یاریی کۆتاییی پاڵەوانێتیی یانەکانی ئاسیا ١٩٧٠

یاری کۆتایی پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا ساڵی ١٩٧٠ یاری تۆپی پێی نێوان تاج تاران لە ئێران و ھاپۆئێل تەلئەبیب لە ئیسرائیل بوو کە بۆ دیاریکردنی پاڵەوانی "پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیای ساڵی ١٩٧٠" بوو. لە ١٠ی نیسانی ١٩٧٠ لە یاریگای ئەمجەدییە لە تاران بەڕێوەچوو. تیمی تاج دوای بردنەوەی جامی یانەکانی تاران لە ١٩٦٨–٤٨ی کۆچی، لەم پێشبڕکێیەدا وەک نوێنەری ئێران ھەڵبژێردرا. ئەمە یەکەم دەرکەوتنی ئەم تیپە بوو لە پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا و لەم قۆناغە یەکەمی بەشداریکردنیدا، ھەروەھا گەیشتە یاری کۆتایی یارییەکان. ھەروەھا ھاپۆیل لە وەرزی ١٩٦٨–١٩٦٩ خولی ئیسرائیلی بردەوە. وەک نوێنەری ئەم وڵاتە چووە پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا. پێش ئەوەش ئەم تیپە مێژوویەکی بەشداریکردن و سەرکەوتنی لە قۆناغی یەکەمی پاڵەوانێتی ئاسیا لە ساڵی ١٩٦٧ ھەبووە؛ و لە ساڵی ١٩٧٠ بۆ جاری دووەم لە یاری کۆتایی ئەم پاڵەوانێتییە دەرکەوت.

کاپتنی هەردوو تیپەکە لەساتی دەستپێکردنی یارییەکە

کۆبوونەوەی دوو تیپ بە ھۆکاری نا وەرزشی، لەوانە ململانێی وڵاتانی عەرەبی و موسڵمان لەگەڵ ئیسرائیل، ئاڵۆزی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل لەو کاتەدا، سەرکەوتنی ئیسرائیل لە شەڕی شەش ڕۆژەدا کە تەنھا سێ ساڵ پێش ئەم یارییە ڕوویدا بوو بەڕێوەچوو، و ھەستیارییەکانی کۆمەڵگەی ئێرانی بەرامبەر بە بوونی تیمێکی وەرزشی ئیسرائیل لە تاران ڕەھەندێکی فراوانی دۆزییەوە و تەنانەت لە دەرەوەی تۆپی پێش.

یاریگای ئەمجەدییە کە یاریگای سەرەکی تۆپی پێ لە ئێران بوو لەو سەردەمەدا، وەک میوانداری ئەم یارییە ھەڵبژێردرا و یارییەکە بە ئامادەبوونی نزیکەی ٣٥ ھەزار بینەر و ناوبژیوانی سودین چاتێرجی لە ھیندستان بەڕێوەچوو. لە نیوەی یەکەمی ئەم یارییەدا سەرەڕای ھێرشی دوو تیپ بۆ سەر دەروازەکان و باڵادەستی ڕێژەیی تیپی تاج، ھیچ گۆڵێک تۆمار نەکرا؛ بەڵام لە گێمی دووەمدا یەکەمجار تیپی ھاپۆیل لە خولەکی ٦٩ گۆڵی تۆمارکرد، دواتر تیپی تاج لە خولەکی ٨٣ یارییەکەی یەکسانکردەوە و کاتی یاساییش بە ھەمان ئەنجام کۆتایی ھات، بۆیە یارییەکە ڕۆیشت بۆ کاتی زیادکراو. لە کاتی زیادکراودا تیپی تاج لە خولەکی ٩٢ گۆڵی دووەمی تۆمارکرد و ئەم ئەنجامە تا کۆتایی یارییەکە پارێزراو بوو، یارییەکەش بە ئەنجامی ٢–١ لە بەرژەوەندی تیپی تاج کۆتایی ھات. گۆڵەکانی تیپی تاج لە خولەکی ٨٣ لەلایەن غولام وەفاخا و لە خولەکی ٩٢ مەسعوود موینی تۆمار کران. ھەروەھا یەحزێکڵ چازوم لە خولەکی ٦٩ گۆڵێکی بۆ تیپی ھاپۆئێل تۆمارکرد.

سەرکەوتن لەم یارییەدا بە یەکێک لە گرنگترین ئەنجامەکانی مێژووی یانەی تۆپی پێی تاج و تۆپی پێی یانەکانی ئێران لە ئاسیا دادەنرێت. ئەم یارییە یەکەم دەرکەوتنی تیپێکی ئێرانییە لە یاری کۆتایی جامی یانەکانی ئاسیا و یەکەمین پاڵەوانێتی ھەڵبژاردەیەکی یانە ئێرانییە لەم کێبڕکێیەدا.

یاریگای میوانداری

نمایی ھوایی از ورزشگاە امجدییە در دھھٔ ١٣٤٠ خورشیدی.

