چنارشاھیجان
چنارشاھیجان یان قائیمیە، (بە ئینگلیزی Qaemiyeh، بە فارسی قائمیە). چنارشاھیجان شارۆچکەیەکە لە ڕۆژئاوای پارێزگای فارس و ناوەندی شارستانی کۆچنارە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە ئێران. ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارۆچکەیە ٢٦٩١٨ کەسە (١٣٩٥)، سێیەم شارۆچکەیە لە ڕۆژئاوای پارێزگای فارس. شارۆچکەی چنارشاھیجان لە یەکتربڕینی میحوەرەکانی گواستنەوەی پارێزگای فارس، پارێزگای بووشێھر، پارێزگای خووزستان، پارێزگای کۆھگیلوویە و بۆیەر ئەحمەد ھەڵکەوتووە و ناوەندی ئێران بە بووشێھر و ھەروەھا باشووری ئێران بە ئەھواز دەبەستێتەوە.[٢][٣]
چنارشاھیجان | |
|---|---|
| قائمیە - Qaemiyeh | |
 نەخشی سەراب قەندیل لە نزیک چنارشاھیجان | |
 | |
| وڵات |  ئێران ڕۆژھەڵاتی کوردستان |
| پارێزگا | فارس |
| شارستان | کۆچنار |
| ناوچە | ناوچەی ناوەند |
| بوون بە شارۆچکە | ١٩٩١ |
| بەرزایی | ٩٢١ مەتر (٣٬٠٢٢ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦) | |
| • سەرجەم | ٢٦٬٩١٨[١] |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (لوڕی) |
| • ئایین | ئیسلام(شیعە) |
| کۆدی تەلەفۆن | ٠٤٤ |
خەڵکی ئەم شارۆچکەیە زیاتر ئیسلام و شیعەن و بە زمانەکانی کوھمەڕەی (لە فارسی ناوەڕاست یان پەھلەوی ساسانی وەرگیراوە) و لوڕی و فارسی و قەشقای قسە دەکەن. ئەم شارۆچکەیە بەھۆی ھەڵکەوتە ستراتیژییەکەیەوە ژمارەیەکی زۆر کۆچبەر لە ناوچەکانی دەوروبەرەوە وەردەگرێت. چنارشاھیجان سروشتی سەوز و کەش و ھەوای مامناوەندی ھەیە. ئابووری چنارشاھیجان لەسەر بنەمای کشتوکاڵ و ئاژەڵدارییە.[٤]
مێژوو
دەستکاریمێژووی دێرین
دەستکاریبەپێی بەردی گۆڕەکانی ڕابردوو لە نزیک بەھەشت زەھرای ئەو شارۆچکەیە و پاشماوەی ساسانیەکان لە گوندی قەندیل، دەبینرێت کە چنارشاھیجان مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش ئیسلام. شەھیجان یان چنارشاھیجان لە کتێبی (نزھة المشتاق فی اختراق الآفاق)دا ئاماژەی پێکراوە کە لەلایەن ژشەریف ئیدریسی مەراکیشی) نووسراوە کە یەکێکە لە زانا و فەیلەسوف و جوگرافیناسەکانی سەدەی شەشەمی کۆچی کە یەکێکە لە کۆنترین سەرچاوە جوگرافییەکان. (میرزا حەسەن فەسایی) لە سەدەی دوازدەھەمی کۆچیدا لە کتێبی "فارسنامە ناصری"دا باسی تێپەڕبوونی بە چنارشاھیجان و فەتح عەلی شای بەم ناوچەیە و گەشتەکەی بۆ خووزستان کردووە. فەسایی ھەروەھا باس لە دروستبوون و کۆچی دانیشتوانی سەرەتایی چنارشاھیجان و دوو تیرەی میرزا عەلی و ئەردەشیری دەکات کە لە کۆھگیلوویە و بۆیەر ئەحمەدەوە ڕوویان لەم ناوچەیە کردووە.[٥]
مێژووی نوێ
