پێڕستی فەرھەنگە کوردییەکان

لەمڕۆدا قامووس یان فەرھەنگی کوردی بە ھەر فەرھەنگێک دەوترێت کە لە کوردی بۆ زمانانی تر یان لە زمانانی ترەوە بۆ کوردی یانیش ھەر لە نێوان زارە کوردییەکان مانای وشەکان بکەنەوە و پێناسەیان بکەن.

مێژوو

مێژووی فەرھەنگە کوردییەکان دەبێتە دوو بەشەوە. ئەوانەی پێش ١٩٣٠ نووسراون و ئەوانەی لەو ساڵەوە تا ئەمڕۆ نووسراون و بڵاو کراونەتەوە. فەرھەنگێک کە بە یەکەمین و کۆنترین فەرھەنگی کوردی دانرابێت، فەرھەنگی نووبھارە کە لە ساڵی ١٦٨٣ لەلایەن ئەحمەدی خانییەوە نووسراوە. ئەم فەرھەنگە لەبەرگرەوەی نزیکەی ٦٬٠٠٠ وشەیە و بە شێوەی قەسیدە و ھەر قەسیدەیەکیشی لەسەر کێشێکە. فەرھەنگی نەوبەھار فەرھەنگێکی عەرەبی-کوردییە و بۆ یەکەم جار لەلایەن «یوسف ضیاءالدین پاشا الخالدی المقدسی» لە پاشکۆی «الھدیة الحمیدیة فی الغة الکردیة» لە ١٨٩٢ لە ئەستەمبوڵ چاپ کراوە. نموونەی بەیتێکی:

«رجل» پێ و «رکبة» ئەژنۆ «بطن» سک
«صدر» سنگ و «جید» ئەستۆ «عین» چاڤ

لە ساڵانی ٣٠ی سەدەی بیستەمدا قۆناغێکی نوێ لە فەرھەنگنووسی لەنێوان ڕووناکبیرانی کورددا دەستی پێ کرد، ئەویش لە ئاکامی ھەستی نەتەوایەتیی پێنووسبەدەستانی کورد بوو.

شێخ محەممەد خاڵ پێی وا بووە کە کورد خاوەنی فەرھەنگی خۆی نییە بۆیە، لە ١٩٣٥ دەستی بە نووسینی فەرھەنگێکی کوردی بۆ کوردی بە ناوی فەرھەنگی خاڵ کرد و ماوەی ٤١ ساڵ ئیشی تێدا کرد و لە ١٩٧٦ تەواوی کرد. فەرھەنگی خاڵ بە یەکەمین فەرھەنگی کوردی بۆ کوردی دادەنرێت. شێخ لە دەستپێکی فەرھەنگەکەدا وتوویەتی کە نەوبەھار و ئەحمەدی و مێجەرسۆن چەند لاپەڕەیەکی بچووکن و شایستەی ئەوە نین پێیان بوترێ فەرھەنگی کوردی. جگە لەوەش، دووانەکەی یەکەم و ڕابەریش عەرەبی بۆ کوردین، واتە فەرھەنگی عەرەبین نەک کوردی. زیاپاشا تەنیا وشەی زازایە. ئۆغستۆیابا وشەگەلی ناوچەیەکی بچووکی کوردستانی تێدایە. ستایشی فەرھەنگی مەردۆخ دەکات، بەڵام بە ١٠ خاڵیش ڕەخنەی لێ دەگرێ و دەشڵێ زیاتر وشەی ئەردەڵانیی تێدایە، بەڵام دەشڵێ کە بۆ زۆر وشەی ئەردەڵانی کەڵکی لێ وەرگرتووە. شێخ لە نەبوونی فەرھەنگێکی کوردی کە سەرجەم شێوەزارەکانی تێدا بێت، وێڕای کەڵکوەرگرتن لە فەرھەنگەکانی پێش خۆی، فەرھەنگی خاڵ دادەنێت کە فەرھەنگەکانی دوای ئەمیش کەڵکیان لە خاڵ وەرگرتووە.

پێڕستی فەرھەنگەکان

ئەم پێڕستەی خوارەوە فەرھەنگە کوردییەکان بە ھەموو لقوپۆپەکانیەوە دەگرێتە خۆ. ھەر فەرھەنگێک کە سەرێکی کوردی بێ، جێی دەبێتەوە. خشتەکە بەپێی ساڵ ڕیزبەندی کراوە.

