خەلیفەکانی ڕاشیدون

خەلیفەکانی ڕاشدین ئەو چوار فەرمانڕەوایەن کە لەدوای وەفاتی حەزرەتی پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) حوکمی موسڵمانانیان کردووە.

پێرستی ناوی خەلیفەکان

ناوی خەلیفە	ماوەی خەلافەت	ژیانی
ئیمامی ئەبوبەکری صدیق	١١ ک:١٣ ک	٣٨ پێش ک تا ١٣ ک
ئیمامی عومەر کوڕی خەتتاب	١٣ ک:٢٣ ک	٢٧ پێش ک تا ٢٣ ک
ئیمامی عوسمان کوڕی عەفان	٢٣ ک:٣٥ ک	٣٣ پێش ک تا ٣٥ ک
ئیمامی عەلی کوڕی ئەبوتالیب	٣٥ ک:٤٠ ک	١١ پێش ک تا ٤٠ ک
ئیمامی حەسەن کوڕی ئیمامی عەلی(ڕەزای خوایان لێبێت)	٤٠ ک:٤١ ک	٣ ک:٥١ ک

ئەبوبەکری سدیق

وتاری سەرەکی: ئەبوبەکر

یەکێکە لەو ھاوەڵانەی کە ھاوڕێیەتی پێغەمبەری (صلی اللە علییە وسلم) کرد لەسەرتای ئیسلامەوە، و زۆر نزیک بووە لێوەی، و یەکەم خەلیفەی ڕاشدینە و یەکێکە لەو دە کەسەی مژدەی بەھەشتیان پێدراوە، ناسراوە بە صدیق لەبەر ئەوەی لە یەکەم ساتەوە شایەتی بۆ ڕاستی و دروستی بەسەرھاتی ئیسرا و میعراج دا، و لە کاتی نەخۆشیحەزرەتی پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم)، داوای لە حەزرەتی ئەبووبەکر کرد نوێژبە موسڵمانان بکات، و لەدوای کۆچی دوایی پێغەمبەر موبایەعەی خەلافەت درا بە ئیمامی ئەبووبەکر (رضی اللە عنە) لە سەقیفەی بەنی ساعدە، لە ساڵی ١١ی کۆچی خەلافەتی گرتە دەست و بۆماوەی دوو ساڵ و چوار مانگ بەردەوام بوو، لە ماوەی دەسەڵاتیا شەڕی ڕەدە ڕوویدا، و فەرمانی بە کۆکردنەوەی قورئان کرد. کۆچی دوایی کرد لە ساڵی ١٣ی کۆچی.

گرنگترین ڕووداوەکانی سەردەمی ئەبوبەکر

خەلافەتی ئیمامی ئەبووبەکر لە فراوانترین ئاستیدا، ساڵی ٦٣٤ک

• ناردنی ھەڵمەتەکەی ئوسامەی کوڕی زەید: پیغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) لە پێش وەفاتیدا ھەڵمەتێکی سەربازی بە سەرکردایەتی ئوسامەی کوڕی زەید(ڕەزای خوای لێبێت) ئامادەکرد بە ئامانجی تۆڵە سەندنەوەی شەھیدانی جەنگی موتتە وتەمێ کردنی غەساسینە بینێرێت بۆدەوروبەری شام، کاتێک ئوسامە ھەواڵی نەخۆشی پێغەمبەری (صلی اللە علییە وسلم) بیست سەنگەری گرت لە نزیک مەدینە، ئیمامی ئەبووبەکر دوای ئەوەی موبایەعەی پێدرا فەرمانی دا بە سوپاکەی ئوسامە تا بە ئاڕاستەی خۆی بجوڵێت.
• جەنگی ھەڵگەڕاوەکان (ڕەدە): ژمارەیەک لە ھۆزەکان دوای وەفاتی پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) پاشگەز بوونەوە لە دانی زەکات، وچەند کەسێک پەیدا بوون کە بانگەشەی پیغەمبەرایەتیان دەکرد، بەم جۆرە وەفاتی حەزرەتی پیغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) دەرفەتی لەبەردەم ئیمان لاوازان و دوو ڕووان ڕەخساند، و ئیمامی ئەبوبەکر (رضی اللە عنە) بە دلێری و نەبەردییەوە بەرەنگاری ھەڵوێستی ھەڵگەڕاوەکان وبانگەشەکەرانی پێغەمبەرایەتی وزەکات نەدەران بوویەوە وبەسەریان سەرکەوت وتوانی لەناویان ببات.
• جەنگی زاتو سەلاسیل: جەنگێک بوو لە نێوان فەرمانڕەوای فارسی ویلایەتی حیرە کە ھەوڵیدا پێشڕەوی ئیسلام بوەستێنێت، بەڵام ھێزی موسڵمانان بە سەرکردایەتی خالید کوڕی وەلید رضی اللە عنھ تووشی شکستی بکەن، ئەو جەنگە بەو ناوە ناونراوە لەبەر ئەوەی ھێزە فارسییەکان لە ترسی ڕاکردنی سەربازییەکانی بە زنجیر بەیەکەوە بەسترابوون.
• جەنگی ئەجنادەین، جەنگیکی گەورە بوو لەنێوان بیزەنتییەکان وموسڵماناندا لە بەرەی شام وبەسەرکەوتنی موسڵمانان کۆتایی ھات.

