دەروازە:کیمیا

دەروازەی کیمیا دەستکاری   کیمیا چییە؟ کیمیا زانستێکە کە لە سەر پێکھاتە، تایبەتمەندی، تێکەڵەکان و گۆڕینی مادەکان دەکۆڵێتەوە. ئەم زانستە لە توخمە کیمیاییەکان و تێکەڵاوە کیمیاییەکان کە لەخۆگری ئەتۆمەکان، مۆلیکوولەکان وکارلێک کردنیان دەدوێت. لە سەرەتادا، ھەوڵەکان بۆ ناسینی سروشتی ماددە و چۆن گۆڕینیان سەرکەوتوو نەبوو. بەڵام وردە-وردە بە کۆ بونەوەی ئەنجامی ئەزموونەکانی ئەم بوارە، بنەڕەتی زانستی کیمیای مۆدێڕن دانرا. زیاتر... ھەنووکە ٣٧٢ وتار لە دەروازەی کیمیادا ھەیە. وتارێک لەوان بە ھەڵکەوت ببینە دەستکاری   وتاری ھەڵبژێردراو گلوکۆز مۆنۆساکاریدێکە بە فۆرمووڵی C6H12O6 یان H-(C=O)-(CHOH)5-H کە پێنج دەستەی ھایدرۆکسیل لە بیچمێکی تایبەتدا لە دەوری زنجیرە کاربۆنییەکەی چنراوە. ھەموو فۆرمەکانی گلوکۆز بێ ڕەنگە و بە ئاسانی لە ئاو، ترشی ئەستیک و چەندتوێنەرێکی تردا دەتوێنەوە. گلوکۆز بە ڕێژەیەکی زۆرکەم لە ئەتنۆڵ و مەتنۆڵدا دەتوێتەوە. خەستی گلوکۆزی خوێن لە دەوروبەری90-80 میلی گرەم لە دیسی لیتر ، سەرلەبەیانان بە دڵی ناشتا و ڕێژەی ئەم خەستییە، یەک کاتژمێر پاش ژەمێک نان خواردن دەگاتە 140-120(م.گ/د.ل)، بەڵام سیستەمە فیدبەکەکان خێرا (دوای2کاتژمێر)ئەم ڕێژە ھەڵدەگەڕێنەوە ڕادەی ئاسایی خۆی. بە پێچەوانەوە لە کاتی برسییەتیدا ، گلوکۆتیۆجینز لە جەرگدا بۆ قەرەبووی کەمایەسی گلوکۆز دەکەوێتە کار. ئەم ڕێژانە لە نەخۆشانی شەکرە دا نەختێ بەرزترە. جەرگ وەک سیستەمێکی بافری گرنگ، ئاگاداری گلوکۆزی خوێنە ؛ واتە: لە کاتی بەرز بوونەوەی ڕێژەی گلوکۆزی خوێن دوای ژەمێک نان خواردن، ڕادەی دەردانی ئەنسۆلین یش بەرز دەبێتەوە و خێرا نزیکەی ۳/۲ گلوکۆزی ھەڵمژراوی ڕیخۆڵەکان دەکاتە گڵایکۆجین و لە جەرگ دا پاشەکەوتی دەکا. پاش ماوەیێ کە خەستی گلوکۆزی خوێن و ڕێژەی ئەنسۆلینی خوێن دادەبەزێت، جەرگ گڵایکۆجینەکانی شی دەکاتەوە و دەیکاتەوە بە گلوکۆز. ئەم ڕێک خستنە لە نەخۆشانی جەرگدا تووشی کێشە دەبێت. ڕێژەی زۆری گلوکۆز دەبێتە ھۆی تەوژمی ئۆسمۆزی لە شلەی دەرەوەی خانەکاندا. ئەگەر ڕێژەی گلوکۆز بەرز بێتەوە، تەوژمی ئۆسمۆزی دەرەوەی خانەکانیش بەرز دەبێتەوە ھەر ئەمەش دەبێتە ھۆی شێوانی ھاتوچۆی کاژی سایتۆپلاسمی خانەکان و ئەنجامی خراپی وەک لەدەست دانی ئاوی خانەکان و... . زیاتر... دەستکاری   وێنەی ھەڵبژێردراو گەڵاڵەکانی داڵتۆن لە پێکھاتەی ئەتۆم دەستکاری   توخمە کیمیایییەکان ئاسن (بە ئینگلیزی: Iron)یەکێکە لە توخمە