دەستکاریچنارشاھیجان لە ساڵی ١٩٥١ گوندێکی سەر بە گوندەواری دوشمنزیاری بوو لە ناوچەی فەھلیان و مەمەسنی سەر بە شارستانی کازیرون.[٦] لەگەڵ دروستبوونی شارستانی مەمەسنی لە ساڵی ١٩٦١، چنارشاھیجان چووە سەر ناوچەی ناوەندی شارستانی کازیرون. لە ساڵی ١٩٩١دا چنارشاھیجان پلە بەرزکرایەوە بۆ شارۆچکە و دوای ساڵێک و لە ساڵی ١٩٩٢دا ناوی ئەم شارۆچکەیەە گۆڕدرا بۆ قائمییە. لە ساڵی ٢٠٠٤ شارۆچکەی قائیمیە و گوندەکانی دەوروبەری لە ناوچەی ناوەندی کازیرون دوورخرانەوە و بەرزکرانەوە بۆ ناوچەی چنارشاھیجان.[٧][٨]
رۆژی ١٠ی ئەیلولی ساڵی ٢٠١٨، دوو ناوچەی چنارشاھیجان و کۆھمەرە کە بەشێک بوون لە شارستانی کازیرون لەم شارستانە جیاکرانەوە و شارستانی کۆچناریان پێکھێنا کە شارۆچکەی چنارشاھیجان(قائیمیە) بوو بە ناوەندی.[٩] لە دژایەتی ئەم جیابوونەوەیە، خەڵکی کازیرون پێش ئەم وادەیە ناڕەزایەتییان بەڕێوەبرد، ئەمەش بە ئاکام نەھات.[١٠]
جوگرافیا
دەستکاریشوێن
دەستکاریچنارشاھیجان دەکەوێتە ڕۆژئاوای پارێزگای فارس بە پانی ٢٩ پلە ٤١ خولەک لە باکوور و درێژی ٥١ پلە ٥٣ خولەک لە ڕۆژھەڵات.[١١] چنارشاھیجان لە باکوور و ڕۆژاوا لەگەڵ شارستانی مەمەسنی و لە باشوورەوە لەگەڵ شارستانی کازیرون و لە ڕۆژئاواوە لەگەڵ شارستانی شیراز ھاوسنوورە.
چنارشاھیجان لە یەکتربڕینی ڕێگای ٨٦ و ڕێگای ٥٥ و لە میحوەرەکانی گواستنەوەی پارێزگای فارس، پارێزگای بووشێھر، پارێزگای خووزستان، پارێزگای کۆھگیلوویە و بۆیەر ئەحمەد ھەڵکەوتووە. میحوەر سەرەکی لە شیرازەوە بۆ بووشێھر و ئەھواز بە چنارشاھیجان تێدەپەڕێت. ئەم شارۆچکەیە لە یەکتربڕینی شارەکانی شیراز، بووشێھر، یاسووج، ئەھواز و کازیرون ھەڵکەوتووە و بە بەستنەوەی ناوەندی ئێران بە بووشێھر و ھەروەھا باشووری ئێران بە خووزستان دادەنرێت.[١٢][١٣]
کەش و ھەوا
دەستکاریچنارشاھیجان کەش و ھەوایەکی نەرم و شاخاوییە و لە زستاندا باران دەبارێت و ھاوینەکانیش گەرم و وشکن. بارانبارینی زستان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە دابینکردنی سەرچاوەی ئاو لە چنارشاھیجان.[١٤] چەندین بارستەی ھەوا لە وەرزە جیاوازەکانی ساڵدا کاریگەرییان لەسەر چنارشاھیجان ھەیە. بارستە ھەوای دەریای ناوەڕاست و سودان و سیبیریا لە زستاندا چالاکە و بارستە ھەوای گەرم لە ھاویندا چالاکە. تێکڕای شێی ڕێژەیی درێژخایەنی چنارشاھیجان نزیکەی ٤٠٪ یە.[١٥][١٦]
ڕووەک
دەستکاریچنارشاھیجان سروشتێکی سەوزی ھەیە. دارستانەکانی دەوروبەری چنارشاھیجان، دار بەڕوو، ئاکۆرن، کیالەک، بادەمی تاڵ، ھەنجیری کێوی، کەلخەنگ، پلانتین و سێداریان تێدایە. لە باکووری شارۆچکەکە دەشتێکی گەورە و گەروویەکی زەبەلاح ھەیە کە بە گەرووی فەرەغ ناسراوە، کە بە جۆرەھا ڕووەکی داپۆشراوە، لەنێویاندا دار بەڕوو.[١٧]
چیاکان
دەستکاری- چیای خەیگ پۆشت لە باشووری رۆژئاوای شارۆچکەیە.
- چیای پیرەیە لە ڕۆژئاوا و باشووری ڕۆژئاوای شارۆچکەیە.
- چیای ساھوکی (ڕەش) لە باکووری شارۆچکەیە.
- چیای سیباکی لە باشووری شارۆچکەیە.