پێڕستی فەرھەنگە کوردییەکان

ناو	دانەر(ان)	ساڵ	شوێن	زیاتر
فەرھەنگی نەوبەھار	ئەحمەدی خانی	١٦٨٣		بە یەکەمین و کۆنترین فەرھەنگی کوردی دادەنرێت.
فەرھەنگی ئیتالیایی-کوردی	قەشەی ئیتاڵی، ماوریتزیۆ گارزۆنی	١٧٨٧	ڕۆما
فەرھەنگێکی کوردی-ڕووسی	پیۆتر لرخ	١٨٥٨
فەرھەنگۆکێکی بیست لاپەڕەیی	قەشەی ئەمریکی، سی. ری	١٨٧٠
فەرھەنگێکی کوردی-فەرەنسی	ئا. ژابا	١٨٧٩		٤٦٣ لاپەڕە، ١٥ ھەزار وشە. ئا. ژابا دوو فەرھەنگی فەرەنسی-ڕووسی-کوردی و کوردی-فەرەنسی-ڕووسیشی داناوە کە ھێشتا ھەر بە شێوەی دەستنووسە و لە ئەرشیڤی ئەکایمیی سۆڤێت لە لینینگراد ھەڵگیراون.
ھەدیەی حەمیدی، کوردی-عەرەبی	یۆسف پاشا خالدی	١٨٩٢
فەرھەنگێکی کوردی-عەرەبی	یوسف ضیاءالدین پاشا الخالدی المقدسی	١٨٩٣	ئەستەمبووڵ	٣١٩ لاپەڕە
فەرھەنگی ئەحمەدی	شێخ مارفی نۆدێ	١٨٩٥		فەرھەنگێکی عەرەبی-کوردی بوو لەسەر شێوەی ھۆنراوە.
فەرھەنگۆکێکی کوردی-ئەڵمانی	ڕۆژھەڵاتناس، ئا. سۆتسین	کۆتاییی سەدەی نۆزدە
فەرھەنگۆکێکی ڕووسی-کوردی	ش. ف. نیکوتین	١٩١٦
فەرھەنگۆکێکی شازدە لاپەڕەیی	میسیۆنەری ئەمریکی «ل. و. فۆسۆم»	١٩١٩	ورمێ
فەرھەنگۆکێکی زاراوەی کۆمەڵایەتی و سیاسی لە گۆڤاری (ھیوا)	جەلادەت عالی بەدرخان	دەیەی ١٩٣٠
فەرھەنگۆکێک لە گۆڤاری (نزار)	عەلائەدین سەججادی
فەرھەنگۆکێک	شاکر فەتاح	١٩٣٤
فەرھەنگی عەرەبی-کوردی	عەبدوڵڵا زێوەر	١٩٤١
ڕابەر، فەرھەنگێکی قوتابخانەییی عەرەبی و کوردی	گیوی موکریانی	١٩٥٠		١٥٠٠٠ وشە
فەرھەنگۆک بۆ قوتابیانی کورد	عیزەدین مستەفا ڕەسووڵ	١٩٥٥
فەرھەنگی کۆلکەزێڕینە، کوردی-عەرەبی-فارسی-فەرەنسی-ئینگلیزی	گیوی موکریانی	١٩٥٥
فەرھەنگی مەردۆخ، کوردی-فارسی-عەرەبی	شێخ محەممەدی مەردۆخ	١٩٥٦	چاپی تاران	دوو بەرگ، سەرجەم ١٩٤٢ لاپەڕە
فەرھەنگی ڕووسی-کوردی	دوکتۆر ئی ڤاریزۆڤ	١٩٥٧		٧٨٢ لاپەڕە، نزیکەی ٣٠٠٠٠ وشە
فەرھەنگی کوردی-ڕووسی	چەرکەزی بەمۆ	١٩٥٧		٦١٨ لاپەڕە، ١٤٠٠٠ وشە
فەرھەنگی خاڵ	شێخ محەممەد خاڵ	١٩٦٠	سلێمانی	یەکەم فەرھەنگی کوردی بە کوردی، بە سێ بەرگ لە چاپ دراوە. بەرگی یەکەم لە ١٩٦٠، دووەم لە ١٩٦٤ و سێیەمیش لە ١٩٧٦ لە لە سلێمانی لە چاپ دران و بڵاو کرانەوە، بەڵام لە ٢٠٠٥ و لەلایەن دەزگای ئاراس لە ھەولێر ھەمووی بە یەک بەرگ و ڕێنووسی نوێوە دووبارە لە چاپ درایەوە. فەرھەنگەکە بە یەکێک لە سەرکەوتووترین فەرھەنگە کوردییەکان دادەنرێت و سەرچاوەیەکی باشیش بوو بۆ فەرھەنگەکانی دواتر کە کەوتنە ئاراوە.
فەرھەنگی کوردۆ، کوردی-ڕووسی	قەناتی کوردۆ	١٩٦٠/١٩٨٣	مۆسکۆ: دەزگای چاپەمەنی زمانی ڕووسی	نزیکەی ٣٤٠٠٠ وشە فەرھەنگێکی کوردی (کرمانجیی خواروو)-ڕووسی، لێژنەیەک بە سەرۆکایەتیی قەناتی کوردۆ پاش دە ساڵ کار تیاکردن ئامادەی کردبوو بۆ چاپ. ئەم فەرھەنگە نزیکەی ٣٠ ھەزار وشەی تیا بوو.
ھەندێک زاراوەی زانستی	جەمال نەبەز	١٩٦٠		٣٠٠ زاراوە
فەرھەنگۆکی زانستی		١٩٦١/١٩٦٠		٣٠٠٠ زاراوە
فەرھەنگی مەھاباد، کوردی-عەرەبی	گیوی موکریانی	١٩٦١		نزیکەی ٣٠ ھەزار وشە
فەرھەنگی کوردی-عەرەبی-فارسی	عەلائەدین سەججادی	١٩٦٢
فەرھەنگا کوردی، کوردی-کوردی بە شێوەی کرمانجیی ژووروو لە دوو بەرگدا	جگەرخوێن	١٩٦٢	بەغدا	٦٠٠٠ وشە
فەرھەنگی کوردی-ئینگلیزی	Ernest N. MacCarus	١٩٦٥
