شارستانی کازیروون

شارستانی کازیرون (بە فارسی: شھرستان کازرون، بە ئینگلیزی: Kazerun County) یەکێکە لە شارستانەکانی پارێزگای فارس، لە باشووری ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە وڵاتی ئێران. ناوەندی ئەم شارستانە شارۆچکەی کازیرونە.

شارستانی کازیرون
شارستان
شھرستان کازرون - Kazerun County
وێنەی سەرەوە: شارستانی کازیرون لە پارێزگای فارسدا. وێنەی خوارەوە: سرووشتی شارستانی کازیرون
وڵات	ئێران ڕۆژھەڵاتی کوردستان
پارێزگا	پارێزگای فارس
بوون بە شارستان	١٩٣١
دەسەڵات
• سەرۆکی شارستان	داریوش دھقان
ڕووبەر
• شارستان	٢٠٦٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٧٩٦ میلی چوارگۆشە)
ژمارەی دانیشتووان  (٢٠١٦)
• شارستان	٢١١٣٤١
• شاری	٢٢٥٩٣١
• لادێیی	١٢٢٧٣٣
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (لوڕی)
• ئایین	ئیسلام(شیعە)، یارسان
ناوچەی کاتی	UTC+3:30 (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+4:30 (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٤٤١
وێبگە	فەرمانداری کازیرون

دانیشتوان

ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارستانە ٢١١ ھەزار و ٣٤١ کەسە کە سێھەمین شارستانە لە پارێزگای فارس. ھەروەھا شارۆچکەی کازیرون کە ژمارەی دانیشتووانەکەی ٩٦ ھەزار و ٦٨٣ کەسە، لە دوای شیراز، مەرودەشت، جەھرۆم و فەسا، پێنجەمین شارۆچکەیە لە پارێزگای فارس.

جوگرافیا

شارستانی کازیروون لە ڕۆژھەڵاتەوە بە شارستانی شیراز و لە باکوورەوە بە شارستانی کوە چنار و لە ڕۆژئاوا و باشوورەوە بە پارێزگای بووشێھر و لە باشووری ڕۆژھەڵاتەوە بە شارستانی فەرەشبەند دەبەسترێتەوە.

مێژوو

کازیرۆن لە سەدەی چوارەم و پێنجەمی ھیجری بە یەکگرتنی ٣ گوند بە ناوەکانی «نۆرد» (لە ئێستادا گەڕەکی کۆزێگاران)، «ڕەھبان» (ناوچەی لێواری باکووری کازرۆن) و «درست» دامەزراوە. پێش ئەم مێژووە، بەلدال عەتیق (شاری کۆن) کە دەکەوێتە ڕۆژھەڵاتی کازیرۆنی ئەمڕۆ و لە نزیک دەریاچەی پەریشان، ئەو ناوچەیە بووە کە دانیشتووانەکەی تێدا چڕ بووەتەوە.

سەرەتای ژیان

لە کۆتایی سەدەی چوارەمی کۆچیدا، دانیشتووانەکە لە شارە کۆنەکەی نزیک دەریاچەی پەریشان کە بە عەرەبی بە بەلەد ئەلعەتیق ناسرابوو، دەستیان کرد بە گواستنەوە بۆ شاری مۆدێرن کەزیرۆن. پێش ئەم بەروارە لە شاری کازرۆن وەک ئەمڕۆ بەرھەمی وەک «فیردوسولمرشیدیە» نەبووە و تەنیا گوندێکی بەلەد العاتیق بووە. پەرەسەندنی چالاکییە بەرفراوانەکانی شێخ ئەبو ئیسحاق کازیرۆنی بۆ بڵاوبوونەوەی ئیسلام و ڕێنماییکردنی خەڵک لە ناوچەی کازیرۆن و وێرانکردنی شاری بیشاپور لە کۆتایی سەدەی پێنجەمدا لەلایەن ئەبو سەعیدی شوانکارەیی لە ھۆکارە گرنگەکان بوون بۆ ئەوەی کە لە کۆتایی سەدەی پێنجەمدا لە لایەن ئەبو سەعیدی شوانکارەیی کۆچی دانیشتووان و خۆشگوزەرانی کازیرۆن لەو سەردەمەدا. گواستنەوە لە شارە کۆنەکەوە بۆ کازیرۆنی ئەمڕۆ لە ماوەی چەند سەدەیەکدا ڕوودەدات. ھەر لەبەر ئەم ھۆکارەش لە سەرچاوە مێژووییەکانی کازیرۆن تا سەدەی نۆی کۆچی، وەک فیردوس المرشیدیە و میفتاح الحیدایە و زاراوەی فارسی، تا ئێستاش باسی شارە کۆنەکە یان بەلەد العاتیق کراوە، وە ئەوەش نیشان دەدات کە تا سەدەی نۆیەم، ھێشتا شارە کۆنەکە بە تەواوی ئاوەدان بوو و دانیشتووی ھەبوو.

