شەڕی کەنداو
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. کێشەی دیاریکراو بریتییە لە: ھەبوونی پەراوێزی شکاو. |
شەڕی کەنداو یان شەڕی کەنداوی فارس یان گەردەلولی بیابان (بە ئینگلیزی: Gulf war). شەڕێکی گەورەبوو کەلە نێوان وڵاتی عێراق و وڵاتی کووەیت بە پشتگیریکردنی وڵاتانی ھاوپەیمان ڕوویدا. کە زیاد لە ٧٠٠٬٠٠٠ سەربازانی وڵاتی جیاواز بەڕۆڵی جیا جیا دژی ھێزەکانی عێراق جەنگان، کە وڵاتی کوێتیان داگیرکردبوو؛ و ھێرشی عێراق بۆ سەر کوێت ھاوکاتبوو لەگەڵ کەوتنی ڕاپەڕینی کوردان لە باکووری وڵات و شیعە موسڵمانەکان لە باشووری وڵاتی عێراق. کە دواتر ناوچەی دژە فڕین دروستکرا بە مەرامی پاراستنی ھەردوو گەلەکە و مافی ئۆتۆنۆمی درا بە باشووری کوردستان لە بەشی باکووری عێراق. ھێرشەکانی ھێزەکانی عێراق بۆ سەر وڵاتی کووەیت و بەتاڵانبردنی لەلایەن ھێزەکانی عێراقەوە ئەنجامی خراپی ھەبوو بۆ دەست ھەڵاتی فەرمانڕەوایی سەدام حوسێین و زۆۆرینەی ھێزە سەربازی و ھێزە سیاسییەکەی لەدەستدا.
| شەڕی کووەیت | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 کۆمەڵێک وێنەی شەڕی کەنداو لە بەشی سەرەوە، فڕۆکەی مەکدۆنێلی ھێزی ئاسمانی ئەمریکا کەبەسەر ولاتی کووەیتدا دەفڕن. کۆمەڵێک سەبازی وڵاتی بەریتانیا. چەند تانکێکی سەربازی. ھێرشی فڕۆکەیەکی جەنگی. شەقامی مەرگ لەدوای ھێرشکردنە سەری. | |||||||
| |||||||
| شەڕ لە نێوان | |||||||
 کووەیت ویلایەتە یەکگرتووەکان شانشینی یەکگرتوو فەڕەنسا |
 عێراق | ||||||
| فەرماندە و سەرکردەکان | |||||||
|
مایکڵ ڕیکۆفیری |
ئەبیل مەحموود | ||||||
| ھێز | |||||||
| ٩٥٦٬٦٠٠, پێکھاتە ٧٠٠٬٠٠٠ ئەمریکا troops[٤][٥] | ٦٥٠٬٠٠٠ سەرباز | ||||||
| زەرەر و زیانە گیانییەکان | |||||||
|
ھاوپەیمانیێتی: ١٤٧کوژراوی بیانی، ١٤٥ ڕانەگەیەنراو مردن ٤٦٧ بریندار لە شەڕدا Total: 292 killed 776 wounded[٦] ٣١ تانک destroyed/disabled[٧][٨][٩][١٠][١١][١٢][١٣][١٤] 32 Bradley IFVs لەناوبرد/damaged [١٥][١٦] 1 M113 APC destroyed 2 British Warrior APCs destroyed 1 Artillery Piece destroyed 75 Aircraft destroyed[١٧] کووەیت: 200 killed[١٨] سەدان tanks destroyed/captured about 1000 IFVs and APCs dozens aircraft dozens ships |
عێراقی: ٢٠٬٠٠٠–٣٥٬٠٠٠ کوژراو ٧٥٬٠٠٠+ ونبوو[٦] 3,700 tanks destroyed[١٩] 2,400 APCs destroyed[١٩] 2,600 Artillery Pieces destroyed[١٩] 110 Aircraft destroyed[٢٠] 137 Aircraft escaped to Iran[٢٠] 19 naval ships sunk, 6 damaged[٢٠] | ||||||
|
سڤیلی ونبووی کووەیتی: ٣٠٠سڤیل کوژراو، more injured[٢٤] | |||||||
پێشەکی شەڕدەستکاری
سووپای عێراق لە کاتی ھێرشکردنی بۆ سەر وڵاتی کووەیت، چوارەم گەورەترین سووپای جیھان بوو کە ژمارەی سووپاکەی نزیکەی ١ ملیۆن سەرباز دەبوو. ڕاستەوخۆ دوای کۆتاییھاتنی شەڕی عێراق-ئێران سووپای عێراق دوای ماوەیەکی کەم دووبارە کەوتەوە شەڕ کە وڵاتی کووەیتیان داگیرکردن. ھۆکاری سەرەکی داگیرکردنی کوێتیش دەگەڕێتەوە بۆ بوونی سەرچاوەی نەوتی زۆر لەو وڵاتەدا، کە عێراق پێشووتریش چاوی لەسەر بوو. تاکاتی دەست بەسەرداگرتنیدا، سەرۆکی پێشووی عێراق لە بەیاننمایەکدا ڕای گەیاند کووێتم وەک یەکێک لە پارێزگا دابڕاوەکانی عێراقم گەیاندەوە بە باوەشی دایکی.