- چیای زەنگەنە کە گەڕەکی زەنگەنە لێیە.
دانیشتوان
دەستکاریژمارەی دانیشتوان
دەستکاریژمارەی دانیشتووانی ئەم شارستانە لە ماوەی سەرژمێری ساڵی ٢٠١٦دا یەکسان بووە بە ٢٦ ھەزار و ٩١٨ کەس (٧ ھەزار و ٢٩٨ ماڵ)، ئەمەش وایکردووە چنارشاھیجان ببێتە ٢٠ھەمین شارستان لە پارێزگای فارس و سێیەمین شارۆچکە لە ڕۆژئاوای پارێزگاکە. بەپێی ئەم سەرژمێرییە، ناوچەی ناوەندی شارستانیی کۆچنار ٤٣ ھەزار و ١٥٩ کەس و شارستانی کۆچنار ٥٤ ھەزار و ٨٧٦ کەسی ھەبووە، کە بەڕیز ٢٠ھەمین ناوچە و ٢٠ھەمین شارستانە پڕ دانیشتووانەکەی پارێزگای فارسە.[١٨][١٩]
ئایین
دەستکاریخەڵکی چنارشاھیجان ئیسلامن و شیعەن. خەڵکی چنارشاھیجان وەک ناوچەکانی دیکەی ئێران لە بۆنە ئایینییەکان ڕێوڕەسمی ماتەمینی بەڕێوە دەبەن.[٢٠] ئەنجامدانی مەراسیمی تاسوعە و عاشورا حوسێنی لە چنارشاھیجان شێوازێکی ناوازەی ھەیە. لە مانگی موحەڕەمدا ناوچەی شاندی ئایینی بە لق و دارخورما بە شێوەی ئەندازەیی دەورە دراوە و لە گۆشەیەکی فەزای شاندەکەدا چادرێک دروست دەکرێت. لە شوێنی شاندەکان شانەدان، موسکی دیکۆرات و قاپی ئاو، شەمشەمەکوێرە و فانووس، ئاڵای دیکۆرات، پلاکار و نووسراوی عاشورای دادەنرێت. لە ڕۆژی تاسوعە و عاشورادا، شاندەکانی چنارشاھیجان و زۆربەی شاندەکانی ناوچەی ناوەندی بەرەو بەھەشت زەھرا و مەزاری شەھیدان و ھەروەھا ئیمام زادەی نزیک (ئیمام زادە سەید محەمەد، گەڕەکی ئیلیاس ئاباد، شەھزاد عەلی، ھتد)، بەشداری گروپێک بکە و ماتەمینی بگێڕە.[٢١][٢٢]
زمان و نەتەوە
دەستکاریلە لوڕ، قەشقای، کۆھمێری و فارس زمان پێکھاتووە کە بە شێوەزارەکانی کۆھمێری، لوڕیی باشووری، قەشقای، فارسی قسەدەکەن.[٢٣]
یەکەم دانیشتوانی چنارشاھیجان خەڵکی تیرەکانی دوشمنزیاری و کەشکولی بوون. ئەمڕۆ بەھۆی زیادبوونی کۆچ بۆ چنارشاھیجان بە ھۆکاری وەک شوێنی ستراتیژی و کەشوھەوای سووک، خەڵکی تیرەکانی تری مەمەسنی و قەشقای و ھەروەھا ئێرانی فارس زمان، لەم شارەدا دەژین.[٢٤]
شوێنە سەرنجڕاکێشەکان
دەستکاری
شوێنی مێژوویی
دەستکاریشوێنەوارە دێرین و مێژووییەکانی پەیوەست بە سەردەمی ئیمپراتۆریەتیی ساسانی لە باکووری ڕۆژھەڵاتی شارۆچکەی چنارشاھیجان لە گوندی قەندیل ھەڵکەوتوون. کە بریتییە لە نەخشی دیار و بەرچاوی تەنگی قەندیل، دوو گۆڕستانی گەورە، کەلاوەکانی قەڵایەک، ئاشی ئاو، گۆمێک و جۆگەی ئاو لە دەشتی گۆڕەک.[٢٥] نەخشی تەنگی قەندیل نەخشێکە کە پەیوەندی بە سەردەمی ئیمپراتۆریەتیی ساسانیەوە ھەیە لە باکووری شارۆچکەی چنارشاھیجان و لە گوندی قەندیل. ئەم نەخشە دیمەنی ھاوسەرگیری ئیمپراتۆر شاپوری یەکەمی ساسانی لەگەڵ شەھبانو ئازاراناھید (نازناوی شەھبانووی شەھبانوان). شاپور لە ناوەڕاستی وێنەکەدایە، شاژن ئازەرەنەھید لە لای چەپی وێنەکە و لە پشت سەری شاپور کارتیر (مۆبێد موبادان) پەیکەرسازی کراوە.[٢٦]
شوێنی سروشتی
