خانەدانی ساسانی
خانەدانی ساسانی (بە ساسانییەکان یان بنەماڵەی ساسانیش ناسراوە) ئەو خانەدانە بوو کە ئیمپراتۆریەتی ساسانی ئێرانی دامەزراند، لە ساڵانی ٢٢٤ تا ٦٥١ی زایینی فەرمانڕەوایی ئەم ئیمپراتۆریەتەی کرد. بە ئەردەشیری یەکەم دەستی پێکرد کە ناوی خانەدانەکەی ناوە وەک ڕێزێک بۆ ساسانی باپیری.
| خانەدانی ساسانی | |
|---|---|
 | |
| ووڵات |  ئێرانخشەهر |
| دامەزرا | ٢٢٤ |
| دامەزرێنەر | ئەردەشێر بابەکان |
| کۆتا پاشا | یەزدیگەردی سێیەم |
| ناونیشانەکان | |
| سپاردن | ٦٥١ |
شاهانشا تاکە فەرمانڕەوای دەوڵەت و سەرۆکی ئیمپراتۆریەت بوو. لە هەندێک کاتدا دەسەڵات بە شێوەیەک دەگۆڕدرا بۆ بەرپرسانی دیکە، ئەوانیش سوپاپادەکان . لەگەڵ داگیرکردنی ئیمپراتۆریەتەکە لەلایەن خەلافەتی ئیسلامییەوە لە ساڵی ٦٥١، ئەندامانی خانەدانی ئیمپراتۆریەت بە دەربەدەری بەرەو چین هەڵهاتن دوای مردنی یەزدێگەردی سێیەم ، لەوێ لەلایەن ئیمپراتۆر گاوزۆنگی تانگەوە وەک ئەندامی دەرباری ئیمپراتۆریەت وەرگیرا. هەرچەندە هەوڵی زۆر دەدرا بۆ داگیرکردنی فارسی ئیسلامی بە پشتیوانی چین، بەڵام [١] [٢] ئەم لقەی ساسانیەکان تا کاتێکی نادیار لە چین دەمێنێتەوە. نەرسیە ، نەوەى یەزدەگەرد و کۆتا ئەندامی خانەدانی ساسانیە کە لە چین تۆمارکراوە، وەک ڕێزێک بۆ بنەماڵەی ئیمپراتۆری چینی، ناوی بنەماڵەی لی (李)ی وەرگرتووە.
نەژاد
دەستکاریشاکانی ساسانییەکان بانگەوازی نەژادیان لە کەیانیەکانەوە دەکرد، [٣] بنەماڵەیەکی ئەفسانەیی ئاری کە لە ئاڤێستادا باسکراوە، کە دەقە پیرۆزەکانی ئایینی زەردەشتی، کە بە شێوەیەکی باو وا بیردەکرێتەوە کە کەیانیەکان لە ڕاستیدا هەخامەنشییەکان بوون. بەم شێوەیە، دارا دووەم ، کە گوایە شای کەیانییەکان کە ساسان ڕەچەڵەکی خۆی بۆ دەگەڕێنێتەوە، بە ئەگەرێکی زۆرەوە لەسەر بنەمای داریۆسی سێیەم بووە، کە ئیمپراتۆریەتەکەی لەلایەن ئەسکەندەری مەزن داگیرکراوە هەروەک چۆن ئیمپراتۆریەتەکەی دارا. [٣] باسێکی دیکەی جیاواز لە کتێبی کارناماگی ئەردەشیری پابەکاندا هەیە، کە تێیدا ئەردەشیر وەک کوڕی ساسان، نەوەی داریۆسی سێیەم و کچێکی پاباگ ، فەرمانڕەوایەکی دەرەبەگی فارس بوو، کە ناوی نەهاتووە خراوەتەڕوو. [٤] بەڵام ئەم گێڕانەوەیە ناکۆکانە وایکرد هەندێک لە مێژوونووسان، وەک توراج دەریایی ، باوەڕیان بەوە هەبێت کە ئەردەشیر تەنیا بانگەوازی ڕەچەڵەک لە هەر کەسێک دەکات کە گونجاوترینە بۆی. پەیوەستکردنی ئەردەشیر بە کەیانییە ئەفسانەییەکانەوە بە ناونیشانی کەی، جگە لەوەی خۆی بە ساسانەوە دەبەستێتەوە، کە خوداوەندێکی پارێزەرە، هەروەها بە دارا، کە لەوانەیە تێکەڵەیەک بێت لە داریۆسی یەکەم و داریۆسی سێیەم هەخامەنی ، ئاماژە بە هەوڵێکی ئەگەری دەکات بۆ بانگەوازی ڕەچەڵەکی لە هەخامنشییەکان. [٥] سەرەڕای ئەوەش، وا بیردەکرایەوە کە ناوی "ساسان" لە شێوازی ئەپیگرافی "سسن" لەسەر کەلوپەل و بەڵگەنامەکانی دیکە پێکهاتبێت، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ساسان لەسەر بنەمای خوداوەندێکی زەردەشتی دامەزراوە، هەرچەندە لە ئاڤێستا و هیچ دەقێکی دیکەی ئاری باسی