مێشک

مێشکی مرۆڤ
مێشکی مرۆڤ
وردەکارییەکان
کۆئەندام	ئەندامە دەمارییە ناوەندییەکان
خوێنبەر	Internal carotid arteries, vertebral arteries
خوێنھێنەر	Internal jugular vein, خوێنھێنەرەکانی مێشک، خوێنھێنەرە دەرەکییەکان، basal vein, terminal vein, choroid vein, cerebellar veins
ناسێنەرەکان
لاتینی	Cerebrum
MeSH	D٠٠١٩٢١
NeuroNames	٢١
TA98	A14.1.03.001
TA2	٥٤١٥

مێشک یان مەزگ بەشی سەرەکیی کۆئەندامی دەماری لەشی مرۆڤە. مێشکی مرۆڤ (بە ئینگلیزی: Human Brain)یەکێک لە ھەستیارترین و ئاڵۆزترین ئەندامەکانی مرۆڤە کە ٢ لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە ٣٠ لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ. زۆربەی ئەم وزەیە لە کاربۆھیدراتەکان (گلووکۆز) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە ھەر ئەندامێکی تر ئۆکسجین بەکار دێنێت.

مێشک ئەو شوێنەیە کە تێیدا بیرکردنەوە، یادەوەری، ھەست و ئەزموونکردن پرۆسە دەکرێت. ئەم ئەندامەی لەشمان کە نزیکەی ١٫٤ کیلۆگرام دەبێت، نزیکەی دوو سەد ملیارد (٢٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠٬٠٠٠) دەمارەخانەی تێدایە. ئاڵۆزی پەیوەندی نێوان ئەم دەمارەخانانە مێشکی مرۆڤ دەئاوسێنێت. ھەر یەک لە دەمارەخانانە پەیوەندی بە ھەزاران یان دەیان ھەزار دەمارەخانەی دیکەوە دەکا لەڕێگەی پێکھاتەی زۆر بچووکەوە کە پێیان دەوترێت سیناپس (Synapses) کە ژمارەیان دەگاتە (١٢٥) تریلیۆن.^[١] ھەموو چرکەیەک لە ژیانماندا، مێشکمان ملیۆنان پەیوەندی نوێ دروست دەکات. شێواز و بەھێزی ئەم پەیوەندیانە بەبەردەوامی لە گۆڕاندایە و مێشکی ھیچ دوو مرۆڤێک لە یەکتر ناچێت.

بە کەموکووڕی ھێنانی مێشک، ئیسکمی مێشک دەڵێن.

ھەموو بڕبڕەداران و زۆربەی بێ بڕبڕەکان مێشکیان ھەیە. تەنیا ژمارەیەکی کەم لە بێ بڕبڕەکان وەک بووکی دەریا و ئەستێرەی دەریا مێشکیان نییە. ژمارەی خانە دەمارییەکان لە توێکڵی مێشکی مرۆڤدا بۆ ٣٣ بلیۆن خەمڵینراوە. ئەم خانە دەمارییانە لە ڕێگەی ئەکسۆنەکانەوە پێکەوە بەستراون و پێوەندییان ھەیە.

مێشک ناوەندی کۆنترۆڵی ئەندامەکانی لەشە. مێشک بە داڕشتنی کاری ماسوولکەکان و بەڕێ کردنی ھۆرمۆنەکان، لەش کۆنترۆڵ دەکا.^{[ژێدەر پێویستە]}

کارەندامناسی مێشک

توێکڵی مێشک: ئەم بەشە پرۆسێسی زانیاری دەکات.
سپێنە: ئەم بەشە لە ئەکسۆنی خانە دەمارییەکان پێک ھاتووە.
ھیپۆتالامووس: ئەم بەشە کاربەدەستی خەو، خواردن و ڕژانی ھۆرمۆنەکانە.
سیستمی لیمبیک: بەڕێوبەری یاد و بیرەوەرییەکانە.

