ویکیپیدیا

ئێزیدییەکان

کوردانی ئێزیدی
(لە ئێزیدیەوە ڕەوانە کراوە)
ئەم وتارە سەبارەت بە خەڵکەکە نووسراوە. بۆ ئایینەکە، بڕوانە ئێزیدی (ئایین).

ئێزیدییەکان (بە کوردیی باکووری: Êzîdiyekan, /jəˈziːdiz/[٢٤] یان ئێزیدی، Êzîdy)[٢٥][٢٦] گرووپێکی ئایینی کورد زمانن،[٢٧][٢٨] کە بە ڕەسەن سەرچاوەکەیان لە کوردستانە، کە ناوچە جوگرافییەکانی باکووری کوردستان، باشووری کوردستان، ڕۆژاوای کوردستان و ڕۆژھەڵاتی کوردستان دەگرێتەوە.[٢٩][٣٠][٣١] زۆرینەی ئەو ئێزدیانەی ئەمڕۆ لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست ماونەتەوە لە باشووری کوردستان و عێراق دەژین، بە پلەی یەکەم لە پارێزگاکانی نەینەوا و دھۆک.[٣٢][٣٣]

ئێزیدییەکان، Êzîdiyekn
یادکردنەوەی چارشەما سۆر لە پەرستگای لالش لەلایەن ئێزیدییەکان لە پارێزگای دھۆک، ھەرێمی کوردستان ٢٠١٨
Total population
کۆ. ٧٠٠٫٠٠٠–١٫٥٠٠٫٠٠٠[١][٢][٣]
Regions with significant populations
باشووری کوردستان، ڕۆژاوای کوردستان
پێرست بەپێی وڵات
 عێراق٥٠٠٫٠٠٠–٧٠٠٫٠٠٠[٤][٥]
 ئەڵمانیا٢٠٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٩)[٦][٧]
 ڕووسیا٤٠٫٠٠٠ (سەرژمێری ٢٠١٠)[٨]
 ئەرمەنستان٣٤٫٢٧٢ (سەرژمێری ٢٠١١)[٩]
 بەلجیکا٣٥٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[١٠]
 گورجستان١٢٫١٧٤ (سەرژمێری ٢٠١٨)[١١]
 ویلایەتە یەکگرتووەکان١٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٧)[١٢]
 فەڕەنسا١٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[١٣][١٤]
 سووریا١٠٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٧)[١٥][١٦]
 سوێد٦٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[١٧]
 تورکیا٥٫٠٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٠)[١٨][١٩]
 ئوسترالیا٢٫٧٣٨ (مەزەندەی ٢٠١٩)[٢٠]
 کەنەدا١٫٢٠٠ (مەزەندەی ٢٠١٨)[٢١]
Religions
ئایینی ئێزیدی، مەسیحییەت، ئیسلام (کەمترین)
Languages
کوردیی باکووری،[٢٢] میسۆپۆتامیی عەرەبی باکوور (لە بەعشیقە و بەحزانێ)[٢٣]

ناکۆکی لە نێوان شارەزایان ھەیە لەسەر ئەوەی کە ئایا ئێزیدییەکان گرووپێکی ئیتنۆئایینی جیاوازن یان گرووپێکی ئایینی کوردن کە گەلێکی نەتەوەیی ئێرانین.[٣٤][٣٥] ئێزیدییەت ئایینی سەرەکیی ئێزیدییەکانە و لە سروشتدا یەکتاپەرستییە، ڕەگ و ڕیشەی دەگەڕێتەوە بۆ باوەڕێکی ئێرانی پێش زەردەشتییەکان.[٣٦][٣٧][٣٨][٣٩][٤٠]

کۆمەڵکوژیی ئێزیدییەکان لە ساڵی ٢٠١٤ کە لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامییەوە ئەنجامدرا، بەھۆیەوە زیاتر لە ٥ ھەزار ئێزیدی کوژران و ھەزاران ژن و کچی ئێزیدی وەک کۆیلە کڕین و فرۆشتنیان پێوەکرا و دەستدرێژیی سێکسیان کرایە سەر،[٤١] ھەروەھا ئاوارە بوونی زیاتر لە ٥٠٠ ھەزار ئێزیدی لێکەوتەوە.[٤٢][٤٣]

ڕەچەڵەک

دەستکاری
 
سەرەک ئێزیدییەک لە بەعشیقە، باشووری کوردستان - وێنەکە لەلایەن ئەلبێرت کانگیراوە (١٩٢٠ەکان)

