دەروازە:ئەندازە

ئەندازە چییە؟  زانست:     مێژوو    ماتماتیک    جوگرافیا    زانایان    ژینناسی    کیمیا    فیزیک    پزیشکی    تەکنۆلۆژیا   بەخێربێن بۆ دەروازەی ئەندازە! ئەندازە ئەو پاژەی بیرکارییە کە گرنگی دەدا بە پرسیارەکانی دەوروپشتی چەمکانێک وەکوو پێودانگ، شێوە، شوێنی تەنەکان بەگوێرەی یەکتر، وە سامانە تایبەتەکانی واڵایی. ئەندازە یەکێک لە کۆنترین زانستەکانە. ئەندازە لە سەرەتای خۆیدا کۆمەڵێک مەعریفەتی کرداری بووە سەبارەت بە درێژی، پانتایی و قەبارە، کە لە سێھەمین سەدەی پێش زاییندا لەلایەن ئیقلیدسەوە لە سیستەمێکی بەڵگەنەویستیدا خڕ کراونەتەوە. ئەو سیستەمە کە بە ئەندازەی ئیقلیدسی ناسراوە، بۆ زۆر سەدەی یەک لەدوای یەک ستانداردێک بوو بۆ پەیـڕەوکردن. زیاتر... ھەنووکە ٤٦ وتار لە دەروازەی ئەندازەدا ھەیە. وتارێک لەوان بە ھەڵکەوت ببینە وتاری ھەڵبژێردراو تیۆرمی ئاپۆلۆنیوس (بە ئینگلیزی: Apollonius's theorem) تیۆرمێکی ئەندازەیییە کە درێژایی ناوەڕاستەی سێگۆشەیەک بە درێژایی لایەکانی سێگۆشەکە دەبەستێتەوە. بەپێی ئەم تیۆرمە «ئەنجامی کۆکردنەوەی دووجای ھەر دوو لای سێگۆشەیەک، دوو ئەوەندەی ئەنجامی کۆکردنەوەی دووجای نیوەی لای سێیەم و دووجای ناوەڕاستەی لای سێیەمە». بە دستەواژەیەکی تر، لە سێگۆشەی $ABC$دا، ئەگەر $AD$ ناوەڕاستەی $BC$ بێت، ئەوا بەپێی ئەم تیۆرمە: $|AB|^{2}+|AC|^{2}=2(|AD|^{2}+|BD|^{2}).$ ئەم تیۆرمە حاڵەتێکی تایبەتە لە تیۆرمی ئێستوارت. بۆ سێگۆشەیەکی دوولایەکسان کە |AB| = |AC|، ناوەڕاستەی $AD$ ئەستوونە لەسەر $BC$ و ئەم تیۆرمە لەم حاڵەتەدا، حاڵەتێکی تایبەتە لە تیۆرمی پیتاگۆرس. ناوی ئەم تیۆرمە، لە ناوی ئاپۆلۆنیوس ماتماتیکزانی یۆنانییەوە وەرگیراوە. زیاتر... وێنەی ھەڵبژێردراو فەڕشی سیرپینسکی زانای ھەڵبژێردراو ئیقلیدس، ئیقلید یان یوکلید (لەدایکبووی ٣٠٠ی پ. ز)، بیرکارێکی یۆنانی بوو کە بە باوکی ئەندازە ناوی دەرکردووە. کتێبەکەی بە ناوی توخمەکان یەکێک لەو کارانەیە کە زۆرترین کاریگەرییان ھەبووە لە مێژووی بیرکاریدا، بە چەشنێک کە ھەر لە کاتی بڵاوبوونەوەیەوە ھەتا کۆتاییی سەدەی ١٩ھەم و سەرەتای سەدەی ٢٠ەم کتێبی سەرەکیی وانەبێژی بووە بۆ فێرکردنی بیرکاری (بەتایبەت ئەندازە). لەو کارەدا پرەنسیپەکان و بنەواشەکانی ئەو زانستەی کە ئەمڕۆژە پێدەوترێ ئەندازەی ئیقلیدسی لە ژمارەیەکی کەم بەڵگەنەویستەوە ھەڵھێنجراون. زیاتر... ئایا زانیوتە؟ دێکارت وەک داھێنەری سیستەمی پۆتانەکانی دێکارت، ئەندازەی شیکارانەی داھێنا و ڕێگەی کردەوە لە نێوان ئەندازە و جەبردا. توخمەکانی ئیقلیدس کۆنترین نووسراوەیەکە بەشێوەی ڕێکخراو باسی ئەندازەی کردبێ. ٢١٠٠ ساڵ پاش ئیقلیدس، لە سەرەتاکانی سەدەی ١٩ھەمدا، چەند جۆری تر لە زانستی ئەندازە بەدی ھاتن، کە ئێستا پیان دەوترێ ئەندازەگەلی نائیقلیدسی. پۆلەکان ئەندازە ئەندازەی ئیقلیدسی ئەندازەی جەبری ئەندازەی جیاکاری ئەندازەی سەرەتایی ئەندازەی شیکارانە ئەندازەی قۆقز ئەندازەی کلاسیک ئەندازەی مەتریک بازنەکان پێوانەی ئەندازەیی تۆپۆلۆژی تیۆرمە ئەندازەیییەکان چەماوەکان ڕەخەکانی ئەردنیگاری سێگۆشەزانی شێوەگەلی ئەندازەیی فرەڕووەکان فرەگۆشەکان کۆلکەوتارەکانی ئەندازە مێژووی ئەندازە واڵایی وتەی ھەڵبژێردراو « ھەر کەسێک ئەندازە نازانیت نەیێتە ژوورەوە. » —وتەی سەر دەروازەی ئاکادیمیای ئەفلاتوون دەروازە پەیوەندیدارەکان ماتماتیک شیکاریی ماتماتیکی تیۆریی کۆمەڵە جەبر تیۆریی ژمارەکان ئامار فیزیک کتێب ئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت داڕێژەی {{دەروازە|ئەندازە}} لەسەر ئەو وتارانە دابنێ کە پەیوەندییان بە ئەندازەوە ھەیە. پەرە بە وتاری سەرەکی بدە. پەرە بە وتارەکانی ناو پۆلی ئەندازە بدە. کۆلکە وتارەکانی ئەندازە فراوان بکە بۆ ئەوەی وتارەکانی ئەندازە دەوڵەمەندتر و بەسوودتر بن. پڕۆژەکانی تری ویکیپیدیا خانەخوێی ویکیپیدیا دامەزراوەی ویکیمیدیایە کە چەند پرۆژەی تریش بەڕێوە دەبات: کۆمنز خەزێنەی ئازادی میدیا میدیاویکی پەرەپێدانی نەرمامێری ویکی مێتاویکی ڕێکخستنی پرۆژەکانی ویکیمیدیا ویکیکتێب کتێبی خوێندن و ڕێنمایینامەی ئازاد ویکیدراوە بنکەی زانیاریی ئازاد ویکیھەواڵ ھەواڵی ناوەڕۆک ئازاد ویکیوتە کۆکەرەوەی وتەکان ویکیسەرچاوە کتێبخانەی ناوەڕۆک ئازاد ویکیجۆر تۆماری جۆری ئاژەڵەکان ویکیزانکۆ سەرچاوەی ئازادی فێربوون ویکیگەشت ڕێنوێنی گەشتی ئازاد ویکیفەرھەنگ فەرھەنگی کوردی دەروازەکان دەروازەکان چین؟ پێرستی دەروازەکان دەروازە ھەڵبژێردراوەکان