عومەری کوڕی خەتتاب

وتاری سەرەکی: عومەری کوڕی خەتتاب

دووەمین و بەھێزترین خەلیفەی ڕاشدینە و یەکێکە لەو دە کەسەی مژدەی بەھەشتیان پێدراوە، خەلافەتی گرتە دەست بە داوای حەزرەتی ئیمامی ئەبوبەکر و موبایەعەی ھاوەڵەکان، سەردەمی ئیمامی عومەر(ڕەزای خوای لێبێت) ناسراوە بە فراوانبوونی دەوڵەتی ئیسلامی کە فەتحی شام ومیسر وئەرمینیا وفارس وقودسی کرد و مزگەوتی ئەقسا بۆیەکەم جار کەوتە دەستی موسڵمانان، سەردەمی عومەر دەناسرێت بە سەردەمی فتوحات ودادپەروەری وسەردەمی زێڕینیدەوڵەتی ئیسلامی، چەندین ناوەند ودەزگای بۆ خزمەتی موسڵمانان بۆیەکەم جار بنیاتنا، شەھید کرا لە ساڵی ٦٤٤ز.

خەلافەتی ئیمامی عومەر (رضی اللە عنە) لە فراونترین ئاستیدا

گرنگترین ڕووداوەکانی سەردەمی عومەر

• جەنگی پرد (الجسر): جەنگێک بوو لە نێوان فارس و موسڵماناندا، کە موسڵمانان پاشەکشەیان کرد.
• جەنگی بوەیب: لە دوای جەنگی پرد خەلیفە عومەر یارمەتی نارد بۆ موسڵمانان ولە جەنگێکدا لە بوەیب ڕووبەڕووی فارسەکان بوونەوە وسەرکەوتنێکی ڕوونیان بە دەستھێنا.
• جەنگی قادسییە: بە سەرکەوتنێکی یەکلایی موسڵمانان لە ململانێیان لەگەڵ فارس وگورزێکی کوشندەی دژ بە دەوڵەتی فارسی لە عیراقدا دادەنرێت، دوای ئەوەی ئیمامی عومەر سوپایەکی بە سەرکردایەتی سەعد کوڕی ئەبوو وەقاس نارد بۆ یارمەتی ھێزی موسڵمانان لە عێراق، حەزرەتی سەعد لە قادسییە سەنگەری گرت و ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەل سوپای فارس بە سەرکردایەتی سەرکردەی ناسراوی فارس ڕۆستەمی کوڕی ھورمز، جەنگەکە بە سەرکەوتنی موسڵمانان وکوژرانی ڕۆستەم کۆتایی ھات.
• فەتحکردنی مەدائین: پایتەختی یەزدوگوردی پاشای فارس بوو و موسڵمانان فەتحیان کرد.
• فەتحکردنی جەلەولا وحەلوان: دوای ڕوخانی پایتەختەکەی یەزدگورد سوپایەکی نارد بۆ جەلەولا ولەگەڵ موسڵمانان بە یەکیاندا وموسلمانان دەریان کرد وکە ھەواڵی شکستەکە گەیشت بە یەزدگورد کە لە حەلوان بوو پاشەکشەی کرد بۆ ڕەی بۆ باکووری فارس و حەزرەتی سەعد فەتحی ناوچەکانی تری عێراقی کرد وەک (تکریت وموسڵ وماسبازان وقرقیسیا وھیت ودست میسان).

شوێنی جەنگی قادسییە، لە نەخشەکەدا ھێزی موسڵمانان بە سوور دیاری کراوە بە بەرامبەریدا ھێزی ساسانییەکانە بە شین.

