ویکیپیدیا

شەڕی کەنداو

شەڕی کەنداو یان شەڕی کەنداوی فارس یان گەردەلولی بیابان (بە ئینگلیزی: Gulf war). شەڕێکی گەورەبوو کەلە نێوان وڵاتی عێڕاق و وڵاتی کووەیت بە پشتگیریکردنی وڵاتانی ھاوپەیمان ڕوویدا. کە زیاد لە ٧٠٠٠٬٠٠٠ سەربازانی وڵاتی جیاواز بەڕۆڵی جیا جیا دژی ھێزەکانی عێڕاق جەنگان، کە وڵاتی کوێتیان داگیرکردبوو. وە ھێرشی عێڕاق بۆسەر کوێت ھاوکاتبوو لەگەڵ کەوتنی ڕاپەڕینی کوردان لە باکووری وڵات و شیعە موسڵمانەکان لە باشووری وڵاتی عێڕاق. کە دواتر ناوچەی دژە فڕین درووستکرا بە مەرامی پاراستنی ھەردوو گەلەکە و مافی ئۆتۆنۆمی درا بە باشووری کوردستان لە بەشی باکووری عێڕاق. ھێرشەکانی ھێزەکانی عێڕاق بۆسەر وڵاتی کووەیت و بەتاڵانبردنی لەلایەن ھێزەکانی عێڕاقەوە ئەنجامی خراپی ھەبوو بۆ دەست ھەڵاتی فەرمانڕەوایی سەدام حوسێین و زۆۆرینەی ھێزە سەربازی و ھێزە سیاسیەکەی لەدەستدا.

شەڕی کوێت
Gulf War Photobox.jpg
کۆمەڵێک وێنەی شەڕی کەنداو لە بەشی سەرەوە، فڕۆکەی مەکدۆنێلی ھێزی ئاسمانی ئەمریکا کەبەسەر ولاتی کووێتدا دەفڕن. کۆمەڵێک سەبازی وڵاتی بەریتانیا. چەند تانکێکی سەربازی. ھێرشی فڕۆکەیەکی جەنگی. شەقامی مەرگ لەدوای ھێرشکردنە سەری.
ڕێکەوت دەستبەسەرداگرتنی کووەیت
٢-٤ی ٨ی ١٩٩٠
ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان
١٧ی ١ی – 28 ٢ی ١٩٩١
(Error: Need valid year, month, day)
(ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان oکۆتاییهاتنی فەرمی لە ٣٠ ١١ی ١٩٩٥)[١]
شوێن  عێراق,  کووەیت, عەرەبستانی سعوودی,  ئیسرائیل وە کەنداوی فارس
ئاکام
  • عێڕاق کووەیت داگیرکرد.
  • قەرەبوکردنەوەی کووەیت.
  • دەرکرانی ھێزەکانی عێڕاق لەکۆتاییدا.
  • شکستخواردنی ڕاپەڕینی کوردان لە باکووری عێڕاق و شیعە موسوڵمانەکان لە باشووری عێڕاق.
  • درووستبوونی ناوچەی دژە فڕین لە باکوور و باشوری عێڕاق بۆ پاراستنی کوردان و شیعەکان.
  • سەدام حوسێین زۆۆرینەی ھێزەکەی لەدەستدا.
  • دەستبەسەرداگرتنی ھێزەکانی ئەمریکا تاساڵی ٢٠٠٣.
  • زۆۆرینەی زیانەکان لەسەر ئەستۆی عێڕاق کەوتن.
شەڕ لە نێوان
combatant2= Iraq
سەرکردەکان و ڕێبەران
کووەیت جابر ئەل-ئەحمەد ئەل-جانر ئەل-سەباح

ویلایەتە یەکگرتووەکان جۆرج ئێچ دەبڵیوو. بۆش
ویلایەتە یەکگرتووەکان کۆلین پۆویڵ
ویلایەتە یەکگرتووەکان نۆرمان سوارکسکۆپک
ویلایەتە یەکگرتووەکان جۆن جەی. یۆسۆک
ویلایەتە یەکگرتووەکان واڵتەر ئی. بۆمەر
ویلایەتە یەکگرتووەکان کارلیس ھۆرنەر
ویلایەتە یەکگرتووەکان ستانلی ئارسەر
عەرەبستانی سەعوودی شا فەھەد
عەرەبستانی سەعوودی ساڵح ئەل-موھیا
عەرەبستانی سەعوودی خالید بن سوڵتان[٢][٣]
شانشینی یەکگرتوو مارگێت تاتکەر
شانشینی یەکگرتوو جۆن ماجۆر
شانشینی یەکگرتوو پیتەر دی لا پیلیرێ
کەنەدا بڕاین مۆڵڕۆنی
فەڕەنسا فڕاندجۆیس میتڕان
فەڕەنسا مایکڵ ڕیکۆفیری

