەسەر دیاردەکە و دەستی یارمەتییان درێژ دەکرد بۆ تووشبووەکان بەو نەخۆشییە و داوایان لە حکوومەت کرد کە گرنگی زیاتر بدات بەم دیاردەیە.

 
 
سەرۆک وەزیرانی کەنەدا، جەستن ترودۆ، لە کاتی بەشداریکردن لە نمایشی شانازی لە تۆرۆنتۆ، کەنەدا.

ئەو زیانانەی کە ئەو کاتە ئەیدز نایبۆوە و ڕێژەی کوشتنی زۆر کردبوو، وادیاربوو بووە ھۆی خاوکردنەوەی جووڵە ھاوڕەگەزخوازییەکان و لایەنەکانی تری ژیان، چونکە تیشک خرابووە سەر چارەسەرکردن و نەھێشتنی دیاردەکە. ھەرچۆنێک بێت، کۆمەڵەی پەلکەزێڕینە لەو کاتەدا لە لایەنی سیاسییەوە چالاکبوونەوە و تەحەدای کۆمەڵگەی جیاڕەگەزخوازانیان کرد کە بە ھەمان شێوەی ئەوان ھەستن لەسەر دیاردەکە و ئەو کارەساتەی ئەیدز نابوویەوە. بەھۆی ئەم جووڵانەوە، زۆرێک لە فیلمەکان ھەستان بە بەرچاوخستنی کێشەکە، لەو فیلمانە: بەستنێکی زوو (١٩٨٥)، دۆستی درێژخایەن (١٩٩٠)، فێڵەدێڵفیا (١٩٩٣)، و ھتد…

لە ڕامیارییدا، چەند ڕەگەزخوازێکی زۆر ھەن کە لە سیاسەتدا کار دەکەن، تەنانەت لەو وڵاتانەشی کە یاسایان دژی ھاوڕەگەزخوازی ھەبوو ئەمە بینراوە. لەم کەسایەتییانە گویدۆ ڤێسترڤل، پیتەر ماندلسن و پێر-کریستییان فاس، کە وەزیری کاروباری ئابووری نەرویج بوو.

جووڵەکانی ئێڵ جی بی تی لەلایەن چەند کەسایەتی و ڕێکخراوەوە تووشی ڕووبەڕووبوونەوە دەبن و کەسانێک ھەن کە دژی ھاوڕەگەزخوازی دەوەستنەوە، زۆرجار لەبەر ھۆکاری ئایینی. ھەندێک لە خەڵکی پێیان وایە کە ھەموو پەیوەندییەکی سێکسیی جگە لە لەگەڵ ھاوسەری جیاڕەگەز دژی نەریتیی خێزانییە[١٨١] و پێیان وایە کە مناڵەکان دەبێت لە ماڵێکدا بن کە دایک و باوکێک بەڕێوەی بەرێ.[١٨٢][١٨٣] ھەندێک لەو کەسانەی کە دژی مافەکانی ھاوڕەگەزخوازانن پێیان وایە کە ئەم مافانە کێشەی تێکەڵبوون دروست دەکەن لە ڕووی ئازادی تاکەکەسی،[١٨٤][١٨٥][١٨٦][١٨٧][١٨٨] ئازادی ئایینی،[١٨٩][١٩٠] توانای بەڕێوەبردنی کڵێساکان،[١٩١] ڕێکخراوە خێرخوازییەکان،[١٩٢][١٩٣] و ڕێکخراوی ئایینی تر. بەھەرحاڵ، ئەو کڵێسا و ڕێکخراوانەی کە دژی یاساکانی حکوومەت دەوەستن و جیاکاری دەکەن لەنێوان ھاوڕەگەزخوازان و بەدڕەفتاری دەکەن بەرامبەرییان، ھەڕەشەی باج لێسەندنیان لێ دەکرێت لەلایەن حکوومەتەوە.[١٩٤][١٩٥][١٩٦][١٩٧] لە ئێستادا کڵێساکان پارەی پێداویستییەکانیان (وەک ئاو، کارەبا، ھتد…) نادەن و لەسەر حکوومەتە.

کۆمەڵگە و کۆمەڵناسی

دەستکاری

بیر و ڕای گشتی

دەستکاری
 
بەدواداچوونێک کە لە ٢٠١٣ کرا پرسیاری لە کۆمەڵگە کرد کە «ئایا دەبێت ھاوڕەگەزخوازی لە کۆمەڵگەدا پەسەند بکرێت؟» ڕێژەی ئەو کەسانی کە وتوویانە پەسەند یان بەڵێ بە پێی ناوچە:
██ ٨١٪‏ – ٩٠٪‏ ██ ٧١٪‏ – ٨٠٪‏ ██ ٦١٪‏ – ٧٠٪‏ ██ ٥١٪‏ – ٦٠٪‏ ██ ٤١٪‏ – ٥٠٪‏
██ ٣١٪‏ – ٤٠٪‏ ██ ٢١٪‏ – ٣٠٪‏ ██ ١١٪‏ – ٢٠٪‏ ██ ١٪‏ – ١٠٪‏ ██ داتا نییە
ئەم سندووقە:

پەسەند نەکردنی ئەو کەسانەی کە جیاڕەگەزخواز نین، وەک ھاوڕەگەزخوازان، لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە زیاتر لە وڵاتەکانی ئاسیا و ئەفریقا دەبیندرێت، بە تایبەتی وڵاتە دواکەوتووەکان، و بە شێوەیەکی بەرچاو لە ئەورووپا و ئوسترالیا و ئەمریکاکان پەسەند دەکرێن. کۆمەڵگەکانی ڕۆژاوا بە گشتی زۆر باشن لە ڕووی پەسەندکردنیانەوە و مافی خۆشیان ھەیە، بە تایبەتی لە کۆتا دەیەکانی ڕابردوودا گرنگی بە مافەکانیان دراوە و کۆمەڵگە فێرکراوە لەسەر دیاردەکە. لە ٢٠١٧دا، پرۆفیسۆر ئەیمی ئەدامچیک ڕوونی کردەوە کە ئەم جیاوازییە جیھانییانە لە پەسەندکردنی ھاوڕەگەزخوازان دەگەڕێتەوە بۆ سەر سێ فاکتەر کە پێکھاتوون لە: بەھێزی دیموکراسی، پێگەیشتوویی ئابووری، و ئەو ئایینانەی کە لەو شوێنانە بەربڵاون.[١٩٨]

پەیوەندییەکان

دەستکاری

لە ٢٠٠٦دا، کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکی، کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی، لەگەڵ کۆمەڵەی نەتەوەیی کارمەندانی کۆمەڵایەتی، لە دادگای باڵا لە ویلایەتی کالیفۆرنیا کورتەیەکیان پێشکەش کرد: «خەڵکانی گەی و لێزبیان پەیوەندی پابەندبوو و درێژخایەن دروست دەکەن کە یەکسانن بە پەیوەندییە جیاڕەگەزخوازەکان. ھاوسەرگیری کە لە ھاوڕەگەزخوازان دابڕاوە سوودی کۆمەڵایەتی، دەروونی، و تەندروستی دەھێنێت. بە ڕەتکردنەوەی مافی ھاوسەرگیری بۆ ھاوڕەگەزخوازان، ویلایەتەکە پشتی ئەو ستیگمایانە دەگرێت و ڕێیان پێ دەدات کە بەردەوام بێت کە [بە ھۆکاری مێژوویی] دراونەتە پاڵ ھاوڕەگەزخوازی. ھاوڕەگەزخوازی تووشی ستیگما کراوە و ئەم ستیگمایەش ئەنجامی نەرێنیی دەبێت. بەربەستنی ھاوسەرگیری ھاوڕەگەزخوازان لەلایەن ویلایەتی کالیفۆرنیاوە، شکانەوەیەکی ئەم ستیگمایەیە.» ئەوان ھەروەھا ئاماژەیان بەوە دا کە «ھیچ بنەمایەکی زانستیی نییە بۆ جیاکردنەوە لە نێوان کەپڵە جیاڕەگەزخواز و ھاوڕەگەزخوازەکان لە بارەی مافی یاسایی، سوودەکان، و [ئەو کێشانەی] کە لە ڕووی ھاوسەرگیری شارستانییەوە دروست دەبن.»[٢] ھاوسەرگیری ھاوڕەگەز لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠٠٨دا یاسایی کرا کاتێک ویلایەتی کالیفۆرنیا بڕوانامەی ھاوسەرگیری بۆ ھاوڕەگەزخوازان دەرکرد و بەسەر بەربەستەکەدا چۆوە کە دژی یاساکانی ویلایەتەکە بوو.[١٩٩]