ھۆکارەکانی تێکدانی مێشک

توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەم ١٠ ھۆکارە لە ژیانی ئاسایی مرۆڤدا دەتوانێ کاریگەری خراپی لەسەر مێشک ھەبێ [١]:

نەخواردنی ژەمی بەیانی
زۆر خواردن
جگەرە کێشان
زۆر خواردنی شیرەمەنی
پیسی ھەوا
خەوزڕان
سەرداپۆشین لە نووستندا
خۆ ماندووکردن لە کاتی نەخۆشی
کەم بیرکردنەوە
کەم قسەکردن لەگەڵ دەوروبەر

وەرەمی مێشک

وەرەمی مێشک بریتییە لە کۆبونەوەیەکی نائاسایی لە خانەکان لەناو مێشک، کەلەی سەر کە مێشک دادەپۆشێت زۆر توندە ھەر گەشەکردنێکی نائاسایی لەناو ئەو بۆشایە سنووردارەی مێشک دەتوانێت کێشە دروست بکات، وەرەمی مێشک لەوانەیە شێرپەنجەداربن(malignant)یان لەوانەیە شێرپەنجەدارنەبن(malignant) کاتێک وەرەمی مێشک گەورە دەبێ جا شێرپەنجەدار بێت یان نا دەتوانێت فشار بۆ مێشک دروست بکات، دەتوانن زیان بە مێشک بگەیەنن دەتوانن مەترسی و ھەڕەشە لەسەر ژیانی کەسەکە دروست بکەن

جۆرەکانی وەرەمی مێشک

وەرەمی مێشک کە لەناو مێشکت گەشە دەکەن دەتوانن لەناو ئەو بەشانەی خوارەوە گەشەکردنی خۆیان بکەن:

خانەکانی مێشک
ئەو ئەندامە خانانەی چواردەورەی مێشکیان گرتووە کە پێیان ئەوترێ (meninges)
خانە دەمارییەکان
گلاندەکان

ناسراوترین وەرەمەکان لە مێشک ھەردوو وەرەمی (gliomas) و (meningiomas)

وەرەمی gliomas

وەرەمەکە لە خانەکانی Glia دروست دەبێت کە کاری خانەکانی بریتییە لە:

پشتگیریکردنی پێکھاتەی کۆئەندامی دەماریی ناوەندی
سەرچاوەی وزە دەگەیەنن بە کۆئەندامی دەماریی ناوەندی
خاونێکردنەوەی بەھەدەرچوونی خانەیی
شکاندنی نیورۆنە مردووەکان (نیورۆنەکان خانەیەکی تایبەتن کە ئەرکیان گواستنەوەی زانیارییە لەناو تەواوی لاشە)^[٢]

وەرەمی gliomas دەتوانێ لەچەن جۆرێکی جیاوازی خانەکانی Glia گەشەکردنی خۆیان بکەن ئەو وەرەمانەی کە لەناو خانەکانی گەشە دەکەن بریتین لە:

وەرەمەکانی بەشی astrocytic وەک وەرەمی astrocytomas کە لەبەشی (cerebrum^{[تێبینی ١]}) دان
وەرەمەکانی oligodendroglial کە زیاتر لە بەشی پێشەوەی مێشک بەدیار دەکەون بەشەکانی (frontal temporal lobes)^[٣]
glioblastomas کە بەھێزترین جۆری وەرەمە و بە خێرایییەکی زۆر بڵاو دەبێتەوە^[٤]^[٥]^[٦]

وەرەمەکانی تر

وەرەمەکانی (ھیپۆفیز - pituitary) کە لە جۆری (benign شێرپەنجەدار)
وەرەمەکانی (pineal gland - الغدة الصنوبریة) کە ھەنێک جار لەوانەیە شێرپەنجەداربن یان شێرپەنجەدارنەبن
وەرەمەکانی ependymomas کە بە زۆری شێرپەنجەدارن
وەرەمەکانی craniopharyngiomas، کە بە زۆری لە مناڵان بە دیار دەکەوێ دەکرێ چەن نیشانەیەکیان ھەبێت وەکوو گۆرانکاری لە بینین، دواخستنی ھەرزەکاری
وەرەمی جۆری (CNS) lymphomas کە شێرپەنجەدار نییە
وەرەمی شێرپەنجەی خانەیی primary germ cell، کە دەکرێ شێرپەنجەداربن و شێرپەنجەدار نەبن
وەرەمی جۆری meningiomas، کە شوێنیان لە پەردەی مێشکە.
وەرەمی جۆری schwannomas،

زۆربەی جۆرەکانی وەرەمی meningiomas و schwannomas لەخەڵکانی تەمەن ٤٠ بۆ ٧٠ دەردەکەون، وەرەمی Meningiomas زیاتر لە ژنان باوە وەک لە پیاوان. ئەم جۆرە وەرەمانە بە زۆری شێرپەنجەدارن، ھەرچۆنێک دەتوانن ئاستەنگی دروست بکەن بەھۆی قەبارە و شوێنەکانیان، ھەردوو وەرەمی جۆری meningiomas و schwannomas دەگمەنن بەڵام زۆر بەھێزن.^[٧]