نەکراوە. مارتن شوارتز لەم دواییانەدا نیشانی داوە کە ئەو خوداوەندەی لەسەر کەلوپەلی کۆفە نیشان دراوە پەیوەندی بە ساسانەوە نییە، بەڵکو Ssn نیشان دەدات کە خوداوەندێکی کۆنی سامییە و لە هەزارەی دووەمی پێش زایین لە ئۆگاریت دەپەرسترا. وشەی "ساسا" لەسەر ئەو دراوانە نووسراوە کە لە تاکسیلا دۆزراونەتەوە; ڕەنگە پەیوەندی بە "ساسان"ەوە هەبێت، بەو پێیەی هێماکانی سەر دراوەکان هاوشێوەی دراوەکانی شاپوری یەکەم کوڕی ئەردەشیرن. بە لەبەرچاوگرتنی هەموو ئەمانە، دەکرێ وا گریمانە بکرێت کە ئەردەشیر بانگەوازی ڕەچەڵەکی خۆی کردووە کە خوداییە و ڕەنگە ساسانییەکان پلەی ساسانیان بۆ پلەی خوداوەندێک بەرز کردبێتەوە. [٦] [٧]
میرات
دەستکاریلە دوای نەمانی ساسانییەکان لە دەسەڵات، چەندین خانەدانی شاهانە بەنگەوازی ڕیشەیان ئەکرد کە ئەگەڕێتەوە سەر خانەدانی ساسانی. لەمانەش خانەدانی بوەیهی،[٨] غەزنەوی،[٩] شەدادی[١٠] و فەزڵەوی.[١١]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Zhou، Xiuqin (University of Pennsylvania) (2009). «Zhaoling: The Mausoleum of Emperor Tang Taizong» (PDF). Sino-Platonic Papers (187): 155–156.
- ^ Zanous & Sangari 2018.
- ^ ئ ا Olbrycht 2016.
- ^ Wiesehöfer. Ardašīr I i. History.
- ^ Daryaee. Sasanian Empire Untold.
- ^ Daryaee. Sasanian Kingdom.
- ^ Daryaee (November 17, 2012). «Ardaxšīr. and the Sasanian's Rise to Power». Studia Classica et Orientalia.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ Davaran 2010, p. 157.
- ^ Bosworth 1968, p. 40.
- ^ Peacock 2011.
- ^ Babaie 2019, p. 37.
سەرچاوەکان
دەستکاری- «Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān». The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion. Oxbow Books. 2016. ISBN 9781785702082.
- Pourshariati، Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3.
- Shahbazi، A. Shapur (2005). «SASANIAN DYNASTY». Encyclopaedia Iranica, Online Edition. لە 4 January 2014 ھێنراوە.
{{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=(یارمەتی) - «The Last Sasanians in Chinese Literary Sources: Recently Identified Statue Head of a Sasanian Prince at the Qianling Mausoleum». Iranian Studies. 51 (4): 499–515. 2018. doi:10.1080/00210862.2018.1440966. S2CID 165568529.
- Bosworth، C.E. (1968). «The Development of Persian Culture under the Early Ghaznavids». Iran. 6. Taylor & Francis, Ltd.: 33–44. doi:10.2307/4299599. JSTOR 4299599.
- Davaran، Fereshteh (2010). Continuity in Iranian Identity: Resilience of a Cultural Heritage. Routledge. ISBN 978-1138780149.
- داڕێژە:Encyclopædia Iranica Online
- Babaie، Sussan (2019). Iran After the Mongols. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1788315289.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە خانەدانی ساسانی تێدایە. |
