ئیمپراتۆریەتیی ساسانی
ئەم وتارە بۆ سەلماندن پێویستی بە ئاماژەی زیاتر بە سەرچاوەکان ھەیە. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
ئیمپراتۆریەتیی ساسانی یان ساسانییەکان (بە پاڵەوی: ئێرانشەهر𐭲𐭯𐭩𐭲𐭯𐭮𐭯𐭮)[٢] ناوی فەرمی ئیمپڕاتۆڕیەتەکە ئێرانشەهر یاخود ئێرانخشەهر بوو (واتە: ئیمپڕاتۆریەتی ئێران)[٣][٤][٥][٦][٧][٨] دوایین ئیمپراتۆریەتیی باڵادەست لە ئێرانی کۆن لە پێش ھاتنی ئیسلام بوو. بنەماڵەی ساسانی لە ساڵی ٢٢٤ی زایینی بە تێکشاندنی ئەشکانییەکان حکوومەتەکەیان پێک ھێنا و ھەتا ساڵی ٦٥١ واتە بۆ ماوەی زیاتر لە ٤٠٠ ساڵ یەکێک لە زلھێزەکانی سەردەم بوون و بەرامبەرکێێ ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمیان کرددوە.
| ئیمپراتۆریەتی ساسانی ئێرانخشار | |||||
| |||||
| |||||
 | |||||
| پایتەخت | |||||
| زمان(ەکان) | زمانی پاڵەوی | ||||
| ئایین | زەردەشتی | ||||
| حکوومەت | شانشینی دەرەبەگایەتی | ||||
| شاهنشا ئێران و ئەنئێران | |||||
| - ٢٢٤-٢٤١ | ئەردەشێر بابەکان(دامەزرێنەر) | ||||
| - ٦٣٢-٦٥١ | یەزدگردی سێیەم (کۆتا) | ||||
| مێژوو | |||||
| - دامەزراندن | ٢٢٤ | ||||
| - دەستبەسەرداگرتنی خەلافەتی ڕاشیدەین | ٦٥١ | ||||
ناو
بە فەرمی ئەم ئیمپراتۆریەتە بە شانشینی ئاریەکان ناسرابوو (پاڵەوی: ērānšahr، پارتی: aryānšahr، یۆنانی: Arianōn ethnos)؛ ئەم زاراوەیە بۆ یەکەمجار لە نووسراوی گەورەی سێ زمانەی شاپووری یەکەمدا پشتڕاستکراوەتەوە، کە پاشا دەڵێت "من خودای ئیمپراتۆریەتی ئاریەکانم".[٨][٩][١٠]
زیاتر، بەو پێیەی شانشینی دەسەڵاتدار بە ناوی ساسانەوە ناونراوە، ئیمپراتۆریەتەکە لە سەرچاوە مێژوویی و ئەکادیمییەکانەوە بە ئیمپراتۆریەتی ساسانی ناسراوە. ئەم زاراوەیە بە زمانی ئینگلیزیش بە ئیمپراتۆریەتی ساسانی و ئیمپراتۆریەتی ساسانی و ئیمپراتۆریەتی ساسانی تۆمار کراوە. مێژوونووسان ئیمپراتۆریەتی ساسانیان بە ئیمپراتۆریەتی فارسی نوێ ناوبردووە، بەو پێیەی دووەم ئیمپراتۆریەتی ئێران بووە کە لە پارس (فارس)ەوە سەریهەڵداوە، لە کاتێکدا ئیمپراتۆریەتی هەخامەنشی یەکەم بووە.[٢]
مێژوو
نەژاد
بەپێی پەرتووکی کارنامەی ئەردەشێری بابەکان، کە لەسەدەی ٦ز نووسراوە، بەڵام ئەگەڕێتەوە سەردەمانی ئەردەشێری یەکەم و شاپوری یەکەمی کوڕی. ئەوا ئەردەشێر بە بنەچە ئەگەڕێنەوە سەر دارا (داریوس)، کۆتا فەرمانڕەوای هەخامنشی.[١١] مێژوونووسی موسڵمان، تەبەری بنەچەی ساسانەکان ئەگەڕێنێتەوە سەر دارا کە لەلایەن ئەسکەندەری مەزن کوژرا.[١٢] کە نەژادی ساسانەکانی بەم شێوەیە داوە: "ئەردەشێر کوڕی پاپەک شا کوڕی ساسانی بچوک کوڕی پاپەک کوڕی ساسان کوڕی پاپەک کوڕی مێهرمەس کوڕی ساسان کوڕی وەهمەن شا کوڕی ئەسپەندیار کوڕی وەشتاسپ کوڕی لاراست کوڕی کەیوگی کوڕی کەیمەنس، و گۆتراوە کە ڕیشەی ئەردەشێر ئەگەڕێتەوە سەر پاپەک کوڕی ساسان کوڕی پاپەک کوڕی زرار کوڕی وێهەفرید کوڕی ساسانی مەزن کوڕی وەهمەن کوڕی ئەسپەندیار کوڕی ویستاخم کوڕی لاراسپ لە پارس (فارس)، بانگەوازی داوای تۆڵەی کوشتنی ئامۆزاکەی دەکرد، دار کوڕی دار کوڕی وەهمەن کوڕی ئەسپەندیار، کە دژی ئەسکەندەر جەنگاوەو لەلایەن ژووردارەکانیەوە کوژراوە."[١٢]
