شەڕی کەنداو

شەڕی کووەیت
	; کۆمەڵێک وێنەی شەڕی کەنداو لە بەشی سەرەوە، فڕۆکەی مەکدۆنێلی ھێزی ئاسمانی ئەمریکا کەبەسەر ولاتی کووەیتدا دەفڕن. کۆمەڵێک سەبازی وڵاتی بەریتانیا. چەند تانکێکی سەربازی. ھێرشی فڕۆکەیەکی جەنگی. شەقامی مەرگ لەدوای ھێرشکردنە سەری.
ڕێکەوت	دەستبەسەرداگرتنی کووەیت; ٢–٤ی ئابی ١٩٩٠; ئۆپڕاسیۆنی گەردەلوولی بیابان; ١٧ی ١ی – ٢٨ ٢ی ١٩٩١; (١ مانگ، و ١ ھەفتە، و ٤ ڕۆژ); (ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان oکۆتاییھاتنی فەرمی لە ٣٠ ١١ی ١٩٩٥)
شوێن	عێراق, کووەیت، عەرەبستانی سعوودی، ئیسرائیل و کەنداوی فارس
ئەنجام	عێراق کووەیت داگیرکرد.; قەرەبوکردنەوەی کووەیت.; دەرکرانی ھێزەکانی عێراق لەکۆتاییدا.; شکستخواردنی ڕاپەڕینی کوردان لە باکووری عێراق و شیعە موسوڵمانەکان لە باشووری عێراق.; دروستبوونی ناوچەی دژە فڕین لە باکوور و باشووری عێراق بۆ پاراستنی کوردان و شیعەکان.; سەددام حوسێن زۆرینەی ھێزەکەی لەدەستدا.; دەستبەسەرداگرتنی ھێزەکانی ئەمریکا تا ساڵی ٢٠٠٣.; زۆرینەی زیانەکان لەسەر ئەستۆی عێراق کەوتن.;
شەڕ لە نێوان
کووەیت; ویلایەتە یەکگرتووەکان; شانشینی یەکگرتوو; فەڕەنسا	عێراق
فەرماندە و سەرکردەکان
جابر ئەل-ئەحمەد ئەل-جانر ئەل-سەباح; جۆرج ئێچ دەبڵیوو. بۆش; کۆلین پۆویڵ; نۆرمان سوارکسکۆپک; جۆن جەی. یۆسۆک; واڵتەر ئی. بۆمەر; کارلیس ھۆرنەر; ستانلی ئارسەر; شا فەھەد; ساڵح ئەل-موھیا; خالید بن سوڵتان; مارگێت تاتکەر; جۆن ماجۆر; پیتەر دی لا پیلیرێ; بڕاین مۆڵڕۆنی; فڕاندجۆیس میتڕان; مایکڵ ڕیکۆفیری	سەددام حوسێن; عەلی حەسەن ئەل-مەجید; عیزەیت ئیبراھیم ئەل-دوری; سەڵاح ئەبوود مەحمود; حوسێین کامەیل ئەل-ماجد; ئەبیل مەحموود
ھێز
٩٥٦٬٦٠٠, پێکھاتە ٧٠٠٬٠٠٠ ئەمریکا troops	٦٥٠٬٠٠٠ سەرباز
زەرەر و زیانە گیانییەکان
ھاوپەیمانیێتی:; ١٤٧کوژراوی بیانی، ١٤٥ ڕانەگەیەنراو مردن; ٤٦٧ بریندار لە شەڕدا; Total: 292 killed; 776 wounded; ٣١ تانک destroyed/disabled; 32 Bradley IFVs لەناوبرد/damaged; ; 1 M113 APC destroyed; 2 British Warrior APCs destroyed; 1 Artillery Piece destroyed; 75 Aircraft destroyed; کووەیت:; 200 killed; سەدان tanks destroyed/captured; about 1000 IFVs and APCs; dozens aircraft; dozens ships	عێراقی:; ٢٠٬٠٠٠–٣٥٬٠٠٠ کوژراو; ٧٥٬٠٠٠+ ونبوو ; 3,700 tanks destroyed; 2,400 APCs destroyed; 2,600 Artillery Pieces destroyed; 110 Aircraft destroyed; 137 Aircraft escaped to Iran; 19 naval ships sunk, 6 damaged
	سڤیلی ونبووی کووەیتی:; زیاتر لە ١٠٠٠ کوژراو; ٦٠٠ خەڵکی ونبوو ; 'سڤیل ونبوو:; نزیکەی ٣٬٦٦٤; ونبووەکانی تر و زیانەکان:; ٣٠٠ سڤیل کوژراو و سەروو ٣٠٠ بریندار