ئایین

دەستکاری

ھەرچەندە پەیوەندی نێوان ھاوڕەگەزخوازی و ئایین دەتوانێت بگۆڕێت لە ناوچەیەکەوە و بۆ ناوچەیەکی تر و بەپێی تێپەڕبوونی کات، ئەو ئایینانەی کە لە ئێستادا بەربڵاوترینن لە جیھاندا، کە ئایینە ئیبراھیمییەکانن، ھاوڕەگەزخوازی و شێوەکانی تری پەیوەندیداری بە نەرێنیی پیشانی کۆمەڵگە دەدەن. ئەم دژ وەستانە دەتوانێت لە مەودایەکی فراوان لە بە کەم سەیرکردنی کردارەکە، تا تەواو بەربەستکردنی و دژ وەستانی لە ھەبوون لە کۆمەڵگەدا درێژ ببێتەوە. ھەندێک لە ئایینەکان وا بانگەشە دەکەن کە ڕووتێکردنی ھاوڕەگەز لە خۆیدا تاوانە،[٢٠٠] ھەندێکی تر دەڵێن تەنھا کردارە ھاوڕەگەزییەکان تاوانە،[٢٠١] و ھەندێکی تریان بە تەواوی ھاوڕەگەزخوازییان پەسەند کردووە،[٢٠٢] لەکاتێکدا ھەندێکی تریش ھەن بە ڕێژەیەکی زۆر کەم کە ھانی ھاوڕەگەزخوازان دەدەن.[٢٠٣] ھەندێک لە خەڵکی پێیان وایە و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ھەستی ھاوڕەگەز دەتوانرێت نەھێڵرێت بە باوەڕ بە ئایین. ھەندێک خەڵک کرداری ھاوڕەگەزخوازییان لەلا پیرۆزە و میتۆلۆجی خۆشەویستی ھاوڕەگەز دەتوانرێت لە بەشەکانی جیھاندا بدۆزرێتەوە.[٢٠٤]

ھاوڕەگەزخوازیی ئاژەڵانی تر

دەستکاری
 
دوو قازی کێوی نێرینە
دوو شێری نێر لە کاتی سێکسکردندا

خووڕەوشتی ھاوڕەگەزخوازی و دووڕەگەزخوازی بە شێوەیەکی بەربڵاو لە نێوان ئاژەڵەکاندا دەبیندرێن. ئەم خووڕەوشتانە لە چالاکی سێکسییەوە درێژ دەبێتەوە بۆ باوانێتیکردن و بوون بە کەپڵ. بەدواداچوونێکی ١٩٩٩ی بڕووس بەیجمێڵ پیشانی دەدات کە کردەوە و خووڕەوشتی ھاوڕەگەزخوازی و پەیوەندیدار پێوەی لە سەروو ٥٠٠ جۆر لە ئاژەڵانی تردا تۆمار کراوە، ھەر لە پریماتەکانەوە تا کرمەکان.[١٥][٢٠٥] پەیوەندی سێکسی نێوان ئاژەڵەکان بە شێوەی زۆر جیاواز دەردەکەوێت و دەنوێنرێت. ھەرچەندە چەند بیردۆزەیەک ھەیە، بەڵام لە ڕووی زانستییەوە ھێشتا نازانرێت ھۆکاری جیاوازی ئەم دەربڕینانە چییە لەم جۆرە پەیوەندییانەدا، و لەبەر ئەوەشی ھەموو جۆرێک لە ئاژەڵەکان بەدواداچوونیان لەسەر نەکراوە،[٢٠٦] بیردۆزەیەک یان وەڵامێکی جێگیر ئەستەمە دەستکەوتنی. وەک بەیجمێڵ دەڵێت: «شانشینی ئاژەڵان [ئەم کردەوەیە] ئەنجام دەدەن بە جیاوازییەکی سێکسیی زۆریشەوە، لەوان ھاوڕەگەزخوازی، دووڕەگەزخوازی، و سێکسی بێ زاووزێ» وا دیارە لەلای ئاژەڵەکانی تر پەسەندکردنی زۆر زیاترە لە چاو مرۆڤەکاندا.[٢٠٧]

لە یەکێک لە جۆرەکانی ئاژەڵان، کە پێکھاتووە لە پەزەکان، یان مەڕە ماڵی کراوەکان، ڕووتێکردنی ھاوڕەگەزخوازی بە شێوەیەکی زۆر دەبیندرێت.[٢٠٨][٢٠٩] نزیکەی ١٠٪‏ مەڕە نێرینەکان ڕەتی دەکەنەوە کە لەگەڵ مێینەکاندا کردەوەی سێکسیی ئەنجام بدەن، لەکاتێکدا وەڵامی خێرایان دەبێت بۆ ئەنجامدانیی لەگەڵ نێرێکی تردا.[٢٠٩] ھاوڕەگەزخوازی نێوان ئاژەڵەکان ئەوەمان پیشان دەدەن کە ھاوڕەگەزخوازی لە ڕاستیدا نەخۆشی نییە و لە ناو سروشتدا بەردەوام ڕوودەدات، و لە ھەمان کاتدا قسەی زۆرینەی کەسایەتییە ئایینییەکان، بە تایبەتی ئەوانەی نێو کۆمەڵگەی ئیسلامی، پووچەڵ دەکاتەوە لەوەی کە دەڵێن ھاوڕەگەزخوازی لە ئاژەڵدا ڕوو نادات.

