مەسعوود بارزانی
ئەم وتارە بۆ سەلماندن پێویستی بە ئاماژەی زیاتر بە سەرچاوەکان ھەیە. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
ئەم وتارە سەبارەت بە مەسعوود بارزانی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە بارزانی (ڕوونکردنەوە).مەسعوود مستەفا بارزانی (لەدایکبووی ١٦ی ئابی ١٩٤٦ لە مەھاباد)، سەرۆکی پێشووی ھەرێمی کوردستانە. مەسعوود بارزانی لە ڕۆژی دامەزراندنی پارتی دیموکراتی کوردستان لەدایکبووە[١] لە سەردەمی تەمەنی کورتی کۆماری کوردستان لە مەھاباد کە یەکەم کیانی سەربەخۆی کوردی بووە. لە ھەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستاندا کە ٢٥ی تەممووزی ٢٠٠٩دا ئەنجامدرا، ھەڵبژێردرایەوە بە سەرۆکی ھەرێم بۆ خولێکی نوێ.[٢] لەماوەی ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٥ تاکوو ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ لە پلەی سەرۆکی ھەرێمی کوردستاندابووە.[٣]
| مەسعوود بارزانی | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ١٦ی ئابی ١٩٤٦  (تەمەن ٧٥)مەھاباد (کۆماری کوردستان) |
| پیشە | سیاسەتوان |
| حیزب | پارتی دیموکراتی کوردستان |
| مناڵ | مەسروور بارزانی |
| باوان | |
| خێزان | ئیدریس بارزانی، عوبەیدوڵا مستەفا بارزانی |
| پلە | سەرۆک وەزیرانی عێراق (٢٠٠٤–٢٠٠٤)، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان (٢٠٠٥–٢٠١٧) |
ژیان
ئەم بەشە بەزۆری یان بەتەواوی پشت دەبەستێت بە تەنھا یەک سەرچاوە. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
پاش ڕووخانی کۆماری کوردستان لە ساڵی١٩٤٧، بنەماڵەی مەسعوود بارزانی لەگەڵ کۆمەڵێک لە پێشمەرگەکان و بنەماڵەکانیان ناچار بوون بگەڕێنەوە کوردستانی عێراق و پاشان لەلایەن ڕژێمی عێراقەوە ھەموویان دوورخرانەوە بۆ شارەکانی خوارووی عێراق، بەتایبەتی (بەغدا و بەسرە)، بەڵام مەلا مستەفای بارزانی باوکی مەسعوود بارزانی ڕێبەری شۆڕشی کورد لەگەڵ ھەڤاڵانی بەرە و یەکێتی سۆڤیەت بەڕێکەوتن و تا ساڵی ١٩٥٨ لەوێ مانەوە.
مەسعوود بارزانی بەھۆی ھۆکاری سیاسی و پەیوەندی بە شۆڕشی ئەیلوول خوێندنی ناوەندی تەواو نەکرد و بەغدای بەجێھێشت و لە تەمەنی ١٦ ساڵی لە ساڵی ١٩٦٢ چەکی ھەڵگرتووە و چووەتە ڕیزی پێشمەرگەی کوردستان کە لە یازدەی ئەیلوولی ١٩٦١ بە ڕابەرایەتی مەلا مستەفای بارزانی دەستیپێکرد و تا ساڵی ١٩٧٥ بەردەوام بوو. لەژێر ڕێنمایی و پشتگیری باوکی تێکەڵی خەباتی سیاسی بووە.
بارزانی ژیانی لاوێتی خۆی تەرخان کردبوو بۆ ئەو ئامانجەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان بەرزی کردبووەوە، لە ساڵی ١٩٦١، ئەویش دیموکراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی و پاشان فیدڕاڵیزم بۆ کوردستان لە چوارچێوەی عێراقێکی دیموکراتیدا.
