ئاڵای کوردستان

ئاڵای کوردستان
ڕێژە	٢:٣
بەکارھاتوو	دەیەی ١٩٢٠ لەلایەن خۆیبوون; ١٩٢٧–١٩٣٠ لەلایەن کۆماری ئارارات; ١٧ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦ لەلایەن کۆماری مەھاباد; ١٩٩٢ لەلایەن کۆماری کوردیی لاچین; ١٩٩٢ لەلایەن ھەرێمی کوردستان
دیزایین	سێ ڕەنگی سوور، سپی و سەوز لەگەڵ ڕۆژێکی زەرد بە ٢١ تیشک لە ناوەڕاستی ئاڵاکە (ڕۆژی کوردی)

ئاڵای کوردستان (بە کوردیی باکووری: Ala Kurdistanê، یان Ala rengîn، ئاڵا ڕەنگین) ئاڵای فەرمیی ھەرێمی کوردستانە. لە تەواوی ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان دان، لە دامودەزگا حکوومییەکان و ئۆرگانە فەرمییەکان شەکاوەیە. ئەم ئاڵایە زۆر جار وەک ئاڵای کوردستانی گه‌وره‌ دەبیندرێت.

مێژوو

شانشینی کوردستان

ئاڵای بەریتانیا

لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩١٨ و نزیک کۆتایی جەنگی جیھانیی یەکەم، مەحموود بەرزنجی لە دەوڵەتی عوسمانی جیابووەوە و دەوڵەتی کوردی دامەزراند. بەو پێیەی سەرەتا لەژێر فەرمانی بەریتانیا بوو، دەبوو ئاڵای یوونیەن جاک (ئاڵای بەریتانیا بوو کە لە ناوچە ژێرفەرمانییەکانی بەریتانیا ھەڵدەکرا) لە دەوڵەتەکەی ھەڵبکات، تا لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٩ ڕاپەڕینی کرد و ئاڵایەکی نوێ بۆ دەوڵەتەکەی دیاریکرا.

ئاڵای مانگیلە

لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٩ دەوڵەتی کوردی لە دژی ئیمپراتۆرییەتی بەریتانیا ڕاپەڕی، و ئاڵایەکی مانگیلەی گرتەبەر، بەڵام ئیمپراتۆرییەتیی بەریتانیا لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٩ دەوڵەتی کوردی داگیرکرد.^[١]^[٢]

ئاڵای دەوڵەتی کوردی و دواتر شانشینی کوردستان

دوای دامەزراندنی شانشینی کوردستان لە ساڵی ١٩٢١، دیسان ئاڵا مانگیلەییەکە لە سلێمانی لەلایەن شێخ مەحموودی حەفید ھەڵکرایەوە. بە گوتەی مێژوونووس ڕەفیق حیلمی، شانشینی کوردستان ئاڵای مانگیلەی بە ئاڵای نەتەوەیی کورد دەزانی؛ زیاتر دەڵێت: «کۆبوونەوەیەکی گەورە لە ماڵی شێخ قادر، سەرۆکی ئەنجوومەنی نیشتمانی بەڕێوەچوو و مۆڵەتی فەرمی درا بە ئاڵاکە و وەک ئاڵای فەرمیی کوردەکان بەرزکرایەوە، بە ئامادەبوونی نزیکەی ١٠ ھەزار کەس لە ڕۆژی کۆبوونەوەکەدا لە مزگەوتی گەورە».^[٣]

CTK و خۆیبوون

لە ساڵی ١٩٢٠ لەلایەن کۆمەڵەی سەرھەڵدانی کوردستان (CTK) ئاڵایەکی دیکە بۆ کوردستان دروستکرا. دوای ماوەیەکی کەم لەلایەن پارتی ناسیۆنالیستی خۆیبوونەوە بەکارھێنرا، کە لە کاتی ڕاپەڕینی ئاگریدا ئاڵاکەی لە شاری ئاگری ھەڵکرد.

ئاڵای کوردیی کۆماری ئارارات

ئاڵای نەتەوەیی کوردی، لە ساڵانی ١٩٢٧ لەلایەن سەرکردەکانی بزووتنەوەی خۆیبوونەوە ھەڵبژێردرا بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەو کوردانەی کە لە دژی دەوڵەتی عوسمانی خەبات بۆ سەربەخۆیی دەکەن.^[٤]^[٣]

گۆڤاری ھاوار

بەرگی گۆڤاری ھاوار بە ئاڵای کوردستانەوە

ئاڵای کوردی لە ساڵی ١٩٣٢ بە ژمارە ١١ (١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٣٢) لەسەر ھەردوو بەرگی گۆڤاری ھاوار بە ڕەنگی چاپ بڵاوکرایەوە. ڕەنگەکانی ئاڵاکە لە سەرەوە بۆ خوارەوە سوور، سپی و سەوز بوون و خۆرێکی زێڕین بە ١٨ تیشکەوە لە ناوەڕاستیدا بوو.