تێبینییەکان

دەستکاری


سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح «Sexual orientation, homosexuality and bisexuality». American Psychological Association. لە ڕەسەنەکە لە 8 August 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە August 10, 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  2. ^ ئ ا ب پ ت ج چ «Case No. S147999 in the Supreme Court of the State of California, In re Marriage Cases Judicial Council Coordination Proceeding No. 4365(...) – APA California Amicus Brief — As Filed» (PDF). p. 30. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  3. ^ ئ ا ب پ ت ج Frankowski BL (حوزەیرانی ٢٠٠٤). «Sexual orientation and adolescents». Pediatrics. ١١٣ (٦): ١٨٢٧–٣٢. doi:10.1542/peds.113.6.1827. PMID 15173519. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  4. ^ ئ ا ب پ ت ج Marriages, Families, and Relationships: Making Choices in a Diverse Society. Cengage Learning. 2014. p. 82. ISBN 1-305-17689-8. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە February 11, 2016 ھێنراوە. The reason some individuals develop a gay sexual identity has not been definitively established  – nor do we yet understand the development of heterosexuality. The American Psychological Association (APA) takes the position that a variety of factors impact a person's sexuality. The most recent literature from the APA says that sexual orientation is not a choice that can be changed at will, and that sexual orientation is most likely the result of a complex interaction of environmental, cognitive and biological factors...is shaped at an early age...[and evidence suggests] biological, including genetic or inborn hormonal factors, play a significant role in a person's sexuality (American Psychological Association 2010). {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  5. ^ ئ ا گەیڵ ویسگارز ستوارت (2014). Principles and Practice of Psychiatric Nursing. Elsevier Health Sciences. p. 502. ISBN 0-323-29412-X. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە February 11, 2016 ھێنراوە. No conclusive evidence supports any one specific cause of homosexuality; however, most researchers agree that biological and social factors influence the development of sexual orientation. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  6. ^ Gloria Kersey-Matusiak (2012). Delivering Culturally Competent Nursing Care. Springer Publishing Company. p. 169. ISBN 0-8261-9381-1. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە February 10, 2016 ھێنراوە. Most health and mental health organizations do not view sexual orientation as a 'choice.' {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  7. ^ ئ ا ب پ ت «Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality». The Royal College of Psychiatrists. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 13 June 2013 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  8. ^ «Genetic and Environmental Effects on Same-sex Sexual Behavior: A Population Study of Twins in Sweden». Archives of Sexual Behavior. 39 (1): 75–80. 2008. doi:10.1007/s10508-008-9386-1. PMID 18536986.
  9. ^ «"Therapies" to change sexual orientation lack medical justification and threaten health». Pan American Health Organization. لە ڕەسەنەکە لە 23 May 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە 26 May 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. archived here.
  10. ^ ئ ا ب پ ت ج American Psychological Association: Resolution on Appropriate Affirmative Responses to Sexual Orientation Distress and Change Efforts ١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  11. ^ ئ ا ب پ Simon LeVay (1996). Queer Science: The Use and Abuse of Research into Homosexuality ١٧ی ئازاری ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. Cambridge: The MIT Press ISBN 0-262-12199-9
  12. ^ «Same-sex Behavior Seen In Nearly All Animals, Review Finds». ScienceDaily. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  13. ^ 1,500 animal species practice homosexuality. The Medical News, 23 October 2006 10 February 2011 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
  14. ^ Sommer, Volker & Paul L. Vasey (2006), Homosexual Behaviour in Animals, An Evolutionary Perspective. Cambridge University Press, Cambridge. ISBN 0-521-86446-1
  15. ^ ئ ا (Bagemihl 1999)
  16. ^ *Census statistics show quarter of California same-sex couples raising kids ٩ی ئابی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  17. ^ Sexual Orientation 26 July 2011 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.. American Psychiatric Association.
  18. ^ ئ ا ب homosexuals in the Kurdish Region, NRT Media
  19. ^ Room، Adrian (1986). A Dictionary of True Etymologies. p. 84. ISBN 978-0-7102-0340-3.
  20. ^ Statt، David A. (2004). A Student's Dictionary of Psychology. Psychology Press. p. 93. ISBN 978-1-84169-342-2.
  21. ^ ئ ا «Karl-Maria Kertbeny: The Coinage and Dissemination of the Term»، glbtq.com، لە ڕەسەنەکە لە 27 September 2012 ئەرشیڤ کراوە، لە 12 June 2012 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  22. ^ «Homosexual Studies and Politics in the 19th Century: Karl Maria Kertbeny». Journal of Homosexuality. 19: 1. 1990. doi:10.1300/j082v19n01_02.
  23. ^ Krafft-Ebing, Richard von (1840–1902) 9 April 2012 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.. glbtq.com.
  24. ^ «Psychopathia Sexualis»، Kino.com، لە ڕەسەنەکە لە 4 October 2007 ئەرشیڤ کراوە، لە 7 September 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  25. ^ ئ ا Media Reference Guide ٢٣ی ئابی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. (citing AP, NY Times, Washington Post style guides), GLAAD. Retrieved 10 May 2007.
  26. ^ «gay». Oxford Dictionaries. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 7 August 2015 ھێنراوە. (Of a person, especially a man) homosexual. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٧ی ئابی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  27. ^ Marguerite Johnson, Terry Ryan: Sexuality in Greek and Roman society and literature: a sourcebook p.4
  28. ^ «Lesbian | Define Lesbian at Dictionary.com». Dictionary.reference.com. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  29. ^ «UNAIDS: Men who have sex with men» (PDF). UNAIDS. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 20 March 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە 4 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  30. ^ Younger، John G. (2005). Sex in the ancient world from A to Z (1st published. ed.). London [u.a.]: Routledge. p. 38. ISBN 0-415-24252-5.
  31. ^ The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin. 2000. ISBN 0-618-70172-9.
  32. ^ Spears، Richard A. (2007). «Fag». Dictionary of American Slang and Colloquial Expressions. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی شوباتی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 4 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  33. ^ (Dalzell 2008, p. 1104)
  34. ^ «Dictionary of Sexual Terms». Sex-lexis.com. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٤ ئەرشیڤ کراوە. لە 4 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  35. ^ Taylor، Marvin J. «Queer Things from Old Closets: Libraries Gay and Lesbian Studies – Queer Theory» (PDF). Association of College and Research Libraries. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە 4 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  36. ^ eds، Marc Wolinsky ... (1993). Gays and the military: Joseph Steffan versus the United States ([Online-Ausg.]. ed.). Princeton, NJ: Princeton University Press. pp. 40–48. ISBN 0-691-03307-2. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  37. ^ «ھاوڕەگەزباز». لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  38. ^ Adolescence and puberty By John Bancroft, June Machover Reinisch, p.162
  39. ^ "... sow illegitimate and bastard seed in courtesans, or sterile seed in males in defiance of nature." Plato in THE LAWS (Book VIII p.841 edition of Stephanus) or p.340, edition of Penguin Books, 1972.
  40. ^ Roman Homosexuality By Craig Arthur Williams, p.60
  41. ^ (Foucault 1986)
  42. ^ Hubbard Thomas K (22 September 2003). «Review of David M. Halperin, How to Do the History of Homosexuality.». Bryn Mawr Classical Review. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  43. ^ Murray، Stephen (ed.) (1998). Boy Wives and Female Husbands: Studies of African Homosexualities. New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-23829-0. {{cite book}}: |first= has generic name (یارمەتی)
  44. ^ «Sexual Inversion among the Azande». American Anthropologist. 72 (6): 1428–1434. 1970. doi:10.1525/aa.1970.72.6.02a00170.