ئێزیدییەکان خۆیان بە ئێزدی Êzidî یان لە ھەندێک ناوچەدا بە داسنی Dasinî بانگ دەکەن، ھەرچەندە ناوی دووەمیان زیاتر ناوێکی خێڵەکییە. ھەندێک لە زانایانی ڕۆژاوا لەو باوەڕەدان کە ناوەکە لە خەلیفەی ئەمەوی، یەزید کوڕی معاویە (یەزیدی یەکەم) وەرگیراوە.[٤٤] بەڵام ئێزیدییەکان ھەر جۆرە پەیوەندییەک لە نێوان ناوەکەیان و خەلیفەکاندا ڕەتدەکەنەوە.[٤٥] وشەی ئێزیدی بە واتای 'بەندەی دروستکەر' دێت.[٤٦][٤٧]

زانایان لێکچوونێکی زۆریان لە نێوان ئێزیدییەکان و یارسانەکان و کوردە عەلەوییەکاندا دۆزیوەتەوە.[٣٩][٤٨][٤٩][٥٠] تایبەتمەندییە ھاوبەشەکانی نێوان سێ ئایینەکە دەتوانرێت بگەڕێنرێتەوە بۆ باوەڕێکی کۆن کە ڕەنگە لە نێو گەلانی ڕۆژاوای ئێراندا باڵادەست بووبێت[٥١] بەڵام جیاوازە لە ئایینی زەردەشتی و لە نەریتی ئێرانی پێش زەردەشتییەوە وەرگیراوە.[٥٢][٤٩]

نووسەرانی سەرەتایی ھەوڵیان داوە ڕەچەڵەکی ئێزیدی، بە شێوەیەکی بەرفراوان، لە ڕووی ئیسلامەوە، فارسی، یان ھەندێکجار ئایینە بتپەرستییەکان پێناسە بکەن؛ بەڵام لێکۆڵینەوەکان کە لە ساڵانی نەوەدەکانەوە بڵاوکراونەتەوە، دەریان خستووە کە ڕێبازێکی لەو شێوەیە بوونی نییە.

ئایین

دەستکاری
وتاری سەرەکی: ئێزیدی (ئایین)

ئێزیدییەت باوەڕێکی یەکتاپەرستییە[٥٣] کە لەسەر بنەمای باوەڕبوون بە یەک خودایە، کە جیھانی دروست کردووە و بە چاودێری ھێپتادێکی حەوت بوونەوەری پیرۆزی دروست کراوە، کە زۆرجار بە فریشتە یان حەفت سیر (حەوت نھێنییەکە) ناسراون.[٥٤] لە نێو ئەمانەدا، مەلەک تاووس، فریشتەی تاووس بوونی ھەیە.[٥٥][٥٦] بە شێوەیەکی نەریتی ئەو ئێزیدیانەی ھاوسەرگیری لەگەڵ نا ئێزیدیدا دەکەن، دەچنە سەر ئایینی ھاوسەرەکەیان.[٥٣][٥٧]

بۆماوەزانی

دەستکاری

کوردەکان ژیننامەی بۆماوەیی تایبەتیان ھەیە بە ناوی «ھاپلۆتایپی مۆداڵی کوردی» (KMH یان MKMH بۆ کوردە موسڵمانەکان) لەسەر ژێرپۆلی J2-M172 بەم پەرەپێدراوە: ١٤-١٥-٢٣-١٠-١١-١٢. بەرزترین ڕێژەی ئەم ھاپلۆتایپە تا ئێستا لە ئێزدییەکانی ئەرمەنیا پێوانە کراوە:

دیمۆگرافیا

دەستکاری
فیلمێکی دۆکیۆمێنتەری ساڵی ٢٠١٤ دەربارەی ئێزیدییەکان

لە ڕووی مێژوویییەوە ئێزیدییەکان بە پلەی یەکەم لە کۆمەڵگاکانی سنووریی باشووری کوردستان و باکووری کوردستان و ڕۆژاوای کوردستاندا دەژیان، و ھەروەھا ژمارەیەکی بەرچاویان لە ئەرمینیا و جۆرجیا ھەبووە؛ بەڵام ڕووداوەکانی کۆتایی سەدەی بیستەم بووەتە ھۆی گۆڕانکارییەکی بەرچاوی دیمۆگرافیی ئێزیدییەکان و ھەروەھا کۆچی بەکۆمەڵ.[٥٩] لە ئەنجامدا خەمڵاندنی دانیشتووان لە زۆرێک لە ناوچەکاندا ڕوون نییە و خەمڵاندنی قەبارەی کۆی دانیشتووان جیاوازە.