جەڵتەی مێشک

جەڵتە یان سەکتەی مێشک بە یەکێکە لەو دیاردە ترسناکەکانی تەندروستی مرۆڤ دادەنریت، چونکە ھەندێک جار دەبێتە ھۆی مردن و لەناوچوونی کتوپڕی. سەکتەی مێشک بریتییە لە: لەدەستدانی کتوپڕی فەرمانەکانی مێشک و کورت ھێنانی کۆنترۆڵکارییکان. ڕێژەی تووشبون بەم نەخۆشییە کتوپڕە لە بەرزبوونەوەدایە و بە گوێرەیی ھەندێک لە ڕاپۆرتە پزیشکییەکان سەکتەی میشک دووەمین ھۆکاری مردنە لە سەرانسەری جیھاندا.

Brain lobes. Colorings are same as above. And additionally ██ Insular lobe

Four lobes██ Occipital lobe ██ Parietal lobe ██ Frontal lobe ██ Temporal lobe And others ██ Cerebellum ██ Medulla

نمای مێشک لە خوارەوە

ھەستەکان لە مێشکی مرۆڤدا

ئەمانەش ببینە

مێشک
لەشی مرۆڤ

تێبینییەکان

^ cerebrum دەکەوێتە بەشی سەرەوەی مێشک

سەرچاوەکان

ماڵپەڕی زانستەکان - مێشکی مرۆڤ

^ Micheva, K. D. , Busse, B. , Weiler, N. C. , O'Rourke, N. , Smith, S. J (٢٠١٠). «Single-Synapse Analysis of a Diverse Synapse Population: Proteomic Imaging Methods and Markers». دەمارەخانە. ٦٨ (٤): ٦٣٩–٦٥٣.{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
^ «The Neuron». www.brainfacts.org (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/oligodendroglial-tumor». www.cancer.gov (بە ئینگلیزی). ٢ی شوباتی ٢٠١١. لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: بەستەری دەرەکی لە |سەردێڕ= (یارمەتی)
^ Jiang، Yiwen (2012-5). «On the origin of glioma». Upsala Journal of Medical Sciences. 117 (2): 113–121. doi:10.3109/03009734.2012.658976. ISSN 0300-9734. PMC 3339543. PMID 22348397. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Zong، Hui (2012-5). «The cellular origin for malignant glioma and prospects for clinical advancements». Expert Review of Molecular Diagnostics. 12 (4): 383–394. doi:10.1586/erm.12.30. ISSN 1473-7159. PMC 3368274. PMID 22616703. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «What Is Glioblastoma?». WebMD (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ «Brain Tumor: Types, Risk Factors, and Symptoms». Healthline (بە ئینگلیزی). ١٦ی تەممووزی ٢٠١٢. لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[3] rebrum دەکەوێتە بەشی سەرەوەی مێشک

[1] Micheva, K. D. , Busse, B. , Weiler, N. C. , O'Rourke, N. , Smith, S. J (٢٠١٠). «Single-Synapse Analysis of a Diverse Synapse Population: Proteomic Imaging Methods and Markers». دەمارەخانە. ٦٨ (٤): ٦٣٩–٦٥٣.{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)

[2] «The Neuron». www.brainfacts.org (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[4] «https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/oligodendroglial-tumor». www.cancer.gov (بە ئینگلیزی). ٢ی شوباتی ٢٠١١. لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: بەستەری دەرەکی لە |سەردێڕ= (یارمەتی)

[5] Jiang، Yiwen (2012-5). «On the origin of glioma». Upsala Journal of Medical Sciences. 117 (2): 113–121. doi:10.3109/03009734.2012.658976. ISSN 0300-9734. PMC 3339543. PMID 22348397. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[6] Zong، Hui (2012-5). «The cellular origin for malignant glioma and prospects for clinical advancements». Expert Review of Molecular Diagnostics. 12 (4): 383–394. doi:10.1586/erm.12.30. ISSN 1473-7159. PMC 3368274. PMID 22616703. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[7] «What Is Glioblastoma?». WebMD (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[8] «Brain Tumor: Types, Risk Factors, and Symptoms». Healthline (بە ئینگلیزی). ١٦ی تەممووزی ٢٠١٢. لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[تێبینی ١]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]