  45. ^ Pablo، Ben (2004)، «Latin America: Colonial»، glbtq.com، لە ڕەسەنەکە لە 11 December 2007 ئەرشیڤ کراوە، لە 1 August 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  46. ^ Murray، Stephen (2004). «Mexico». لە Claude J. Summers (ed.). glbtq: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture. glbtq, Inc. لە ڕەسەنەکە لە 2 November 2007 ئەرشیڤ کراوە. لە 1 August 2007 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  47. ^ Mártir de Anglería, Pedro. (1530). Décadas del Mundo Nuevo ٢٩ی ئایاری ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. Quoted by Coello de la Rosa, Alexandre. "Good Indians", "Bad Indians", "What Christians?": The Dark Side of the New World in Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés (1478–1557), Delaware Review of Latin American Studies, Vol. 3, No. 2, 2002.
  48. ^ «Haw. Atty. Gen. Op. No. 13-1» (PDF). October 14, 2013. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 2013-11-12 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  49. ^ Kang, Wenqing. Obsession: male same-sex relations in China, 1900–1950, Hong Kong University Press. Page 2
  50. ^ Hinsch, Bret. (1990). Passions of the Cut Sleeve. University of California Press. p. 77-78.
  51. ^ Plato, Phaedrus in the Symposium
  52. ^ Plato, Laws, 636D & 835E
  53. ^ (Boswell 1980)
  54. ^ Douglas Harper (2001). «Lesbian». Online Etymology Dictionary. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 7 February 2009 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  55. ^ Douglas Harper (2001). «Sapphic». Online Etymology Dictionary. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تەممووزی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 7 February 2009 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  56. ^ Denys Page, Sappho and Alcaeus, Oxford UP, 1959, pp. 142–146.
  57. ^ (Campbell 1982, p. xi–xii)
  58. ^ Rocke, Michael, (1996), Forbidden Friendships: Homosexuality and male Culture in Renaissance Florence, ISBN 0-19-512292-5
  59. ^ Ruggiero, Guido, (1985), The Boundaries of Eros, ISBN 0-19-503465-1
  60. ^ Kurtz، Lester R. (1999). Encyclopedia of violence, peace, & conflict. Academic Press. p. 140. ISBN 0-12-227010-X. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  61. ^ Gladfelder, Hal (May 2006) In Search of Lost Texts: Thomas Cannon's 'Ancient and Modern Pederasty Investigated and Exemplified", Institute of Historical Research
  62. ^ Journal of Homosexuality (ISSN 0091-8369) Volume: 3 Issue: 4, Volume: 4 Issue: 1
  63. ^ Ellis، Havelock (1975)، Sexual Inversion، Arno Press، ISBN 0-405-07363-1 (reprint)
  64. ^ Nahavandi and Bomati, illustration opposite p.162
  65. ^ El-Rouayheb، Khaled (2005). Before Homosexuality in the Arab-Islamic World, 1500–1800. The University of Chicago Press. p. 2. ISBN 0-226-72988-5.
  66. ^ «The five most improved places for gay tolerance». The Independent. London. 17 September 2008. لە ڕەسەنەکە لە ١١ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 29 May 2009 ھێنراوە. Israel is the only Middle-Eastern country to support gay rights legislation, and the country attracts gay people from Palestine and Lebanon. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  67. ^ James Kirchick. «Was Arafat Gay?». Out. {{cite news}}: ماڕکئەپی لار یان تۆخ ڕێگەی پێ نادرێ لە: |publisher= (یارمەتی)
  68. ^ Grant، Anthony (2 July 2010). «Gay Tel Aviv». The New York Times. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  69. ^ Steven Eke (28 July 2005). «Iran 'must stop youth executions'». BBC News. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  70. ^ «7 countries still put people to death for same-sex acts». ILGA. لە ڕەسەنەکە لە 29 October 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  71. ^ Fathi، Nazila (30 September 2007). «Despite Denials, Gays Insist They Exist, if Quietly, in Iran». New York Times. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 1 October 2007 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  72. ^ ئ ا Homosexuality Fears Over Gender Equality in Iraqi Kurdistan ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  73. ^ Gay Rights Or Wrongs: A Christian's Guide to Homosexual Issues and Ministry, by Mike Mazzalonga, 1996, p.11
  74. ^ The Nature Of Homosexuality, Erik Holland, page 334, 2004
  75. ^ Pritchard, p. 181.
  76. ^ بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Homosexuality»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧.
  77. ^ Dynes، Wayne (1992). «Introduction». Homosexuality in the Ancient World. Garland Publishing. pp. vii–xv. ISBN 978-0-8153-0546-0. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  78. ^ Held، George F. (183). Wayne R. Dynes & Stephen Donaldson (ed.). Parallels between The Gilgamesh Epic and Plato's Symposium. pp. 199–207.
  79. ^ Kilmer، Anne Draffkorn (1992). Wayne R. Dynes and Stephen Donaldson (ed.). A Note on an Overlooked Word-Play in the Akkadian Gilgamesh. Garland Publishing, Inc. p. 264.
  80. ^ Thorbjørnsrud، Berit (1992). What Can the Gilgamesh Myth Tell Us about Religion and the View of Humanity in Mesopotamia?. Garland Publishing, Inc. p. 452.
  81. ^ Ackerman، Susan (2005). When Heroes Love. Columbia University Press. pp. xii. ISBN 0-231-13260-3.
  82. ^ «Why women are leaving men for other women». CNN. 23 April 2009. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 19 May 2009 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  83. ^ «Resolution on Sexual Orientation and Marriage – Research Summary» (PDF). American Psychological Association. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 3 June 2013 ئەرشیڤ کراوە. لە 4 October 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  84. ^ «Relationship Satisfaction and Commitment». Eurekalert.org. 22 January 2008. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئایاری ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  85. ^ Duffy، S.M/ (1985). «Satisfaction and commitment in homosexual and heterosexual relationships». Journal of Homosexuality. 12 (2): 1–23. doi:10.1300/J082v12n02_01. PMID 3835198. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 29 July 2009 ھێنراوە. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  86. ^ Charlotte، Baccman (1999). «Expectations of romantic relationships: A comparison between homosexual and heterosexual men with regard to Baxter's criteria». Social Behavior and Personality. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 4 October 2012 ھێنراوە. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  87. ^ موودی جۆناس (٣٠ی کانوونی دووەم، ٢٠٠٩). «ئایسلەنداو و پی ئێمە ھاوڕەگەزخوازەکەی». TIME. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی تشرینی دووەم، ٢٠١٣ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  88. ^ «Coming Out: A Journey». Utahpridecenter.org. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی ئابی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 22 July 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  89. ^ In a joint statement with other major American medical organizations, the APA says that "different people realize at different points in their lives that they are heterosexual, gay, lesbian, or bisexual". «Just the Facts About Sexual Orientation & Youth: A Primer for Principals, Educators and School Personnel». American Academy of Pediatrics, American Counseling Association, American Association of School Administrators, American Federation of Teachers, American Psychological Association, American School Health Association, The Interfaith Alliance, National Association of School Psychologists, National Association of Social Workers, National Education Association. 1999. لە ڕەسەنەکە لە 7 August 2007 ئەرشیڤ کراوە. لە 28 August 2007 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  90. ^ «The Coming Out Continuum»، Human Rights Campaign، لە ڕەسەنەکە لە 2 November 2007 ئەرشیڤ کراوە، لە 4 May 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی) ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  91. ^ «زانستی مۆدێرن دەڵێت کە ھاوڕەگەزخوای ھەڵبژاردن نییە». لە ڕەسەنەکە لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  92. ^ http://truth-out.org/archive/component/k2/item/85575:american-psychology-declares-homosexuality-cant-be-cured[بەستەری مردوو]
  93. ^ Rosario, M. , Schrimshaw, E. , Hunter, J. , & Braun, L. (February 2006). Sexual identity development among lesbian, gay, and bisexual youths: Consistency and change over time. Journal of Sex Research, 43(1), 46–58. Retrieved 4 April 2009, from PsycINFO database.
  94. ^ Neumann، Caryn E (2004)، «Outing»، glbtq.com، لە ڕەسەنەکە لە 9 June 2007 ئەرشیڤ کراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٩ی حوزەیرانی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  95. ^ Maggio، Rosalie (1991)، The Dictionary of Bias-Free Usage: A Guide to Nondiscriminatory Language، Oryx Press، p. 208، ISBN 0-89774-653-8
  96. ^ Shere Hite, The Hite Report: A Nationwide Study of Female Sexuality (N.Y. : Seven Stories Press, 2004 ed. pbk. [1st printing?] © 1976, 1981, 2004), pp. 325–328 & 330 (ISBN 1-58322-569-2).
  97. ^ «Locke Concedes In Mayor's Race – Politics News Story – KPRC Houston». لە ڕەسەنەکە لە 16 December 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 13 December 2009 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  98. ^ ئ ا ب پ «Demographics of the Gay and Lesbian Population in the United States: Evidence from Available Systematic Data Sources». Demography. ٣٧ (٢): ١٣٩–١٥٤. 2000. doi:10.2307/2648117. PMID 10836173.