شەڕی کەنداو یان شەڕی دووەمی کەنداو یان شەڕی کەنداوی فارس یان گەردەلوولی بیابان (بە ئینگلیزی: Gulf war). شەڕێک بوو لەنێوان عێراق و کووەیت بە پشتگیریکردنی وڵاتانی ھاوپەیمان ڕوویدا. کە زیاتر لە لە ٧٠٠٬٠٠٠ سەربازی وڵاتی جیاواز بەڕۆڵی جیا جیا دژی ھێزەکانی عێراق جەنگان، کە وڵاتی کووەیتیان داگیرکردبوو؛ و ھێرشی عێراق بۆ سەر کووەیت ھاوکاتبوو لەگەڵ کەوتنی ڕاپەڕینی کوردان لە باکووری عێراق و شیعە موسڵمانەکان لە باشووری وڵاتی عێراق. کە دواتر ناوچەی دژە فڕین دروستکرا بە مەرامی پاراستنی ھەردوو گەلەکە و مافی خۆبەڕێوەبەری درا بە باشووری کوردستان لە بەشی باکووری عێراق. ھێرشەکانی ھێزەکانی عێراق بۆ سەر وڵاتی کووەیت و بەتاڵانبردنی لەلایەن ھێزەکانی عێراقەوە ئەنجامی خراپی ھەبوو بۆ سەدام حوسێین و زۆرینەی ھێزە سەربازی و ھێزە ڕامیارییەکەی لەدەستدا.

پێشەکی شەڕ

تانکی تی-٧٢ی سووپای عێراق وەک سەردایەتی شەڕ ڕۆڵی بینی لەشەڕی کەنداودا.

سووپای عێراق لە کاتی ھێرشکردنی بۆ سەر وڵاتی کووەیت، چوارەم گەورەترین سووپای جیھان بوو کە ژمارەی سووپاکەی نزیکەی ١ ملیۆن سەرباز دەبوو. ڕاستەوخۆ دوای کۆتاییھاتنی شەڕی عێراق-ئێران سووپای عێراق دوای ماوەیەکی کەم دووبارە کەوتەوە شەڕ کە وڵاتی کووەیتیان داگیرکردن. ھۆکاری سەرەکی داگیرکردنی کوێتیش دەگەڕێتەوە بۆ بوونی سەرچاوەی نەوتی زۆر لەو وڵاتەدا، کە عێراق پێشووتریش چاوی لەسەر بوو. تاکاتی دەست بەسەرداگرتنیدا، سەرۆکی پێشووی عێراق لە بەیاننمایەکدا ڕای گەیاند کووێتم وەک یەکێک لە پارێزگا دابڕاوەکانی عێراقم گەیاندەوە بە باوەشی دایکی.

دروستبوونی ھاوپەیمانییەت

سەرۆککۆماری پێشووی ئەمریکا بۆش لەکاتی بەسەرکردنەوەی ھێزەکانی لەوڵاتی سعوودیە.

ھاوپەیمانیێتێکی نێودەوڵەتی لەلایەن ٣٤ وڵات بەسترا بۆ یارمەتیدانی وڵاتی کووێت و ڕزگارکردنی لەدەستی ھێزەکانی عێراق. بەتایبەت دوای ئەو تاڵانکاریانەی کە سووپای عێراق لەدژی وڵاتی کوێت ئەنجامیدا. کارەکانی ھاوپەیمانیێتییەکە ھەر لەوڵاتی کوێتەوە نەوەستا بەڵکو دوای ڕزگارکردنی کووەیت، ھاوپەیمانیێتییەکە لەدژە ڕژێمی پێشووی عێراق بەدەوام بوو. کە زۆۆرینەی ھێزی سەرۆککۆماری پێشوو (سەدام حوسێین) و پارتەکەی سنووردارکران.

شەڕەکانی سەرەتا

ھێرشی ئاسمانی

ھێرشە ئاسمانییەکان لەسەرەتای مانگی دووی ساڵی ١٩٩١دا دەستیان پێکرد. کە بەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕ دادەنرا لە شەڕی کەنداو کە تێیدا چەندان دەوڵەت لەڕێی گورزی ئاسمانییەوە ھێرشیان کردە سەر سووپای پێشووی عێراق.