لە سەدەی چوارەمەوە تا دەیەمی کۆچی ناوەندی دوو بنەماڵەی گرنگ، «مرشیدیە» و «بەلیانیە»، بە خانەقای ئاوەدان و شوێنە بەرەکەتدارەکان کە نوێنەر و لقیان لە سەرانسەری جیھانی ئیسلامیدا ھەبوو لەو سەردەمەدا، دەکەوێتە شاری کازیرون. زۆر بەخشین و پێشکەشکردن بۆ ئەم شارە ھات و بۆ غەریب و رێبوار و کەمدەرامەت و بۆ پەروەردەی زانا و ھونەرمەندان بەکاردەھێنرا. لە ژێر رۆشنایی ئەم ناوەندگەراییەدا چەندین زانا و شاعیر و ھونەرمەند و عیرفان و زانا و نووسەر پەیدابوون.

سەردەمی ھاوچەرخ

دوای ھەڵگیرسانی جەنگی جیھانی یەکەم و ھێرشی بەریتانیا بۆ سەر نەمرۆزی ئێران لەوان فارس و کازیرۆن، (ناسر دیوان کازرونی) و ھاوپەیمانەکانی لەگەڵ فەرماندەکانی تری نەمرۆزی وەک (ئەلدولەی قەشقای) لە دژی ئینگلیزەکان شەڕیان کرد و سەرکەوتنیان بەدەستھێنا. لە سەردەمی پەھلەویدا، کازیرون شارەوانی و فەرماندارییەکی سەربەخۆی ھەبووە و شارستانی مەمەسنی لەو شارستانە جیاکرایەوە. ھەروەھا لەگەڵ دروست بوونی میحوەری شیراز-چنارشاھیجان-بوشەھر، شاری کازیرون لە بنبەستدا بوو.

لە کاتی سەرکەوتنی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە بەفرانباری ساڵی ١٩٧٨، خەڵکی کازیرۆن ڕۆڵێکی بەرچاویان ھەبوو بە جۆرێک کە ئەم شارە یەکێک بوو لەو یازدە شارەی کە پێش سەرکەوتنی شۆڕش دەسەڵاتی سەربازی تێدا دامەزرابوو. ھەروەھا خەڵکی کازرونیش لە شەڕی سەپێنراودا ئامادەیی چالاکیان ھەبووە و بەم شێوەیە ١١٠٠ شەھیدیان پێشکەش بە ئێران کرد. ھەروەھا لە ساڵی ٢٠١٨ شارستانی کۆھچەنار لە کازیرون جیا بووەوە و کازیرون لە دژایەتی ئەودا نائارامی بەخۆیەوە بینی. وێستگەی کارەبا و شارۆچکەی پیشەسازی و زانکۆکان و تاکە نەخۆشخانەی شارەکە لەم ماوەیەدا دامەزران.

دابەشی کارگێڕی

شارستانی کازیرون خاوەنی ٤ ناوچە و ١٢ گوندەوار و ٤ شارۆچکە و شارەدێیە بەم شێوەیە:

ناوچە	ناوەندی ناوچە	دانیشتوانی ناوچە ٢٠١٦	گوندەوار	ناوەندی گوندەوار	دانیشتوانی گوندەوار ٢٠١٦	شارەدێ	دانیشتوانی شارەدێ ٢٠١٦
ناوچەی ناوەند	کازیرون	١٠٤٬١٤٦ کەس	دەشتی بورم	کەلانی	٤٬٣٦٢ کەس	کازیرون	٩٦٬٦٨٣ کەس
			ئەنارستان	ئەنارستان	٢٬٨٥٠ کەس
			بیلیان	مەھرنەجان	١٧٬٤٧٦ کەس
			شاپور	سەید حسێن	٦٬١٤٣ کەس
			دەریس	دەریس	٢١٬٧٨٥ کەس
جەڕە و باڵادە	والاسەھر	٣٥٬٥٣٥ کەس	جەڕە	جەڕە	١٣٬٩٩١ کەس	واڵاشەھر	٦٬٤٧١ کەس
			دادین	دادینی سەروو	٧٬٣٤١ کەس
			فامور	نێرگزار	٨٬٢٢٠ کەس
خشت	خشت	١٥٬٢٧٥ کەس	ئیمامزادە محەممەد	شابازخانی	١٬٩٩١ کەس	خشت	٩٬٥٩٩ کەس
			بورکی	بیرەم	٣٬٦٨٥ کەس
کەنارتەختە و کەمارج	کەنارتەختە	١١٬٢٧٣ کەس	کەنارتەختە	کەنارتەختە	٧٦٦ کەس	کەنارتەختە	٦٬٠٨١ کەس
			کەمارج	کەمارج	٤٬٤٠٦ کەس

بچووکبوونەوە

رۆژی ١٠ی تەمووزی ٢٠١٨، بە رەزامەندی حکوومەت، دوو ناوچەی چنارشاھیجان و کۆھمیرە نۆدان لەم شارستانە و شارستانیی کوە چنار جیاکرانەوە و ژمارەی دانیشتووان و قەبارەی شارستانی کازیرون کەمی کرد.

