ئێرانی مەزن

ئێرانی مەزن، ئێرانی گەورە، ئێرانزەوی یان ئێرانشەھر (بە فارسی: ایران بزرگ، ایران زمین یا ایرانشهر)^[١] مەبەستێکی نافەرمییە بۆ ئاماژە بەو خاکانە کە پان ئێرانیستەکان داوای دەکەن.^[٢]^[٣]^[٤]^[٥]^[٦] ئاماژە بەو ناوچە کۆمەڵایەتی و فەرھەنگییە بەربڵاوانە دەکات کە بەشێک لە ناوچەکانی ڕۆژاوای ئاسیا، باشووری ئاسیا، ئاسیای ناوەندی، قەوقاز و ڕۆژھەڵاتی ئاسیا (بەتایبەتی شینجیانگ) دەگرێتەوە، کە ھەموویان ھەتا ئاستێک کەوتوونەتە ژێر کاریگەریی گەلانی ئێرانی و زمانە ئێرانییەکان.^[٧]^[٨]

مێژوو

ئیمپراتۆرییەتیی ماد

ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی

ئیمپراتۆریەتیی ئەشکانی

ئیمپراتۆریەتیی ساسانی

جوگرافیا

پان ئێرانیستەکان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە خاکی وڵاتەکانی ھەنووکەییی ئێران، ئەفغانستان، تاجیکستان، ئەرمەنستان، ئازەربایجان، تورکیا (باکووری کوردستان)، سووریا (ڕۆژاوای کوردستان)، عێراق (باشووری کوردستان)، ئۆزبەکستان، تورکمانستان، گورجستان (ئۆسێتیای باشوور) و پاکستان (پەشتوونستان و ڕۆژھەڵاتی بەلۆچستان) بەشێک لە خاکی داواکراوی ئێرانی مەزنە.^[٩]^[١٠]^[١١]^[١٢]^[١٣]

بیروڕاکان

ئاڵای نیشانی پان ئێرانیزم

ئاڵای ئێران بەبێ نیشانەکانی شێر و خۆر یان ئەڵڵا

پان ئێرانیزم بزاڤێکی سیاسیی و نیشتمانییە کە داوا دەکات ھەموو نەتەوەکانێک کە لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای ڕۆژاوادا لە ڕەگەزی سامی و ئالتایی نین، دەبێت بە ئێرانی بزانرێن و لەژێر دەسەڵاتی حکۆمەتێکی ناسیۆنالیستی ئێرانیدا بن. پان ئێرانیستەکان داوا دەکەن کە ئامانجیان یەکگرتنی ھەموو ئەو نەتەوانەیە کە بە ئێرانییان دەزانن. لە بیرو ڕای ئەوانە ئەو نەتەوانە لەناوی ناوچەی ڕەفەی ئێران و ناوچەکانی تر دەژێن و فەرھەنگێکیان ھەیە کە پێ دەڵێن فەرھەنگی ئێرانی. ئەم نەتەوانە لەلای پان ئێرانیستەکان بریتین لە فارسەکان، ئازەرییەکان،^[١٤] لوڕەکان، گیلەکەکان، تەبەرییەکان، کوردەکان، تاڵشەکان، تاجیکەکان، ئەرمەنییەکان، پەشتوونەکان، ئۆسیتییەکان، پامیرییەکان و بەلۆچەکان. لە باوەڕی پان ئێرانیستەکان ھیچ کام لەم نەتەوانە نابێت لەژێری دەوڵەتێکی سەربەخۆ بن و دەبێت دەسەڵاتێکی ناسیۆنالیزمی ئێرانی لەسەر ھەموو ئەم نەتەوانە حکوومەت بکات. یەکەم کەسێک کە بەدوای ئەم بیردۆزە کەوت دکتۆر مەحموود ئەفشار یەزدی بوو.^[١٥]^[١٦]^[١٧]^[١٨]^[١٩]^[٢٠]^[٢١]^[٢٢]