عێراق سەدام حوسێین

عێراق عەلی حەسەن ئەل-مەجید
عێراق عیزەیت ئیبراھیم ئەل-دوری
عێراق سەڵاح ئەبوود مەحمود
عێراق حوسێین کامەیل ئەل-ماجد
عێراق ئەبیل مەحمود]]

شەڕکەر
956,600, پێکھاتە ٧٠٠٬٠٠٠ ئەمریکا troops[٤][٥]٦٥٠٬٠٠٠ سەرباز
زیانەکان و دۆڕانەکان
ھاوپەیمانیێتی:
١٤٧کوژراوی بیانی، ١٤٥ ڕانەگەیەنراو مردن
٤٦٧ بریندار لە شەڕدا
Total: 292 killed
776 wounded[٦]
٣١ تانک destroyed/disabled[٧][٨][٩][١٠][١١][١٢][١٣][١٤]
32 Bradley IFVs لەناوبرد/damaged
[١٥][١٦]
1 M113 APC destroyed
2 British Warrior APCs destroyed
1 Artillery Piece destroyed
75 Aircraft destroyed[١٧]
کووەیت:
200 killed[١٨]
سەدان tanks destroyed/captured
about 1000 IFVs and APCs
dozens aircraft
dozens ships 		عێڕاقی:
٢٠٬٠٠٠–٣٥٬٠٠٠ کوژراو
٧٥٬٠٠٠+ ونبوو[٦]
3,700 tanks destroyed[١٩]
2,400 APCs destroyed[١٩]
2,600 Artillery Pieces destroyed[١٩]
110 Aircraft destroyed[٢٠]
137 Aircraft escaped to Iran[٢٠]
19 naval ships sunk, 6 damaged[٢٠]
سڤیلی ونبووی کووەیتی:
Over 1,000 کوژراو[٢١]
٦٠٠ خەڵکی ونبوو[٢٢]


'سڤیل ونبوو:
نزیکەی ٣٬٦٦٤[٢٣]
 ونبووەکانی تر losses:
٣٠٠سڤیل کوژراو، more injured[٢٤]

پێشەکی شەڕدەستکاری

 
تانکی تی-٧٢ی سووپای عێڕاق وەک سەردایەتی شەڕ ڕۆڵی بینی لەشەڕی کەنداودا.

سووپای عێڕاق لە کاتی ھێرشکردنی بۆسەر وڵاتی کووەیت، چوارەم گەورەترین سووپای جیھان بوو کە ژمارەی سووپاکەی نزیکەی ١ میلیۆن سەرباز دەبوو. ڕاستەخۆ دوای کۆتاییھاتنی شەڕی عێڕاق-ئێران سووپای عێڕاق دوای ماوەیەکی کەم دووبارە کەوتەوە شەڕ کە وڵاتی کووەیتیان داگیرکردن. ھۆکاری سەرەکی داگیرکردنی کوێتیش دەگەڕێتەوە بۆ بوونی سەرچاوەی نەوتی زۆۆر لەو وڵاتە، کە عێڕاق پێشووتریش چاوی لەسەر بوو. تاکاتی دەست بەسەرداگرتنیدا، سەرۆکی پێشووی عێڕاق لە بەیاننمایەکدا ڕایگەیاند کووێتم وەک یەکێک لە پارێزگا دابڕاوەکانی عێڕاقم گەیاندەوە بە باوەشی دایکی.

درووستبوونی ھاوپەیمانیەتدەستکاری

 
سەرۆککۆماری پێشووی ئەمریکا بۆش لەکاتی بەسەرکردنەوەی هێزەکانی لەوڵاتی سعوودیە.