فەرھەنگی کوردی (کرمانجیی ژووروو)-فەرانسەیی-ئینگلیزی	جۆیس بلەو	١٩٦٥	پاریس	نزیکەی ٢٦٣ لاپەڕە
فەرھەنگۆکێکی ٣٠ لاپەڕەیی بۆ گەشتیارەکان، ئینگلیزی-کوردی		١٩٦٥	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا: The World Publishing Company
فەرھەنگی کوردی-ئینگلیزی A Kurdish-English dictionary	تۆفیق وەھبی و سی. جەی. ئەدمۆنز	١٩٦٦	لەندەن: Oxford press	١٧٩ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی-تورکی	مووسا عەنتەر	١٩٦٧		یەکەم فەرھەنگی کوردی-تورکییە. نزیکەی ١٠ ھەزار وشەی تێدایە.
فەرھەنگی عەرەبی-کوردی	مەلا عەبدولکەریم مودەریس	١٩٧٠		بە شێوەی ھۆنراوە
فەرھەنگی زانیاری	عەبدولقادر بەرزنجی	١٩٧١	سلێمانی
فەرھەنگۆکی زاراوەی پارێزگای سلێمانی، عەرەبی-کوردی	لێژنەیەکی تایبەتی	١٩٧١		نزیکەی ١٤٠٠ وشە
فەرھەنگی پەھلەوی-کوردی	سدیق سەفیزادە	١٩٧١	تاران، چیھر	٩٢ لاپەڕە
فەرھەنگی کشتوکاڵ	مەعرووف قەرەداغی	١٩٧٣/١٩٧٢
فەرھەنگی زانیاری، عەرەبی-کوردی	کەمال جەلال غەریب	١٩٧٤	سلێمانی	بەرگی ١ و ٢
فەرھەنگی ناوی دەنگ لە زمانی کوردیدا	د. نەسرین فەخری	١٩٧٤		١٢٢ لاپەڕە
زاراوەی زانستی	نەقابەی مامۆستایانی سلێمانی			٩٧ لاپەڕە
فەرھەنگی لەک و لوڕ	حەمید ئیزەدپەنا و مەحموود زامدار	١٩٧٨		٢٣٠ لاپەڕە؛ کۆڕی زانیاریی کورد
فەرھەنگی فارسی-کوردی	شوکروڵڵا بابان	١٩٨١	تاران	٨٧٢ لاپەڕە
فەرھەنگی فارسی-کوردی	م. س. کارا	١٩٨٢	سنە	٣٤٨ لاپەڕە
زاراوەی کارگێڕی	کۆڕی زانیاریی کورد	١٩٨٤/١٩٨٣
قامووس ئاری-کوردی	سابر گرد عازەبانی	١٩٨٥	بەغداد	٢٢٢ لاپەڕە
فەرھەنگی زانیاری، عەرەبی-کوردی، بەرگی یەکەم	کەمال جەلال غەریب	١٩٧٤	سلێمانی: چاپخانەی کامەرانی	٤٣٨ لاپەڕە
فەرھەنگی زاراوەکانی قوتابخانە، عەرەبی-کوردی	لێژنەیەک دایناوە لە گۆڤاری پەروەردە و زانست	١٩٧٨	بەغداد	١١٧ لاپەڕە
فەرھەنگی ناوەکانی باڵندەکان لە زاراوەکانی ڕۆژئاوای ئێراندا	محەممەد موکری	١٩٧٩	تاران: ئەمیرکەبیر
فەرھەنگچە	سەیید محەممەدی سەمەدی	١٩٧٩	تاران	٨٣ لاپەڕە
فەرھەنگی زانیاری، عەرەبی-ئینگلیزی-کوردی، بەرگی دووەم	کەمال جەلال غەریب	١٩٧٩		٤٠٠ لاپەڕە، لە بڵاوکراوەکانی کۆڕی زانیاریی کورد
فەرھەنگی زانیاری، عەرەبی-ئینگلیزی-کوردی، بەرگی سێیەم	کەمال جەلال غەریب	١٩٨٣	بەغداد	٣٨١ لاپەڕە
زاراوەی نوێ یان فەرھەنگی نوێ، فەرھەنگێکی زاراوە سیاییەکانە	برھان قانع	١٩٨٥	بەغداد	٢٠٠ لاپەڕە
قامووسی دەروونزانی، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی	عەبدولستار تاھیر شەریف	١٩٨٥		٢٥٢ لاپەڕە
فەرھەنگی قوتابی	د. ئیحسان فوئاد، جەمال عەبدول، عەبدوڵڵا شاڵی و، محەممەد ئەمین غەفوور ھەورامانی	١٩٨٥	بەغداد: وەزارەتی پەروەردە	٢٧٢ لاپەڕە
گوڵشەن، کوردی-عەرەبی-فارسی	عبدالسلام محمد نبی	١٩٨٦	بەغداد	١٧٦ لاپەڕە
فەرھەنگی دملکی-تورکی	Malmisanij	١٩٨٧		٤٣١ لاپەڕە
فەرھەنگی لەکی-فارسیی ئیزەدپەنا		١٩٨٨	تاران: جھانگیری
گەوھەری گەرمەسێر، کوردی-عەرەبی بە زاری کەلھوڕی	نعمەت عەلی سایە	١٩٨٨	بەغداد	سێ بەرگ
فەرھەنگی کوردی-ئینگلیزی، بەشی یەکەم (ئـ)	شەوکەت ئیسماعیل حەسەن	١٩٨٩	بەغداد	٣٧٤ لاپەڕە