کۆماری مەھاباد

کۆماری مەھاباد دووەم دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی بوو لەدوای کۆماری ئارارات، کە لە ساڵی ١٩٢٧ ڕاگەیەندرا و دواتر لە ساڵی ١٩٣٠ لەلایەن سوپای ئێرانەوە شکستی پێ ھێندرا. کۆماری کوردیی مەھاباد لە ٢٢ی مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٦ و پێنج مانگ دوای کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانیی دووەم لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان دامەزرا، وەک دەوڵەتێکی بووکەڵەیی یەکێتیی سۆڤیەت. ئەم کۆمارە کەمتر لە ساڵێک توانی بەرگە بگرێت؛ بەڵام ئاڵاکەی ھێشتا وەک ھێمایەک بۆ سەربەخۆیی کورد سەیر دەکرێت.

لە ساڵی ١٩٤٥، کاتێک کچێکی ١٤ ساڵان بە ناوی فاتیمە ئەسەد شاھین، لە شارۆچکەیەکی بچووکی باشووری کوردستان لەگەڵ نەھمان عیسا ھاوسەرگیری دەکات، لە ئاھەنگی ھاوسەرگیرییەکەدا، مەلا مستەفا بارزانی بەشداری دەکات. لەو کاتەدا مستەفا بارزانی لە پلانیدا بوو بەشداری شۆڕشیی کوردانی ڕۆژھەڵات بکات و پشتگیری لە قازی محەممەد، سەرکردەی شۆڕشەکە بکات. لە ئاھەنگەکەدا مەلا مستەفا پرسیار لە نەھمان عیسا دەکات کە «ئایا ھاوسەرەکەی دەتوانێت ئاڵایەک دروست بکات؟» فاتیمە بە داواکارییەکە ڕازی دەبێت، و داوا لە مەلا مستەفا دەکات کە شێوە و ڕەنگەکانی پێ بدات.

دەمزانی ئەمە ئاڵایەکە بۆ کوردەکان، بەڵام نەمدەزانی ئەوەندە گرنگ دەبێت بۆیان. من ئێستا باشتر لەمە تێدەگەم.
— فاتیمە ئەسەد

لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٦دا کۆماری مەھاباد ڕاگەیەنرا و قازی محەممەد وەک سەرۆککۆمار دەستنیشان کرا.

کاتێک قازی چووە سەربانەکە و وتاری پێشکەش کرد، بینیم ئەو ئاڵایەی کە من دروستم کردبوو بەدەستییەوەیەتی، ھەمووان چەپڵەیان لێدەدا و سروودی نەتەوەیی کوردیان دەوتەوە.
— فاتیمە

ئاڵاکەی فاتیمە جیاواز بوو لەگەڵ ئەو ئاڵایەی کە ئێستا بە ئاڵای کۆماری مەھاباد دادەنرێت، تەنیا ڕۆژێکی کوردی ١٦ تیشکی لە ناوەندیدا بوو، بە پشتبەندێکی سێ ڕەنگیی ئاسۆیی سوور، سپی و سەوز.^[٥]

ئاڵاکەی فاتیمە ئەسەد (ڕاست) وەشانی دواتری ئاڵای کۆماری مەھاباد (چەپ)

کوردستانی سوور

لە ساڵی ١٩٩٢ کاتێک ھەوڵی دووبارە دامەزراندنەوەی ئیدارەی کوردستانی سوور دەدرا، ئاڵاکەی خۆییبوون دیاریکرا وەک ئاڵای کۆماری کوردیی لاچین.^[٦]

پێناسەی ئاڵای کوردستان

ئاڵای کوردستان پێک ھاتووە لە سێ ڕەنگی سوور، سپی، سەوز و دروشمێک لە ناوەندی.

ڕەنگەکان

ئاڵای کوردستان لە لاکێشەیەکی ئاسۆیی پێکھاتووە، لاکێشەی سەرەوە ڕەنگی سوورە، ناوەند ڕەنگی سپییە، و لاکێشەی خوارەوە ڕەنگی سەوزە. بەرینی ئاڵا دوو لەسەر سێ درێژییەکەیەتی.

ھێمای نەتەوەیی

دروشمی نەتەوەیی ئاڵای کوردستان خۆری زێڕینە، ئەم خۆرە ٢١ تیشکی یەکسان و ھاوشێوەی ھەیە کە ڕێکەوتی ٢١ی ئازار دەگەیەنێت کە نەورۆز و سەرەتای ساڵی ڕۆژژمێری کوردییە.