یاریگای ئەمجەدییە میوانداری ئەم یارییە بوو. ئەمجەدییە کۆنترین یاریگای تۆپی پێی تارانە. دروستکردنی ئەم یاریگایە لە ساڵی ١٩٣٨ی دەستی پێکرد و لە ساڵی ١٩٣٩ تەواوکرا. بە بەڕێوەچوونی یەکەمین پاڵەوانێتی ئێران کرایەوە. لە دەوروبەری ئەم یاریگایە ستاند ھەیە و توانای فەرمی ٢٥ ھەزار کەسە، بەڵام لە زۆر یاریدا بینەرێکی زۆرتر دەهاتنە یاریگاکە.

لە کاتی ئەم یارییەدا یاریگای ئەمجەدییە یاریگای سەرەکی تۆپی پێی ئێران بوو. ھەموو یارییەکانی ھەڵبژاردەی ئێران لەم یاریگایەدا بەڕێوەچوو، بە یارییەکانی پاڵاوتنی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٦٤یشەوە. ھەروەھا ھەموو یارییەکانی جامی گەلانی ئاسیای ساڵی ١٩٦٨ لەم یاریگایەدا بەڕێوەچوو. ھەروەھا ئەمجەدییە میوانداری زۆرێک لە چالاکییە سیاسییە ناوەرزشییەکان و کۆمەڵایەتییەکانی کردووە، وەک میوانداریکردنی ئەلیزابێسی دووەم، شاژنی ئینگلتەرا لە کاتی سەردانەکەیدا بۆ ئێران لە ساڵی ١٩٦٠ی کۆچی؛ و ئاھەنگی تاجە گوڵینەی محەممەد ڕەزا پەھلەوی لە ساڵی ١٩٦٧ی کۆچی. خ.

پاشخانی پاڵەوانێتی یانەکانی پاڵەوانی ئاسیا

یەکێتیی تۆپی پێی ئاسیا لە ساڵی ١٩٦٢. بڕیاریدا پاڵەوانێتییەک لە نێوان پاڵەوانانی وڵاتانی ئەندامدا ئەنجام بدرێت بۆ دیاریکردنی پاڵەوانی کیشوەری ئاسیا، ئەمەش بە نموونەی خولی پاڵەوانەکانی ئەورووپا کە ساڵانە لەلایەن یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا بەڕێوەدەچێت. خولی یەکەمی ئەم پێشبڕکێیانە لە ساڵی ١٩٦٧ بەڕێوەچوو؛ و بە شێوەیەکی پێش و پاش بەڕێوەچوو، کە بە پاڵەوانێتی ھاپۆئێل تەلئەبیب لە ئیسرائیلەوە کۆتایی ھات. سەرەتا بڕیار بوو ھەشت تیپ لەم یارییانەدا دەربکەون، بەڵام نوێنەرانی ئێران و ھیندستان لە ئامادەبوونی نوێنەری ئیسرائیل کشانەوە، بەجۆرێک ژمارەی تیپەکان بۆ شەش تیپ کەمکرایەوە. بەڕێوەچوونی یارییەکان لە شێوەی دەرچوون و گەڕانەوە و گەڕانەوە، کە ھاوشێوەی مۆدێلی ئەنجامدانی جامی یانەکانی ئەوروپا بوو، لەگەڵ دووری کیشوەری ئاسیا و خراپی بارودۆخی دارایی تیپە ئاسیایییەکان نەدەگونجا؛ ھەر لەبەر ئەم ھۆکارەش قۆناغی دووەم لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٦٩ بە شێوەیەکی ناوەندی کە لەلایەن تایلەندەوە میوانداری کرا. ئەمجارە ژمارەی تیپەکان بۆ دە تیپ زیادی کرد و تیپەکان سەرەتا لە قۆناغی کۆمەڵەکاندا بە دوو کۆمەڵەی پێنج تیپ ڕکابەرییان کرد و دوو تیپ لە ھەر کۆمەڵەیەک سەرکەوت بۆ قۆناغی پێش کۆتایی و لە کۆتاییدا ماکابی تێل تیمی ئەڤیڤ لە ئیسرائیلەوە توانی نازناوی پاڵەوانێتییەکە بەدەستبھێنێت. قۆناغی سێیەمی ئەم یارییانە لە مانگی نیسانی ساڵی ١٩٧٠ بەڕێوەچوو. وە ھاوشێوەی وەرزی پێشوو بە ئامادەبوونی ھەشت تیپ لە لایەن ئێرانەوە بە شێوەیەکی ناوەندگەرایی میوانداری کرا. جگە لەمەش، لەو ساڵەدا، بەپێی ئەو پلانەی فیفا پێشنیاری کردبوو، بڕیار بوو پاڵەوانێتییەک ھەبێت بە ناوی جامی جیھانی یانەکان لە نێوان پاڵەوانەکانی خولی پاڵەوانەکانی ئەورووپا و ئاسیا و خولی پاڵەوانەکانی ئەفریقا و ئەمریکای باشوور و ئەمریکای باکوور و ناوەڕاست و ئۆقیانووس، و تیپی پاڵەوانی ئاسیا دەتوانێت بەشداری لەم یارییانەدا بکات لە کۆتاییدا جامی جیھانی یانەکانی تۆپی پێ لەو ساڵەدا ئەنجام نەدرا و یەکەم قۆناغی ساڵانێک دواتر لە ساڵی ٢٠٠٠ی زایینی بەڕێوەچوو.