ئایین
زەردەشتی
ئەم بەشە واڵایە. دەتوانیت بە زیادکردنی یارمەتیی بدەیت. |
زمان
پەهلەویی ساسانی
ئەم بەشە واڵایە. دەتوانیت بە زیادکردنی یارمەتیی بدەیت. |
ھونەر
-
سەرکەوتنی شاپووری یەکەم بەسەر ڕۆمدا -
-
دەورییەک بە نەخشی سیمۆرغ -
جامی شەراب -
خەسرەوی یەکەم ڕاو دەکات
سەرچاوەکان
- ^ "Ctesiphon – Encyclopaedia Iranica". Iranicaonline.org. Retrieved 2013-12-16.
- ^ ئ ا Fattah, Hala Mundhir (2009). A Brief History of Iraq. Infobase Publishing. p. 49. ISBN 978-0-8160-5767-2.
Historians have also referred to the Sassanian Empire as the Neo-Persian Empire.
- ^ Gnoli, Gherardo (1987). The Idea of Iran - An Essay on its Origin. Serie orientale Roma. Vol. 62. Istituto italiano per il Medio ed Estremo Oriente. ISBN 9788863230697.
- ^ Gnoli, Gherardo (2011b). "ĒR, ĒR MAZDĒSN". Encyclopædia Iranica. Vol. VIII. Iranica Foundation. p. 533.
- ^ Martínez, Javier; de Vaan, Michiel (2014). de Vaan, Michiel; Lubotsky, Alexander (eds.). Introduction to Avestan (PDF). Brill Introductions to Indo-European Languages. Brill.
- ^ Bonner, Michael Richard Jackson (2020). The Last Empire of Iran (بە ئینگلیزی). Gorgias Press LLC. pp. 4–65. ISBN 978-1-4632-0616-1.
- ^ Curtis, Vesta Sarkhosh; Stewart, Sarah (2010-07-20). The Sasanian Era (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-85773-309-2.
- ^ ئ ا الكعبي, نصير; السياسات, المركز العربي للأبحاث ودراسة (2018-01-01). مسمّى العراق وتخومه في المدوّنات البهلوية - الساسانية: دراسة في التاريخ الثقافي والأيديولوجي للمفهوم (بە عەرەبی). المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات. ISBN 978-614-445-193-9.
- ^ "Ērān, Ērānšahr – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Retrieved 9 November 2019
- ^ Shayegan, M. Rahim (2011-09-15). Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia (بە ئینگلیزی). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76641-8.
- ^ André-Salvini, Béatrice (2005). Forgotten Empire: The World of Ancient Persia (بە ئینگلیزی). University of California Press. p. 251. ISBN 978-0-520-24731-4.
- ^ ئ ا "تاريخ الطبري - الطبري - ج ١ - الصفحة ٤٧٦". shiaonlinelibrary.com. Retrieved 2024-07-23.
گرێدان بۆ دەرەوە
- ئینسایکڵۆپیدیای ساسانیکا (بە ئینگلیزی)
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئیمپراتۆریەتیی ساسانی تێدایە. |