ئەمانەش ببینە

دەستکاری

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ Lamb, Christina (2020-09-22). Our Bodies, Their Battlefields: War Through the Lives of Women. Simon and Schuster. p. 24. ISBN 978-1-5011-9917-2.
  2. ^ «Aziz Tamoyan blames unknown forces for crippling history and culture of Yazidis». armenpress.am. لە 2021-01-10 ھێنراوە.
  3. ^ https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/04/yazidi-religion-isis-genocide-syria/
  4. ^ "Surviving Islamic State: The Plight Of The Yazidi Community". Nikita Malik. Forbes. Retrieved 13 January 2019.
  5. ^ «Iraqi Yazidis: Hazy population numbers and a history of persecution». Pew Research Center. 12 August 2014. لە 30 August 2021 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  6. ^ Alkaidy, Gohdar (28 January 2019). "Mir Tahsin Said Beg: Oberhaupt der Jesiden stirbt im deutschen Exil". Retrieved 19 May 2019.
  7. ^ Meyer، Natalie Lydia. «Geschichten vom Leid der Verfolgung». Westfalen-Blatt (بە ئەڵمانی). لە 19 May 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  8. ^ Приложение 2. Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации. Statistics of Russia (بە ڕووسی). لە 22 August 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  9. ^ «2011 Armenian census» (PDF). لە 18 August 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  10. ^ "Exhibition in Brussels on the Yazidi community in Iraq". 10 January 2018. Retrieved 13 January 2019.
  11. ^ «Ethnic Composition of Georgia» (PDF). CSEM. لە 18 May 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  12. ^ «Iraqis a fast-growing group in Nebraska». netnebraska.org. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی ئایاری ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 20 September 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  13. ^ «La communauté Yézidie en France». لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە 13 January 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  14. ^ "Non, les Yézidis ne sont pas voués à disparaître". 1 August 2018. Retrieved 13 January 2019.
  15. ^ Armstrong, Kerrie (22 August 2017). "The Yazidi people: who are they and why are they on the run?". Explainer. SBS. Archived from the original on 4ی Augustی 2020. Retrieved 25 February 2019. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help)
  16. ^ Andrea Glioti (18 October 2013). "Yazidis Benefit From Kurdish Gains in Northeast Syria". al-monitor. Archived from the original on 7ی Januaryی 2019. Retrieved 1 April 2014. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help)
  17. ^ "Många yazidier fortfarande försvunna" (بە سوێدی). SVT. 9 January 2018. Retrieved 13 January 2019.
  18. ^ «Turkey». U.S. Department of State. لە 22 January 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  19. ^ International Religious Freedom (2010): Annual Report to Congress. DIANE Publishing. ISBN 978-1-4379-4439-6.
  20. ^ «Statement on ABC Four Corners reporting». homeaffairs.gov.au. لە 21 August 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  21. ^ "For a Yazidi refugee in Canada, the trauma of ISIS triggers rare, terrifying seizures". 1 December 2018. Retrieved 13 January 2019.
  22. ^ Dalalyan, Tork (January 2011). "Construction of Kurdish and Yezidi Identities among the Kurmanji-speaking Population of the Republic of Armenia, in". Changing Identities: Armenia, Azerbaijan, Georgia (Collection of Selected Works, Edited by V. Voronkov, S. Khutsishvili, J. Horan), Heinrich Böll Stiftung South Caucasus: 189.
  23. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری iranica نەدراوە
  24. ^ «Yazidi». Oxford Dictionaries | English. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 13 March 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  25. ^ Kreyenbroek, Philip G.; Rashow, Khalīl Jindī (2005). God and Sheikh Adi are Perfect: Sacred Poems and Religious Narratives from the Yezidi Tradition. Otto Harrassowitz Verlag. p. 118. ISBN 3-447-05300-3.
  26. ^ خانمانی ئێزیدی جلـی رهش فڕێدهدهن (بە کوردی). Retrieved 13 February 2020.
  27. ^ Açikyildiz, Birgül (2014-12-23). The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion. I.B.Tauris. ISBN 978-0-85772-061-0.
  28. ^ Gidda، Mirren (8 August 2014). «Everything You Need to Know About the Yazidis». TIME.com. لە 2016-02-07 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  29. ^ Nelida Fuccaro (1999). The Other Kurds: Yazidis in Colonial Iraq. London & New York: I. B. Tauris. p. 9. ISBN 1-86064-170-9.
  30. ^ Pirbari, Dimitri; Grigoriev, Stanislav. Holy Lalish, 2008 (Ezidian temple Lalish in Iraqi Kurdistan).
  31. ^ Omarkhali, Khanna (2017). The Yezidi religious textual tradition, from oral to written: categories, transmission, scripturalisation, and canonisation of the Yezidi oral religious texts: with samples of oral and written religious texts and with audio and video samples on CD-ROM. Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-10856-0. OCLC 994778968.