ڕێگا بۆ یاری کۆتایی

تاج

تیمی تاج بەدوای پاڵەوانێتی یانەکانی تاران ١٩٦٨–٤٨ کۆچی دەگەڕێت. وەک نوێنەری ئێران مۆڵەتی بەشداری لە پێشبڕکێی یانەکانی پاڵەوانی ئاسیا بەدەستھێنا. تاج لەگەڵ نوێنەرانی وڵاتانی لوبنان و مالیزیا و سریلانکا لە گرووپی A کۆکرایەوە. لە دوایین ساتەکاندا تیپی سریلانکای ساندەرز لە یارییەکان کشایەوە و تاج تەنھا دوو یاری لە قۆناغی کۆمەڵەکاندا ئەنجامدا و ھەردووکی بە ھەمان ئەنجامی ٣–٠ بردەوە و بە ئاسانی سەرکەوت بۆ قۆناغی پێش کۆتایی. غوڵامحوسێن مەزلومی، گۆڵکاری تیپی تاج، لە یاری دووەمی ئەم تیپە بەرامبەر تیپی سێلانگۆر ھاتریکی تۆمارکرد و ڕۆڵێکی کاریگەری ھەبوو لە سەرھەڵدانی تاج وەک پێشەنگی تیپەکە. لە قۆناغی پێش کۆتاییدا، تاج بە ئەنجامی ٢–٠ لە میدانی بردەوە، کە نوێنەرایەتی مالیزیای کرد کە دووەم تیپی کۆمەڵەی B بوو، و سەرکەوت بۆ یاری کۆتایی. تیمی تاج تا گەیشتن بە یاری کۆتایی گۆڵێکی نەکردبوو و باشترین ھێڵی بەرگری پاڵەوانێتییەکەی ھەبوو.

ھۆپوێڵ

ھەروەھا تیپی ھاپۆیل لە وەرزی ١٩٦٨–١٩٦٩ پاڵەوانێتی خولی ئیسرائیلی بەدەستھێنا. وەک نوێنەری ئیسرائیل لەم پێشبڕکێیانەدا دەرکەوت. ھاپۆیل لەگەڵ نوێنەرانی تایلەند و ھیندستان و ئیندۆنیزیا لە کۆمەڵەی دووەمدا کۆبووەوە و توانی بە سێ سەرکەوتنی ئاسان و یازدە گۆڵ تۆماربکات بۆ قۆناغی پێش کۆتایی. یەکەم یاری ھاپۆیل بەرامبەر تیپی ڕۆیاڵ پۆلیس لە تایلەندەوە بە ئەنجامی ٥–٠ سەرکەوتنی ئەم تیپە بوو. لە گێمی یەکەمدا ھاپۆیل ھەر ٥ گۆڵەکەی تۆمارکرد و یەکەم یاری خۆی وەک پاڵێوراوێکی جدی بۆ پاڵەوانێتییەکە نیشاندا. یاری پێش کۆتایی نێوان ھاپۆئێل و نوێنەری لوبنان بەڕێوە نەچوو؛ ھامۆنتمان کە تیپی دووەمی کۆمەڵەی A بوو، ڕازی نەبوو بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئیسرائیل یاری بکات، وەک فەرمانی حکوومەتی لوبنان، و ھاپۆیل بە ئەنجامی ٣–٠ سەرکەوتنی بەدەستھێنا و سەرکەوت بۆ قۆناغی کۆتایی. تیپی ھاپۆیل باشترین ھێڵی ھێرشبەری جامەکەی ھەبوو بە تۆمارکردنی ١١ گۆڵ پێش یاریی کۆتایی.