بە لەبەرچاوگرتنی دوو لەسەر سێیەتی قەبارەی ئاڵا، خۆری زێڕین بە تیشکەکانییەوە یەک پێوەرە و بەبێ تیشکەکان نیو پێوەر، ئەم تیشکانە شێوەیان ڕاستە و لە دەرەوە خاڵێکی تیژ دروست دەکەن. خۆرەکە دەبێ ڕێک لە ناوەندی ئاڵای کورستان جێگیر بێت. خۆر بەشێوەیەک جێگیر کراوە کە ستوونی ناوەندی ئاڵا بە ناو خاڵی تیژی بەرزترین تیشک تێدەپەڕێت.^[٧]^[٨]^[٩]^[١٠]^[١١]

ڕەنگەکان، کۆدەکانیان و واتا باوەکانیان

ڕۆژی کوردی (٢١ تیشکی ھەیە)

ڕەنگ	واتا
سوور RGB: (235,35,35) HEX: #ED2024	خوێنی شەھیدانی ئازادیی نیشتمان
سەوز RGB: (39,138,65) HEX: #278E43	ھێمای سروشت و ژینگەی کوردستان
زەرد RGB: (250,185,20) HEX: #FEBD11	ئاماژەیە بۆ ڕۆژی کوردی
سپی RGB: (255,255,255) HEX: #FFFFFF	ئاشتی و پێکەوەژیان

شێوازەکانی بەکارھێنانی ئاڵا

ھەڵواسین بە دار (ستوون)؛ پێویستە خۆرەکەی لە ھەردوو ڕووەوە دیار بێت.
بەرزکردنەوەی لە باری پانی؛ ڕەنگی سوور لە سەرەوە و ڕەنگی سەوز لە خوارەوە.
بەرزکردنەوەی لە باری درێژی؛ ڕەنگی سوور لە لای چەپ و ڕەنگی سەوز لە لای ڕاست.
لە یەخەدانی وەک ڕۆزێت لەسەر سینگ؛ لە لای چەپ لەسەر دڵ دەدرێت.
دانان لەسەر مێز؛ پێویستە بە لای چەپ بشکێتەوە.

شێوازە ھەڵەکانی بەکارھێنانی ئاڵا

نابێت بە ھیچ شێوەیەک ئاڵا لوول بکرێت
نابێت بە ھیچ شێوەیاک ئاڵا بە پێچەوانەوە دابندرێت یان بگریرێت
ھەر جۆرە سووکایەتییەک بە ئاڵا سزای زیندانە

ڕۆژی ئاڵا

لە ساڵی ٢٠٠٩دا پەرلەمانی کوردستان بڕیاریدا، ڕۆژی ١٧ی کانوونی یەکەمی ھەموو ساڵێک، ڕۆژی ئاڵای کوردستان لەسەرجەم شار و شارۆچکەکانی ھەرێمی کوردستان بکرێتەوە.

ئاڵاکانی کوردستان

ئاڵا کوردییەکان

ئاڵای خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا (٢٠١٨–ئێستا).
ئاڵای نافەرمی ڕۆژاوای کوردستان، (٢٠١٣–ئێستا)^[١٢]
ئاڵای میرنشینی سۆران، (١٨١٦–١٨٣٥)^[١٢]
ئاڵای شانشینی کوردستان، (١٩٢٢–١٩٢٤)^[١٢]
ئاڵای کۆماری ئارارات و ڕێکخراوەی خۆیبوون، (١٩٢٧–١٩٣٠)^[١٣]
ئاڵای کۆماری کوردستان (مەھاباد)، (١٩٤٦)^[١٤]
ئاڵای کوردانی ئێزیدی (تا ئێستا)
یەکەمین وەشانی ئاڵای کۆماری مەھاباد کە فاتیمە ئەسەد شاھین دروستیکرد (٢٢ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦)

ئاڵاکانی پەیوەست بە کورد

ئاڵای ئەییووبییەکان
ئاڵای دەوڵەتی زەندی (١٧٥٠–١٧٩٤)
ئاڵای عێراق، کە ڕۆژی کوردی لە ناوەندیدا دەردەکەوێت (١ی کانوونی دووەمی ١٩٥٩ – ٣١ی تەمموزی ١٩٦٣)
ئاڵای سەفەوییەکان
ئاڵای ئیمپراتۆریەتیی ساسانی (دروشمی کاویانی)