ھەنبانە بۆرینە، فەرھەنگی کوردی-کوردی-فارسی	ھەژار	١٩٩٠	تاران	چاپی یەکەم: بەرگی یەکەم پیتەکانی ئـ تا س، ساڵی ١٣٦٨ی ھەتاوی، تاران، ٤٥٩ لاپەڕە، بەرگی دووەم پیتەکانی ش تا ی، ساڵی ١٣٦٩ی ھەتاوی، تاران، ١٠٣٥ لاپەڕە. بە یەکێک لە فەرھەنگە ھەرە باشە کوردییەکان دادەنرێت.
فەرھەنگی وشەکانی ئیلامی-فارسیی مەنسووریان	حەبیبوڵڵا مەنسووریان	١٩٩٠	تاران: ئاسیا
نێو لە کۆمەڵی کوردەواریدا، کوردی-کوردی	ناسری ڕەزازی	١٩٩١	ستۆکھۆڵم	٣٤٤ لاپەڕە
پڕۆژەی زاراوەی زانستیی کوردی	کەمال جەلال غەریب	١٩٩١	سوید	١٤٨ لاپەڕە
فەرھەنگی سوێدی-کوردی	حەسەن قازی و ھیوا کاردۆیی	١٩٩٢	سوید	٣٠٩ لاپەڕە
فەرھەنگا کوردی-ئەڵمانی-کورمانجی		١٩٩٢	بەرلین	٧٢١ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی (کرمانجیی ژووروو)-ئەڵمانی		١٩٩٢	ئەڵمانیا	٥٤٣ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی-تورکی، تورکی-کوردی	D. izoli	١٩٩٢		٩١٣ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی-تورکی، تورکی-کوردی	Torî	١٩٩٢	ئەستەمبووڵ	٤٩٦ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی-فەرانسەیی	ھەڵکەوت حاکم	١٩٩٣	پاریس	ھەم بە پیتی سۆرانی و ھەم بە پیتی لایتن، ٣١٨ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی (کرمانجیی ژووروو)-دانیمارکی	مەسوت زیلان	١٩٩٤		٢٦٣ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی (زازاکی)-تورکی	مونزر جەم	١٩٩٤		٥٨٩ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی-سویدی	مژدە خەلیل ڕەشید	١٩٩٤	سوید	٣٢٦ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردی-ئینگلیزی		١٩٩٥		١٣٦ لاپەڕە
فەرھەنگی زیوار، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی	جەمال عەبدول	١٩٩٥		٣٣٥ لاپەڕە
فەرھەنگی مزگین Mizgîn، وێنەدار، بۆ مناڵان، بە کرمانجیی ژووروو	محەمەد دەھسوار	١٩٩٥
فەرھەنگی پزیشکی، سویدی-کوردی	مژدە خەلیل ڕەشید	١٩٩٧	ستۆکھۆڵم	٢٥٣ لاپەڕە
فەرھەنگی زازایی-تورکی	مەسوت ئوزجان	١٩٩٧		٢٣٤ لاپەڕە
فەرھەنگی زازاکی-تورکی، تورکی-زازاکی	توران ئەردەم	١٩٩٧	ئەستەمبووڵ	٢٢٢ لاپەڕە
فەرھەنگۆکی کوردی-پەھلەوی-کورمانجی		١٩٩٧		٣٨ لاپەڕە
فەرھەنگی ھاوواتاکانی زمانی کوردی، کوردی-کوردی-عەرەبی	تاھیر سادق	١٩٩٨	سلێمانی	٤٤٠ لاپەڕە
بێستوون، فەرھەنگی سۆرانی-ھەورامی	حامید دروودی و حاتەم مەنبەری	١٩٩٨	ستۆکھۆڵم	٢٢٢ لاپەڕە
فەرھەنگی سویدی-کوردی بۆ وەرگێڕان	دڵشاد عەبدولڕەحمان	١٩٩٨	ستۆکھۆڵم	٢٥٢ لاپەڕەی قەبارە بچووک
فەرھەنگی پزیشکی سویدی-کوردی	حەسیب ڕۆژبەیانی و عەلی لەبریز	١٩٩٩	سوید	٩٨ لاپەڕە
فەرھەنگی کوردستان، کوردی-کوردی	گیوی موکریانی	١٩٩٩		٩٤٠ لاپەڕەی قەبارە گەورە و زیاتر لە ٦٠،٠٠٠ وشەیە. پاش کۆچی گیوی موکریانی لە چاپ درا و بڵاو کرایەوە و خۆی کە زۆربەی تەمەنی لاوی و پیریی تەرخانی فەرھەنگنووسی کردبوو و پێنج فەرھەنگی پێشکەش بە کورد کرد نەیتوانی ئەو فەرھەنگە بە چاپکراوی ببینێ.
فەرھەنگی شەوکار، تایبەت بە کیمیا، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی	جەمال عەبدول	١٩٩٨		١٥٠٠٠ زاراوە
فەرھەنگی کیمیا، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی		١٩٩٩		١٧٥٠ زاراوە