بارزانی لە تەمەنی بیست ساڵیدا بە شێوەیەکی چڕوپڕ تێکەڵی کاروباری سیاسی بووە و لە ساڵی ١٩٧٠ ئەندامی ئەو تیمە کوردییە بووە کە گفتوگۆی لەگەڵ حکومەتی عێراق کردووە لەسەر رێککەوتنی ئۆتۆنۆمی. لە ساڵی ١٩٧١ لە کاتی سازدانی کۆنگرەی ھەشتی پارتی دیموکراتی کوردستان بە سیفەتی ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی پارتی ھەڵبژێردراوە و پاشان بووە بە ئەندامی یەدەگی مەکتەبی سیاسی و ئەرکی بەرپرسی دەزگای ئەمنی گرتۆتە ئەستۆ.
پاش شکستی شۆڕشی ئەیلوول لە ئەنجامی رێککەوتننامەی جەزائیر لە نێوان شای ئێران و حکومەتی عێراقی لە ساڵی ١٩٧٥، بە ڕێنمایی جەنابی مەلا مستەفای باوکی، مەسعوود بارزانی لەگەڵ ئیدریس بارزانی برای و ژمارەیەک لە ھەڤاڵانی پێکەوە ھەڵسان بە ڕێکخستنەوەی ڕیزەکانی پێشمەرگە و دامەزراندنی سەرکردایەتی کاتی بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان. و لە ٦ی گوڵانی ١٩٧٦ شۆڕشی گوڵان دەستی پێکرد.
لە ساڵی ١٩٧٦ تا ١٩٧٩ مەسعوود بارزانی لەگەڵ باوکی لە ئەمریکا ژیاوە و پاش ڕووخانی ڕژێمی شای ئێران، گەڕایەوە ئێران تا تەرتیباتی ھاتنەوەی باوکی بۆ ئێران بکات، بەڵام ئەو ڕۆژەی کە بەڕێز بارزانی لە ١ی ئازاری ١٩٧٩ گەیشتەوە ئێران، باوکی لە واشنتۆن کۆچی دوایی کرد. لە مانگی ١١ی ١٩٧٩، لە کۆنگرەی نۆیەمی پارتی دیموکراتی کوردستان بارزانی بە سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەڵبژێردرا.
ڕۆڵی ھەریەکە لە مەسعوود بارزانی و ئیدریس بارزانی برای، بەرچاو بووە لە ساڵانی ١٩٨٠ تاوەکو ١٩٨٧ لە دامەزراندنی چەندین بەرەی سیاسی لە عێراق و بەتایبەتی کە بەرەی کوردستانی دامەزرا لە چەندین ڕێکخراو و حزبە کوردستانیەکان.
پاش شەڕی ھاوپەیمانان دژ بە عێراق، بەڕێز بارزانی ھەماھەنگی بەرەی کوردستانی کرد و سەرکردایەتی ڕاپەڕینی ئازاری ١٩٩١ی کوردەکانی کرد کە بووە ھۆی ئازادکردنی بەشێکی زۆری کوردستانی عێراق لە دەست ڕژێمی بەغدا.
لە مانگی نیسانی ١٩٩١ گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا دەستی پێکرد و بارزانی بۆ چەندین مانگ سەرۆکایەتی شاندی کوردی کرد کە لە ھەموو حزبەکانی بەرەی کوردستانی پێکھاتبوو. لە گفتوگۆکان بە ھیچ ئەنجامێک نەگەیشتن بەھۆی ڕەتکردنەوەی داخوازییەکانی کورد کە بریتی بوون لە ئۆتۆنۆمی ھەرێمایەتی و دیموکراتیزە کردن لە لایەن عێراقەوە.
ھەروەھا لە کۆنگرەی ١٢ی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ساڵی ١٩٩٩ جارێکی تر مەسعوود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەڵبژێردرایەوە.
مەسعوود بارزانی لە ساڵانی نەوەدەکانەوە تاوەکو لەناوچوونی ڕژێمی بەعس، بەشداری چەندین کۆنگرە و کۆبوونەوەی نێودەوڵەتی کردووە. وەک کۆبوونەوەی واشنتۆن لە ساڵی ١٩٩٢ و پاشان لە ١٩٩٣ و لە کۆنگرەی سەلاحەدین ١٩٩٢ و کۆنگرەی لەندەن لە ئەیلوولی ٢٠٠٢ و کۆنگرەی سەلاحەدین لە شوباتی ٢٠٠٣.
