دەروازە:مۆسیقای کوردی
دەروازەی مۆسیقای کوردی وتاری ھەڵبژێردراو محەممەد ماملێ (لەدایکبوون ١٩٢٥ - کۆچی دوایی ١٩٩٩) ھونەرمەندی گۆرانیبێژ و مەقامبێژی کوردی، خەڵکی مەھابادە. ماملێ لە ساڵی ١٩٢٥ز بەرامبەر بە ١٣٠٤ی ھەتاوی لە یەکێک لە گەڕەکەکانی شاری مەھاباد بە ناوی (خڕێ) لەدایکبووە. ماملێ ناوی محەممەد کوڕی سەعید کوڕی عەلییە. خوێندنی سەرەتایی لە قوتابخانەی پەھلەوی و سەعادەت لە مەھاباد تەواو کردووە. نازناوی ماملێ لە باپیرییەوە بۆی ماوەتەوە، وەک خۆی باسی دەکات کە باوکی نەخوێندەوار بووە و کاتێک سەرژمێری گشتی ھاتووە بۆ نووسینی لێی پرسیوە ناوی خۆت و باوکت چییە ئەویش ووتویەتی سەعید مام عەلی، ئەوانیش نووسیویانە سەعید ماملی چونکە زمانی فارسی پیتی (ع) لە قسەکردندا بەکار ناھێنن ئیتر خەڵک لەوە بەولاوە ھەر دەڵێن ماملێ. محەممەد ماملێ پیاوێکی لەسەرخۆ و ھێمن و لێبووردە بووە و زۆر بە وەفا بووە بەرامبەر خزم و دۆست و ناسیاوەکانی. ماملێ سێ ژنی ھێناوە. دوا ھاوسەری کە تا ئێستا لە ژیاندا ماوە ناوی ئامینە خانە. ھەروەھا حەوت کوڕ و دوو کچی ھەیە. ئەمەش ناوی ھەندێکیانە (عەزیز کە بە خانە ناسراوە، خەسرەو، چالاک، وریا، نەجات، شەونم، خوبی) ماملێ خۆی دەڵێت کە ئەوەندە ئاشنای گۆرانییەکانی ڕەفیق چالاک بووم بە خۆشی ئەوەوە کوڕێکم ناونا چالاک. ماملێ چوار برای ھەیە ناویان (حەسەن، حوسەین، موتتەلیب و جەعفەر)ە وە خوشکێکی ھەیە ناوی تووبایە. بنەماڵەی ماملێ ھەموویان لە سەرەتاوە تا ئێستا دەنگێکی پڕ جۆش و خرۆش و زوڵاڵیان ھەبووە. ھەر ئەم بۆمانەوەشە بۆتە ھۆی ئەوەی ھانی ئەم ھونەرمەندە بدات ھەر لە منداڵییەوە ھونەر بکاتە ھاوڕێی خۆی و ببێت بە یەکێک لە شۆڕەسوارانی ھونەری کوردی. یەکەم گۆرانی کە دەرگای ھونەری پێ کردەوە گۆرانی (ڕۆیی بەجێی ھێشتم)ە. ھەروەھا سەعید ماملێی باوکیشی ھەر دەنگی خۆش بووە. ڕەحمانی براشی واتە مامی محەممەد ماملێ ئەوەندە دەنگی خۆش بووە دانیشتوانی قەڵادزێ ئەوەی ھاوسێی بوون و لە دووریش دەھاتن شەویان لەلای ڕۆژ کردووەتەوە. محەممەد ماملێ لە سەردەمی ڕژێمی پاشایەتیدا چەند جارێک بەند و دەست بەسەر کراوە و دوور خراوەتەوە. ئەلبومی ھەڵبژێردراوئەی فەرات چوارەمین ئەلبومی ھونەرمەندی کورد شڤان پەروەرە و لە ١٠ ستران پێکھاتووە. ئەم ئەلبومە ساڵی ١٩٧٨ بڵاو بوویەوە. شڤان پەروەر لەم ئەلبومەدا تەنیا ئامێری تەموورەی بەکار ھێناوە. ئەی فەرات ساڵی ١٩٧٩ لەلایەن SES PLAK سەر لەنوێ تۆمار کرا. وێنەی ھەڵبژێردراو دەنگی ھەڵبژێردراوژیاننامەی ھەڵبژێردراو شڤان پەروەر (لەدایکبووی ٢٣ی ئەیلوولی ١٩٥٥) گۆرانیبێژێکی بەناوبانگی کوردە. شڤان پەروەر لە بواری