پێش پێشبڕکێکە

پەیوەندی نێوان ھەردوو وڵات

گەشتی ھەڵبژاردەی ئیسرائیل بۆ ئێران، یەکەم گەشتی تیپێکی یانەیەکی ئیسرائیلی بوو بۆ ئێران. تیپەکانی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی ئامادە نەبوون بەرامبەر نوێنەرانی ئیسرائیل یاری بکەن، وەک لە پاڵەوانێتی یانەکانی پاڵەوانێتی ئاسیا ساڵی ١٩٦٩. بەھۆی کشانەوەی نوێنەرانی وڵاتانی عەرەبی لە یاریکردن بەرامبەر ئەم تیپە، ھەڵبژاردەی مەکابی تەلئەبیب بەبێ ئەنجامدانی یەک یاری گەیشتە یاری کۆتایی. ھەروەھا ھەستیارییەکان زۆر بوون؛ سێ ساڵ پێش ئەم یارییە، شەڕێکی شەش ڕۆژە لە نێوان عەرەب و ئیسرائیل ڕوویدا و شکستی عەرەب بووە ھۆی ئەوەی ھەستی دژە ئیسرائیل لە ئێراندا سەرھەڵبدات. دوو ساڵ پێش ئەنجامدانی ئەم یارییە، ھەڵبژاردەکانی ئێران و ئیسرائیل لە ھەمان یاریگەی ئەمجەدییە لە چوارچێوەی جامی نەتەوەکانی ئاسیای ساڵی ١٩٦٨ یارییەکی ھەستیاریان بەڕێوە بردبوو، کە تێیدا بینەرانی ئەمجەدییە زۆر دروشمی دژ بە ئیسرائیلیان دەوتەوە. لەسەر ئاستی دیپلۆماسی ئێران لەم کاتەدا پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاڵۆزتر کردبوو. پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات کەم تا زۆر نھێنی بوون و حکومەتی ئێران لەو کاتەدا بە دی فاکتۆ ئیسرائیلی ناسیبوو، باڵیۆزخانەی ئیسرائیلیش بە شێوەیەکی نافەرمی لە تاران چالاک بوو. ئەم پەیوەندیانە لەلایەن وڵاتانی عەرەبییەوە ناڕەزایییان بەرامبەر بوو و حکوومەتی ئێران ڕەھەندەکانی ئەو پەیوەندیانەی شاردەوە. بەڕێوەچوونی ئەم پێشبڕکێیە و سەفەری تیمی ئیسرائیل تا ڕادەیەک ڕەھەندەکانی ھاوکاریی نێوان ھەردوو وڵاتی ڕوون کرد و ئەمەش ناڕەزایەتی توندی وڵاتانی عەرەبی لێکەوتەوە. لە بەرامبەر ئەم ناڕەزایەتیانەدا حکوومەتی ئێران ڕای گەیاند کە وەرزش سیاسی نییە و ئەگەر تیمە ئێرانییەکان لە ڕێگەی تیروپشکەوە ڕووبەڕووی تیمە ئیسرائیلییەکان ببنەوە، ئێرانییەکان ئامادە نین بەشداری پێشبڕکێکە نەکەن. سەرەڕای ئەوەش لە تاران کەش و ھەوا بە توندی دژی تیپی ئیسرائیل بوو و تەنانەت لە بەردەم ئەو ھۆتێلەی کە یاریزانان و ستافی ھاپۆیل تێیدا دەمانەوە، خۆپیشاندان ئەنجامدرا تا پۆلیس ناچار بوو دەستوەردان بکات. یەھۆشوا فایگنبام یاریزانی یانەی ھاپۆل وتی: ھاندەران زۆر کۆنەپەرست بوون و وا دیار بوو ھەموو تاران تەنھا یەک شتیان دەویست: بۆ ئەوەی ئێمە دۆرین و بۆ ئەوەی جامەکە لەگەڵ تاج بمێنێتەوە.

یەکەم میوانداری ئێران

هاندەران، چەند کاتژمێرێک پێش دەستپێکردنی یارییەکە گەیشتنە یاریگای ئەمجەدییە

پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا لە دوای جامی نەتەوەکانی ئاسیا بە گرنگترین پاڵەوانێتی تۆپی پێ لە ئاسیا دادەنرا و بەڕێوەبردنی ئەم یارییانە ڕووداوێکی گرنگ بوو لە تۆپی پێی ئێراندا. ئەمە یەکەمجار بوو کە یارییەکانی پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا لە ئێران بەڕێوە بچێت و تیپی تاج یەکەم ھەڵبژاردەی ئێران بوو کە گەیشتە یاری کۆتایی ئەم پاڵەوانێتییە. ھەروەھا پێش ئەم یارییە، ڕێکخراوی پەروەردەی وەرزشی ئێران بە ھاوکاریی فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئێران، بلیتی گرەوکردنی ڕەسمی بۆ ئەو یارییانە چاپ کرد و لە لقەکانی بانکی سەدرەتی ئێران و نووسینگەی بلیتی ئەمجەدییە دەستی بە فرۆشتنی کرد. بۆ ئەم مەبەستە فۆڕمی تایبەت چاپکرا و بە نرخی ٢ تمەن فرۆشرا، ھەروەھا خەڵاتی وەک ئۆتۆمبێلی ئاریا و شاھین بۆ براوەی گرەوکردنەکە دیاریکرابوو، بەڵام ئەم بلیتانە پێشوازییەکی باشیان لێنەکرا و دوای ئەم پێشبڕکێیە ئەم پلانە دووبارە نەکرایەوە.

