پەردەکانی مێشک

پەردەکانی مێشک بریتین لەو سێ پەردەیەی کە دەوری مێشک و دڕکەپەتک دەدەن.^[١] لە شیردەرەکاندا، ئەم پەردانە ئەمانەن؛ ئەستوورەماک، تەونۆکەماک، و تەنکەماک. فرمانی سەرەکییان پاراستنی کۆئەندامی دەماریی ناوەندییە.^[٢]

پێکھاتە

ئەستوورەماک

ئەستوورەماک (بە ئینگلیزی: Dura mater، دایکە توندەکە^[٣])یەکێکە لەو سێ چینە بەستەرەشانەی کە پەردەکانی مێشک پێک دەھێنن. سەرووترینی سێ پەردەکەیە کە بەیەکەوە دەوری مێشک و دڕکەپەتک دەدەن و دەیپارێزن. ئەستوورەماک لە فایبڕۆبلاست و بڕێکی زۆر لە کۆلاجین دروست بووە. ئەم پەردەیە لە دوو توێ پێک ھاتووە: چینی ژێرئێسکی و چینی پەردەیی.^[٤]

تەونۆکەماک

تەونۆکەماک (بە ئینگلیزی: Arachnoid، ھاوشێوەی تۆڕی جاڵجاڵۆکە^[٥]) دەکەوێتە نێوان دوو پەردەکەی تری مێشک، چینێکی بێ لوولەخوێنە و بەشدارە لە زیندەچاڵاکییەکانی شلەی دڕکەمۆخ لە ڕێی بۆشاییی ژێر تەونۆکەماکەوە.^[٦]

تەنکەماک

تەنکەماک (بە ئینگلیزی: Pia mater، دایکە نەرمەکە^[٧]) پەردەیەکی ھەرە ناسکە. بە توندی بە ڕووی مێشک و دڕکەپەتکدا لکاوە و دای دەپۆشێت، بە تەواوی پەیڕەوی شێوەی مێشک دەکات (شێوەی لۆچەکان وەردەگرێت). پەردەیەکی زۆر تەنکە کە پێکھاتووە لە ڕیشاڵەشانە و چینێکی دەرەکی لە خانەی تەخت کە واپێدەچێت پیانەڕۆ بن بۆ شلە. تەنکەماک کوندەکرێت لەلایەن لوولەخوێنەکان کە بەرەو مێشک و دڕکەپەتک دەڕۆن، ھەروەھا ئەو موولوولەخوێنانەی ئەوان کە خۆراکی مێشک دەدەن.^[٨]

پەردەی لیمفەئاسای ژێرتەونۆکەیی

ئەم پەردەیە (بە ئینگلیزی: SLYM، کورتکراوەی Subarachnoidal Lymphatic-like Membrane) پێکھاتەیەکی توێکاریی تازە پێناسەکراوە لە مێشکی مرۆڤدا، کە لە ساڵی ٢٠٢٣ دا پێشنیازکراوە وەک ئەگەری پەردەی چوارەم لە مێشکدا.^[٩] پەردەی لیمفەئاسای ژێرتەونۆکەیی کەوتوەتە ناو بۆشاییی ژێرتەونۆکەیییەوە کە بۆشایییەکە لە نێوان پەردەی نێوەڕاست و تەنکە پەردەکەی ژێرەوە کە بە مێشکەوە وەنوساوە؛ بەم شێوەیە بۆشاییی ژێرتەونۆکەیی دابەشدەکات بۆ دەرەچینێکی ڕووکەش و ناوچەیەکی ناوەکی قووڵتر کە دەوری مێشک دەدات.^[٩]

دایەگڕامێک کە چینەکانی پەردەی مێشک پێشاندەدات (بڕوانە ژێرتەونۆکە بۆشایی کە بەڕەنگی زەرد دیاریکراوە)

ژێرتەونۆکە بۆشایی

ژێرتەونۆکە بۆشایی ئەو بۆشایییەیە کە لە نێوان تەونۆکە و تەنکەماکدا ھەیە. ئەم بۆشایییە پڕکراوە لە شلەی دڕکەمۆخ و بەرەوخوارەوە ھاوشانی دڕکەپەتک بەردەوامدەبێت، جگەلەوە لوولەخوێنە سەرەکییەکان و ئەستێلکەکانیشی تێدایە کە پێیان دەوترێت ژێرتەونۆکە ئەستێلک؛ کە ئەمانیش پڕن لە شلەی دڕکەمۆخ. ئەم ئەستێلکانە دروستبوون بەھۆی توند لکانی تەنکەماک بە مێشکەوە و جیابوونەوەی لە تەونۆکەماک.^[١٠]

بایەخی کلینیکی

زامداربوونەکان کە دەگەنە پەردەکانی مێشکیش دەکرێت ببنە ھۆی خوێنبەربوون و ھەروەھا دوو جۆری خوێنتێزانیش.^[١١]