• فەتحکردنی ئەھواز: ھەر لە پێشرەوی موسڵماناندا لە سنووری فارس فەتحی ئەھواز و ڕامھورز وتوستەر کران.
• جەنگی نەھاوەند: جەنگێک بوو لە نێوان فارس وموسڵماناندا لە نەھاوەند، ئەم جەنگە بە کۆتایی جەنگە گەورەکانی مێژووی فتوحاتی ئیسلامی لە فارس دادەنرێت و بە (فەتحولفتوح) ناوی دەبەن، چونکە ڕێگەی لەناوبردنی کیسراکانی کردەوە لەبەردەمیاندا وبەدوایدا چەند شارێکی فارسەکان لە چەند لایەکی یەک لە دوای یەکدا ڕوخان وەک ئەسفەھان وڕەی وئازربایجان و باب وخۆراسان. کاتیک یەزدگورد بەم سەرکەوتنەی موسلمانانی زانی وەک پەنابەر لە سەمەرقەند دابەزی وبەمەش دەوڵەتی کیسرای ساسانییەکان بە تەواوی کۆتایی پێھات.
• فەتحکردنی حەلەب و دیمەشق وحەفل: ئیمامی عومەر(ڕەزای خوای لێبێت) نەخشەیەکی سەربازی بۆ فەتحی شام دانا و لە ئەنجامدا فەتحی فەحل ودیمەشق وبەعلبەگ وحومس کرا.
• جەنگی یەرموک: جەنگێکی قورس بوو لە نێوان بیزەنتییەکان وموسڵمانان کە ماوەی حەوت ڕۆژبەردەوام بوو، دەرئەنجام بە سەرکەوتنی موسڵمانان بە سەرکردایەتی خالید کوڕی وەلید کۆتایی ھات.
• فەتحی بەیتولمەقەدەس:دوای شەڕی یەرموک دەسەڵاتی بیزەنتییەکان لە بەردەم موسڵمانان داڕما، وموسڵمانان پێشڕەوی فەتحکردنی ناوچەکانیان کرد تا گەیشتنە فەتحی بەیتولمقەدیس خودی ئیمامی عومەر شارەکەی لە دەستی بەتریک سفونیوس وەرگرت.
• تەواوکردنی فەتحی ھەموو شام: ھیرقلی پاشای ڕۆم لە وڵاتی شام بەرەو قوستەنتینییە گەڕایەوە وماڵئاوایی لە سووریا کرد.
• فەتحی جەزیرەی فوراتی: فەتحکردنی ئەم جەزیرەیە پێویست بوو بۆپاراستنی دەسکەوتی موسڵمانان لە شام، ولەماوەی دوو ساڵدا فەتحی ھەموو جەزیرەکە کرا.
• فەتحکردنی قەڵای بابلیۆن: موسڵمانان بە سەرکردایەتی عەمری کوڕی عاس(ڕەزای خوای لێبێت) لەگەڵ سوپای بیزەنتیدا بەیەکیاندا، موسڵمانان لە دوایدا توانیان قەڵای بابلیۆن فەتح بکەن.
• فەتحکردنی ئەسکەندەرییە، موسڵمانان دوای ئەوەی گەمارۆیان لەسەر دانا توانیان فەتحی بکەن.
• دەستگرتنی تەواو بەسەر میسردا.

عوسمانی کوڕی عەفان

وتاری سەرەکی: عوسمانی کوڕی عەفان

خەلافەتی ئیمامی عوسمانی کوڕی عەفان لە فراوانترین ئاستیدا، ساڵی ٦٥٥ک

سێیەم خەلیفەی ڕاشدین و یەکێکە لەو دە کەسەی مژدەی بەھەشتیان پێدراوە، حوکمی گرتە دەست لە دوای حەزرەتی ئیمامی عومەر کاتێک لە تەمەنی ٦٨ساڵیدا بوو، لە سەردەمی ئیمامی عوسماندا موسڵمانان قوبرسیان فەتح کرد و یەکەم کەشتیی دەریایی ئیسلامی دروست کرا بۆ ئەوەی سنوورێک دابنێت بۆ داگیرکارییەکانی بیزەنتییەکان لە کەنارەکانی دەریای ناوەڕاست، ھەروەک لە سەردەمی ئیمامی عوسماندا قورئان لە یەک بەرگدا کۆکرایەوە و چەندین چاپی لێگیرایەوە، و شەھید کرا لە مەنزڵگاکەی خۆیدا.