ھاوپەیمانیێتێکی نێودەوڵەتی لەلایەن زیادلە ٣٠ وڵات بەترا بۆ یارمەتیدانی وڵاتی کووێت و ڕزگارکردنی لەدەستی ھێزەکانی عێڕاق. بەتایبەت دوای ئەو تاڵانکاریانەی کە سووپای عێڕاق لەدژی وڵاتی کوێت ئەنجامیدا. کارەکانی ھاوپەیمانیێتیەکە ھەر لەوڵاتی کوێتەوە نەوەستا بەڵکو دوای ڕزگارکردنی کووەیت، ھاوپەیمانیێتیەکە لەدژە ڕژێمی پێشووی عێڕاق بەدەوام بوو. کە زۆۆرینەی ھێزی سەرۆککۆماری پێشوو (سەدام حوسێین) و پارتەکەی سنوردارکران.

شەڕەکانی سەرەتادەستکاری

ھێرشی ئاسمانیدەستکاری

ھێرشە ئاسمانیەکان لەسەرەتای مانگی دووی ساڵی ١٩٩١دا دەستیان پێکرد. کە بەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕ دادەنرا لە شەڕی کەنداو کە تێیدا چەندان دەوڵەت لەڕێی گورزی ئاسمانیەوە ھێرشیان کردە سەر سووپای پێشووی عێڕاق. ھێرشە ئاسمانیەکانی دژی ھێزەکانی دژی عێڕاق بە گەورەترین زجیرە ھێرش دادەنرێن لە مێژوودا، کەتێیدا زیادلە ١٠٠٬٠٠ مووشەکی جیاواز و ٨٨٬٥٠٠ تۆن بۆمبیان بەسەر ھێزەکانی عێڕاقدا باراند.[٢٥] and widely destroying military and civilian infrastructure.ھەڵەی ژێدەرەکان: داخەری ژێدەر </ref> بۆ تاگی <ref> بەردەست نییە[٢٦] چەند ڕۆژێک دواتر عێڕاق ھەشت مووشەکی وەک پێشەکی شەڕ ھاوێشتweeks.[٢٧] سوپای عێراق بە فەرمانێکی سەدام حوسێن، چەدنین مووشەکی ئاراستەی ئیسرائیل کرد. سەدام حوسێن، بۆ ئاراستەکردنی مووشەکەکان چیای شنگالی هەڵبژاردووە، لەبەر ئەوەی گونجاوترین و بەرزترین چیایە لە ناوچەکەدا، هەروەها نزیکتین شوێنە لە ئیسرائیل.

لەسەر چیای شنگال دەڤەری چل مێر هەڵبژێردراوەو لەوێ مووشەکەکان ئاراستەی ئیسرائیل کراون، مەودای مووشەکەکان کورتبوونەو نەدەگەیشتنە ئیسرائل، بەڵام سەدام حوسێن داوای لە چەند ئەندازیارێک کردووە، کە مەوداکەیان زیاد بکەن. ھێزەکانی عێڕاق خوازیاربوون کەلەدوای ھێرشیان بۆسەر وڵاتی ئیسڕائیل، وڵاتانی تری عەرەبی پشگیری دەکن و دەبنە ھاوپەیمان لەگەڵیIsrael.[٢٨]

ئەنجامەکاندەستکاری

عێڕاقدەستکاری

ھێزی دەستھەڵاتداردەستکاری

ئەنجامی شەڕی کەنداو لە بەرژەوەندی دەستھەڵاتدارانی عێڕاق و بەتایبەت سەدام حوسێین سەرۆککۆماری ئەوکاتی عێڕاقدا بەکۆتا نەھات. کە بەشێوەیەک زۆۆرینەی ھێزە زەبەلاحەکەی و ھێزە سیاسیەکەی لەدەستدا. وە زیانێکی زۆۆری بەرکەوت.

ڕێگای مەرگدەستکاری
  وتاری سەرەکی: ڕێگای مەرگ

 
وێنەی کۆمەڵێک لە ئۆتۆمۆبیلی تێکشکاو لە شەقامی-٨٠

.

ڕێگای مەرگ کە بەفەرمی بە ڕێگای-٨٠ ناسراوە. کەوتۆتە نێوان ھەردوو شاری کووێت لە وڵاتی کووەیت بۆ شارۆچکەی سەفوان لە شاری بەسڕا لە باشووری عێڕاق. شەقامەکە لەساڵی ١٩٩٠دا لەلایەن ھێزەکانی پێشووی عێڕاقەوە بەکارھێندرا بۆ دەستبەسەرداگرتنی وڵاتی کووەیت.[٢٩] لە ڕێکەوتی (٢٦ بۆ ٢٧ی ٢ی ١٩٩١) زیادلە ١٠ ھەزار سەربازی گەڕاوەی سووپای عێڕاق کەلە ڕێگەدابوون بۆگەڕانەوە بۆناو خاکی عێڕاق کرانە ئامانجی ھێزەکانی ئاسمانی ئەمریکا و کەنەدا.