مەرجەکانی ھەردوو تیپەکە

دوو تیپی تاج و ھاپۆئێل پێش ئەم یارییە ڕووبەڕووی یەکتر نەبوون و ئەمە یەکەمین و تا ئەمڕۆش دوایین ڕووبەڕووبوونەوەی نێوان ئەو دوو تیپەیە. لەو کاتەدا تۆپی پێی ئیسرائیل لە لووتکەی دەسەڵاتی خۆیدا بوو لە ئاسیا؛ ھەڵبژاردەی ئیسرائیل وەک تاکە نوێنەری ئاسیا و زەریای ھێمن سەرکەوتنی بۆ جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠ بەدەستھێنا و چوار یاریزانی ھاپۆیل لەو یارییانەدا لە ھەڵبژاردەی ئیسرائیل ئامادەبوون. لە قۆناغی پێشووی ئەم یارییانەدا لە ساڵی ١٩٦٩ نوێنەری ئێران تیمی پەرسەپۆلیسی تاران بوو، کە لەلایەن نوێنەری ئیسرائیل، مەکابی تەلئەبیبەوە دوورخرایەوە، تیمی ئیسرائیلیش دواتر بوو بە پاڵەوانی ئەو ساڵە. یەکەم قۆناغی پاڵەوانێتی یانەکانی پاڵەوانێتی ئاسیا لە ساڵی ١٩٦٧. ھەروەھا بە سەرکەوتنی ئەو تیپەی ئامادەبوو لە یاری کۆتاییدا کۆتایی ھات، ھاپۆئێل تەلئەبیب بە نوێنەرایەتی ئیسرائیل. ھەربۆیە تیمی تاج ئەگەری ئەوەی ھەبوو کە بە بردنەوەی یاری کۆتایی پێش بە پاڵەوانێتی سێ جاری نوێنەرانی ئیسرائیل بگرێت و یەکەم پاڵەوانێتی بۆ تیپێکی ئێرانی لە ئێران بھێنێت. بۆ بەشداریکردن لەم پاڵەوانێتییەدا، تیمی تاج کۆمەڵێک یارمەتیدەری لە تیپەکانی دیکە وەرگرتبوو؛ غوڵام وەفاخا لە عەقاب و فێریدوون موعینی لە پیکان و مەحموود خوردبین لە پەرسەپۆلیس. ئەم کردەوەی تاج لەگەڵ ناڕەزایەتی نوێنەرانی تیمی ئیسرائیلدا بوو، بەڵام ڕێکخەرانی پێشبڕکێکە ئەمەیان بە یاسایی زانی و ناڕەزایەتی ئیسرائیلییەکانیان نەزانی.

پێشبڕکێ

ڕۆژێکی گونجاو

لە کاتژمێر ١٠:٠٠ی بەیانییەوە دەرگای یاریگای ئەمجەدییە بەڕووی بینەراندا کرایەوە و لە کاتژمێر ١:٠٠ی پاشنیوەڕۆوە ستاندەکانی یاریگاکە پڕکرایەوە. ئەم یارییە پێشوازییەکی زۆر باشی لێکرا و ھەرچەندە ستاندەکانی یاریگای ئەمجەدییە توانای ٢٥ ھەزار کەسی ھەبوو، بەڵام بینەرێکی زۆرتر ھاتنە یاریگاکە. لەو کاتەدا ڕۆژنامەکە ژمارەی بینەرانی بە نزیکەی ٣٥ ھەزار خەمڵاندووە و ھەزاران کەس لە دەرەوەی یاریگاکە ماوەتنەوە. لەنێویاندا نزیکەی پێنج ھەزار کەس ھاندەری ھاپۆیل بوون. نوێنەری تیمی ھاپۆئێل پێنج ھەزار بلیتی یارییەکەی کڕی بوو و بەسەر کۆمەڵگەی جوولەکەکانی ئێراندا دابەشی کردبوو. ئەم یارییە ڕاستەوخۆ لە تەلەڤیزیۆن و ڕادیۆی ئێرانیش پەخش کرا.

پێنج ساڵ پێش ڕێکەوتی ئەم یارییە، لە ٢١ی نیسانی ١٩٦٥، محەممەد ڕەزا شا لە تیرۆرکردنی ڕەزا شەمسەبادی ڕزگاری بوو و بەم بۆنەیەوە، پێش دەستپێکردنی یارییەکە، ڕێوڕەسمێک بە ناوی «لابردنی مەترسی لە… ژیانی شا» لەلایەن سەید جەواد زەبیحی بەڕێوەچوو. لەم ڕێوڕەسمەدا کە لە یاریگای ئەمجەدییە بەڕێوەچوو، سەرەتا شیعری ئایینی خوێندرایەوە، پاشان دوعا بۆ تەندروستی محەممەدڕەزا پەھلەوی، فەرەح پەھلەوی و ڕەزا پەھلەوی ئێران کرا و لە کۆتاییدا یادی محەممەد عەلی بابەییان و ئایەتوڵڵا لەشکری کە لە کاتی ھەوڵێکی تیرۆرکردنی سەرکەوتوو نەبوو لەلایەن شەمسەبادییەوە کوژران، ڕێزی لێگیرا.

پوختەی پێشبڕکێکە

لە خولەکی ٨٣دا غوڵام ڤافاخا بە لێدانی سەر گۆڵی یەکسانکردنەوەی تۆمارکرد.