تانکێکیی تێکشکاوی سووپای عێراق دوای ھێرشەکانی گەردەلولی بیابان.

ھێرشە ئاسمانییەکانی دژی ھێزەکانی دژی عێراق بە گەورەترین زنجیرە ھێرش دادەنرێن لە مێژوودا، کە تێیدا زیاتر لە ١٠٠٬٠٠ مووشەکی جیاواز و ٨٨٬٥٠٠ تۆن بۆمبیان بەسەر ھێزەکانی عێراقدا باراند.^[٢٥]^[٢٦]^[٢٧] چەند ڕۆژێک دواتر عێراق ھەشت مووشەکی وەک پێشەکی شەڕ ھاوێشت^[٢٨] سوپای عێراق بە فەرمانێکی سەدام حوسێن، چەدنین مووشەکی ئاراستەی ئیسرائیل کرد. سەدام حوسێن، بۆ ئاراستەکردنی مووشەکەکان چیای شنگالی ھەڵبژاردووە، لەبەر ئەوەی گونجاوترین و بەرزترین چیایە لە ناوچەکەدا، ھەروەھا نزیکتین شوێنە لە ئیسرائیل.

لەسەر چیای شنگال دەڤەری چل مێر ھەڵبژێردراوەو لەوێ مووشەکەکان ئاراستەی ئیسرائیل کراون، مەودای مووشەکەکان کورتبوونەو نەدەگەیشتنە ئیسرائل، بەڵام سەدام حوسێن داوای لە چەند ئەندازیارێک کردووە، کە مەوداکەیان زیاد بکەن. ھێزەکانی عێراق خوازیاربوون کەلەدوای ھێرشیان بۆ سەر وڵاتی ئیسڕائیل، وڵاتانی تری عەرەبی پشگیری دەکن و دەبنە ھاوپەیمان لەگەڵی^[٢٩]

ئەنجامەکان

عێراق

ھێزی دەسەڵاتدار

ئەنجامی شەڕی کەنداو لە بەرژەوەندی دەستھەڵاتدارانی عێراق و بەتایبەت سەدام حوسێین سەرۆککۆماری ئەوکاتی عێراقدا بەکۆتا نەھات. کە بەشێوەیەک زۆۆرینەی ھێزە زەبەلاحەکەی و ھێزە سیاسییەکەی لەدەستدا؛ و زیانێکی زۆۆری بەرکەوت.

ڕێگای مەرگ

وێنەی کۆمەڵێک لە ئۆتۆمۆبیلی تێکشکاو لە شەقامی-٨٠

.

ڕێگای مەرگ کە بەفەرمی بە ڕێگای-٨٠ ناسراوە. کەوتووەتە نێوان ھەردوو شاری کووەیت لە وڵاتی کووەیت بۆ شارۆچکەی سەفوان لە شاری بەسرا لە باشووری عێراق. شەقامەکە لە ساڵی ١٩٩٠دا لەلایەن ھێزەکانی پێشووی عێراقەوە بەکارھێندرا بۆ دەستبەسەرداگرتنی وڵاتی کووەیت.^[٣٠] لە ڕێکەوتی (٢٦ بۆ ٢٧ی ٢ی ١٩٩١) زیاتر لە ١٠ ھەزار سەربازی گەڕاوەی سووپای عێراق کەلە ڕێگەدابوون بۆگەڕانەوە بۆناو خاکی عێراق کرانە ئامانجی ھێزەکانی ئاسمانی ئەمریکا و کەنەدا.

کوردەکان و شیعەکان

دوایی ھێرشی ھێزەکانی پێشووی عێراق بۆ سەر کوردەکان لەبەشی باکووری وڵاتی عێراق و شیعەکان لەبەشی باشووری وڵاتی عێراق، ناوچەی دژە فڕین لەلایەن ھێزەکانی ھاوپەیمان بە مەرامی پاراستنی ھەردوو لایەن لە باکوور و باشووری عێراق دروستکرا؛ و جگە لوە کوردەکان بوونە خاوەنە مافی ئۆتۆنۆمی بەڕێوبەری خۆسەری ژێر دەستھەڵاتەکانیان؛ و شیعەکانیش ۆشکیان لە فەرمانڕەوایی وڵاتدا بەرفراوانتر بوو.