کوردەکان و شیعەکاندەستکاری

دوایی ھێرشی ھێزەکانی پێشووی عێڕاق بۆسەر کوردەکان لەبەشی باکووری وڵاتی عێڕاق و شیعەکان لەبەشی باشووری وڵاتی عێڕاا، ناوچەی دژە فڕین لەلایەن ھێزەکانی ھاوپەیمان بە مەرامی پاراستنی ھەردوو لایەن لە باکوور و باشووری عێڕاق درووستکرا. وە جگە لوە کوردەکان بوونە خاوەنە مافی ئۆتۆنۆمی بەڕێوبەری خۆسەری ژێر دەستھەڵاتەکانیان. وە شیعەکانیش ۆشکیان لە فەرمانڕەوایی وڵاتدا بەرفراوانتر بوو.

ناوچەکانی دژە-فڕینی عێڕاقدەستکاری
  وتاری سەرەکی: ناوچەکانی دژە-فڕینی عێڕاق

 
وێنەی ڕوونکردنەوەیی ناوچەی دژە فڕینت عێڕاق

ناوچەکانی دژە-فڕینی عێڕاق دووناوچەی سەربازی بوون کەلەلایەن وڵاتانی ئەمریکا، بەریتانیا، فەڕەنسا درووستکرا. بەمەرامی پارێزگاریکردن لە کوردەکان لە باکووری عێڕق و شیعە موسڵمانەکان لە باشووری عێڕق. لەکاتی ھاتنی ھەر ھێرشێکی ھێزەکانی پێشووی ڕژێمی بەعسەوە بەسەر ھەردوو ناوچەکە. مێژووی دروستبوونی ھەردوو ناوچەکە دەگەڕێتە بۆساڵی ١٩٩٢ کاتێک شەڕی کەنداو کۆتایی ھات کە تێیدا وڵاتی عێڕاق کووەیتی داگیرکردبوو.[٣٠][٣١]

کووەیتدەستکاری

وڵاتی کووەیت زیانێکی زۆۆری بەخۆوە بینی دوای دەست بەسەرداگرتنی لەلایەن ھێزەکانی پێشووی عێڕاقەوەو ھەرلە سەرەتاکانی دەستبەسەرداگرتنەکەیدا لەلایەن ھێزەکانی عێڕاقەوە دەستکرا بەتاڵانکردنی ماڵی گشتی و تایبەتی وڵاتەکە. بەڵام دواتر وڵاتی عێڕاق ناچارکرا بە قەرەبووکردنەوەی وڵاتی کووەیت بە شێوەیەکی درێژ خایەن و سوودی زیاتر بۆ وڵاتەکە لەبەرامبەر زیانەکانی.