دەستکاریسەیرانگای دەشت گۆڵگون، باخی لیمۆ و ھەنجیر، کانی چنار لە ناوەندی شارۆچکە، کانی گەرمی سەراب بەھرام، دارستانەکانی دار بەڕووی دامێنی چیاکان ھەندێک لە سەرنجڕاکێشییە سروشتییەکانی چنارشاھیجان. ئەشکەوتی کالێ کەفتاری لە بەرزاییەکانی باشووری ڕۆژھەڵاتی چنارشاھیجان و ڕووی لە گوندی ئەلیاسباد کردووە، کە دەکەوێتە سەر شاخێک بە ناوی سیباکی، درێژییەکەی نزیکەی ٨٠٠ مەتر و قووڵییەکەی ٨٠ مەترە، لە ڕووی تەکنیکییەوە دووەم ئەشکەوتی ستوونە لە پارێزگای فارس دوای ئەشکەوتی ئەنگرەمینو.[٢٧] ھەروەھا ئەشکەوتی ئەبراھێ ئەشکەوتێکی گەورە و جوانە کە دەکەوێتە بەرزاییەکانی باشووری ڕۆژھەڵاتی چنارشاھیجان و ڕووی لە گوندی مەلای ئەنبارە کە دەکەوێتە بناری باکووری چیای سیبەکی. ئەم ئەشکەوتە درێژییەکەی ١٤٧ مەترە و قووڵییەکەی ٢٠ مەترە.
شوێنی ئایینی
دەستکاریلە نێو ناوەندەکانی زیارەتی ناوچەکە، ئیمام زادە سەید محەممەد کە دەکەوێتە گوندی ئیلیاس ئاباد، ئیمام زادە سەید عەلی و ئیمام زادەگان سەید ئیبراھیم و سەید ئیسماعیل لە گەڕەکی بنارمورد.[٢٨]
ئابووری
دەستکاریبەھۆی بوونی خاکی بەپیت و ئاوی پێویست لەم ناوچەیە، زۆربەی خەڵک لە ڕابردووی دوورەوە سەرقاڵی چالاکیی کشتوکاڵی بوون. بە شێوەیەکی نەریتی بەرھەمی زستان لەم ناوچەیە بریتین لە گەنم و جۆ، سەوزەی وەک شێلم، چەوەندەر، گێزەر و سەوزەی وەک شویت، سیر و سەوزەی خواردن، ھەروەھا بەرھەمی ھاوینە لەوانە برنج، شووتی، خەیار، تەماتە، باینجان و پاقلەی وەک... وەک نۆک، فاسۆلیا و نیسک و گەنمەشامی و گوڵەبەڕۆژە.
ھەروەھا باخداری یەکێکە لە پیشە سەرەکییەکانی خەڵکەکە و بەرھەمەکانی باخچەکان بە شێوەیەکی سەرەکی میوەی مزرەمەنییە وەک پرتەقاڵ، نارنج، لیمۆی ترش، لیمۆی شیرین، لالەنگی، ھەنار. لە لایەکی دیکەوە بە ھۆی ئەوەی کە زۆرێک لە ھۆز و کۆچەرەکان لە ناوچەی چنارشاھیجان ئامادەن، ئاژەڵداری و بەرھەمھێنانی ئاژەڵداریش لە گەشەکردندایە. ھەموو جۆرە بەرھەمە شیرەمەنیەکان و خوری و پێست و زەیتی ئاژەڵ لە بەرھەمە ئاژەڵدارییەکانی چنارشاھیجانن. ناوچەی پیشەسازی چنارشاھیجان بە ڕووبەری ٢٠ ھێکتار یەکێکە لە ناوەندە پیشەسازییەکانی ئەم شارۆچکەیەدایە.[٢٩]
گواستنەوە
دەستکاری
ڕێگا سەرەکییەکاندەستکاری
ڕێگا و باندەستکاری
تێرمیناڵەکاندەستکاری
|
مەودای نێوان چنارشاھیجان و ناوەندەکانی پارێزگاکاندەستکاری
|
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ https://web.archive.org/web/20190327172500/https://azgharbi.mporg.ir/FileSystem/View/File.aspx?FileId=5667c51a-59d4-482f-a804-bfe650b98de0
- ^ https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری
- ^ http://ensani.ir/file/download/article/20110226141451-بررسی%20عوامل%20موثر%20بر%20سازگاری%20فرھنگی%20مھاجران%20بھ%20شھر%20قائمیە.pdf[بەستەری مردوو]
- ^ http://ensani.ir/file/download/article/20110226141451-بررسی%20عوامل%20موثر%20بر%20سازگاری%20فرھنگی%20مھاجران%20بھ%20شھر%20قائمیە.pdf[بەستەری مردوو]
- ^ https://www.chenarnews.com/chenarshajan-is-equal-to-the-sassanid/
- ^ گ جغرافیایی ایران جلد ۷. انتشارات ارتش شاھنشاھی. ۱۳۳۰.