بارزانی ڕۆڵێکی سەرەکی ھەبووە لە سەرجەم پێشھاتە سیاسیەکانی عێراقی نوێدا، پاشانیش لە دامەزراندنی ئەنجومەنی حوکمڕانی عێراقی لە ٣١ی تەممووزی ٢٠٠٣، کە تێیدا بووە ئەندام و دواتریش بووە سەرۆکی ئەنجومەنەکە.
لە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٥ مەسعوود بارزانی وەکو یەکەمین سەرۆکی ھەرێمی کوردستان ھەڵبژێردرا لەلایەن ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستانی عێراق.
وەکو سەرۆکی ھەرێم، سەردانی فەرمی چەند وڵاتێکی کردووە و چەند سەرۆکی وڵات و سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتانەی بینی، چاوپێکەوتنی ئەنجام دا لەگەڵ بۆش سەرۆکی ئەمریکا لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥ و تۆنی بلێر سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە ٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥ و پاپای ڤاتیکان لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥ و برلسکونی سەرۆک وەزیرانی ئیتالیا لە ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥ و عبداللە شای سعودیە لە ١٣ی ئازاری ٢٠٠٧ و عبداللە شای ئوردن لە ١٩ی ئازاری ٢٠٠٧.
وەکو سەرۆکی ھەرێم چەند ئەندامێکی دامەزراندووە بۆ پتەوکردنی ھاوپەیمانی لەنێو ھێزە سیاسییەکانی کوردستان و باشترکردنی پرۆسەی بڕیاردان لە ھەرێم:
- لە ڕۆژی ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ئەنجومەنی سەرۆکایەتی کوردستان دامەزرا کە تێیدا سەرۆکی ھەرێم سەرپەرشتی کۆبوونەوەکان دەکات، و جێگری سەرۆکی ھەرێم بەڕێز کۆسرەت ڕەسووڵ لەگەڵ سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان و سەرۆکی حکومەتی کوردستان و جێگرەکانیان و سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی ھەرێم.
- ئەنجومەنی باڵای پارتە سیاسیەکان، کە کەسایەتی یەکەمی پارتە سیاسییەکان تێیدا ئەندامن، کە لەم حزبانەی خوارەوە پێکدێت: پارتی دیموکراتی کوردستان، یەکێتی نیشتمانی کوردستان، پارتی زەحمەتکێشانی کوردستان، پارتی سۆشیالیستی دیموکراتی کوردستان، یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، کۆمەڵەی ئیسلامی کوردستان.
بارزانی شەیدای خوێندنەوەیە بە تایبەتیش حەز بە خوێندنەوەی پەرتووکی مێژوویی و سیاسی و سەربازی دەکات و ھەروەھا زۆر حەزیش لە وەرزش دەکات.
مەسعوود بارزانی ساڵی ١٩٦٥ ھاوسەرگیری کردووە و خاوەنی ھەشت منداڵە.
بارزانی شارەزایی تەواوی لە زمانی کوردی و عەرەبی و فارسی ھەیە، و ھەروەھا شارەزایی لە زمانی ئینگلیزی ھەیە و قسەی پێدەکات.[٤]
ئەنفال
خێزانی بارزانی زۆر قوربانیان لە پێناو کێشەی کورددا داوە، و لە دوای لە دایکبوونیەوە تاکو تەمەنی ١٢ ساڵی مەسعوود بارزانی باوکی خۆی نەبینیوە، کە لە دوورە وڵات لە یەکێتی سۆڤیەت دەژیا. سیخوڕەکانی ڕژێم سێ برای بارزانیان تیرۆر کردەوە ٣٢ کەس لە ئەندامانی خێزانەکەی لەگەڵ ئەو ٨٠٠٠ بارزانی بوون کە ڕژێمی بەعس ئەنفالی کردن لە ساڵی ١٩٨٣،[٥][٦] خودی مەسعوود بارزانی ئامانجی چەندین ھەوڵی تیرۆر بووە بە تایبەتی ھەوڵی تیرۆر کردنی لە ڤێننای پایتەختی نەمسا لە ٨ی کانوونی دووەمی ١٩٧٩. ڕژێمە یەک لە دوا یەکەکانی عێراق ١٦ جار گوندی بارزاننیان خاپوور کردووە کە گوندی مەسعوود بارزانییە.