  99. ^ «Apple's CEO Tim Cook Is First Fortune 500 to Come Out as Gay». www.nbcnews.com. NBC News. 31 October 2014. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 6 November 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  100. ^ Sexual Behavior in the Human Male, p. 656
  101. ^ Harford، Tim (1 October 2010). «More or Less examines Office for National Statistics figures on gay, lesbian and bisexual people». BBC. لە ڕەسەنەکە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  102. ^ David Leonhardt (28 July 2000). «John Tukey, 85, Statistician; Coined the Word 'Software'». The New York Times. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  103. ^ «Biography 15.1, John W. Tukey (1915–2000)». لە ڕەسەنەکە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 19 May 2009 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٧ی شوباتی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. John Tukey criticizes sample procedure
  104. ^ «Book Review by Martin Duberman, The Nation, November 3, 1997». لە ڕەسەنەکە لە 11 January 2009 ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. Martin Duberman on Gebhart's "cleaning" of data
  105. ^ Billy JO، Tanfer K، Grady WR، Klepinger DH (1993). «The sexual behavior of men in the United States». Family Planning Perspectives. 25 (2): 52–60. doi:10.2307/2136206. JSTOR 2136206. PMID 8491287. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی)
  106. ^ «Prevalence and Social Distribution of Men Who Have Sex with Men: United States and Its Urban Centers». The Journal of Sex Research. 32 (3): ٢٤٥–٥٤. 1995. doi:10.1080/00224499509551795. JSTOR 3812794. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی)
  107. ^ Johnson AM، Wadsworth J، Wellings K، Bradshaw S، Field J (December 1992). «Sexual lifestyles and HIV risk». Nature. 360 (6403): 410–2. doi:10.1038/360410a0. PMID 1448163. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی)
  108. ^ Laumann, E. O. , Gagnon, J. H. , Michael, R. T. , & Michaels, S. (1994). The social organization of sexuality: Sexual practices in the United States. Chicago: University of Chicago Press.[پەڕە پێویستە]
  109. ^ Wellings, K. , Field, J. , Johnson, A. , & Wadsworth, J. (1994). Sexual behavior in Britain: The national survey of sexual attitudes and lifestyles. London, UK: Penguin Books.[پەڕە پێویستە]
  110. ^ Investigators ACSF (1992). «AIDS and sexual behaviour in France». Nature. 360 (6403): 407–409. doi:10.1038/360407a0. PMID 1448162. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی)
  111. ^ Bogaert AF (September 2004). «The prevalence of male homosexuality: the effect of fraternal birth order and variations in family size». Journal of Theoretical Biology. 230 (1): 33–7. doi:10.1016/j.jtbi.2004.04.035. PMID 15275997. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی) Bogaert argues that: "The prevalence of male homosexuality is debated. One widely reported early estimate was 10% (e.g. , Marmor, 1980; Voeller, 1990). Some recent data provided support for this estimate (Bagley and Tremblay, 1998), but most recent large national samples suggest that the prevalence of male homosexuality in modern western societies, including the United States, is lower than this early estimate (e.g. , 1–2% in Billy et al. , 1993; 2–3% in Laumann et al. , 1994; 6% in Sell et al. , 1995; 1–3% in Wellings et al. , 1994). It is of note, however, that homosexuality is defined in different ways in these studies. For example, some use same-sex behavior and not same-sex attraction as the operational definition of homosexuality (e.g. , Billy et al. , 1993); many sex researchers (e.g. , Bailey et al. , 2000; Bogaert, 2003; Money, 1988; Zucker and Bradley, 1995) now emphasize attraction over overt behavior in conceptualizing sexual orientation." (p. 33) Also: "...the prevalence of male homosexuality (in particular, same-sex attraction) varies over time and across societies (and hence is a "moving target") in part because of two effects: (1) variations in fertility rate or family size; and (2) the fraternal birth order effect. Thus, even if accurately measured in one country at one time, the rate of male homosexuality is subject to change and is not generalizable over time or across societies." (p. 33)
  112. ^ Fay RE، Turner CF، Klassen AD، Gagnon JH (January 1989). «Prevalence and patterns of same-gender sexual contact among men». Science. 243 (4889): 338–48. doi:10.1126/science.2911744. PMID 2911744. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی)
  113. ^ Sell RL، Wells JA، Wypij D (June 1995). «The prevalence of homosexual behavior and attraction in the United States, the United Kingdom and France: results of national population-based samples». Archives of Sexual Behavior. 24 (3): 235–48. doi:10.1007/BF01541598. PMID 7611844. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی)
  114. ^ ئ ا «Contemporary Perspectives on Lesbian, Gay, and Bisexual Identities». Nebraska Symposium on Motivation. 54. 2009. doi:10.1007/978-0-387-09556-1. ISBN 978-0-387-09555-4. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)
  115. ^ McConaghy et al. , 2006
  116. ^ «Sexual Behavior Levels Compared in Studies In Britain and France». nytimes.com. 8 December 1992. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  117. ^ Gary Gates (April 2011). «How Many People are Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender?». The Williams Institute. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە May 12, 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: ماڕکئەپی لار یان تۆخ ڕێگەی پێ نادرێ لە: |publisher= (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢١ی تەممووزی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  118. ^ Gary Gates (April 2011). «How many people are lesbian, gay, bisexual, and transgender?» (PDF). The Williams Institute. p. ١. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: ماڕکئەپی لار یان تۆخ ڕێگەی پێ نادرێ لە: |publisher= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  119. ^ «Gay and Lesbian Families in the United States: Same-Sex Unmarried Partner Households» (PDF). 22 August 2001. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 26 January 2011 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  120. ^ "Sexual Orientation and Health Among U.S. Adults: National Health Interview Survey, 2013." ٩ی تەممووزی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. CDC. 15 July 2014. 15 July 2014.
  121. ^ American Psychological Association: Appropriate Therapeutic Responses to Sexual Orientation ١٥ی حوزەیرانی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  122. ^ «Stop discrimination against homosexual men and women». World Health Organisation — Europe. 17 May 2011. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی تەممووزی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە 8 March 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٩ی تەممووزی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  123. ^ «The decision of the World Health Organisation 15 years ago constitutes a historic date and powerful symbol for members of the LGBT community». ILGA. لە ڕەسەنەکە لە 30 October 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  124. ^ Shoffman، Marc (17 May 2006)، «Homophobic stigma – A community cause»، PinkNews.co.uk، لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی نیسانی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە، لە 4 May 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٩ی نیسانی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  125. ^ The New York Times: Homosexuality Not an Illness, Chinese Say ٢٢ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  126. ^ Cabaj, R; Stein, T. eds. Textbook of Homosexuality and Mental Health, p. 421
  127. ^ «Royal College of Psychiatrists' statement on sexual orientation» (PDF). Royal College of Psychiatrists' statement on sexual orientation. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٩ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 31 March 2015 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  128. ^ Perrin، E. C. (2002). Sexual Orientation in Child and Adolescent Health Care. New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers. ISBN 0-306-46761-5.
  129. ^ Mitchum، Robert (12 August 2007)، «Study of gay brothers may find clues about sexuality»، Chicago Tribune، لە ڕەسەنەکە لە 23 October 2008 ئەرشیڤ کراوە، لە 4 May 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  130. ^ «How much is known about the origins of homosexuality?». Church Times. 16 November 2007. لە ڕەسەنەکە لە 6 April 2010 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  131. ^ «The biological basis of human sexual orientation: is there a role for epigenetics?». Adv Genet. 86: 167–84. 2014. doi:10.1016/B978-0-12-800222-3.00008-5. PMID 25172350.
  132. ^ Zietsch et al. (2008)