ناوچەکانی دژە-فڕینی عێراق

وێنەی ڕوونکردنەوەیی ناوچەی دژە فڕینی عێراق

ناوچەکانی دژە-فڕینی عێراق دووناوچەی سەربازی بوون کەلەلایەن وڵاتانی ئەمریکا، بەریتانیا، فەڕەنسا دروستکرا. بەمەرامی پارێزگاریکردن لە کوردەکان لە باکووری عێراق و شیعە موسڵمانەکان لە باشووری عێراق. لەکاتی ھاتنی ھەر ھێرشێکی ھێزەکانی پێشووی ڕژێمی بەعسەوە بەسەر ھەردوو ناوچەکە. مێژووی دروستبوونی ھەردوو ناوچەکە دەگەڕێتە بۆساڵی ١٩٩٢ کاتێک شەڕی کەنداو کۆتایی ھات کە تێیدا وڵاتی عێراق کووەیتی داگیرکردبوو.^[٣١]^[٣٢]

کووەیت

وڵاتی کووەیت زیانێکی زۆۆری بەخۆوە بینی دوای دەست بەسەرداگرتنی لەلایەن ھێزەکانی پێشووی عێراقەوەو ھەرلە سەرەتاکانی دەستبەسەرداگرتنەکەیدا لەلایەن ھێزەکانی عێراقەوە دەستکرا بەتاڵانکردنی ماڵی گشتی و تایبەتی وڵاتەکە. بەڵام دواتر وڵاتی عێراق ناچارکرا بە قەرەبووکردنەوەی وڵاتی کووەیت بە شێوەیەکی درێژ خایەن و سوودی زیاتر بۆ وڵاتەکە لەبەرامبەر زیانەکانی.

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ «Historical Events on 30th November». Historyorb.com. لە ١٨ی ئازاری ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ Persian Gulf War, the Sandhurst-trained Prince
Khaled bin Sultan al-Saud was co-commander with General Norman Schwarzkopf www.casi.org.uk/discuss ٣ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ General Khaled was Co-Commander, with US General Norman Schwarzkopf, of the allied coalition that liberated Kuwait -a016226901 www.thefreelibrary.com^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}
^ ھێزەکانی شەڕی کەنداو (کۆتا بەشداربووی ولاتان) «www.nationmaster.com». لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣. لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠٠٧ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)
^ Hersh، Seymour (٢٠٠٥). Chain of Command. Penguin Books. p. ١٨١.
^ ^ئ ^ا «Persian Gulf War». MSN Encarta. لە ڕەسەنەکە لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. ٢٥ی تەممووزی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ 18 M1ئابڕامس، 11 M60, 2 AMX-30
^ CheckPoint، Ludovic Monnerat -. «Guerre du Golfe: le dernier combat de la division Tawakalna».
^ Scales, Brig. Gen. Robert H. : Certain Victory. Brassey's, 1994, p. 279.
^ Halberstadt 1991. p. 35
^ Atkinson, Rick. Crusade, The untold story of the Persian Gulf War. Houghton Mifflin Company, 1993. pp. 332–3
^ Captain Todd A. Buchs, B. Co. Commander, Knights In the Desert. Publisher/Editor Unknown. p. 111.
^ Malory، Marcia. «Tanks During the First Gulf War – Tank History». لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ ئێم٦٠ تی٦٢ دژبە سارد شەڕی Combatants 1956–92 by Lon Nordeen & David Isby
^ «TAB H – Friendly-fire Incidents». لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2017-08-04 suggested (یارمەتی)
^ NSIAD-92-94, "ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان: Early Performance Assessment of بڕادلی لەگەڵ ئابڕامس". US General Accounting Office, 10 January 1992. Quote: "According to information provided by the Army's Office of the Deputy Chief of Staff for Operations and Plans, 20 Bradleys were destroyed during the Gulf war. Another 12 Bradleys were damaged, but four of these were quickly repaired. Friendly fire accounted for 17 of the destroyed Bradleys and three of the damaged ones
^ Pike، John. «Operation Desert Storm». لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ دەستبەسەرداگرتنی کووەیت لەلایەن عێڕاق; 1990 (Air War) ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. Acig.org. Retrieved on 12 June 2011
^ ^ئ ^ا ^ب Pike، John. «GlobalSecurity.org – Reliable Security Information». لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا ^ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Desert Storm stats نەدراوە
^ «The Use of Terror during Iraq's invasion of Kuwait». The Jewish Agency for Israel. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ھێنراوە. ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ «Kuwait: missing people: a step in the right direction». Red Cross. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠١٧ ھێنراوە.
^ «The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict». Project on Defense Alternatives. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئایاری ٢٠٠٩ ھێنراوە.
^ «Why were Casualties so low?» (PDF). Nature. ٣٦١ (٦٤١٠). London: ٢٩٣–٢٩٦. 28 January 1993. doi:10.1038/361293a0. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ name=cnnstats Edwin E. Moïse. «Limited War: The Stereotypes». Clemson University. لە ٢ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^
مووشەکەکانی عێراق بۆ سعوودیە و ئیسرائیل