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ «Sasanian Empire»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-24، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «نام‌ھای ایران»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-11-02، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «Name of Iran»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-10-14، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «Ariyana Mezin»، Wîkîpediya (بە کوردی)، 2020-11-21، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «ایران بزرگ»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-11-15، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «Greater Iran»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-26، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «Reitzenstein and Qumrân Revisited by an Iranian, Richard Nelson Frye, The Harvard Theological Review, Vol. 55, No. 4 (Oct. 1962), pp. 261–268». The Harvard Theological Review. 55 (4): 261–268. 1962. doi:10.1017/S0017816000007926. JSTOR 1508723. S2CID 162213219.
^ International Journal of Middle East Studies. (2007), 39: pp 307–309 Copyright © 2007 Cambridge University Press.
^ «Gelên arî»، Wîkîpediya (بە کوردی)، 2020-10-06، لە 2020-11-21 ھێنراوە
^ «Greater Khorasan»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-23، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «Arran (Caucasus)»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-23، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «مردمان ایرانی‌تبار»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-11-20، لە 2020-11-21 ھێنراوە
^ «Şarê İranki»، Wikipedia، 2020-06-17، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ Farjadian، S. (December 2007). «HLA class II similarities in Iranian Kurds and Azeris». International Journal of Immunogenetics (بە ئینگلیزی). 34 (6): 457–463. doi:10.1111/j.1744-313x.2007.00723.x. ISSN 1744-3121. PMID 18001303. Neighbor‐joining tree based on Nei's genetic distances and correspondence analysis according to DRB1, DQA1 and DQB1 allele frequencies showed a strong genetic tie between Kurds and Azeris of Iran. The results of AMOVA revealed no significant difference between these populations and other major ethnic groups of Iran
^ Professor Richard Frye states:The Turkish speakers of Azerbaijan are mainly descended from the earlier Iranian speakers, several pockets of whom still exist in the region (Frye, Richard Nelson, “Peoples of Iran”, in Encyclopedia Iranica).
^ Swietochowski, Tadeusz. “Azerbaijan, Republic of”,. , Vol. 3, Colliers Encyclopedia CD-ROM, 02-28-1996: “The original Persian population became fused with the Turks, and gradually the Persian language was supplanted by a Turkic dialect that evolved into the distinct Azerbaijani language. ”
^ Golden, P.B. “An Introduction to the History of the Turkic Peoples”, Otto Harrosowitz, 1992. “The Azeris of today are an overwhelmingly sedentary, detribalized people. Anthropologically, they are little distinguished from the Iranian neighbo”
^ Xavier Planhol, “Lands of Iran” in Encyclopedia Iranica. Excerpt: The toponyms, with more than half of the place names of Iranian origin in some areas, such as the Sahand, a huge volcanic massif south of Tabriz, or the Qara Dagh, near the border (Planhol, 1966, p. 305; Bazin, 1982, p. 28) bears witness to this continuity. The language itself provides eloquent proof. Azeri, not unlike Uzbek (see above), lost the vocal harmony typical of Turkish languages. It is a Turkish language learned and spoken by Iranian peasants. ”(Encyclopedia Iranica, “Lands of Iran”)
^ “Thus Turkish nomads, in spite of their deep penetration throughout Iranian lands, only slightly influenced the local culture. Elements borrowed by the Iranians from their invaders were negligible. ”(X.D. Planhol, Lands of Iran in Encyclopedia Iranica)
^ История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. Глава V. — М. : «Восточная литература» , 2002. — ISBN 5-02-017711-3. Excerpt: ""Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV-XV вв. , следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями." (History of the East. 6 v. 2. East during the Middle Ages. Chapter V. - M. : "Eastern literature» , 2002. - ISBN 5-02-017711-3.). Translation:"However, the availability of powerful layer of Iranians took part in the formation of the Azerbaijani ethnic group, left their mark primarily in the Azerbaijani language, in which a great number of Iranian and Arabic words. The latter included in the Azeri, and Turkish language primarily through Iranian mediation."
^ «Pan-Iranism»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-10-20، لە 2020-11-26 ھێنراوە
^ «پان‌ایرانیسم»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-10-30، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[1] «Sasanian Empire»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-24، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[2] «نام‌ھای ایران»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-11-02، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[3] «Name of Iran»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-10-14، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[4] «Ariyana Mezin»، Wîkîpediya (بە کوردی)، 2020-11-21، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[5] «ایران بزرگ»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-11-15، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[6] «Greater Iran»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-26، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[7] «Reitzenstein and Qumrân Revisited by an Iranian, Richard Nelson Frye, The Harvard Theological Review, Vol. 55, No. 4 (Oct. 1962), pp. 261–268». The Harvard Theological Review. 55 (4): 261–268. 1962. doi:10.1017/S0017816000007926. JSTOR 1508723. S2CID 162213219.