دروستبوونی ھاوپەیمانییەتدەستکاری
ھاوپەیمانیێتێکی نێودەوڵەتی لەلایەن ٣٤ وڵات بەسترا بۆ یارمەتیدانی وڵاتی کووێت و ڕزگارکردنی لەدەستی ھێزەکانی عێراق. بەتایبەت دوای ئەو تاڵانکاریانەی کە سووپای عێراق لەدژی وڵاتی کوێت ئەنجامیدا. کارەکانی ھاوپەیمانیێتییەکە ھەر لەوڵاتی کوێتەوە نەوەستا بەڵکو دوای ڕزگارکردنی کووەیت، ھاوپەیمانیێتییەکە لەدژە ڕژێمی پێشووی عێراق بەدەوام بوو. کە زۆۆرینەی ھێزی سەرۆککۆماری پێشوو (سەدام حوسێین) و پارتەکەی سنووردارکران.
شەڕەکانی سەرەتادەستکاری
ھێرشی ئاسمانیدەستکاری
ھێرشە ئاسمانییەکان لەسەرەتای مانگی دووی ساڵی ١٩٩١دا دەستیان پێکرد. کە بەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕ دادەنرا لە شەڕی کەنداو کە تێیدا چەندان دەوڵەت لەڕێی گورزی ئاسمانییەوە ھێرشیان کردە سەر سووپای پێشووی عێراق.
ھێرشە ئاسمانییەکانی دژی ھێزەکانی دژی عێراق بە گەورەترین زنجیرە ھێرش دادەنرێن لە مێژوودا، کەتێیدا زیادلە ١٠٠٬٠٠ مووشەکی جیاواز و ٨٨٬٥٠٠ تۆن بۆمبیان بەسەر ھێزەکانی عێراقدا باراند.[٢٥][٢٦][٢٧] چەند ڕۆژێک دواتر عێراق ھەشت مووشەکی وەک پێشەکی شەڕ ھاوێشت[٢٨] سوپای عێراق بە فەرمانێکی سەدام حوسێن، چەدنین مووشەکی ئاراستەی ئیسرائیل کرد. سەدام حوسێن، بۆ ئاراستەکردنی مووشەکەکان چیای شنگالی ھەڵبژاردووە، لەبەر ئەوەی گونجاوترین و بەرزترین چیایە لە ناوچەکەدا، ھەروەھا نزیکتین شوێنە لە ئیسرائیل.
لەسەر چیای شنگال دەڤەری چل مێر ھەڵبژێردراوەو لەوێ مووشەکەکان ئاراستەی ئیسرائیل کراون، مەودای مووشەکەکان کورتبوونەو نەدەگەیشتنە ئیسرائل، بەڵام سەدام حوسێن داوای لە چەند ئەندازیارێک کردووە، کە مەوداکەیان زیاد بکەن. ھێزەکانی عێراق خوازیاربوون کەلەدوای ھێرشیان بۆ سەر وڵاتی ئیسڕائیل، وڵاتانی تری عەرەبی پشگیری دەکن و دەبنە ھاوپەیمان لەگەڵی[٢٩]
ئەنجامەکاندەستکاری
عێراقدەستکاری
ھێزی دەسەڵاتداردەستکاری
ئەنجامی شەڕی کەنداو لە بەرژەوەندی دەستھەڵاتدارانی عێراق و بەتایبەت سەدام حوسێین سەرۆککۆماری ئەوکاتی عێراقدا بەکۆتا نەھات. کە بەشێوەیەک زۆۆرینەی ھێزە زەبەلاحەکەی و ھێزە سیاسییەکەی لەدەستدا؛ و زیانێکی زۆۆری بەرکەوت.
ڕێگای مەرگدەستکاری
.