فەرھەنگی داڵاھۆ (وشەکانی دەفتەرە ئایینیەکانی یارسان)	حەیدەر سەفەری	١٩٩٩	کرماشان: داھێنەر
فەرھەنگی دانیمارکی-کوردی	ئاوارە گەرمیانی	١٩٩٩	دانیمارک	١١٢٦ لاپەڕە
حەوتەوانە، فەرھەنگی ئینگلیزی-کوردی-فارسی	فەتاحی کاویان	٢٠٠٠	سلێمانی
فەرھەنگی سویدی-کوردی، چاپی کتێبی ئەرزان	مژدە خەلیل ڕەشید	٢٠٠١	سوید	٤١٤ لاپەڕە
فەرھەنگی نما، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی	د. ڕێباز جەمال عەبدول	٢٠٠١		نزیکەی ٣٠٠٠ زاراوە
فەرھەنگی زازایی-تورکی	ھارون تورگوت	٢٠٠١		٣٣٦ لاپەڕە
ئینسکلۆپیدیای ئابووری، عەرەبی-ئینگلیزی-کوردی	فەیسەل دەباغ	٢٠٠١	ھەولێر	زیاتر لە ٢٠٠٠ زاراوەی ئابووری
فەرھەنگی باڵندە	ئەحمەد بەحری	٢٠٠١	ھەولێر	٣٤٤ لاپەڕە، وێنەدار
فەرھەنگی کەلھوڕی-فارسیی خوەرھەڵات	کەریم کەریمپووڕ	٢٠٠١	کرماشان: پەخشانگەی سوبحی ڕەوشەن	٣ بەرگ
فەرھەنگی ئارام، ئینگلیزی-کوردی-فارسی	ئەمیری ئەمینی	٢٠٠٢/٢٠٠١		٣٧٧ لاپەڕە
فەرھەنگا گولی، فارسی-کوردی	مسعود خالد گولی	٢٠٠٢	دھۆک	٤٠٠ لاپەڕە
ئینسایکلۆپێدیای پزیشکایەتیی خێزانی	د. عبدالرحمن عبداللە	٢٠٠٢	سلێمانی	٤٤٢ لاپەڕە
فەرھەنگی ئۆکسفۆرد، ئینگلیزی-کوردی	سەلام ناوخۆش	٢٠٠٢	ھەولێر	٤٠٧ لاپەڕە
فەرھەنگی فیزیا، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی	نەوزاد عومەر محێدین	٢٠٠٢	سلێمانی	٣٤٠ لاپەڕە
فەرھەنگی زاراوە	بەدران ئەحمەد حەبیب	٢٠٠٢
فەرھەنگی گیرفانیی جاف، ئینگلیزی-کوردی، چاپی یەکەم	ئیحسان عەلی	٢٠٠٢	سلێمانی	زیاتر لە ٨٥٠٠ وشە
فەرھەنگی گیرفانیی جاف، ئینگلیزی-کوردی، چاپی دووەم و سێیەم		٢٠٠٣
فەرھەنگی وێنەداری میر	ئامانج میرداوەلی	٢٠٠٣	ھەولێر	٦١ لاپەڕەی قەبارە گەورە
فەرھەنگی سۆفیا	بەھرۆز حەسەن	٢٠٠٣	دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم	وەرگێڕراوێکی کوردییە و ئۆتە بیوھمە نووسەری یەکەمە.
فەرھەنگی شیکارانەی زاراوەی ئەدەبی، کوردی-ئینگلیزی و ئینگلیزی-کوردی	بەختیار سەجادی و محەممەد مەحموودی	٢٠٠٤	دەزگای چاپ و پەخشی ئاراس	بەشی ئینگلیزی-کوردییەکەی ٩٨ لاپەڕەیە، بەشی کوردی ئینگلیزییەکەی ١٢٠ لاپەڕەیە، سلێمانی ٢٠٠٢.
فەرھەنگی کوردی-تورکی، چاپی یەکەم	زانا فارقینی	٢٠٠٤	ئەستەمبوڵ: ئینستیتیوتی کوردیی ئەستەمبوڵ
فەرھەنگی کوردی-تورکی، چاپی دوویەم		٢٠٢٢
فەرھەنگی کەلھوڕی-فارسیی پێشەنان	وەلی ڕەزایی	٢٠٠٥	کرماشان: تاقوەسان
فەرھەنگی ھەرمان، کوردی-کوردی	عەلی نانەوازادە	٢٠٠٥	ھەولێر	دوو بەرگ؛ بەرگی یەکەم پیتی ئا & ب، ٤٩٥ لاپەڕە، تاران ١٣٨٠ی ھەتاوی.
فەرھەنگی وشەکانی لەکی بۆ فارسی	عەلیمەردان عەسکەری عالەم	٢٠٠٦	خوڕەماباد، ئەفلاک
فەرھەنگی کوردی-کوردی-فارسی-ئینگلیزیی کوردیکا	عەباس جەلیلیان (ئاکۆ)	٢٠٠٦	کرماشان: دیباچە	تا ئێستاکە ٧ بەرگی گەیشتووە بە چاپ و ھێشتا لە پێتی ج دایە
فەرھەنگی کوردی-کوردی-فارسیی باشوور		٢٠٠٦	تاران: پورسەمان
فەرھەنگی فارسی-کوردیی زانستگای کوردستان	ماجد مەردۆخ ڕۆحانی	٢٠٠٦	سنە: زانکۆی کوردستان
فەرھەنگێ پیشکێن کوردی، کوردیی باکووری بۆ کوردیی باکووری و ئینگلیزی و عەرەبی	ئیبراھیم ڕەمەزان زاخۆیی	٢٠٠٧	دھۆک
فەرھەنگا دەستی، کوردیی باکووری-کوردیی باکووری	ئومید دەمیرھان	٢٠٠٧
فەرھەنگا کانی، کوردیی باکووری-کوردیی ناوەندی	محەممەد ساڵح پێندرۆیی	٢٠٠٩	ھەولێر: ئەکادیمیای کوردی
