بەحزانێ
بەحزانێ یا بەحزانی (بە عەرەبی: بحزاني، سوریانی: ܒܝܬ ܚܙܢܐ[١]) شارەدێیەکە لە قەزای مووسڵ لە پارێزگای نەینەوا لە باکووری عێراق.[٢] بەحزانێ دەکەوێتە ڕۆژاوای باشووری کوردستان.[٣][٤] ھەروەھا دەکەوێتە ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق. ژمارەی دانیشتووانەکەی لە ساڵی ٢٠١٤ بە ١٣٧٫٠٠٠ کەس مەزەندە کراوە، و زۆرینەیان کوردن و کەمینەی ئاشوورییەکانن. [٥]
بەحزانێ | |
|---|---|
| ܒܝܬ ܚܙܢܐ - Bahzani - بحزاني | |
مار جۆرجس کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی سریانی لە شارەدێی بەحزانێ | |
 | |
| وڵات |  کوردستان عێراق |
| ھەرێم | ھەرێمی کوردستان |
| پارێزگا | نەینەوا |
| قەزا | مووسڵ |
| ناحیە | ناحیەی باشیک |
| بەرزایی | ٣٦١ مەتر (١٬١٨٤ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٤) | |
| • سەرجەم | ١٣٧٫٠٠٠ |
| سەرناوی دانیشتوو | باشیکی، بەعشیقەیی |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی(کرمانجی)،عەرەبی و سوریانی |
| • ئایین | ئێزیدی، ئیسلام(سوننە) و مەسیحی |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٠٠٩٦٤ |
بەحزانێ شارەدێیەکی کوردستانە کە ناوەندی ناحیەی باشیکە سەر بە پارێزگای نەینەوایە. شوێنێکی ستراتیژی ھەیە کە دەکەوێتە نێوان ھەر سێ پارێزگای مووسڵ و پارێزگای دھۆک و پارێزگای ھەولێر. دەکەوێتە سەر چیایەکی نزم کەناوی چیای (گەورک)ە، کە لەسیاسەتی عەرەباندندا بە فەرمی پێی دەوترێت (چیای بەعشیقە) و بەرزییەکەی (٦٨٠م)ە. باشیک ١٣کم لە شاری مووسڵەوە دوورە، شارۆچکەیەکە دەکەوێتە دڵی دەشتی نەینەوا، لە نێوان مووسڵ و شێخان، لە لێوارەکانی چیای مەقلوب.[٦]
ناوچەی شارنشینی بەعشیقە و بەحزانێ پێش کۆمەڵکوژی شەنگال سێھەمین ژمارەی دانیشتوانی ئێزدی بووە لە عێراقدا. لە کاتێکدا بەحزانێ بینا کۆنەکانی تێدایە کە چەندین شوێنی کۆنیان تێدایە، بەعشیقە مۆدێرنترە و بە شێوەیەکی سەرەکی لە ژێرخانی نوێتر و تەلارسازی پێکھاتووە. لە نێوان ساڵانی ٢٠١٤ بۆ ٢٠١٦ داعش ٢٢ گۆڕستانی ئێزدی خاپوور کرد کە دەکەونە بەعشیقە و بەحزانی، کتێبخانە ئێزدییەکان رووخێنران و باخی زەیتوونی پیرۆزی بەناوبانگی بەحزانێ سوتێندرا.
نزیکەی ٨٨٥٪ی دانیشتووانەکەی لە ساڵی ٢٠٢١دا ئێزدین، ١١٥٪ی دیکەش نزیکەی ٣٠٠ خێزانی ئۆرتۆدۆکسی سوریانی و ٩٠ خێزانی کاسۆلیکی سوریانی لەخۆدەگرێت.[٧]
ناو
دەستکاریناوی بەحزانێ لە وشەی سوریانی وەرگیراوە کە بە واتای "ماڵی گەنجینە" دێت.