مۆسیقای کوردیدا زۆر چالاک بووە و زیاتر لە ٢٥ ئەلبۆمی پێشکەش کردووە. ھەروەھا ھۆنەر، نووسەر، مامۆستای مۆسیقا و ژەنیاریشە. بە ھۆی شۆڕشگێڕی و ھەڵوێستە سیاسییەکانیەوە لە میدیاکاندا زۆر ناوی لێ دەبرێت. ھەر لە تەمەنی گەنجییەوە دەستی کردووە بە گۆرانی وتن. بە ھۆی مەترسیی دەستبەسەرکردنی لە لایەن حکوومەتی تورکیاوە ساڵی ١٩٧٦ وڵاتی بە جێ ھێشت و بوو بە دانیشتووی ئەڵمانیا. تا ئێستاش نەگەڕاوەتە بۆ تورکیا. ساڵی ٢٠٠٤ لە ئەڵمانیا ڕێکخراوی کولتوریی نێونەتەوەیی شڤان پەروەری (Şivan Perwer International Culture Foundation) دامەزراند. ئەلبۆمی «من بێریا تە کریە» خەڵاتی Grands prix du Disque et Audiovisuels (گرنگترین خەڵاتی مۆسیقای فەڕەنسا) ساڵی ٢٠٠٤ی لە بەشی مۆسیقای جیھاندا بردەوە. داوا لە شڤان پەروەر کرا لە کردنەوەی کەناڵی TRT6 لە سەرەتای ٢٠٠٩دا بەشداری بکات، بەڵام قەبووڵی نەکرد. لە ٩/١/٢٠٠٩ کەناڵی TRT6 بەرنامەیەکی بەڵگەیی لە ژیانی شڤان پەروەر بڵاو کردەوە. لە ١٦/٨/٢٠٠٩ شڤان پەروەر و چەند ھاوڕێی لە کاتی فیلم گرتن لە نزیکی تافگەکانی نیاگارا، بە ھەڵە لە لایەن پۆلیسی کەنەدا دەستگیر کرا و دوای ماوەیەکی کورت ئازاد کرا. مەسعوود بارزانی و وەزیری دەرەوەی ئەو کاتەی حکوومەتی ھەرێم خوازیاری داوای لێبوردن کردنی Stephen Harper سەرۆک وەزیرانی ئەو دەمی کەنەدا بوون. ئامێری مۆسیقا کەمانچە یان جۆزە ئامێرێکی ڕۆژھەڵاتییە. ئەم سازە بێجگە سک، دەسک و سەر، لە بنەوە پێیەکی ھەیە کە لە سەر زەوی یان چۆکی ژەنیار دادەنرێت. ئەم سازە چوار تاڵ ژێی ھەیە و لە بنەڕەتدا تایبەتی ناوچەکانی لۆڕستان بووە و لەوێوە ھاتۆتە ناو مووسیقای ئێران و ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتەوە. یەکەمین شوێنەواری سازی کەمانچە لە مێژوودا دەگەڕێتەوە بۆ کتێبی ( موسیقی الکبیر بەرھەمی ئەبوو نەسری فارابی /سەدەی چوارەمی کۆچی)، کە بە ڕوباب ناوی لێبراوە. کەمانچە لە سەردەمی سەفەوی و قاجاردا دەبێتە بەشێک لە دەزگای مووسیقای ئێرانی. کۆنترین دەنگی ھەڵگیراوی کەمانچە بۆ سەرەتاکانی سەدەی بیستەم دەگەڕێتەوە. گرووپە مۆسیقییە کوردییەکانکۆمەڵەی بەرخۆدان یان کۆما بەرخوەدان (Koma Berxwedan) کۆمەڵەیەکی مۆسیقیی کوردییە. زۆربەی گۆرانییەکانیان بە کورمانجین، و بەشێکیشیان بە شێوەزارەکانی سۆرانی، زازاکی، و گۆرانین. پۆلەکانوتەی ھەڵبژێردراو
کتێبی مێژووی مۆسیقای کوردی، نووسینی محەمەد حەمە باقی دەروازە پەیوەندیدارەکانئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت
پڕۆژەکانی تری ویکیپیدیاویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک:
دەروازەکان |
||||||