کیمیایییەکان، ھێماکەی (Fe) و گەردیلەی ژمارە (٢٦)ە. یەکیکە لە کۆنترین توخمەکان کە دۆزراونەتەوە. گرینگە بۆ ژیانی مرۆڤ و گیانەوەر چونکە دەچیتە ناو خۆین ھەروەھا زۆر گرینگە یو ڕوەک چونکە بەشدار دەبیت لە دروستبونی کلوروفیل. ئاسن چوارەم پیکھاتەی تۆیکلی زەوییە. توخمی ئاسن لە خشتەی خولیدا لە دوای مەنگەنیز (manganese) و لە پێش کۆباڵت (cobalt) دێت. زیاتر... دەستکاری   کیمیازانی ھەڵبژێردراو ئەحمەد حەسەن زوەیل (بە ئینگلیزی: Ahmed Hassan Zewail) (لە دایکبووی ٢٦ی شوباتی ١٩٤٦ - ٢ی ئابی ٢٠١٦) زانایاکی موسوڵمانی میسرییە و خاوەنی ڕەگەزنامەی ئەمریکیە کە ناسراوە بە باوکی فێمتۆ کیمیا (Femtochemistry) لە ساڵی ١٩٩٩ خەڵاتی نۆبێلی لە کیمیا وەرگرتووە بۆ کارکردنی لەسەر بواری (Femtochemistry) وە ھەروەھا یەکەم زانای میسرییە کە خەڵاتی نۆبێلی وەرگرتووە. لە ٢٦ی فبرایەری ساڵی ١٩٤٦ لەشاری دەمنھوری میسر لەدایک بووە، بەشی کۆلێژی زانستی لەزانکۆی ئیسکەندەریە تەواو کردووە، لەساڵی ١٩٦٧ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە زانستی کیمیا بە پلەی شەرف بەدەستھێناوە دواتر بڕوانامەی ماجستێری وەرگرتووە. ئەحمەد زوەیل ڕۆشووە بە ویلایەتەیەکگرتوەکانی ئەمریکا و لەزانکۆی بنسلڤانیا بڕوانامەی دکتۆرای لە زانستی لیزەر بەدەستھێناوە، لەساڵی ١٩٧٤ بۆ ساڵی ١٩٧٦ وەکو تۆێژەر لە زانکۆی کالیفۆرنیا کاری کردووە، لەساڵی ١٩٧٦ لە پەیمانگای کالیفۆرنیای تەکنەلۆجیا کاری کردووە کە لەگەورەترین زانکۆکانی زانستی ئەمریکایە، لەساڵی ١٩٨٢ ڕەگەزنامەی ئەمریکی وەرگرتووە، بۆتە مامۆستایەکی سەرەکی بۆ زانستی کیکیا لەزانکۆی کالتک کە گەورەترین پۆستی زانستیە لەزانکۆکانی ئەمریکا. زیاتر... دەستکاری   یاسای ھەڵبژێردراو یاسای ھێنری (بە ئینگلیزی: Henry's law) لە کیمیادا، یاسایەکە، دەقەکەی دەڵێت: توانەوەی گازێک لە شلێکدا و لە پلەیەکی گەرمیی جێگیردا، ڕاستەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ ئەو بەشە پەستانەدا، کە ئەو گازە دەیخاتە سەر ڕووی شلەکە. یاسای ھێس (بە ئینگلیزی: Hess's law) لە کیمیادا، بریتییە لە بنچینەی دۆزینەوەی گەرمیی کاردانەوە. یاساکە دەڵێت: گۆڕانی ناوەڕۆکی گەرمیی کاردانەوەیەکی کیمیایی بەھاکەی جێگیرە، ئەگەر ئەو کاردانەوەیە بە ھەنگاوێک یان چەند ھەنگاوێک ڕووبدات. دەستکاری   پۆلەکان کیمیا ئەندازیاریی کیمیا توخمە کیمیایییەکان تێکئاڵاوە کیمیایییەکان داڕێژەکانی کیمیا زانستی ماددە زیندەکیمیا ژینناسیی کیمیایی