دەروازە:ئەندازە

ئەندازە چییە؟  زانست:     مێژوو    ماتماتیک    جوگرافیا    زانایان    ژینناسی    کیمیا    فیزیک    پزیشکی    تەکنۆلۆژیا   بەخێربێن بۆ دەروازەی ئەندازە! ئەندازە ئەو پاژەی بیرکارییە کە گرنگی دەدا بە پرسیارەکانی دەوروپشتی چەمکانێک وەکوو پێودانگ، شێوە، شوێنی تەنەکان بەگوێرەی یەکتر، وە سامانە تایبەتەکانی واڵایی. ئەندازە یەکێک لە کۆنترین زانستەکانە. ئەندازە لە سەرەتای خۆیدا کۆمەڵێک مەعریفەتی کرداری بووە سەبارەت بە درێژی، پانتایی و قەبارە، کە لە سێھەمین سەدەی پێش زاییندا لەلایەن ئیقلیدسەوە لە سیستەمێکی بەڵگەنەویستیدا خڕ کراونەتەوە. ئەو سیستەمە کە بە ئەندازەی ئیقلیدسی ناسراوە، بۆ زۆر سەدەی یەک لەدوای یەک ستانداردێک بوو بۆ پەیـڕەوکردن. زیاتر... ھەنووکە ١٤٧ وتار لە دەروازەی ئەندازەدا ھەیە. وتارێک لەوان بە ھەڵکەوت ببینە وتاری ھەڵبژێردراو بەپێی تیۆرمی پیتاگۆرس، ئەنجامی کۆکردنەوەی ڕووبەری دوو چوارگۆشەی سەر دوو لای گۆشەوەستاوی (a وb) یەکسانە بە ڕووبەری چوارگۆشەی سەر لای ژێ (c). تیۆرمی پیتاگۆرس یان سەلمێنراوی پیتاگۆرس (بە ئینگلیزی: Pythagorean theorem) لە زانستی ئەندازە و بۆشاییی ئیقلیدسیدا بەشێکە لە ڕێسای گشتی یاسای کۆساینەکان، لە کاتێکدا کە گۆشەی نێوان دوو لا لە لایەکانی سێگۆشەیەک ٩٠ پلەیە. پیتاگۆرس بیرکاریزانی یۆنانی بەو تیۆرمـە ناوبانگی دەرکرد کە ھەر سێ لایەکانی سێگۆشەی وەستاو بەیەکەوە دەبەستێت، واتە ئەگەر a و b دوو لای سێگۆشەیەکی وەستاو بێت و c ژێیەکەی بێت تیۆرمی پیتاگۆرس بەم شێوەیە: $a^{2}+b^{2}=c^{2}\$ ئەمەش مانای ئەوەیە کە دووجای ژێ یەکسانە بە سەرجەمی دووجای دوو لایەکەی تر. ماتماتیکزانان گرینگی زۆریان داوە بە تیۆرمی پیتاگۆرس و سەلماندنی جۆراوجۆریان لەسەر پێشکەش کردووە. لە کتێبی پێشنیاری پیتاگۆرس (بە ئینگلیزی: The Pythagorean Proposition) نیزیک بە ٣٧٠ سەلماندن بۆ تیۆرمی پیتاگۆرس خراوەتە ڕوو. زیاتر... وێنەی ھەڵبژێردراو ھەشتڕوو زانای ھەڵبژێردراو ئیقلیدس، ئیقلید یان یوکلید (لەدایکبووی ٣٠٠ی پ. ز)، بیرکارێکی یۆنانی بوو کە بە باوکی ئەندازە ناوی دەرکردووە. کتێبەکەی بە ناوی توخمەکان یەکێک لەو کارانەیە کە زۆرترین کاریگەرییان ھەبووە لە مێژووی بیرکاریدا، بە چەشنێک کە ھەر لە کاتی بڵاوبوونەوەیەوە ھەتا کۆتاییی سەدەی ١٩ھەم و سەرەتای سەدەی ٢٠ەم کتێبی سەرەکیی وانەبێژی بووە بۆ فێرکردنی بیرکاری (بەتایبەت ئەندازە). لەو کارەدا پرەنسیپەکان و بنەواشەکانی ئەو زانستەی کە ئەمڕۆژە پێدەوترێ ئەندازەی ئیقلیدسی لە ژمارەیەکی کەم بەڵگەنەویستەوە ھەڵھێنجراون. زیاتر... ئایا زانیوتە؟ دێکارت وەک داھێنەری سیستەمی پۆتانەکانی دێکارت، ئەندازەی شیکارانەی داھێنا و ڕێگەی کردەوە لە نێوان ئەندازە و جەبردا. توخمەکانی ئیقلیدس کۆنترین نووسراوەیەکە بەشێوەی ڕێکخراو باسی ئەندازەی کردبێ. ٢١٠٠ ساڵ پاش ئیقلیدس، لە سەرەتاکانی سەدەی ١٩ھەمدا، چەند جۆری تر لە زانستی ئەندازە بەدی ھاتن، کە ئێستا پیان دەوترێ ئەندازەگەلی نائیقلیدسی. پۆلەکان ئەندازە ئەندازەی ئیقلیدسی ئەندازەی بەکاربراو ئەندازەی جەبری ئەندازەی جیاکاری ئەندازەی سەرەتایی ئەندازەی شیکارانە ئەندازەی قۆقز ئەندازەی کلاسیک ئەندازەی مەتریک بازنەکان بوارەکانی ئەندازە پێوانەی ئەندازەیی تۆپۆلۆژی تیۆرمە ئەندازەیییەکان چەماوەکان ڕەخەکانی ئەردنیگاری سێگۆشەزانی شێوەگەلی ئەندازەیی فرەڕووەکان فرەگۆشەکان کۆلکەوتارەکانی ئەندازە مێژووی ئەندازە واڵایی وتەی ھەڵبژێردراو « ھەر کەسێک ئەندازە نازانیت نەیێتە ژوورەوە. » —وتەی سەر دەروازەی ئاکادیمیای ئەفلاتوون دەروازە پەیوەندیدارەکان ماتماتیک شیکاریی ماتماتیکی تیۆریی کۆمەڵە جەبر تیۆریی ژمارەکان ئامار فیزیک کتێب ئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت داڕێژەی {{دەروازە|ئەندازە}} لەسەر ئەو وتارانە دابنێ کە پەیوەندییان بە ئەندازەوە ھەیە. پەرە بە وتاری سەرەکی بدە. پەرە بە وتارەکانی ناو پۆلی ئەندازە بدە. کۆلکە وتارەکانی ئەندازە فراوان بکە بۆ ئەوەی وتارەکانی ئەندازە دەوڵەمەندتر و بەسوودتر بن. پڕۆژەکانی تری ویکیپیدیا ویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک: کۆمنز خەزێنەی ئازادی میدیا میدیاویکی پەرەپێدانی نەرمامێری ویکی مێتاویکی ڕێکخستنی پرۆژەکانی ویکیمیدیا ویکیکتێب کتێبی خوێندن و ڕێنمایینامەی ئازاد ویکیدراوە بنکەی زانیاریی ئازاد ویکیھەواڵ ھەواڵی ناوەڕۆک ئازاد ویکیوتە کۆکەرەوەی وتەکان ویکیسەرچاوە کتێبخانەی ناوەڕۆک ئازاد ویکیجۆر تۆماری جۆری ئاژەڵەکان ویکیزانکۆ سەرچاوەی ئازادی فێربوون ویکیگەشت ڕێنوێنی گەشتی ئازاد ویکیفەرھەنگ فەرھەنگ و زاراوەنامە دەروازەکان دەروازەکان چین؟ پێرستی دەروازەکان دەروازە ھەڵبژێردراوەکان