فەرھەنگی شێخانی، کوردی-کوردی	عەبدولوەھاب شێخانی	٢٠٠٩	ھەولێر: دەزگای موکریانی
فەرھەنگی ڕێژگە (ئەو وشانەی لە ھەنبانەبۆرینەدا نەھاتوون)، کوردی-کوردیی ناوەندی و فارسی	ئەمین گەردیگلانی	٢٠٠٩	دھۆک: دەزگای موکریانی	چاپی یەکەم
		٢٠١٠	مەھاباد: پەخشانگای موکریان	چاپی دووەم
فەرھەنگی وشەکانی زاراوەی کرماشانی	خەسرەو حەیدەرزادە	٢٠١٠	کرماشان: داھێنەر
فەرھەنگی وشەنامە، کوردیی ھەورامی-ناوەندی	جەمال حەبیبوڵڵا فەرەج	٢٠١٠	ھەولێر: ئەکادیمیای کوردی
دوو ڕشتە	مەلا عەبدولکەریم مودەریس	٢٠١٠
فەرھەنگی لەکی-فارسی کیان	کەریم کیانی کەولیوەند	٢٠١١	خوڕەماباد: سێفا	٢ بەرگ
فەرھەنگی تەکنۆلۆژیای زانیاری، ئینگلیزی-کوردیی ناوەندی	زانستپەروەرانی کورد	٢٠١١
فەرھەنگی گەڕووسی-سۆرانی-فارسیی گەڕووس	ڕەزا سۆھرابی و جەعفەر سریش ئابادی	٢٠١١	سنە: زانکۆی کوردستان
فەرھەنگی ئەندێک، ئینگلیزی-کوردی	حەسەن حەمەد ئەندێکی	٢٠١٢	ھەولێر: دەزگای موکریانی	کشتوکاڵ، گیانەوەران، باڵندە
فەرھەنگا کۆما کوردییا کورمانجی، کوردیی باکووری-فارسی	کۆما کوردییا کورمانجی	٢٠١٢
فەرھەنگۆکی خشڵ و پۆشاکی ژنانەی موکریان	عەبدوڵڵا سەمەدی	٢٠١٣
فەرھەنگی ژین، عەرەبی-کوردی	حسێن نەجمەدین	٢٠١٤	سلێمانی: چاپخانەی چوارچرا	٤٩٥ لاپەڕە
کوردستانیکا	عەلی جەوشەنی	٢٠١٥	کەرەج: چامەنیی مانگ	نزیکەی ١٠٠،٠٠٠ وشە
فەرھەنگی ژیان، ئینگلیزی-کوردی-فارسی	عەبدوڵڵا عەبدوڵڵازادە	٢٠١٥
کۆنەوشەکانی زمانی لەکی	سەید حیشمەتوڵڵا مووسەوی و شەھناز عەزیزی	٢٠١٦	تاران: پێشرەوی مۆبتەکران
فەرھەنگی وشەڕەتی لەکی-فارسی	بەھادۆر غوڵامی (دەبیر)	٢٠١٦	خوڕەماباد: پەراکەندە
فەرھەنگی ڕیشەی وشەی کوردی	عەلی نانەوازادە	٢٠١٧		شەش بەرگ و نزیکەی ٤٠٠٠ لاپەڕە، و بەرگی یەکەم لە ٢٠١٧ چاپ کراوە، بەڵام ئەوانی دواتر لە ساڵگەلی جیادا چاپ کراون.
فەرھەنگی زانستگای کوردستان	ماجد مەردۆخ ڕۆحانی	٢٠١٨	سنە: زانکۆی کوردستان	چوار بەرگ و ٣١٣٦ لاپەڕە
فەرھەنگی چەپرا: ڕیشەی ئاویستاییی وشەکانی لەکی	مەھدی زەینی ئەسلان	٢٠١٨	خوڕەماباد: ئەرشەدان
فەرھەنگی زارەکیی موکریان	سەلاح پایانیانی	٢٠١٩		یەکێک لەو فەرھەنگە دەگمەنانەیە کە لە وێژەی کوردەواریدا نوێیە و نموونەی نەدیتراوە. لە ٢٠٠٧ تا ٢٠٢٤ پازدە بەرگی بڵاو بووەتەوە. تا کامڵبوونی خۆی لە نزیکەی بیست بەرگ دەدا. دەزگای چاپ و پەخشی موکریانی لە ٢٠١٩ بە جارێ چاپی کردنەوە.
فەرھەنگی نەوەکان، عەرەبی-کوردی	محەممەد وەسمان	٢٠١٩	ھەولێر: چاپحانەی سنوور
فەرھەنگی فونێتیکی-نژوەییی زمانی کوردی-فارسی	عەلی داراببەیگی	٢٠٢١	کرماشان	٣ بەرگ
زوان دووس	بێھرووز جەمالوەندی و فەریبا جەمالوەندی	٢٠٢١	ئیلام: پەخشانگەی سوبحی ئاراد
پازار	سەحەر موعێززی	٢٠٢٢	ھەولێر: زانکۆی سەلاحەددین
فەرھەنگی زەویزانیی وێنەدار، کوردی-عەرەبی-ئینگلیزی	کەمال جەلال غەریب		سلێمانی
فەرھەنگی ڤێترینەری، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی، عەرەبی-کوردی-ئینگلیزی	دوکتۆر فەرەیدوون عەبدولستار		دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم
فەرھەنگا ژین، کوردی (کرمانجیی ژووروو، لاتین)-عەرەبی	محەممەد جەمیل سەیدا			٤٢٤ لاپەڕە