بەستەرەکاندەستکاری

سەرچاوەکاندەستکاری

  1. ^ "Historical Events on 30th November". Historyorb.com. لە ڕێکەوتی ١٨ی ئازاری ٢٠١٠ ھێنراوە. 
  2. ^ Persian Gulf War, the Sandhurst-trained Prince
    Khaled bin Sultan al-Saud was co-commander with General Norman Schwarzkopf     www.casi.org.uk/discuss
  3. ^ General Khaled was Co-Commander, with US General Norman Schwarzkopf, of the allied coalition that liberated Kuwait -a016226901 www.thefreelibrary.com[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
  4. ^ ھێزەکانی شەڕی کەنداو (کۆتا بەشداربووی ولاتان) "www.nationmaster.com". مؤرشف من الأصل في ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣. لە ڕێکەوتی ١٣ی ئەیلوولی ٢٠٠٧ ھێنراوە. 
  5. ^ Hersh، Seymour (٢٠٠٥). Chain of Command. Penguin Books. پەڕە ١٨١. 
  6. ^ ی ا "Persian Gulf War". MSN Encarta. لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩. 
  7. ^ 18 M1ئابڕامس، 11 M60, 2 AMX-30
  8. ^ CheckPoint، Ludovic Monnerat -. "Guerre du Golfe: le dernier combat de la division Tawakalna". 
  9. ^ Scales, Brig. Gen. Robert H.: Certain Victory. Brassey's, 1994, p. 279.
  10. ^ Halberstadt 1991. p. 35
  11. ^ Atkinson, Rick. Crusade, The untold story of the Persian Gulf War. Houghton Mifflin Company, 1993. pp. 332–3
  12. ^ Captain Todd A. Buchs, B. Co. Commander, Knights In the Desert. Publisher/Editor Unknown. p. 111.
  13. ^ Malory، Marcia. "Tanks During the First Gulf War – Tank History". لە ڕێکەوتی ٠٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. 
  14. ^ ئێم٦٠ تی٦٢ دژبە سارد شەڕی Combatants 1956–92 by Lon Nordeen & David Isby
  15. ^ "TAB H – Friendly-fire Incidents". لە ڕێکەوتی ٠٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. 
  16. ^ NSIAD-92-94, "ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان: Early Performance Assessment of بڕادلی لەگەڵ ئابڕامس". US General Accounting Office, 10 January 1992. Quote: "According to information provided by the Army's Office of the Deputy Chief of Staff for Operations and Plans, 20 Bradleys were destroyed during the Gulf war. Another 12 Bradleys were damaged, but four of these were quickly repaired. Friendly fire accounted for 17 of the destroyed Bradleys and three of the damaged ones
  17. ^ Pike، John. "Operation Desert Storm". لە ڕێکەوتی ٠٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. 
  18. ^ دەستبەسەرداگرتنی کووەیت لەلایەن عێڕاق; 1990 (Air War) Archived ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤, لە وەیبەک مەشین.. Acig.org. Retrieved on 12 June 2011
  19. ^ ی ا ب Pike، John. "GlobalSecurity.org – Reliable Security Information". لە ڕێکەوتی ٠٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. 
  20. ^ ی ا ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Desert Storm stats نەدراوە
  21. ^ "The Use of Terror during Iraq's invasion of Kuwait". The Jewish Agency for Israel. لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە 24 January 2005. لە ڕێکەوتی ٢٢ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ھێنراوە. 
  22. ^ "Kuwait: missing people: a step in the right direction". Red Cross. 
  23. ^ %20Iraqi%20civilian%20fatalities%20in%20the%201991%20Gulf "The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict" لە بەھای |url= دڵنیا ببەرەوە (یارمەتی). Project on Defense Alternatives. لە ڕێکەوتی ٠٩ی ئایاری ٢٠٠٩ ھێنراوە. 
  24. ^ Fetter، Steve؛ Lewis، George N.؛ Gronlund، Lisbeth (28 January 1993). "Why were Casualties so low?" (PDF). Nature. London. ٣٦١ (٦٤١٠): ٢٩٣–٢٩٦. doi:10.1038/361293a0. 
  25. ^ name=cnnstats Edwin E. Moïse. "Limited War: The Stereotypes". Clemson University. لە ڕێکەوتی ٠٢ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە. 
  26. ^ Post Video To Facebook (9 January 1991). "Geneva Meeting on Persian Gulf Crisis". C-SPAN. لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١ی ئایاری ٢٠١١. لە ڕێکەوتی ١٨ی ئازاری ٢٠١٠ ھێنراوە. 
  27. ^ Rostker، Bernard (٢٠٠٠). "Information Paper: Iraq's Scud Ballistic Missiles". Wisconsin Project on Nuclear Arms Control from 2000 to 2006. لە ڕێکەوتی ٢١ی ئایاری ٢٠٠٩ ھێنراوە. 
  28. ^ Waldman, Shmuel (2005). Beyond a Reasonable Doubt. Feldheim Publishers, p. 179. ISBN 1-58330-806-7
  29. ^ "Highway (of Death) Robbery". TIME.com. لە ڕێکەوتی ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤ ھێنراوە. 
  30. ^ BBC News | FORCES AND FIREPOWER | Containment: The Iraqi no-fly zones
  31. ^ but in 1996 it was expanded to the 33rd parallel.2nd Cruise Missile Strikes in Iraq Archived ٩ی شوباتی ٢٠٠٥, لە وەیبەک مەشین.

پەراوێزەکاندەستکاری

وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=شەڕی_کەنداو&oldid=664195»