نیوەی یەکەم

یارییەکە بە ھێرشە سەرەتایییەکانی تیپی ھاپۆیل دەستیپێکرد و لە ١٠ خولەکی یەکەمی یارییەکەدا ھەڵبژاردەی ئیسرائیل باشترین تیپی یاریگا بوو؛ بەڵام یاریزانانی تاج بەھەمان شێوە وردە وردە دەستیان کرد بە ھێرشبردن و لە خولەکی ١٢ ھەلێکی زۆر باشیان لەدەستدا کە لەسەر ھێرشی عەلی جەباری لە باڵی ڕاستەوە بەدەست ھات: ئاری بێجارانۆی گۆڵپارێزی ھاپۆیل لە دەرەوەی سنوور و جەباری تۆپەکەی خستە ناوچەی سزا، ھێرشبەری تاج غولام حسێن مەزلومی تۆپەکەی گواستەوە بۆ ھێرشبەرێکی تری تاج غوڵام وەفاخا، وەفاخاش تۆپەکەی نارد بۆ گۆڵی ھاپۆئێل بە لێدانێک، بەڵام دەیڤید پریمۆ, بەرگریکاری ھاپۆیل، تۆپەکەی گرت لە ھێڵی گۆڵی بەتاڵی گەڕاندەوە بۆ ئەوەی بۆشایی ھاپۆیل بە داخراوی بمێنێتەوە. دوای یەک خولەک، تیپی تاج جارێکی دیکە بە لێدانەکەی وەفاخا ھەلێکی بۆ ڕەخساند، بەڵام پریمۆی بەرگریکاری ھاپۆیل دیسانەوە تۆپەکەی پاککردەوە بەھۆی ھەڵەی ھیندستان لە دۆخێکی گوماناوی لێدانی سزادا، ناوبژیوان لێدانی سزای لە بەرژەوەندی تاج لە دەرەوەی ناوچەی سزا ڕاگەیاند. فێریدۆن مۆئینی ئەم لێدانە سزایەی تۆمارکرد، بەڵام لێدانەکەی سەرکەوتوو نەبوو. دوای ئەم دۆخە، سەرەڕای سوودی ڕێژەیی تاج، گێمی یەکەم بە ئەنجامی ٠–٠ کۆتایی ھات.

نیوەی دووەم

گێمی دووەم بە ھێرشەکانی تیپی تاج دەستی پێکرد و لە ١٥ خولەکی یەکەمی ئەم گێمەدا تۆپ و یاریگا لە بەردەستی ئەم تیپەدا بوو. سەرەڕای ھێرشەکانی نوێنەری ئێران، دەروازەی نوێنەری ئیسرائیل بە درەوشاوەیی گۆڵپارێزی ئەم تیپە کە ھاوکات گۆڵپارێزی ھەڵبژاردەی لاوانی ئیسرائیل بوو، بە داخراویی مایەوە. لە خولەکی ٦٢ و بە پێچەوانەی ڕەوتی ڕێژەیی یارییەکە، پریمۆی بەرگریکاری ھاپۆئێل کە بە جووڵەیەکی شەخسی لە ناوچەی سزای تاج نزیک دەبووەوە، بڕیار بوو ھەلێکی ھەبێت کاتێک کارو حەقڤاردیان یاریزانی ناوەڕاستی تاج ڕێگری لێکرد. لە خولەکی ٦٧دا، ھاپۆیل ھەلێکی دیاریکراوی تۆمارکردنی گۆڵی بۆ ڕەخساند، کاتێک مێھدی لاڤاسانی بەرگریکاری تاج، لە کۆتا ساتی لێدانەکەی ھێرشبەری ھێڵی ناوەڕاستی ھێرشبەری ھاپۆیل، یەحزێکل چاوومی نارد بۆ گۆشە. دوای چەند ساتێک و لە خولەکی ٦٩دا ھەمان لێدانی گۆشەی چازوم گۆڕا بۆ گۆڵ بۆ تیپی ھاپۆیل و ھاپۆیل بە ئەنجامی ١–٠ پێشکەوت. تیمی تاج تەنھا ٢٢ خولەکی ماوە بۆ ئەوەی یارییەکە یەکسان بکەنەوە و لە شکستەکە ڕزگاریان بێت. لە ٥ خولەکی یەکەمی دوای گۆڵەکە تاج ھێرشێکی زۆری نەکرد، بەڵام دوای چەند خولەکێک و لە خولەکی ٧٥دا تیپی تاج تاکە گۆڕانکاری خۆی ئەنجامدا: مێھدی حاج محەممەد لەبری عەلی جەباری کاپتنی تاج ھاتە نێو یارییەکەوە کە گۆڵێکی تۆمارکرد ڕۆژێکی بێدەنگ. دوابەدوای ئەم گۆڕانکارییە، پێکھێنانی یاریزانانی تاج لە یاریگادا گۆڕانکاری بەسەردا ھات و تیپی تاج ھێرشی زۆریان دەستپێکرد کە تێیدا حاج محەممەد ڕۆڵی سەرەکی بینی. لە خولەکی ٧٩ تیپی تاج ھەلێکی ڕوونی گۆڵکردنی لەدەست دا، بەڵام دواجار ھێرشەکانی تاج سوودی ھەبوو و لە خولەکی ٨٣ گۆڵەکەی ھاپۆیل کرایەوە و یارییەکە بە گۆڵێکی بێ بەرامبەر یەکسان کردەوە. لە خولەکی ٨٧دا ھاپۆیل گۆڕانکارییەکی کرد و فایگنبام بووم یاریزانی نیشتمانی ئەم تیپە یارییەکەی بەجێھێشت و مێیر برینەر جێگەی گرتەوە. ھێرشەکانی تاج لە خولەکەکانی کۆتاییدا بەردەوام بوون، وەفاخا لە خولەکی ٩٠دا ھەلێکی دیکەی ئاشکرای گۆڵکردنی لەدەستدا، بەڵام لە درێژەی کاتی یاساییدا ھیچ گۆڵێکی دیکە تۆمارنەکرا و یارییەکەش چووە کاتی زیادکراو.