پەڕگە:Scud TEL launch.jpgموشەکی ترانسپۆرتەری سووکدی عێراق کەلە دژی سعوودیە و ئیسرائیل بەکاری ھێناوە.
ھێزەکانی عێراق دەستیان بەخۆ ئامادەکردن بۆ ھێرشکردنە چەند ناوچەیەک، بەتایبەت دوای شکسھێنانی دانوستاندنەکانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە جنێفی سویسڕا. وەلە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ڕۆژنامەوانێک پرسیاری لە سەرۆکی وەزیرانی پێشووی عێراق تاریق عەزیز کرد و پێی گووت ئەگەر شەڕ دەستپێبکات… ئێوەش دەست بە ھێرشکردن دەکەن؟ تاریق عەزیزیش ڕاستەخۆ گووتی بێگوومان بەڵێ.."<ref>Lawrence Freedman and Efraim Karsh, The Gulf Conflict: Diplomacy and War in the New World Order, 1990–1991 (Princeton, 1993), 332.
^ Post Video To Facebook (٩ی کانوونی دووەمی ١٩٩١). «Geneva Meeting on Persian Gulf Crisis». C-SPAN. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئازاری ٢٠١٠ ھێنراوە. {{cite web}}: |نووسەر= has generic name (یارمەتی) ١ی ئایاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Rostker، Bernard (٢٠٠٠). «Information Paper: Iraq's Scud Ballistic Missiles». Wisconsin Project on Nuclear Arms Control from 2000 to 2006. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٠٩ ھێنراوە.
^ Waldman, Shmuel (2005). Beyond a Reasonable Doubt. Feldheim Publishers, p. 179. ISBN 1-58330-806-7
^ «Highway (of Death) Robbery». TIME.com. لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.
^ BBC News | FORCES AND FIREPOWER | Containment: The Iraqi no-fly zones
^ but in 1996 it was expanded to the 33rd parallel.2nd Cruise Missile Strikes in Iraq ٩ی شوباتی ٢٠٠٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[1] «Historical Events on 30th November». Historyorb.com. لە ١٨ی ئازاری ٢٠١٠ ھێنراوە.

[2] Persian Gulf War, the Sandhurst-trained Prince
Khaled bin Sultan al-Saud was co-commander with General Norman Schwarzkopf www.casi.org.uk/discuss ٣ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[3] General Khaled was Co-Commander, with US General Norman Schwarzkopf, of the allied coalition that liberated Kuwait -a016226901 www.thefreelibrary.com^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}

[4] ھێزەکانی شەڕی کەنداو (کۆتا بەشداربووی ولاتان) «www.nationmaster.com». لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣. لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠٠٧ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)

[5] Hersh، Seymour (٢٠٠٥). Chain of Command. Penguin Books. p. ١٨١.

[ca.encarta.msn.com-6] ئ ^ا «Persian Gulf War». MSN Encarta. لە ڕەسەنەکە لە ١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. ٢٥ی تەممووزی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[7] 18 M1ئابڕامس، 11 M60, 2 AMX-30

[8] CheckPoint، Ludovic Monnerat -. «Guerre du Golfe: le dernier combat de la division Tawakalna».

[9] Scales, Brig. Gen. Robert H. : Certain Victory. Brassey's, 1994, p. 279.

[10] Halberstadt 1991. p. 35

[11] Atkinson, Rick. Crusade, The untold story of the Persian Gulf War. Houghton Mifflin Company, 1993. pp. 332–3

[12] Captain Todd A. Buchs, B. Co. Commander, Knights In the Desert. Publisher/Editor Unknown. p. 111.