فەرھەنگەکانی تر

پێش ١٩٣٠

• فەرھەنگۆکێکی کوردی-ڕووسی، سێ ھەزار وشە، ھەروەھا فەرھەنگۆکێکی ڕووسی-کوردی، چوار ھەزار وشە، لەلایەن «س. ئا. یەگیزارۆڤ».
• فەرھەنگۆکێکی کوردی-ئینگلیزی، ساڵی ١٩١٣، ھەروەھا فەرھەنگۆکێکی ئینگلیزی-کوردی، لەلایەن مێجەرسۆن، ساڵی ١٩١٩، ٧٠ لاپەڕە.

١٩٣٠-ئێستا

• فەرھەنگی نۆبەرە، عەرەبی-کوردی، بەرگی یەکەم ١٩٨٦، بەرگی دووەم ١٩٩٠، گیوی موکریانی.
• (فرھنگ کردی)، کوردی-فارسی، بەرگی یەکەم تەنھا پیتی (ا-ب)، م. ئەورەنگ، تاران ساڵی ١٩٦٨.
• فەرھەنگۆکێکی کوردی-فارسی-عەرەبی، موحەمەد ئەمینی میسری سەییدیان، مەھاباد.
• زاراوەی زانستی، لە لایەن چەند لێژنەیەکی تایبەتی، گۆڤاری ڕۆژی نوێ، ١٩٦٠.
• فەرھەنگی کوردی-عەرەبی، گۆڤاری پەروەردە و زانست، بەڕێوەرێتیی گشتیی خوێندنی کوردی، ١٩٦ لاپەڕە، ١٩٧٢.
• گۆڤاری کۆڕی زانیاریی کورد، بەرگی یەکەم، بەرگی دووەم.
• فەرھەنگێکی ئەرمەنی-کوردی بە ناوی خەبەرناما ژ زمانێ مەسیحی-کورمانجی، ڕەوان لە سۆڤیەتی پێشوو، نزیکەی ٣٠٠ لاپەڕە، ١٩٣٣.
• فەرھەنگۆکێکی ئەرمەنی-کوردی بە ناوی خەبەرناما تیرمینۆلۆجیی مەسیحی-کورمانجی، ٥٠ لاپەڕە، ١٩٣٥.
• فەرھەنگێکی ئەرمەنی-کوردی بە ناوی خەبەرناما ئەرمەنی-کوردی، سەمەندێ چیابەند، ئارامێ چاچان، ٣٥٢ لاپەڕە، ٢٣ ھەزار وشە، یەریڤان، ١٩٥٧.
• فەرھەنگێکی فرێزیۆلۆژیی کوردی-ڕووسی، مەکسیمی خەمۆ بەرپرسی کارگێڕیی بەشی کوردیی یەریڤان ئامادەی کردبوو بۆ چاپ.
• کتێبێک بە ناوی «ڕێزمانی ئاسووری و کوردی و یەزیدی» کە بەشێکی ھەرە زۆری فەرھەنگە ئاغا بوترس ئەڵۆ، بەغدا ١٩٢٠.
• کتێبێکی ڕێزمانی کوردی کە لاپەڕەی ٥٥ تا ١١٤ی فەرھەنگێکی ئینگلیزی-کوردییە، ر. ف. جاردین، بەغدا ١٩٢٢.
• فەرھەنگی کوردی-پارسی (ئاری)، سدیق سەفیزادە، بەرگی یەکەم، ١٩٦٨، لەسەر ئەرکی موراد ئاورەنگ، تاران، چیھر ٣٤٨ لاپەڕە.
• بەرگی دووەم ١٩٦٩، تاران، چیھر ٤١٣ لاپەڕە.
• قامووسی دەروونناسی، د-ر، عەبدولستار تاھیر شەریف، ١٩٨٥، چ علا، ٢٥٢ لاپەرە.
• قامووسی زمانی کوردی، عەبدولڕەحمان زەبیحی، ١٩٧٧، چاپی کۆڕی زانیاریی کورد، ٢٤٦ لاپەڕە.
• بەرگی دووەم، ١٩٧٩، کۆڕی زانیاریی کورد، ٢٣٠ لاپەڕە.
• قامووسی زبانی کوردی، ء و ب، ٤٧٢ لاپەڕە، عەبدولڕەحمان زەبیحی، نوێکردنەوەی چاپ، ئینتشاراتی سەلاحەدینی ئەیووبی، ١٩٨٨، ورمێ.
• (فرھنگ ماد) = فەرھەنگی ماد، کوردی-فارسی، بەرگی یەکەم، ء، سدیق بۆرەکەیی، تاران ١٣٦١ی ھەتاوی. ٢١٥ لاپەڕە.
• (فرھنگ ماد) = فەرھەنگی ماد، کوردی-فارسی، بەرگی دووەم، ب، سدیق بۆرەکەیی، تاران ١٣٦٩ی ھەتاوی، ٢٠٨ لاپەڕە.
• (فرھنگ اصیل)، کوردی-فارسی، فتاح عزیزی اقدم.
• قاموسا سەلاحەدین، سەلاح سەعدلا، چاپا یەکەم ١٩٩٨، چاپی دووەم ١٩٩٩، کتێبفرۆشیی ھەرزان سوید، بە پیتی سۆرانی ١١٨٣ لاپەڕە، چاپی سێھەم بە پیتی لاتین ساڵی ٢٠٠٠، ئەنستیتۆی کورد لە پاریس، ٧٢٠٠٠ وشە.
• (فرھنگ سە زبانە ئاسۆ) = فەرھەنگی سێ زمانەی ئاسۆ، کوردی-فارسی-ئینگلیزی، ئەمیر ئەمینی، ٥٧٢ لاپەڕە، ساڵی ٢٠٠٢/٢٠٠٣.