کاتی زۆرکراو

دوای ٥ خولەک پشوو لە نێوان کاتی یاسایی و زیادکراودا، یارییەکە ھێرشەکانی تاج بەدوای خۆیدا ھێنا و لە خولەکی ٩٢دا تاج توانی گۆڵی دووەم و بردنەوە تۆمار بکات و ئەنجامەکەی ٢–١ لە بەرژەوەندی ھەڵبژاردەی ئێران بکات. دوای ئەم گۆڵە تاج بەردەوام بوو لە ھێرشبردن و بەرگریکارانی ھاپۆیل تەنھا ھەوڵیان دا ئەنجامەکە خراپتر نەبێت. یەکەم ١٥ خولەکی کاتی زیادکراو بە ھەمان شێوە کۆتایی ھات. لە ١٥ خولەکی دووەم و کۆتا کاتی زیادکراودا، یاریزانانی ناوەڕاست و ھێرشبەرانی تیپی ھاپۆیل توندوتیژییان کرد لە ھەوڵی تۆمارکردنی گۆڵێکی یەکسانکردندا، لە خولەکی ١١٧دا ڕۆنی کاڵدیرۆن یاریزانی ژمارە ٨ی یانەی ھاپۆیل، پێکان بوو و یارییەکەی بەجێھێشت و چووە دەرەوە. ھاپۆئێل کە ھەردوو ڕێژەی گۆڕانکارییەکانی کەڵکی وەرگرتبوو، لە کۆتا خولەکەکاندا بە دە یاریزان بەردەوام بوو لە یاریکردن و سەرەڕای ھێرشەکانی نەیتوانی یارییەکە یەکسان بکاتەوە، بەرگریکاران و گۆڵپارێزی تاجیش سەرکەوتوو بوون لە ھێشتنەوەی گۆڵەکەیان تا یارییەکە بە داخراوی ٢–١ بوو. کۆتایی ھات لە بەرژەوەندی تاج.

گوڵەکانی

• گۆڵی ھاپۆئێل: چازۆم یاریزانی ھێڵی ناوەڕاستی ھاپۆیل لە خولەکی ٦٩دا تۆپەکەی لە نزیک گۆڵی تاج پێشخست، بەڵام کاتێک خەریک بوو تۆپەکە بنێرێتە گۆڵی تاج، تۆپەکە لەلایەن لاڤاسانییەوە ڕەوانەی گۆشەی یارییەکە کرا. گۆشەکە لەلایەن سیمۆن بن یۆناتان، بەرگریکاری ڕاست و کاپتنی ھاپۆئێل نێردرا، و چازوم تۆپەکە بە سەری بردە ناو گۆڵی تاج.
• گۆڵی یەکەمی تاج: لە خولەکی ٨٣ تاج لێدانێکی گۆشەی بۆ ھات. حاج محەممەد گۆشەی نارد و غولام ڤافەخاش بە لێدانی سەر گۆڵی یەکسان کردنەوەی گۆڵەکەی تۆمارکرد.
• گۆڵی دووەمی تاج: لە خولەکی ٩٢دا تیپی تاج لێدانێکی سزای لە پشتی ناوچەی سزای ھاپۆیل وەرگرت. مەنسوور پورھەیدەری لە پشت ئەم تۆپە وەستا و تۆپەکەی بەرەو گۆڵی بەرامبەر نارد کە بەرگریکارانی ھاپۆیل گەڕێنرایەوە و مەسعوود موعینی بەپێی چەپی تۆپەکەی خستە ناو گۆڵی ھاپۆیلەوە.

دوای پێشبڕکێکە

ڕۆژنامەی زانیاری، ڕۆژێک دوای پاڵەوانێتی تاج لە ئاسیا .