کاردانەوە کیمیایییەکان کانزاناسی کردارە کیمیایییەکان کیمیازانان کیمیای ئاو کیمیای ئەندامی کیمیای ترش-تفت کیمیای فیزیکی کیمیای نائەندامی کیمیای ناوکی گەردەکان مێژووی کیمیا وتارە کورتەکانی کیمیا دەستکاری   خشتەی خولی کۆمەڵە → 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 خول ↓ 1 1 H 2 He 2 3 Li 4 Be 5 B 6 C 7 N 8 O 9 F 10 Ne 3 11 Na 12 Mg 13 Al 14 Si 15 P 16 S 17 Cl 18 Ar 4 19 K 20 Ca 21 Sc 22 Ti 23 V 24 Cr 25 Mn 26 Fe 27 Co 28 Ni 29 Cu 30 Zn 31 Ga 32 Ge 33 As 34 Se 35 Br 36 Kr 5 37 Rb 38 Sr 39 Y 40 Zr 41 Nb 42 Mo 43 Tc 44 Ru 45 Rh 46 Pd 47 Ag 48 Cd 49 In 50 Sn 51 Sb 52 Te 53 I 54 Xe 6 55 Cs 56 Ba * 72 Hf 73 Ta 74 W 75 Re 76 Os 77 Ir 78 Pt 79 Au 80 Hg 81 Tl 82 Pb 83 Bi 84 Po 85 At 86 Rn 7 87 Fr 88 Ra ** 104 Rf 105 Db 106 Sg 107 Bh 108 Hs 109 Mt 110 Ds 111 Rg 112 Cn 113 Uut 114 Uuq 115 Uup 116 Uuh 117 Uus 118 Uuo لانتانایدەکان * 57 La 58 Ce 59 Pr 60 Nd 61 Pm 62 Sm 63 Eu 64 Gd 65 Tb 66 Dy 67 Ho 68 Er 69 Tm 70 Yb 71 Lu ئەکتینایدەکان ** 89 Ac 90 Th 91 Pa 92 U 93 Np 94 Pu 95 Am 96 Cm 97 Bk 98 Cf 99 Es 100 Fm 101 Md 102 No 103 Lr دەستکاری   دەروازە پەیوەندیدارەکان زانست فیزیک زانستی ماددە ماتماتیک ژینناسی تەکنۆلۆژیا کتێب ھونەرەکان دەستکاری   ئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت داڕێژەی {{دەروازە|کیمیا}} لەسەر ئەو وتارانە دابنێ کە پەیوەندییان بە کیمیاوە ھەیە. لێرە کۆمەڵێک وتار ھەن، دەتوانیت بیاننووسیت یان فراوانیان بکەیت. پەرە بە وتاری سەرەکی بدە. پەرە بە وتارەکانی ناو پۆلی کیمیا بدە. وتارە کورتەکانی کیمیا فراوان بکە بۆ ئەوەی وتارەکانی کیمیا دەوڵەمەندتر و بەسوودتر بن. دەستکاری   پڕۆژەکانی تری ویکیپیدیا ویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک: کۆمنز خەزێنەی ئازادی میدیا میدیاویکی پەرەپێدانی نەرمامێری ویکی مێتاویکی ڕێکخستنی پرۆژەکانی ویکیمیدیا ویکیکتێب کتێبی خوێندن و ڕێنمایینامەی ئازاد ویکیدراوە بنکەی زانیاریی ئازاد ویکیھەواڵ ھەواڵی ناوەڕۆک ئازاد ویکیوتە کۆکەرەوەی وتەکان ویکیسەرچاوە کتێبخانەی ناوەڕۆک ئازاد ویکیجۆر تۆماری جۆری ئاژەڵەکان ویکیزانکۆ سەرچاوەی ئازادی فێربوون ویکیگەشت ڕێنوێنی گەشتی ئازاد ویکیفەرھەنگ فەرھەنگ و زاراوەنامە دەستکاری   دەروازەکان دەروازەکان چین؟ پێرستی دەروازەکان دەروازە ھەڵبژێردراوەکان