  32. ^ Kane، Sean (2011). «Iraq's disputed territories» (PDF). PeaceWorks. United States Institute of Peace. لە 15 October 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  33. ^ «On Vulnerable Ground – Violence against Minority Communities in Nineveh Province's Disputed Territories» (PDF). Human Rights Watch. November 2009. لە 15 October 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  34. ^ Ali, Majid Hassan (15 February 2019). "The identity controversy of religious minorities in Iraq: the crystallization of the Yazidi identity after 2003". British Journal of Middle Eastern Studies. 47 (5): 15. doi:10.1080/13530194.2019.1577129.
  35. ^ «UNHCR's Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Iraqi Asylum-Seekers» (PDF). pp. 11, 76.
  36. ^ Turgut, Lokman. Ancient rites and old religions in Kurdistan. OCLC 879288867.
  37. ^ Kaczorowski, Karol (2014). "Yezidism and Proto-Indo-Iranian Religion". Fritillaria Kurdica. Bulletin of Kurdish Studies.
  38. ^ Omarkhali, Khanna (2011). The status and role of the Yezidi legends and myths: to the question of comparative analysis of Yezidism, Yārisān (Ahl-e Haqq) and Zoroastrianism: a common substratum?. OCLC 999248462.
  39. ^ ئ ا Kreyenbroek 1995.
  40. ^ Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli, eds. (2021-04-22). The Cambridge History of the Kurds (1 ed.). Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108623711. ISBN 978-1-108-62371-1.
  41. ^ Callimachi, Rukmini (2016-03-12). "To Maintain Supply of Sex Slaves, ISIS Pushes Birth Control". The New York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 2022-01-23.
  42. ^ «Statement by the Commission of Inquiry on Syria on the second anniversary of 3 August 2014 attack by ISIS of the Yazidis». ohchr.org. OHCHR. لە 17 May 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  43. ^ Suvari, Çakır Ceyhan (2018). "Being Ezidi in the Middle East". Understanding Religious Violence. Springer International Publishing. pp. 195–212. doi:10.1007/978-3-030-00284-8_8. ISBN 978-3-030-00284-8.
  44. ^ «Encyclopaedia Iranica: Yazidis». Iranicaonline.org. لە 18 August 2014 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  45. ^ Ceyhan Suvari، Çakır. «Yezidis: An Ethno-Religious Group in Turkey» (PDF). p. 32.
  46. ^ "What you did not know about Iraq's Yazidi minority". Al Arabiya News. 11 August 2014.[بەستەری مردوو]
  47. ^ Bocheńska, Joanna (2018-10-26). Rediscovering Kurdistan's Cultures and Identities: The Call of the Cricket. Springer. ISBN 978-3-319-93088-6.
  48. ^ Omarkhali، Khanna (January 2009). «The status and role of the Yezidi legends and myths. To the question of comparative analysis of Yezidism, Yārisān (Ahl-e Haqq) and Zoroastrianism: a common substratum?». Academia.
  49. ^ ئ ا Turgut, Lokman. Ancient rites and old religions in Kurdistan. OCLC 879288867.
  50. ^ Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli (2021-04-22). The Cambridge History of the Kurds. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-58301-5.
  51. ^ Foltz, Richard. Two Kurdish Sects: The Yezidis and the Yaresan. p. 219. Archived from the original on 4ی Februaryی 2015. Retrieved 27 February 2019. {{cite book}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help)
  52. ^ Foltz, Richard (22 October 2013). "Mithra and Mithraism". Religions of Iran: From Prehistory to the Present. London: Oneworld Publications. p. 30. ISBN 978-1-78074-307-3. Archived from the original on 4ی Februaryی 2015. Retrieved 27 February 2019. {{cite book}}: Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help)
  53. ^ ئ ا Açikyildiz, Birgül (2014). The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion. London: I. B. Tauris & Company. ISBN 978-1-78453-216-1. OCLC 888467694.
  54. ^ Adam Valen Levinson (2017).
  55. ^ Asher-Schapiro, Avi (11 August 2014). "Who Are the Yazidis, the Ancient, Persecuted Religious Minority Struggling to Survive in Iraq?". National Geographic. Archived from the original on 12 August 2014.
  56. ^ Thomas, Sean (19 August 2007). "The Devil worshippers of Iraq". The Daily Telegraph.
  57. ^ Gidda، Mirren (8 August 2014). «Everything You Need to Know About the Yazidis». TIME.com. لە 7 February 2016 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  58. ^ Scirp, Amber (2012). "The Origin of Kurds". Advances in Anthology. 2: 64–79.
  59. ^ Garnik S. Asatrian, Victoria Arakelova (2014). The Religion of the Peacock Angel: The Yezidis and Their Spirit World. Routledge. ISBN 978-1-317-54428-9. Retrieved 17 May 2019.

بەستەرە دەرەکییەکان

دەستکاری
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ئێزیدییەکان&oldid=1322118»