خولی سێیەمی سەرۆکایەتی
وادەی کۆتاییی خولی دووەمی سەرۆکایەتیی بارزانی لە ساڵی ٢٠١٣ کۆتایی پێھات، بەڵام بەپێی داوایەکی پەرلەمانتارانی ئەو خولە کە لە ٣٠ی حوزەیرانی ھەمان ساڵ بەرزکرابووەوە، داواکرابوو مەسعوود بارزانی دوو ساڵی تر لە سەرۆکایەتی ھەرێم بمێنێتەوە. ئەمەش مشتومڕێکی سیاسی گەورەی نایەوە لە باشووری کوردستان بەوەی ئەم بڕیارە نایاسایی و نادەستوورییە سەرۆکی ھەرێمیان بە سەرۆکێکی ناشەرعی یاخود سەرۆکی ماوە بۆ درێژکراوە ناو دەبرد.[٧]
نووسراوەکان
بارزانی پەرتووکێکی لەسەر ڕۆڵی مێژووی مستەفا بارزانیی باوکی لە بزووتنەوەی نەتەوەی کورد لەژێر ناوی بارزانی و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد کە لە سێ بەرگ پێک ھاتووە نووسیوە،وبەم دوایانە کتێبێکی بە ناوی بۆ مێژوو بڵاوکردەوە. لەگەڵ چەندین وتار و بابەتی سیاسی کە لە ڕۆژنامە و گۆڤارەکانی کوردستاندا بڵاو کراونەتەوە.
| Political offices | ||
|---|---|---|
| پێشوو محەممەد بەحرولعلوم |
سەرۆکی ئەنجومەنی حوکمی عێراق ١ی نیسانی ٢٠٠٤–٣٠ی نیسانی ٢٠٠٤ |
جێگر عیزەدین سەلیم |
| ئۆفیسی نوێ | سەرۆکی ھەرێمی کوردستان ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٥ — ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ |
جێگر سڕکرا |
| لایەنگری حیزبی سیاسیی | ||
| پێشوو مستەفا بارزانی |
سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان کانوونی یەکەمی ١٩٧٩ |
ئێستا |
پەراوێزەکان
- ^ "سەرۆکی ھەرێم - ماڵپەڕی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان". Archived from the original on ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢. Retrieved ١١ی ئابی ٢٠١١. Check date values in:
|access-date=, |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(help) ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ ئەنجامە ڕەسمییەکانی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی کوردستان ٢٠٠٩[بەستەری مردوو]
- ^ "The path to resignation of Masoud Barzani". TRT World. Archived from the original on ٢٠ی نیسانی ٢٠١٩. Retrieved ١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٩. Check date values in:
|access-date=, |archive-date=(help) - ^ ڕۆحانی, کەماڵ (2019). کورد و کوردستان لە ڕێڕەوی مێژوودا. تاران: ئاراس. pp. ٤٥٢. ISBN 978-622-6278-31-0 Check
|isbn=value: checksum (help). - ^ یادی ٢٥ ساڵەی تاوانی کۆمەڵکوژی بارزانییەکان ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ کاریگەریی ئەنفال - عەدالەت عومەر ساڵح ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ ماوەی سەرۆکایەتی بارزانی بۆ ٢ ساڵی دیکە درێژدەکرێتەوە
سەرچاوەکان
بەستەرە دەرەکییەکان
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە مەسعوود بارزانی تێدایە. |