دانیشتوان

ژمارەی دانیشتوان

بڵاوبوونەوەی لوڕەکان

بەپێی دوایین سەرژمێری کە لە ساڵی ٢٠١٦ ئەنجامدراوە، ژمارەی دانیشتوانی شارۆچکەی کازیرۆن یەکسانە بە ٩٦ ھەزار و ٦٨٣ کەس (٢٨ ھەزار و ٩٨٨ خێزان) و ژمارەی دانیشتوانی شارستانی کازیرون یەکسانە بە ٢١١ ھەزار و ٣٤١ کەس. شارۆچکەی کازیرۆن لە دوای شیراز، مەرودەشت، جەھرۆم و فەسا، پێنجەمین شارە گەورە و پڕ دانیشتووانەکەی پارێزگای فارسە. ھەروەھا شارستانی کازیرۆن لە دوای شارستانەکانی شیراز و مەرودەشت سێیەم شارستانە پڕ دانیشتووانەکەی ئەو پارێزگایە.

ڕەچەڵەک

ڕەچەڵەکی خەڵکی کازیرون لوڕن، لە ئێڵی گەورەی مەمەسنین، کە لە باکوور و ڕۆژاوای پارێزگای فارسدا بڵاوبوونەتەوە. وێژە و داب و نەریتی ناوخۆیی کە لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر پارێزراون، ئاماژەن بۆ ئەم ڕاستییە.

زمان

ئەو ناوچانەی باشووری ئێران کە بە زمانی لوڕیی باشووری قسە دەکەن (زەردی تۆخ)

خەڵکی کازیرون بە شێوەزاری لوڕی مەمەسنی قسە دەکەن؛ ئەم زاراوەیە یەکێکە لەو زاراوانەی لوڕی کە لە نێو خەڵکی لوڕی کۆندا باوە. زاراوەی سەرەوە لە پۆلی زاراوەی لوڕیی باشووریدا ھاتووە.

ئایین

لە کاتی لەشکرکێشی عەرەبەکان بۆ سەر ئێران و دوای ئەوە، کازیرون چەندین جار خۆڕاگر و یاخی بوو، تا سەرەتای سەدەی ٥ی کۆچی کازیرونییەکان لە ئایینی زەردەشتیدا مانەوە. (شێخ ئەبو ئیسحاق کازیرونی)، (کۆچی دوایی ٤٢٦ی کۆچی)، ناسراو بە (شێخ غازی)، کە بەڕەچەڵەک ئێرانی بوو، ھێرشی کردە سەر خەڵکی ناوچەکە بۆ سەپاندنی ئیسلام، و ڕووبەڕووی بەرخۆدانی ٢٤ ھەزار کەس بووەوە، کە سەری ھەموویانیان بڕی و ئەوانی دیکەیان ناچار کرد بە کە ئیسلامن. کازیرون یەکێک بوو لە ناوەندە گرنگەکان بۆ بانگەشەی ئیسلام، بەجۆرێک دوو بنەماڵەی بەناوبانگ، مورشیدیە یان کازیرونی بە سەرکردایەتی (شێخ ئەبو ئیسحاق کازیرونی)، و بەلیانیە بە سەرکردایەتی (شێخ عەبدوڵا بەلیانی)، لەم شارەدا چالاکیان دەکرد، و مەودای فراوانبوونیان گەیشتنە ئەم شوێنانە ھیندستان، پاکستان، و تورکیا، بەجۆرێک ھەوادارێکی زۆریان ھەبوو لە وڵاتانی ئاماژەپێکراو بەدەستیان ھێنابوو.

ڕێوڕەسمەکان

بەڕێوەچوونی ڕێوڕەسمی تاسوعە و عاشورا حسێنی لە شاری کازیروون یەکێکە لە ناوازەترین ڕێوڕەسمەکانی جۆری خۆی لە ئێراندا. لەم دوو ڕۆژەدا ڕێوڕەسمی خوێندنەوە لەگەڵ ھەموو ھێماکانی کەربەلا (شەمەر، عوبەیدوڵڵا، دەستی بڕاوەی ئەبولفەزڵ، شێری سەر سەری دەستی بڕاوەی ئەبولفەزل، بوکەڵەی جۆراوجۆر) و ئاژەڵەکانی وەک ئەسپ و وشتر لە شەقامەکانی شار بۆ پیشاندانی گۆشەیەک لە داستانی کەربەلا حوسێنی دیارە. بەیانی ڕۆژی عاشورا دوای خۆرھەڵاتن لە ھەموو گەڕەکەکانی کەڕەنا و دەھۆڵ دەست دەکەن بە لێدان. ئەم دەنگە ڕاگەیاندنی ئامادەکارییە بۆ ئەوەی خەڵک بچنە دەرەوە بۆ مەراسیمەکە. تا نیوەڕۆی عاشورا، نزیکەی ھەموو خەڵکی شارەکە بە ھێماکانی نیوەڕۆی عاشورا بە دەستەوە دەچنە گۆڕەپانی سەرەکی شارەکە بۆ ئەوەی سەیری ئەم کاروانە ماتەمینییەی شەقام بکەن.