لە ئیسرائیل

ئەم شکستە بە تاکە دۆڕانی نوێنەرانی ئیسرائیل لە یاری کۆتایی جامی یانەکانی ئاسیا دادەنرێت. سەرەڕای ئەم شکستە، بەڕێوەچوونی ئەم پێشبڕکێیە بە دەستکەوتێکی دیپلۆماسی ناوچەیی بۆ ئیسرائیل دادەنرا، چونکە تا ئەو کاتە پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل کەم تا زۆر نھێنی بوو و لەلایەن وڵاتانی عەرەبییەوە ناڕەزایی لێدەکرا، بەڵام لەگەڵ ئەنجامدانی ئەم کێبڕکێیە، پەیوەندییەکان لە نێوان ھەردوو وڵاتدا تا ڕادەیەک ئاشکرا بوون؛ بۆیە سەرەڕای شکستەکە، وەرزشوانانی ئیسرائیل بە ڕەزامەندییەوە گەڕانەوە بۆ ئیسرائیل. ھەروەھا ڕێھاڤیا ڕۆزنبام، سەرۆکی ڕاھێنەری تیپی ھاپۆیل لەم بارەیەوە ڕایگەیاند: بە لەبەرچاوگرتنی ئەو بارودۆخەی کە ھەبووە و کەشوھەوای دەوروبەرمان، بە باشترین شێوە کارمان کرد، یاری تۆپی پێی باشمان کرد و بە شێوەیەکی شکۆمەندانە نوێنەرایەتی ئیسرائیلمان کرد. دوای ئەوە ئیسرائیل تەنھا جارێکی تر لە پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا ئامادە بوو: پاڵەوانێتی یانەکانی ئاسیا لە ساڵی ١٩٧١ کە لەلایەن ماکابی تەلئەبیبەوە بردەوە. لە یاری کۆتاییدا، مەکابی ناچار بوو ڕووبەڕووی تیپی ئەلشەرتی عێراقی ببێتەوە، بەڵام ھەڵبژاردەی عێراقی ئامادەنەبوو بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئیسرائیل یاری بکات بەجۆرێک پاڵەوانێتییەکە بۆ تیپی مەکابی بوو. ئەمە دووەم و کۆتا نازناوی ئەم تیپە بوو لە ئاسیا. دوای پاڵەوانێتییەکەی ساڵی ١٩٧١، بەھۆی ھۆکاری وەک نەبوونی پیشەگەری لە ئاسیا و کێشەی سیاسی، جامی یانەکانی ئاسیا تا ساڵی ١٩٨٥ بەڕێوە نەچوو و لەم نێوەندەدا، لە ساڵی ١٩٧٤، دوای پێشنیاری کوێت، یەکێتی تۆپی پێی ئاسیای لە یارییەکە دوورخستەوە ئیسرائیل لە خولی تۆپی پێی ئاسیا و بوونی تیپە میللی و یانەکان ئیسرائیل بۆ ھەمیشە لە ڕکابەرییەکانی ئاسیا تەواو بووە.

لە ئێران

دوای سەرکەوتنی تاج، بینەران لە یاریگای ئەمجەدییە ھاتنە دەرەوە و دەستیان کرد بە لێدان لە شەقامەکانی دەوروبەری یاریگاکە. خەڵکی تاران و شارەکانی دیکەی ئێرانیش ھاتنە سەر شەقامەکان و دەستیان کرد بە ئاھەنگگێڕان و چەقۆکێشان. لە ڕۆژانی دواتردا گۆرانیبێژی ئێرانی ڤیگان گۆرانییەک بە شیعرێکی ئیرەج جەننەتی عەتای بۆ ستایشی یاریزانانی براوەی ئەم یارییە وتەوە. پاڵەوانێتی تاج لە ئاسیا یەکێکە لە بەنرخترین نازناوەکانی پاڵەوانێتی لە مێژووی ئەم یانەیەدا. پەرویز خوسرەوانی، یەکێک لە دامەزرێنەرانی سەرەتایی و خاوەنی یانەی تاج لەو کاتەدا، لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١١. لە چاوپێکەوتنێکی تەلەڤیزیۆنیدا لەگەڵ بەشی فارسی دەنگی ئەمریکا، باسی ئەم سەرکەوتنەی کرد وەک یارییەکی ئیپیکی لە مێژووی ئەم یانەیەدا. دوای چەند ساڵێک کاتێک ناوی ئەم یانەیە گۆڕدرا بۆ یانەی تۆپی پێی ئیستقلالی تاران، لە ناوەڕاستی ساڵانی ٢٠٠١ ئەم یانەیە دوو ئەستێرەی زێڕینی بۆ لۆگۆی یانەکە زیاد کرد وەک نیشانەی دوو پاڵەوانێتی تیپەکە لە ئاسیا کە یەکێکیان ئاماژەیە بۆ ئەم یارییە. ئەم سەرکەوتنە بۆ تۆپی پێی نەتەوەیی ئێرانیش زۆر گرنگ بوو. ئەم سەرکەوتنە یەکەم پاڵەوانێتی یانەیەکی تۆپی پێی ئێران بوو لە ئاسیا. دوو ساڵ پێش ئەوە لە بەھاری ساڵی ١٩٦٨ی کۆچی. ھەڵبژاردەی ئێران بۆ یەکەمجار بە شکستپێھێنانی ھەڵبژاردەی ئیسرائیل توانی جامی نەتەوەکانی ئاسیا بباتەوە و ئێستاش تیپێکی یانەیەکی بە شکستپێھێنانی نوێنەری ئیسرائیل ھێزی تۆپی پێی ئێرانی لە ئاسیا نیشان دا.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «فینال مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰»، ویکیپیدیای فارسی. سەردان لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.