ڕێگای مەرگ کە بەفەرمی بە ڕێگای-٨٠ ناسراوە. کەوتووەتە نێوان ھەردوو شاری کووەیت لە وڵاتی کووەیت بۆ شارۆچکەی سەفوان لە شاری بەسرا لە باشووری عێراق. شەقامەکە لە ساڵی ١٩٩٠دا لەلایەن ھێزەکانی پێشووی عێراقەوە بەکارھێندرا بۆ دەستبەسەرداگرتنی وڵاتی کووەیت.[٣٠] لە ڕێکەوتی (٢٦ بۆ ٢٧ی ٢ی ١٩٩١) زیادلە ١٠ ھەزار سەربازی گەڕاوەی سووپای عێراق کەلە ڕێگەدابوون بۆگەڕانەوە بۆناو خاکی عێراق کرانە ئامانجی ھێزەکانی ئاسمانی ئەمریکا و کەنەدا.
کوردەکان و شیعەکاندەستکاری
دوایی ھێرشی ھێزەکانی پێشووی عێراق بۆ سەر کوردەکان لەبەشی باکووری وڵاتی عێراق و شیعەکان لەبەشی باشووری وڵاتی عێراق، ناوچەی دژە فڕین لەلایەن ھێزەکانی ھاوپەیمان بە مەرامی پاراستنی ھەردوو لایەن لە باکوور و باشووری عێراق دروستکرا؛ و جگە لوە کوردەکان بوونە خاوەنە مافی ئۆتۆنۆمی بەڕێوبەری خۆسەری ژێر دەستھەڵاتەکانیان؛ و شیعەکانیش ۆشکیان لە فەرمانڕەوایی وڵاتدا بەرفراوانتر بوو.
ناوچەکانی دژە-فڕینی عێراقدەستکاری
ناوچەکانی دژە-فڕینی عێراق دووناوچەی سەربازی بوون کەلەلایەن وڵاتانی ئەمریکا، بەریتانیا، فەڕەنسا دروستکرا. بەمەرامی پارێزگاریکردن لە کوردەکان لە باکووری عێراق و شیعە موسڵمانەکان لە باشووری عێراق. لەکاتی ھاتنی ھەر ھێرشێکی ھێزەکانی پێشووی ڕژێمی بەعسەوە بەسەر ھەردوو ناوچەکە. مێژووی دروستبوونی ھەردوو ناوچەکە دەگەڕێتە بۆساڵی ١٩٩٢ کاتێک شەڕی کەنداو کۆتایی ھات کە تێیدا وڵاتی عێراق کووەیتی داگیرکردبوو.[٣١][٣٢]
کووەیتدەستکاری
وڵاتی کووەیت زیانێکی زۆۆری بەخۆوە بینی دوای دەست بەسەرداگرتنی لەلایەن ھێزەکانی پێشووی عێراقەوەو ھەرلە سەرەتاکانی دەستبەسەرداگرتنەکەیدا لەلایەن ھێزەکانی عێراقەوە دەستکرا بەتاڵانکردنی ماڵی گشتی و تایبەتی وڵاتەکە. بەڵام دواتر وڵاتی عێراق ناچارکرا بە قەرەبووکردنەوەی وڵاتی کووەیت بە شێوەیەکی درێژ خایەن و سوودی زیاتر بۆ وڵاتەکە لەبەرامبەر زیانەکانی.
ئەمانەش ببینەدەستکاری
سەرچاوەکاندەستکاری
- ^ "Historical Events on 30th November". Historyorb.com. Retrieved 18 March 2010.
- ^ Persian Gulf War, the Sandhurst-trained Prince
Khaled bin Sultan al-Saud was co-commander with General Norman Schwarzkopf www.casi.org.uk/discuss - ^ General Khaled was Co-Commander, with US General Norman Schwarzkopf, of the allied coalition that liberated Kuwait -a016226901 www.thefreelibrary.com[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
- ^ ھێزەکانی شەڕی کەنداو (کۆتا بەشداربووی ولاتان) "www.nationmaster.com". Archived from the original on 5ی Novemberی 2013. Retrieved 13ی Septemberی 2007.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=و|archivedate=(help) - ^ Hersh, Seymour (2005). Chain of Command. Penguin Books. p. ١٨١.
- ^ ئ ا "Persian Gulf War". MSN Encarta. Archived from the original on 1ی Novemberی 2009.
{{cite web}}: Check date values in:|archivedate=(help) ٢٥ی تەممووزی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ 18 M1ئابڕامس، 11 M60, 2 AMX-30
- ^ CheckPoint, Ludovic Monnerat -. "Guerre du Golfe: le dernier combat de la division Tawakalna".
- ^ Scales, Brig. Gen. Robert H. : Certain Victory. Brassey's, 1994, p. 279.
- ^ Halberstadt 1991. p. 35
- ^ Atkinson, Rick. Crusade, The untold story of the Persian Gulf War. Houghton Mifflin Company, 1993. pp. 332–3
- ^ Captain Todd A. Buchs, B. Co. Commander, Knights In the Desert. Publisher/Editor Unknown. p. 111.