  133. ^ «New Evidence of Genetic Factors Influencing Sexual Orientation in Men: Female Fecundity Increase in the Maternal Line». Archives of Sexual Behavior. 38. Springer Netherlands: 393–9. 2009. doi:10.1007/s10508-008-9381-6. PMID 18561014.
  134. ^ «Same-sex sexual behavior and evolution» (PDF). Trends In Ecology & Evolution. 24 (8): 439–446. 2009. doi:10.1016/j.tree.2009.03.014. PMID 19539396.
  135. ^ «Answers to Your Questions. For a Better Understanding of Sexual Orientation & Homosexuality» (PDF). American Psychological Association. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە 20 December 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  136. ^ «Expert affidavit of Gregory M. Herek, Ph.D.» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٥ی ئابی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٨ی ئابی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  137. ^ ئ ا Royal College of Psychiatrists: Statement from the Royal College of Psychiatrists' Gay and Lesbian Mental Health Special Interest Group 27 May 2010 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
  138. ^ Australian Psychological Society: Sexual orientation and homosexuality 17 July 2009 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
  139. ^ «Statement of the American Psychological Association» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی ئابی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  140. ^ «Marriage of Same-Sex Couples – 2006 Position Statement Canadian Psychological Association» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٩ی نیسانی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 2 September 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٩ی نیسانی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  141. ^ «Elizabeth Short, Damien W. Riggs, Amaryll Perlesz, Rhonda Brown, Graeme Kane: Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender (LGBT) Parented Families – A Literature Review prepared for The Australian Psychological Society» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٤ی ئازاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 5 November 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٤ی ئازاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  142. ^ «Brief of the American Psychological Association, The California Psychological Association, The American Psychiatric Association, and the American Association for Marriage and Family Therapy as Amici Curiae in support of plaintiff-appellees» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 21 December 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  143. ^ Pawelski JG، Perrin EC، Foy JM، et al. (July 2006). «The effects of marriage, civil union, and domestic partnership laws on the health and well-being of children». Pediatrics. 118 (1): 349–64. doi:10.1542/peds.2006-1279. PMID 16818585.
  144. ^ Herek GM (September 2006). «Legal recognition of same-sex relationships in the United States: a social science perspective» (PDF). The American Psychologist. 61 (6): 607–21. doi:10.1037/0003-066X.61.6.607. PMID 16953748. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 10 June 2010 ئەرشیڤ کراوە. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  145. ^ «How Does the Gender of Parents Matter». Journal of Marriage and Family. 72: 3–22. doi:10.1111/j.1741-3737.2009.00678.x. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 21 December 2010 ھێنراوە. {{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= و |archive-date= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |بەستەری شکاو= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  146. ^ «Brief presented to the Legislative House of Commons Committee on Bill C38 by the Canadian Psychological Association – June 2, 2005» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە 2 September 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  147. ^ DONALDSON JAMES، SUSAN (23 June 2011). «Census 2010: One-Quarter of Gay Couples Raising Children». ABC News. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 11 July 2013 ھێنراوە. Still, more than 80 percent of the children being raised by gay couples are not adopted, according to Gates. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  148. ^ Stacey J، Biblarz TJ (2001). «(How) Does the Sexual Orientation of Parents Matter?» (PDF). American Sociological Review. 66 (2): 159–183. doi:10.2307/2657413. This may be partly due to genetic and family socialization processes, but what sociologists refer to as "contextual effects" not yet investigated by psychologists may also be important...even though children of lesbian and gay parents appear to express a significant increase in homoeroticism, the majority of all children nonetheless identify as heterosexual, as most theories across the essentialistt" to "social constructionist" spectrum seem (perhaps too hastily) to expect. ٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  149. ^ American Psychological Association Lesbian & Gay Parenting ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  150. ^ «MSM in Africa: highly stigmatized, vulnerable and in need of urgent HIV prevention». Aidsportal.org. لە ڕەسەنەکە لە 13 July 2007 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٣ی تەممووزی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  151. ^ «UNAIDS: Men who have sex with men». UNAIDS. لە ڕەسەنەکە (asp) لە 18 June 2008 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 July 2008 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  152. ^ Greenwood، Cseneca (9 April 2004). «African American Community and HIV (Slide 14 mentions TG women)». East Bay AIDS Education and Training Center. لە ڕەسەنەکە (ppt) لە 10 September 2008 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 July 2008 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٠ی ئەیلوولی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  153. ^ Operario D، Burton J، Underhill K، Sevelius J (January 2008). «Men who have sex with transgender women: challenges to category-based HIV prevention». AIDS Behav. 12 (1): 18–26. doi:10.1007/s10461-007-9303-y. PMID 17705095.
  154. ^ Operario D، Burton J (April 2000). «HIV-related tuberculosis in a transgender network—Baltimore, Maryland, and New York City area, 1998–2000». MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep. 49 (15): 317–20. PMID 10858008. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی نیسانی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite journal}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  155. ^ Young RM، Meyer IH (July 2005). «The trouble with "MSM" and "WSW": erasure of the sexual-minority person in public health discourse». Am J Public Health. 95 (7): 1144–9. doi:10.2105/AJPH.2004.046714. PMC 1449332. PMID 15961753.
  156. ^ «STI Epi Update: Oral Contraceptive and Condom Use». Public Health Agency of Canada. 23 April 1998. لە ڕەسەنەکە لە 27 September 2006 ئەرشیڤ کراوە. لە 11 July 2007 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  157. ^ Cber / Fda. «FDA Policy on Blood Donations from Men Who Have Sex with Other Men». Web.archive.org. لە ڕەسەنەکە لە 11 October 2007 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  158. ^ Mravack, Sally A. (July 2006)."Primary Care for Lesbians and Bisexual Women", American Family Physician 74 (2) p. 279–286.
  159. ^ Catalyst, Sr. Kitty, Staff of San Francisco City Clinic; "Reading This Might Save Your Ass"; 2001, San Francisco HIV Prevention and STD Prevention and Control.
  160. ^ Men Like Us: The GMHC Complete Guide to Gay Men's Sexual, Physical, and Emotional Well-being; Wolfe, Daniel; Gay Men's Health Crisis, Inc; Published by Ballantine Books, 2000; ISBN 0-345-41496-9, 9780345414960.
  161. ^ Schlager, Neil, ed. (1998). Gay & Lesbian Almanac. St. James Press. ISBN 1-55862-358-2, p. 152.
  162. ^ Meyer, Ilan H. (September 2003). «Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay, and bisexual populations: conceptual issues and research evidence». Psychological Bulletin. 129 (5): 674–97. doi:10.1037/0033-2909.129.5.674. PMC 2072932. PMID 12956539.
  163. ^ «Black gay men, lesbians, have fewer mental disorders than whites, says Mailman School of PH study». Eurekalert.org. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئایاری ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  164. ^ Gibson، P. (1989)، «Gay and Lesbian Youth Suicide»، لە Fenleib، Marcia R. (ed.) (ed.)، Report of the Secretary's Task Force on Youth Suicide، United States Government Printing Office، ISBN 0-16-002508-7 {{citation}}: |editor-first= has generic name (یارمەتی)