- ^ https://web.archive.org/web/20190623143007/http://www.imo.org.ir/files/rimo-ir//PDF/Unzip_amardaraje.zip/amardarajeNew/fars.pdf
- ^ https://www.vajehyab.com/dehkhoda/چنارشاھیجان[بەستەری مردوو]
- ^ https://web.archive.org/web/20191101113215/https://www.farsnews.com/news/13980710000797/-فرمانداری-جدید-در-فارس-کازرون-و-مرودشت-فرمانداری-ویژھ-شد
- ^ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/05/17/1486431/تجمع-اعتراضی-مردم-در-مخالفت-با-تقسیم-شھرستان-کازرون-اولویت-مسئولان-کازرون-پرداختن-بھ-معیشت-مردم-باشد
- ^ https://seeiran.ir/شھر-قائمیھ/[بەستەری مردوو]
- ^ http://ensani.ir/file/download/article/20110226141451-بررسی%20عوامل%20موثر%20بر%20سازگاری%20فرھنگی%20مھاجران%20بھ%20شھر%20قائمیە.pdf[بەستەری مردوو]
- ^ https://cdn.mashreghnews.ir/old/files/fa/news/1394/1/3/955283_156.pdf ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ https://seeiran.ir/شھر-قائمیھ/[بەستەری مردوو]
- ^ https://web.archive.org/web/20120112094633/http://www.chap.sch.ir/pdf/001-043-C237-1.pdf
- ^ https://web.archive.org/web/20190423182707/http://farsmet.ir/
- ^ http://fars.irib.ir/web/fars697740/-/قایمیھ-چنارشاھیجان-–-فا-1 ٢٥ی ئابی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ https://jazebeha.com/1398/03/معرفی-شھر-قائمیھ/[بەستەری مردوو]
- ^ https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری
- ^ فرھنگ جغرافیایی ایران جلد ۷. انتشارات ارتش شاھنشاھی. ۱۳۳۰.
- ^ http://www.kazeroonnema.ir/fa/news/12269/ھئیت-ھای-عزاداری-شھر-چنارشاھیجان-در-دھھ-ی-محرم-بخش-اول[بەستەری مردوو]
- ^ http://www.kazeroonnema.ir/fa/news/12288/ھئیت-ھای-عزاداری-شھر-چنارشاھیجان-در-دھھ-ی-محرم-بخش-پایانی[بەستەری مردوو]
- ^ https://jazebeha.com/1398/03/معرفی-شھر-قائمیھ/[بەستەری مردوو]
- ^ http://ensani.ir/file/download/article/20110226141451-بررسی%20عوامل%20موثر%20بر%20سازگاری%20فرھنگی%20مھاجران%20بھ%20شھر%20قائمیە.pdf[بەستەری مردوو]
- ^ http://fars.irib.ir/web/fars697740/-/قایمیھ-چنارشاھیجان-–-فا-1 ٢٥ی ئابی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ https://iranarchpedia.ir/
- ^ https://web.archive.org/web/20170503192326/http://kazeroonkhabar.ir/services/ghaemie
- ^ https://seeiran.ir/شھر-قائمیھ/[بەستەری مردوو]
- ^ https://www.smtnews.ir/states/40578-توسعھ-زیرساخت%E2%80%8Cھا-در-ناحیھ-صنعتی-چنارشاھیجان.html ٢٨ی ئابی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ http://news.mrud.ir/news/6721/۲۵۵کیلومتر-راھ-و-بزرگراھ-در-استان-فارس-بھ-بھرھ-برداری-می-رسد
- ^ https://www.bahesab.ir/map/distance/