- ^ Malory, Marcia. "Tanks During the First Gulf War – Tank History". Archived from the original on 3ی Marchی 2016. Retrieved 5 July 2016.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) ٣ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ ئێم٦٠ تی٦٢ دژبە سارد شەڕی Combatants 1956–92 by Lon Nordeen & David Isby
- ^ "TAB H – Friendly-fire Incidents". Retrieved 5 July 2016. ١ی حوزەیرانی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ NSIAD-92-94, "ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان: Early Performance Assessment of بڕادلی لەگەڵ ئابڕامس". US General Accounting Office, 10 January 1992. Quote: "According to information provided by the Army's Office of the Deputy Chief of Staff for Operations and Plans, 20 Bradleys were destroyed during the Gulf war. Another 12 Bradleys were damaged, but four of these were quickly repaired. Friendly fire accounted for 17 of the destroyed Bradleys and three of the damaged ones
- ^ Pike, John. "Operation Desert Storm". Retrieved 5 July 2016.
- ^ دەستبەسەرداگرتنی کووەیت لەلایەن عێڕاق; 1990 (Air War) ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. Acig.org. Retrieved on 12 June 2011
- ^ ئ ا ب Pike, John. "GlobalSecurity.org – Reliable Security Information". Retrieved 5 July 2016.
- ^ ئ ا ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی
<ref>ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریDesert Storm statsنەدراوە - ^ "The Use of Terror during Iraq's invasion of Kuwait". The Jewish Agency for Israel. Archived from the original on 24 January 2005. Retrieved 22 June 2010.
- ^ "Kuwait: missing people: a step in the right direction". Red Cross. Retrieved 2ی Februaryی 2017.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(help); Unknown parameter|ناونیشانی ئەرشیڤ=ignored (help); Unknown parameter|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=ignored (help) ٧ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ %20Iraqi%20civilian%20fatalities%20in%20the%201991%20Gulf "The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict". Project on Defense Alternatives. Retrieved 9 May 2009.
{{cite web}}: Check|url=value (help) ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ Fetter, Steve; Lewis, George N.; Gronlund, Lisbeth (28 January 1993). "Why were Casualties so low?" (PDF). Nature. London. ٣٦١ (٦٤١٠): ٢٩٣–٢٩٦. doi:10.1038/361293a0.
- ^ name=cnnstats Edwin E. Moïse. "Limited War: The Stereotypes". Clemson University. Retrieved 2 July 2010.
- ^
مووشەکەکانی عێراق بۆ سعوودیە و ئیسرائیلدەستکاری
پەڕگە:Scud TEL launch.jpgموشەکی ترانسپۆرتەری سووکدی عێراق کەلە دژی سعوودیە و ئیسرائیل بەکاری ھێناوە.ھێزەکانی عێراق دەستیان بەخۆ ئامادەکردن بۆ ھێرشکردنە چەند ناوچەیەک، بەتایبەت دوای شکسھێنانی دانوستاندنەکانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە جنێفی سویسڕا. وەلە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ڕۆژنامەوانێک پرسیاری لە سەرۆکی وەزیرانی پێشووی عێراق تاریق عەزیز کرد و پێی گووت ئەگەر شەڕ دەستپێبکات… ئێوەش دەست بە ھێرشکردن دەکەن؟ تاریق عەزیزیش ڕاستەخۆ گووتی بێگوومان بەڵێ.."<ref>Lawrence Freedman and Efraim Karsh, The Gulf Conflict: Diplomacy and War in the New World Order, 1990–1991 (Princeton, 1993), 332.
- ^ Post Video To Facebook (9 January 1991). "Geneva Meeting on Persian Gulf Crisis". C-SPAN. Archived from the original on 1ی Mayی 2011. Retrieved 18 March 2010.
{{cite web}}:|author=has generic name (help); Check date values in:|archivedate=(help) ١ی ئایاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. - ^ Rostker, Bernard (2000). "Information Paper: Iraq's Scud Ballistic Missiles". Wisconsin Project on Nuclear Arms Control from 2000 to 2006. Retrieved 21 May 2009. ١٤ی ئایاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Waldman, Shmuel (2005). Beyond a Reasonable Doubt. Feldheim Publishers, p. 179. ISBN 1-58330-806-7
- ^ "Highway (of Death) Robbery". TIME.com. Retrieved 19 December 2014.
- ^ BBC News | FORCES AND FIREPOWER | Containment: The Iraqi no-fly zones
- ^ but in 1996 it was expanded to the 33rd parallel.2nd Cruise Missile Strikes in Iraq ٩ی شوباتی ٢٠٠٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