• (فرھنگ گیاھان داروئی) = فەرھەنگی گیا دەرمانییەکان، ئەمیر ئەمینی، کوردی-ئینگلیزی-فارسی، چاپی چوارەم ١٣٨١ی ھەتاوی.
• (فرھنگ کردی کرمانشاھی) = فەرھەنگی کوردیی کرماشانی، کوردی-فارسی، عەلی ئەشرەف دەرویشیان، ٤٣٢ لاپەڕە.
• القاموس الکردی الحدیث، الستاذ علی سیدو گورانی، ٦٧٠ لاپەڕە، ١٩٨٥، بە پیتی لاتین.
• فەرھەنگی کوردی-فارسی، (علی اکبر وقایع نگار)، ٢٢٣ لاپەڕە، ١٣٦٩ی ھەتاوی، ١٩٩٠ی زایینی.
• الدلیل الغوی الثلاثی، عزیز رشید عقراوی، ١٩٨٠، ٣٨٠ لاپەڕە.
• کوردی-ئینگلیزی، ئینگلیزی-کوردی، بە کرمانجیی ژووروو، Aziz Amindarov، نیویۆرک، ١٩٩٤، ٣١٣ لاپەڕە.
• (واژە نامە کردی-فارسی)، (د. محمد تقی ابراھیم پور)، تاران ١٣٧٣ی ھەتاوی، ١٩٩٤ی زایینی، ٧٩٥ لاپەڕە.
• (واژە نامە فارسی-کردی)، (د. محمد تقی ابراھیم پور)، تاران ١٣٧٣ی ھەتاوی، ١٩٩٤ی زایینی، ٤٢٩ لاپەڕە.
• ئەستێرە گەشە، کوردی-عەرەبی، فازیل نیزامەدین، چاپی یەکەم، چاپی دووەم ٥٦٥ لاپەڕە ساڵی ١٩٨٩.
• فەرھەنگی شارەزوور، کوردی-ئینگلیزی، شەفیق قەزاز، ٦٠١ لاپەڕەی قەبارە گەورە، کوردستان ٢٠٠٠. بەشە کوردییەکەی ھەم بە پیتی عەرەبی نووسراوە و ھەم بە پیتی لاتین.
• فەرھەنگی زانیاریی وێنەدار، عەرەبی-ئینگلیزی-کوردی، کەمال جەلال غەریب، ١٠٢ لاپەڕەی قەبارە گەورە. ھەم لە باشوور و ھەم لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان چەندی جار لە چاپ دراوەتەوە.
• فەرھەنگی وێنەداری گیاندارەکان، کوردی-عەرەبی-ئینگلیزی، کەمال جەلال غەریب، ١١٠ لاپەڕەی قەبارە گەورە، چاپی کتێبی ھەرزان لە سوید، ساڵی ٢٠٠١.
• کەڵەفەرھەنگی ڕووەکە ئابووریی‌یەکان، کوردی-عەرەبی-ئینگلیزی، کەمال جەلال غەریب، چاپی کتێبی ھەرزان لە سوید، ساڵی ٢٠٠٢، وێنەدار، ٤١٦ لاپەڕەی قەبارە گەورە.
• کەمالنامە، فەرھەنگی زانیاریی عەرەبی-ئینگلیزی-کوردی، کەمال جەلال غەریب، سلێمانی ٢٠٠٣. ئەم فەرھەنگە گەورەترین فەرھەنگێکی زانیارییە کە تا ئێستە لە چاپ درابێ و لە ھەموو بوارە جۆربەجۆرە زانستییەکاندا وشەی لە خۆی گرتووە. نزیکەی ١٧٠٠ لاپەڕەی قەبارە گەورەیە.
• فەرھەنگی زاراوەی زانستی، ئینگلیزی-عەرەبی-کوردی، کوردی-عەرەبی-ئینگلیزی، موستەفا سلێمان، بەشی ئینگلیزی-کوردییەکەی ٢٢٠ لاپەڕە، بەشی کوردی-ئینگلیزییەکەی ١٨٠ لاپەڕەیە. چاپخانەی ڕەنج، باشووری کوردستان.
• فەرھەنگی وشە دووانەکانی زمانی کوردی، تەھا فەیزی زادە، ٢٢٣ لاپەڕە، ورمێ ١٣٦٧ی ھەتاوی.
• فەرھەنگی ناوی کوردی، سیروان کاروانی، بەرگی یەکەم، چاپی سوید.
• ئینگلیزی لە سەفەردا، حسن اشرف الکتابی، چاپی یەکەم ٢٠٠٠، چاپی دووەم ٣٦٣ لاپەڕە، ساڵی ٢٠٠٢.
• قامووسی زبانی کوردی، کوردی-کوردی، (ئـ و ب)، عەبدولڕەحمانی زەبیحی، چەندین جار لە چاپ دراوەتەوە، ٤٧٢ لاپەڕە.
• کۆمەڵێک فەرھەنگۆک کە لە پاشکۆی کتێبە جۆربەجۆرەکانی قوتابخانەکان و ھۆنراوەکان و کتێبی شاعیران و نووسەران دانراون.
• فەرھەنگی کوردیی کرماشانی: کوردی-فارسی، عەلی ئەشرەف دەرویشیان، تاران: سەھەند، ١٩٩٦؛ تاران: ئانزان، ٢٠٠٣.

سەرچاوەکان

• لیستەی فەرھەنگە کوردییەکان، دیاکۆ، زانستپەروەرانی کورد.