ژێرتەونۆکە خوێنبەربوون بریتییە لە خوێنبەربوونێکی توند لەژێر تەونۆکەماکەوە؛ کە دەکرێت ڕووبدات لەخۆیەوە یان لە ئەنجامی زەبرێک.^[١٢]
خوێنتێزانی ژێردیوڕا بریتییە لە خوێنتێزانێک (کۆبوونەوەی خوێن) کە کەوتووەتە نێوانی تەونۆکە و ئەستوورەماکەوە. پردەخوێنھێنەرەکان کە ئەستوورە و تەونۆکەماک بەیەکەوە پەیوەست دەکەن دڕاون، بەزۆری لەکاتی ڕووداوێکدا، بەمەش خوێن دزە دەکاتە ئەم ناوچەیە.^[١١]
خوێنتێزانی سەردیوڕا دروست دەبێت لە خوێنبەربوونی نێوان کەللەی سەر و ئەستوورەماکدا، لەوانەیە لەخۆوە بێت یان بەھۆی ڕووداوێک.^[١١]

بارە تەندروستییەکانی تر کە کاردەکەنە سەر پەردەکان؛ ھەوکردنی پەردەکانی مێشک (بەزۆری لە بەکتریا، ڤایرۆس، یان کەڕووە تەشەنایەکەوە) و پەردەلووەکان کە لە پەردەکانەوە گەشەدەکەن، یان لە شێرپەنجەی پەردەیی کە لە شوێنێکی تری جەستە دروست دەبن و تەشەندەکەن بۆ پەردەکانی مێشک.

سەرچاوەکان

^ «Meninges: What They Are & Function». Cleveland Clinic (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ Decimo، Ilaria (2012). «Meninges: from protective membrane to stem cell niche». American Journal of Stem Cells (بە ئینگلیزی). 1 (2).
^ Altibbi.com. «الام الجافیة (Dura mater, pachymeninx)». الطبی (بە عەرەبی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)^{[بەستەری مردوو]}
^ Kekere، Victor (2023)، «Anatomy, Head and Neck, Dura Mater»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 31424885، لە 2024-01-19 ھێنراوە
^ «Definition of ARACHNOID». www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ Ghannam، Jack Y. (2023)، «Neuroanatomy, Cranial Meninges»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 30969704، لە 2024-01-19 ھێنراوە
^ «Definition of PIA MATER». www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ Adeeb، Nimer (2013-10). «The pia mater: a comprehensive review of literature». Child's Nervous System: ChNS: Official Journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery. 29 (10): 1803–1810. doi:10.1007/s00381-013-2044-5. ISSN 1433-0350. PMID 23381008. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ ^ئ ^ا Møllgård، Kjeld (2023-01-06). «A mesothelium divides the subarachnoid space into functional compartments». Science (New York, N.Y.). 379 (6627): 84–88. doi:10.1126/science.adc8810. ISSN 1095-9203. PMID 36603070.
^ Shafique، Shiza (2024)، «Anatomy, Head and Neck, Subarachnoid Space»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 32491453، لە 2024-03-30 ھێنراوە
^ ^ئ ^ا ^ب Tenny، Steven (2024)، «Intracranial Hemorrhage»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 29262016، لە 2024-03-30 ھێنراوە
^ van Gijn، Jan (2007-01-27). «Subarachnoid haemorrhage». Lancet (London, England). 369 (9558): 306–318. doi:10.1016/S0140-6736(07)60153-6. ISSN 1474-547X. PMID 17258671.

بەستەرە دەرەکییەکان

[1] «Meninges: What They Are & Function». Cleveland Clinic (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[2] Decimo، Ilaria (2012). «Meninges: from protective membrane to stem cell niche». American Journal of Stem Cells (بە ئینگلیزی). 1 (2).

[3] Altibbi.com. «الام الجافیة (Dura mater, pachymeninx)». الطبی (بە عەرەبی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)^{[بەستەری مردوو]}

[4] Kekere، Victor (2023)، «Anatomy, Head and Neck, Dura Mater»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 31424885، لە 2024-01-19 ھێنراوە

[5] «Definition of ARACHNOID». www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[6] Ghannam، Jack Y. (2023)، «Neuroanatomy, Cranial Meninges»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 30969704، لە 2024-01-19 ھێنراوە

[7] «Definition of PIA MATER». www.merriam-webster.com (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[8] Adeeb، Nimer (2013-10). «The pia mater: a comprehensive review of literature». Child's Nervous System: ChNS: Official Journal of the International Society for Pediatric Neurosurgery. 29 (10): 1803–1810. doi:10.1007/s00381-013-2044-5. ISSN 1433-0350. PMID 23381008. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[:0-9] ئ ^ا Møllgård، Kjeld (2023-01-06). «A mesothelium divides the subarachnoid space into functional compartments». Science (New York, N.Y.). 379 (6627): 84–88. doi:10.1126/science.adc8810. ISSN 1095-9203. PMID 36603070.

[10] Shafique، Shiza (2024)، «Anatomy, Head and Neck, Subarachnoid Space»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 32491453، لە 2024-03-30 ھێنراوە

[:1-11] ئ ^ا ^ب Tenny، Steven (2024)، «Intracranial Hemorrhage»، StatPearls، Treasure Island (FL): StatPearls Publishing، PMID 29262016، لە 2024-03-30 ھێنراوە

[12] van Gijn، Jan (2007-01-27). «Subarachnoid haemorrhage». Lancet (London, England). 369 (9558): 306–318. doi:10.1016/S0140-6736(07)60153-6. ISSN 1474-547X. PMID 17258671.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]