  165. ^ Balsam، Kimberly F. (June 2005). «Victimization Over the Life Span: A Comparison of Lesbian, Gay, Bisexual, and Heterosexual Siblings» (PDF). Journal of Consulting and Clinical Psychology. 73 (3): 477–487. doi:10.1037/0022-006x.73.3.477. PMID 15982145. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 11 March 2007 ئەرشیڤ کراوە. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  166. ^ Ryan، Caitlin (January 2009). «Family Rejection as a Predictor of Negative Health Outcomes in White and Latino Lesbian, Gay, and Bisexual Young Adults». Pediatrics. 123 (1). PEDIATRICS: 346–352. doi:10.1542/peds.2007-3524. PMID 19117902. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئازاری ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  167. ^ Caruso، Kevin، «Gay, Lesbian, Bisexual, and Transgender Suicide»، Suicide.org، لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە، لە 4 May 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  168. ^ Wilson, Jacque (2 July 2008). «24-hour help for gay youth». CNN. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 26 July 2015 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  169. ^ SHYAMANTHA، ASOKAN (11 December 2013). «India's Supreme Court turns the clock back with gay sex ban». Reuters. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە 23 December 2013 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  170. ^ Donovan، James M (2007)، Sexual Orientation and the Law، William S. Hein & Co.، ISBN 0-8377-0166-X § 5:17
  171. ^ «Executive Order 13087 of May 28, 1998» (PDF)، Federal Register، Vol. 63, no. 105، 2 June 1998، لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٤ ئەرشیڤ کراوە، لە 7 September 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  172. ^ Ashton v. Civiletti, 613 F.2d 923, 20 Fair Empl. Prac. Cas. (BNA) 1601, 21 Empl. Prac. Dec. (CCH) P 30297 (D.C. Cir. 1979)
  173. ^ Kelly v. City of Oakland, 198 F.3d 779, 81 Fair Empl. Prac. Cas. (BNA) 1455, 77 Empl. Prac. Dec. (CCH) P 46281 (9th Cir. 1999)
  174. ^ Renter's Rights Against Sexual Orientation Discrimination، لە ڕەسەنەکە لە 10 December 2007 ئەرشیڤ کراوە، لە 7 September 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی)
  175. ^ «State Hate Crime Laws» (PDF)، Anti-Defamation League، June 2006، لە ڕەسەنەکە (PDF) لە 14 June 2007 ئەرشیڤ کراوە، لە 4 May 2007 ھێنراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  176. ^ «President Barack Obama Signs Hate Crimes Legislation Into Law». HRC. 28 October 2009. لە ڕەسەنەکە لە 28 October 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  177. ^ Charter of Fundamental Rights of the European Union
  178. ^ بەشداربووانی ویکیپیدیا، ««LGBT rights in Iraq»»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧.
  179. ^ «Swoon-worthy photos: Canadian Prime Minister Justin Trudeau steals hearts at Toronto's Pride parade» (بە ئینگلیزی). USA Today. لە ٧ی تەممووز، ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
  180. ^ «Justin Trudeau joins Canada gay pride march» (بە ئینگلیزی). BBC News. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite web}}: پارامەتری نەناسراوی |بەرھەم= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
  181. ^ Salt Lake City, UT (20 October 2004). «First Presidency Message on Same-Gender Marriage». Newsroom.lds.org. لە ڕەسەنەکە لە 3 June 2008 ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی) ٣ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  182. ^ Brownback، Sam (9 July 2004). «Defining Marriage Down – We need to protect marriage». National Review. لە ڕەسەنەکە لە 1 June 2008 ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٠ی تەممووزی ٢٠٠٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  183. ^ «The Family: A Proclamation to the World». Lds.org. 23 September 1995. لە ڕەسەنەکە لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 24 August 2010 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  184. ^ Doughty، Steve (28 November 2007). «Gay hate law 'threat to Christian free speech'». London: Daily Mail. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  185. ^ Doughty، Steve (6 September 2006). «Christian faces court over 'offensive' gay festival leaflets». London: Daily Mail. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  186. ^ Gove، Michael (24 December 2002). «I'd like to say this, but it might land me in prison». London: The Times. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  187. ^ «Christian group likens Tory candidate review to witch hunt». CBC News. 28 November 2007. لە ڕەسەنەکە لە 5 June 2008 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  188. ^ Kempling، Chris (9 April 2008). «Conduct unbecoming a free society». National Post. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی ئازاری ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٨ی ئازاری ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  189. ^ Moldover، Judith (31 October 2007). «Employer's Dilemma: When Religious Expression and Gay Rights Cross». New York Law Journal. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  190. ^ Ritter، Bob (January–February 2008). «Collision of religious and gay rights in the workplace». Humanist. لە ڕەسەنەکە لە 5 March 2012 ئەرشیڤ کراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٥ی ئازاری ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  191. ^ «Bishop loses gay employment case». BBC News. 18 July 2007. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  192. ^ Beckford، Martin (5 June 2008). «Catholic adoption service stops over gay rights». London: Telegraph. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  193. ^ LeBlanc، Steve (10 March 2006). «Catholic Charities to halt adoptions over issue involving gays». Boston Globe. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  194. ^ Gallagher، Maggie (15 May 2006). «Banned in Boston:The coming conflict between same-sex marriage and religious liberty». Vol. 011, no. 33. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی ئایاری ٢٠٠٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١٦ی ئایاری ٢٠٠٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  195. ^ Capuzzo، Jill (14 August 2007). «Church Group Complains of Civil Union Pressure». The New York Times. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  196. ^ Capuzzo، Jill (18 September 2007). «Group Loses Tax Break Over Gay Union Issue». The New York Times. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 31 March 2010 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  197. ^ Moore، Carrie (15 May 2008). «LDS Church expresses disappointment in California gay marriage decision». Deseret News. لە ڕەسەنەکە لە 1 June 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 21 August 2009 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  198. ^ Adamczyk، Amy (2017). Cross-National Public Opinion about Homosexuality: Examining Attitudes across the Globe. University of California Press. pp. 3–7. لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی شوباتی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١٧ ھێنراوە. {{cite book}}: پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  199. ^ *بەشداربووانی ویکیپیدیا، ««Same-sex marriage in California»»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١٧.
  200. ^ «Charge #1 and specifications preferred by the Presbytery of Southern California against The Rev. C. Lee Irons» (PDF). Presbytery of Southern California of the Orthodox Presbyterian Church. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٣ی تەممووزی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 27 June 2008 ھێنراوە. claiming that homosexuality is an unchosen "condition," rather than a sin of the heart, [...] contradicts the teaching of Scripture that both the desire and the act are sin. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی) ٢٣ی تەممووزی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  201. ^ سێکس و کۆمەڵگە – بەرگی ٣ – پەڕەی ٨٣٤
  202. ^ The Wiley-Blackwell Companion to Religion and Social Justice – Page 543, Michael D. Palmer, Stanley M. Burgess – 2012
  203. ^ Introduction to New and Alternative Religions in America, Eugene V. Gallagher, W. Michael Ashcraft – 2006
  204. ^ Cabezón, p. vii, "Introduction"
  205. ^ Harrold، Max (16 February 1999). «Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity». The Advocate, reprinted in Highbeam Encyclopedia. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 10 September 2007 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  206. ^ Gordon، Dr Dennis (10 April 2007). «'Catalogue of Life' reaches one million species». National Institute of Water and Atmospheric Research. لە ڕەسەنەکە لە 13 July 2007 ئەرشیڤ کراوە. لە 10 September 2007 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate=، |date=، و |archivedate= (یارمەتی)
  207. ^ «Gay Lib for the Animals: A New Look At Homosexuality in Nature – 2/1/1999 – Publishers Weekly». Publishersweekly.com. لە ڕەسەنەکە لە 29 July 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە 2 September 2012 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  208. ^ Animal Homosexuality: A Biosocial Perspective ٢٣ی شوباتی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. By Aldo Poiani, A. F. Dixson, p. 179, 2010, Cambridge University Press
  209. ^ ئ ا Levay، Simon (2011). Gay, Straight, and The Reason Why The Science of Sexual Orientation. Cambridge, Massachusetts: Oxford University Press. pp. 70–71.