[8] International Journal of Middle East Studies. (2007), 39: pp 307–309 Copyright © 2007 Cambridge University Press.

[9] «Gelên arî»، Wîkîpediya (بە کوردی)، 2020-10-06، لە 2020-11-21 ھێنراوە

[10] «Greater Khorasan»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-23، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[11] «Arran (Caucasus)»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-11-23، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[12] «مردمان ایرانی‌تبار»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-11-20، لە 2020-11-21 ھێنراوە

[13] «Şarê İranki»، Wikipedia، 2020-06-17، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[14] Farjadian، S. (December 2007). «HLA class II similarities in Iranian Kurds and Azeris». International Journal of Immunogenetics (بە ئینگلیزی). 34 (6): 457–463. doi:10.1111/j.1744-313x.2007.00723.x. ISSN 1744-3121. PMID 18001303. Neighbor‐joining tree based on Nei's genetic distances and correspondence analysis according to DRB1, DQA1 and DQB1 allele frequencies showed a strong genetic tie between Kurds and Azeris of Iran. The results of AMOVA revealed no significant difference between these populations and other major ethnic groups of Iran

[15] Professor Richard Frye states:The Turkish speakers of Azerbaijan are mainly descended from the earlier Iranian speakers, several pockets of whom still exist in the region (Frye, Richard Nelson, “Peoples of Iran”, in Encyclopedia Iranica).

[16] Swietochowski, Tadeusz. “Azerbaijan, Republic of”,. , Vol. 3, Colliers Encyclopedia CD-ROM, 02-28-1996: “The original Persian population became fused with the Turks, and gradually the Persian language was supplanted by a Turkic dialect that evolved into the distinct Azerbaijani language. ”

[17] Golden, P.B. “An Introduction to the History of the Turkic Peoples”, Otto Harrosowitz, 1992. “The Azeris of today are an overwhelmingly sedentary, detribalized people. Anthropologically, they are little distinguished from the Iranian neighbo”

[18] Xavier Planhol, “Lands of Iran” in Encyclopedia Iranica. Excerpt: The toponyms, with more than half of the place names of Iranian origin in some areas, such as the Sahand, a huge volcanic massif south of Tabriz, or the Qara Dagh, near the border (Planhol, 1966, p. 305; Bazin, 1982, p. 28) bears witness to this continuity. The language itself provides eloquent proof. Azeri, not unlike Uzbek (see above), lost the vocal harmony typical of Turkish languages. It is a Turkish language learned and spoken by Iranian peasants. ”(Encyclopedia Iranica, “Lands of Iran”)

[19] “Thus Turkish nomads, in spite of their deep penetration throughout Iranian lands, only slightly influenced the local culture. Elements borrowed by the Iranians from their invaders were negligible. ”(X.D. Planhol, Lands of Iran in Encyclopedia Iranica)

[20] История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. Глава V. — М. : «Восточная литература» , 2002. — ISBN 5-02-017711-3. Excerpt: ""Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV-XV вв. , следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями." (History of the East. 6 v. 2. East during the Middle Ages. Chapter V. - M. : "Eastern literature» , 2002. - ISBN 5-02-017711-3.). Translation:"However, the availability of powerful layer of Iranians took part in the formation of the Azerbaijani ethnic group, left their mark primarily in the Azerbaijani language, in which a great number of Iranian and Arabic words. The latter included in the Azeri, and Turkish language primarily through Iranian mediation."

[21] «Pan-Iranism»، Wikipedia (بە ئینگلیزی)، 2020-10-20، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[22] «پان‌ایرانیسم»، ویکی‌پدیا، دانشنامە آزاد (بە فارسی)، 2020-10-30، لە 2020-11-26 ھێنراوە

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]

[٢٠]

[٢١]

[٢٢]