[13] Malory، Marcia. «Tanks During the First Gulf War – Tank History». لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[14] ئێم٦٠ تی٦٢ دژبە سارد شەڕی Combatants 1956–92 by Lon Nordeen & David Isby

[15] «TAB H – Friendly-fire Incidents». لە ڕەسەنەکە لە ٤ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە. {{cite web}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2017-08-04 suggested (یارمەتی)

[16] NSIAD-92-94, "ئۆپڕاسیۆنی گەردەلولی بیابان: Early Performance Assessment of بڕادلی لەگەڵ ئابڕامس". US General Accounting Office, 10 January 1992. Quote: "According to information provided by the Army's Office of the Deputy Chief of Staff for Operations and Plans, 20 Bradleys were destroyed during the Gulf war. Another 12 Bradleys were damaged, but four of these were quickly repaired. Friendly fire accounted for 17 of the destroyed Bradleys and three of the damaged ones

[گەردەلولی_بیابان_stats-17] Pike، John. «Operation Desert Storm». لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[airCombatInformationGroup-18] دەستبەسەرداگرتنی کووەیت لەلایەن عێڕاق; 1990 (Air War) ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.. Acig.org. Retrieved on 12 June 2011

[globalsecurity.org-19] ئ ^ا ^ب Pike، John. «GlobalSecurity.org – Reliable Security Information». لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھێنراوە.

[Desert_Storm_stats-20] ئ ^ا ^ب ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Desert Storm stats نەدراوە

[useofterrorkuwait-21] «The Use of Terror during Iraq's invasion of Kuwait». The Jewish Agency for Israel. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی حوزەیرانی ٢٠١٠ ھێنراوە. ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[22] «Kuwait: missing people: a step in the right direction». Red Cross. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئازاری ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠١٧ ھێنراوە.

[Wagesofwar-23] «The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict». Project on Defense Alternatives. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئایاری ٢٠٠٩ ھێنراوە.

[publicpolicy.umd.edu-24] «Why were Casualties so low?» (PDF). Nature. ٣٦١ (٦٤١٠). London: ٢٩٣–٢٩٦. 28 January 1993. doi:10.1038/361293a0. {{cite journal}}: |ref=harv نادروستە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[25] =cnnstats Edwin E. Moïse. «Limited War: The Stereotypes». Clemson University. لە ٢ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[26] 
مووشەکەکانی عێراق بۆ سعوودیە و ئیسرائیل
دەستکاری

پەڕگە:Scud TEL launch.jpg
موشەکی ترانسپۆرتەری سووکدی عێراق کەلە دژی سعوودیە و ئیسرائیل بەکاری ھێناوە.

ھێزەکانی عێراق دەستیان بەخۆ ئامادەکردن بۆ ھێرشکردنە چەند ناوچەیەک، بەتایبەت دوای شکسھێنانی دانوستاندنەکانی نێوان عێراق و ئەمریکا لە جنێفی سویسڕا. وەلە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ڕۆژنامەوانێک پرسیاری لە سەرۆکی وەزیرانی پێشووی عێراق تاریق عەزیز کرد و پێی گووت ئەگەر شەڕ دەستپێبکات… ئێوەش دەست بە ھێرشکردن دەکەن؟ تاریق عەزیزیش ڕاستەخۆ گووتی بێگوومان بەڵێ.."<ref>Lawrence Freedman and Efraim Karsh, The Gulf Conflict: Diplomacy and War in the New World Order, 1990–1991 (Princeton, 1993), 332.

[27] Post Video To Facebook (٩ی کانوونی دووەمی ١٩٩١). «Geneva Meeting on Persian Gulf Crisis». C-SPAN. لە ڕەسەنەکە لە ١ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٨ی ئازاری ٢٠١٠ ھێنراوە. {{cite web}}: |نووسەر= has generic name (یارمەتی) ١ی ئایاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[28] Rostker، Bernard (٢٠٠٠). «Information Paper: Iraq's Scud Ballistic Missiles». Wisconsin Project on Nuclear Arms Control from 2000 to 2006. لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٠٩ ھێنراوە.

[sam-29] Waldman, Shmuel (2005). Beyond a Reasonable Doubt. Feldheim Publishers, p. 179. ISBN 1-58330-806-7

[30] «Highway (of Death) Robbery». TIME.com. لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤ ھێنراوە.

[31] BBC News | FORCES AND FIREPOWER | Containment: The Iraqi no-fly zones

[32] ut in 1996 it was expanded to the 33rd parallel.2nd Cruise Missile Strikes in Iraq ٩ی شوباتی ٢٠٠٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]

[٢٠]

[٢١]

[٢٢]

[٢٣]

[٢٤]

[٢٥]

[٢٦]

[٢٧]

[٢٨]

[٢٩]

[٣٠]

[٣١]

[٣٢]