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ MacArthur-Seal، Daniel-Joseph (2022-12-26). From Enemies to Allies: Turkey and Britain, 1918–1960 (بە ئینگلیزی). Taylor & Francis. ISBN 978-1-000-81886-4.
^ «1919 - World Flag Chart». flaglog.com. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا admin (١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣). «Seîd Veroj/ Ala Kurdistanê; berhemê têkoşîna netewî ya miletê Kurd e û berîya sed (100) salan hatîye çêkirin | Kovara Bîr» (بە تورکی). لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ «The National Flag of Kurdistan». Institutkurde.org (بە ئینگلیزی). لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ «'I didn't know the flag I made for the Kurds would be so important' – The Kurdistan Memory Programme». kurdistanmemoryprogramme.com. لە ٩ی نیسانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ بەڵگەفیلم: کوردستانی سوور
^ «For Kurds, a day of bonfires, legends, and independence – CSMonitor.com». ١٠ی ئابی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «نوروز ـ نيروز | الموسوعة العربية». ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «The Kurds: a concise handbook: Izady, Mehrdad R: Free Download, Borrow, and Streaming: Internet Archive». web.archive.org. ١٠ی ئابی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ Yildiz، Kerim (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project. ISBN 1-900175-74-6.
^ Wahlbeck، Osten (1999). Kurdish Diasporas: A Comparative Study of Kurdish Refugee Communities (Migration, Minorities and Citizenship). Basingstoke: Macmillan. ISBN 0-312-22067-7.
^ ^ئ ^ا ^ب http://www.crwflags.com/fotw/flags/krd_slvd.html
^ «Years before independence talk someone had foresight to standardize the Kurdish flag». Rûdaw. 21 June 2017. لە 6 June 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)
^ Kürdistan Cumhuriyeti'nin bayrağı yukandan kızılla başlayarak beyaz ve yeşil renklerden oluşur. Ortada, iki buğday dalının -üretim ve emeği simgeleyen- ortasında duran bir kalem -kültür ve bilim simgesi-, arka planda da güneşi -özgürlüğün ifadesi- gösteren bir amblemi vardır. (Ersal Yavi,Kürdistan Ütopyası, Cilt 1, Yazıcı Basım Yayıncılık, 2006, p. 332. (تورکی)

بەستەرە دەرەکییەکان

ئاڵا و سروودی نیشتیمانی – ماڵپەڕی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان
ئاڵای کوردستان بە کوالیتی بەرز بۆ چاپکردن ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[1] MacArthur-Seal، Daniel-Joseph (2022-12-26). From Enemies to Allies: Turkey and Britain, 1918–1960 (بە ئینگلیزی). Taylor & Francis. ISBN 978-1-000-81886-4.

[2] «1919 - World Flag Chart». flaglog.com. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[:0-3] ئ ^ا admin (١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣). «Seîd Veroj/ Ala Kurdistanê; berhemê têkoşîna netewî ya miletê Kurd e û berîya sed (100) salan hatîye çêkirin | Kovara Bîr» (بە تورکی). لە ڕەسەنەکە لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[4] «The National Flag of Kurdistan». Institutkurde.org (بە ئینگلیزی). لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[5] «'I didn't know the flag I made for the Kurds would be so important' – The Kurdistan Memory Programme». kurdistanmemoryprogramme.com. لە ٩ی نیسانی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[6] بەڵگەفیلم: کوردستانی سوور

[7] «For Kurds, a day of bonfires, legends, and independence – CSMonitor.com». ١٠ی ئابی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[8] «نوروز ـ نيروز | الموسوعة العربية». ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[9] «The Kurds: a concise handbook: Izady, Mehrdad R: Free Download, Borrow, and Streaming: Internet Archive». web.archive.org. ١٠ی ئابی ٢٠٢٠. لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی ئابی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[Yildiz-10] Yildiz، Kerim (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project. ISBN 1-900175-74-6.

[diaspora-11] Wahlbeck، Osten (1999). Kurdish Diasporas: A Comparative Study of Kurdish Refugee Communities (Migration, Minorities and Citizenship). Basingstoke: Macmillan. ISBN 0-312-22067-7.

[crwflags.com-12] ئ ^ا ^ب http://www.crwflags.com/fotw/flags/krd_slvd.html

[rûdaw-13] «Years before independence talk someone had foresight to standardize the Kurdish flag». Rûdaw. 21 June 2017. لە 6 June 2019 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)

[14] Kürdistan Cumhuriyeti'nin bayrağı yukandan kızılla başlayarak beyaz ve yeşil renklerden oluşur. Ortada, iki buğday dalının -üretim ve emeği simgeleyen- ortasında duran bir kalem -kültür ve bilim simgesi-, arka planda da güneşi -özgürlüğün ifadesi- gösteren bir amblemi vardır. (Ersal Yavi,Kürdistan Ütopyası, Cilt 1, Yazıcı Basım Yayıncılık, 2006, p. 332. (تورکی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]