دانیشتوان
دەستکاریدانیشتوانی بەحزانێ زۆربەیان کوردی ئێزدی وئاشوورییەکانن.[٨] ئێزدییەکان لە بەحزانێ و بەعشیقە بە زمانی عەرەبی وەک زمانی دایک قسە دەکەن کە زمانی کوردییە.[٩]
مێژوو
دەستکاریبەحزانێ خاکی فەرمی عێراقە بەڵام لە دوای رووخانی سەددام حوسێن لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە ھەرێمی کوردستان وەک خاکی خۆی مامەڵەی دەکات.[١٠] بەپێی ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراق، پێویستە ریفراندۆم بڕیار بدات کە ئایا دەبێت بەردەوام بێت لە بەڕێوەبردنی لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە یان حکومەتی ھەرێم. تا ئێستاش بە تەواوی لە دۆخی شارەکە تێنەگەیشتوون. بەپێی ئامارەکانی ھیومن ڕایتس وۆچ، UNHCR و ڕێکخراوەکانی دیکەی مافی مرۆڤ خەڵکی شارۆچکەکە ناچارن و ھەڕەشەی توندوتیژییان لێدەکرێت نابێت دەنگ بە خستنەسەری شارەکە بدەن بۆ سەر ھەرێمی کوردستان.[١١]
دوای لەشکرکێشی داعش بۆ سەر شارۆچکەکە لە مانگی ئابی ٢٠١٤، دانیشتوانی شارۆچکەکە ھەموویان بەرەوھەرێمی کوردستان ھەڵھاتن. لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٦ لەگەڵ بەعشیقە ئازاد کرا. ئێستا زۆرێک لە دانیشتووانەکەی کە ئاوارە بوون گەڕاونەتەوە و پەرستگا ئێزیدییەکان و کڵێساکانیان ئاوەدان کردووەتەوە.[١٢]
شوێنە پیرۆزەکانی ئێزیدی
دەستکاریبەحزانێ خاوەنی چەندین مەزارگەی ئێزدییە، لەوانە:[١٣]
- مەزارگەی ئەبوڕەش.
- مەزاری شێخ باکۆ. مەزارگەکە کانییەکی لەگەڵدایە کە دار ھەنجیری تێدایە، کە زیارەتکارانی تووشبوو بە تا سەردانی دەکەن. زیارەتکاران پارچە بچووکەکانی جلەکانیان لەسەر دارەکە دەبەستنەوە و لە بەھاردا خۆراک دەدەن بە ماسییەکان.
- مەزارگەی ست حەبیبە، ناسراو بە مارتا حبیبتا ("خاتوونی خۆشەویست"؛ ھاوسەری شێخ محەمەد). ھەروەھا مەزارگەیەکی لە نزیک بەعشیقە ھەیە.
- مەزارگەی مەسعود.
- مەزارگەی دایکا چاکان.
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ https://web.archive.org/web/20191219132839/https://www.tigrishaber.com/pesmerge-li-basiqa-bi-tundi-bersiva-dais-dide-u-ser-li-xazir-berdewame-24202h.htm
- ^ https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/265734
- ^ https://syriaca.org/place/184
- ^ https://www.aa.com.tr/ks/تورکیا/لێدوانی-چاوشئۆغڵو-لەبارەی-عێراق-و-بەعشیقە/659211
- ^ Thomas A. Carlson et al., “Baʿshīqa — ܒܥܫܝܩܐ ” in The Syriac Gazetteer last modified December 9, 2016, http://syriaca.org/place/303.
- ^ https://www.mesopotamiaheritage.org/en/monuments/le-mausolee-yezidi-de-melek-miran-a-baashiqa/
- ^ https://www.shlama.org/population
- ^ https://www.rudaw.net/english/kurdistan/060820183
- ^ https://www.iranicaonline.org/articles/yazidis-i-general-1
- ^ https://www.files.ethz.ch/isn/128591/PW69.pdf
- ^ https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/iraq1109web.pdf
- ^ https://www.refworld.org/pdfid/46deb05557.pdf
- ^ https://www.worldcat.org/title/yezidism-its-background-observances-and-textual-tradition/oclc/31377794
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە بەحزانێ تێدایە. |