کتێبەکان

دەستکاری
١٩٨٠کان
  1. Adam, Barry (1987). The Rise of a Gay and Lesbian Movement, G. K. Hall & Co. ISBN 0-8057-9714-9
  2. Boswell، John (1980)، Christianity, Social Tolerance, and Homosexuality: Gay People in Western Europe from the Beginning of the Christian Era to the Fourteenth Century، University of Chicago Press، ISBN 978-0-226-06711-7، لە ڕەسەنەکە لە 28 September 2006 ئەرشیڤ کراوە {{citation}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archivedate= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |deadurl= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
  3. Dover, Kenneth J. , Greek Homosexuality, Gerald Duckworth & Co. Ltd. 1979, ISBN 0-674-36261-6(hardcover), ISBN 0-674-36270-5(paperback)
  4. d'Emilio, John Sexual Politics, Sexual Communities: The Making of a Homosexual Minority in the United States, 1940–1970, University of Chicago Press 1983, ISBN 0-226-14265-5
  5. Foucault، Michel (1986)، The History of Sexuality، Pantheon Books، ISBN 0-394-41775-5
  6. Roth, Norman. The care and feeding of gazelles: Medieval Arabic and Hebrew love poetry. IN: Lazar & Lacy. Poetics of Love in the Middle Ages, George Mason University Press 1989, ISBN 0-913969-25-7
١٩٩٠ەکان
  1. Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity، St. Martin's Press، 1999، ISBN 0-312-19239-8
  2. Bérubé, Allan, Coming out under Fire: The History of Gay Men and Women in World War Two, New York: MacMillan 1990, ISBN 0-02-903100-1
  3. Two spirit people: American Indian, lesbian women and gay men، Routledge، 1997، ISBN 978-0-7890-0003-3
  4. Handbook of medieval sexuality، Taylor & Francis، 2000، ISBN 978-0-8153-3662-4
  5. Gay New York: Gender, Urban Culture, and the Making of the Gay Male World, 1890–1940 (reprint, illustrated ed.)، Basic Books، 1995، ISBN 978-0-465-02621-0
  6. Encyclopedia of homosexuality (2 Volumes)، Garland Pub.، 1990، ISBN 978-0-8240-6544-7
  7. Odd girls and twilight lovers: a history of lesbian life in twentieth-century America (4 ed.)، Columbia University Press، 1993، ISBN 978-0-231-07488-9
  8. Hinsch, Bret, Passions of the Cut Sleeve: The Male Homosexual Tradition in China, The University of California Press, 1990, ISBN 0-520-06720-7
  9. Outing: shattering the conspiracy of silence، Routledge، 1994، ISBN 978-1-56024-419-6
  10. Sex in America: a definitive survey، Little, Brown، 1994، ISBN 978-0-316-91191-7
  11. Pederasty and Pedagogy in Archaic Greece، University of Illinois Press، 1998، ISBN 978-0-252-06740-2
  12. Compañeras: Latina lesbians (an anthology)، Latina Lesbian History Project، 1987
  13. Rousseau, George, Perilous Enlightenment: Pre- and Post-Modern Discourses—Sexual, Historical, Manchester University Press 1991, ISBN 0-7190-3301-2
  14. Sexuality and eroticism among males in Moslem societies، Routledge، 1992، ISBN 978-1-56024-047-1
  15. An American obsession: science, medicine, and homosexuality in modern society، University of Chicago Press، 1999، ISBN 978-0-226-79367-2
٢٠٠٠ەکان
  1. Regulating sex: the politics of intimacy and identity، Routledge، 2005، ISBN 978-0-415-94869-2
  2. Before Stonewall: activists for gay and lesbian rights in historical context، Routledge، 2002، ISBN 978-1-56023-193-6
  3. Davidson, James (2007). The Greeks And Greek Love: A Radical Reappraisal of Homosexuality In Ancient Greece. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-81997-6.
  4. Gunther، Scott Eric (2009). The Elastic Closet, A History of Homosexuality in France, 1942-present. New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-59510-1.
  5. The lavender scare: the Cold War persecution of gays and lesbians in the federal government، University of Chicago Press، 2004، ISBN 978-0-226-40481-3
  6. Historical dictionary of the lesbian liberation movement: still the rage، Scarecrow Press، 2003، ISBN 978-0-8108-4506-0
  7. Queering India: same-sex love and eroticism in Indian culture and society، Routledge، 2002، ISBN 978-0-415-92950-9

وتارە ڕۆژنامەیییەکان

دەستکاری
  1. Bagley، Christopher (1998)، «On the Prevalence of Homosexuality and Bisexuality, in a Random Community Survey of 750 Men Aged 18 to 27»، Journal of Homosexuality، 36 (2)، New York: Haworth Press: 1–18، doi:10.1300/j082v36n02_01، ISSN 0091-8369، OCLC 91129391
  2. Crew، Louie (1974)، «The Homophobic Imagination»، College English، 36 (3)، 3, Nov 74: 272–90، doi:10.2307/374839، ISSN 0010-0994، JSTOR 374839، OCLC 427092211{{citation}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: شوێن (بەستەر)
  3. Iemmola، Francesca (2009)، «New Evidence of Genetic Factors Influencing Sexual Orientation in Men: Female Fecundity Increase in the Maternal Line» (Article)، Archives of Sexual Behavior، 38، no. 3: Springer: 393–399، doi:10.1007/s10508-008-9381-6، ISSN 0004-0002، OCLC 360232526، PMID 18561014{{citation}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: شوێن (بەستەر)[بەستەری مردوو]
  4. LeVay، Simon (1991)، «A difference in hypothalamic structure between heterosexual and homosexual men.»، Science، 253 (5023): 1034–7، doi:10.1126/science.1887219، ISSN 0036-8075، OCLC 121655996، PMID 1887219
  5. McConaghy، N (2006)، «Fraternal Birth Order and Ratio of Heterosexual/Homosexual Feelings in Women and Men»، Journal of Homosexuality، 51 (4): 161–174، doi:10.1300/J082v51n04_09، ISSN 0091-8369، OCLC 202629885، PMID 17135133 {{citation}}: پارامەتری نەناسراوی |displayauthors= چاوپۆشیی لێ کرا (|display-authors= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)

وتارەکانی ئینتەرنێت

دەستکاری
  1. Burr, Chandler. Homosexuality and biology. The Atlantic, June 1997, ISSN 1072-7825. An overview of recent research in layman's language.
  2. BBC News (شوبات ١٩٩٨): Fingerprints Study
  3. BBC News (نیسان ١٩٩٩): Doubt cast on 'gay gene'
  4. «WebMD (March 2000)». لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 31 January 2017 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی): Pointing the Finger at Androgen as a Cause of Homosexuality
  5. BBC News (تشرینی یەکەم ٢٠٠٤): Genetics of homosexuality
  6. James Davidson, London Review of Books, 2 June 2005, "Mr and Mr and Mrs and Mrs"—detailed review of The Friend, by Alan Bray, a history of same-sex marriage and other same-sex formal bonds

بەستەرە دەرەکییەکان

دەستکاری


ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «kurdish-alpha» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="kurdish-alpha"/> نەدۆزرایەوە

وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ھاوزایەندخوازی&oldid=1202609»