گرنگترین ڕووداوەکانی سەردەمی عوسمان

• چەند ھەڵمەتێک لە خۆراسان وئەرمینیا وئاسیای بچووک:کاتێک ئیمامی عوسمان خەلافەتی گرتە دەست چەند ھەڵگەڕانەوەیەک ڕوویدا، جا حەزرەتی ئیمامی عوسمان سوپای بۆ ناردن گێڕانەوەیان بۆ ژێردەستی دەوڵەت، لەوانە: گێڕانەوەی ھەمەدان وجەنگی ڕەی و فەتحکردنەوەی ئەسکەندەرییە وئازربایجان وئەرمینیا.
• درێژەدان بە فەتحی ئیسلامی: لە درێژەی فەتحی موسڵمانان چەند ناوچەیەک فەتحکران وەک (داربجرد وتەبەرستان وجۆرجان وجوزجان وتالقان).
• کۆنترۆڵی دوورگەی قوبرس: حەزرەتی موعاوییەی کوڕی ئەبوسوفیان(ڕەزای خوای لێبێت) بە پاڵپشتی ئیمامی عوسمان دوورگەی قوبرس و پاشان دوورگەی سەقڵییەی فەتح کرد.
• جەنگی زاتوسەواڕی: یەکەم شەڕی دەریایی موسڵمانان بوو دژی بیزەنتییەکان وموسڵمانان سەرکەوتن وئەو جەنگە بەو ناوە ناونرا چونکە بەلەمی بچووک زۆر لەو جەنگەدا بەکار ھاتبوون.

عەلی

وتاری سەرەکی: عەلی کوڕی ئەبوتالیب

کوڕی مامی حەزرەتی پێغەمبەر (صلی اللە علییە وسلم) و چوارەم خەلیفەی ڕاشدینە، موسڵمانان موبایەعەیان پێدا لە دوای شەھیدبوونی حەزرەتی ئیمامی عوسمان(ڕەزای خوای لێبێت)، لەگەڵ گرتنە دەسەتی دەسەڵاتدا والییە کۆنەکانی لادا و کەسانی تری لە شوێنیان دانا، لە ماوەی دەسەڵاتیدا چەند شەڕێک ڕوویان دا کە وەک شەڕی جەمەل کە حەزرەتی تەڵحە و حەزرەتی زوبێر و حەزرەتی عائشە(ڕەزای خوایان لێبێت) داوای تۆڵە سەندنەوەی ئیمامی عوسمانیان دەکرد، بەڵام حەزرەتی ئیمامی عەلی (کرم اللە وجھە) ئەو کاتەی بەکاتی تۆڵەسەندنەوە نەدەزانی بەھۆی چەند ھۆکارێکی سیاسی، بەڵام ھاوەڵانی تر(ڕەزای خوایان لێبێت) سووربوون لەسەر تۆڵە سەندنەوە، جا لە نێوانیان شەڕی جەمەل ڕوویدا، کە حەزرەتی تەڵحە و حەزرەتی زوبێر شەھید بوون، لەوکاتەدا حەزرەتی ئیمامی عەلی(ڕەزای خوای لێبێت) فەرمووی: خۆزگە ٢٠ ساڵ پێش ئێستا مردبام و ئەو ڕۆژەم نەبینیبا. (کە ڕۆژێکی ناخۆش بوو بەسەر ھاوەڵاندا ھات).

و شەری سەفین ڕوویدا لەگەڵ حەزرەتی معاوییە(ڕەزای خوای لێبێت)، کە ئەویش وەکو حەزرەتی تەڵحە و زوبێر(ڕەزای خوایان لێبێت) داوای تۆڵەی حەزرەتی ئیمامی عوسمانی دەکرد، بەڵام حەزرەتی ئیمامی عەلی(ڕەزای خوای لێبێت) ئەو کاتە ناخۆشانەی بە کاتی تۆڵەسەندنەوە دانەدەنا، واتا بەھیچ جۆرێک ئەو جەنگانەی سەردەمی ھاوەڵان بۆ دەسەڵات نەبووە و مەبەستیان تۆڵە سەندنەوە بووە لە خەواریج و دووڕووەکان، بەڵام خەلیفەی موسڵمانان حەزرەتی ئیمامی عەلی، تۆڵەسەندنەوەکەی دوادەخست بەھۆی نالەباری ڕەوشەکە، ھەندێ لە ھاوەڵانیش(ڕەزای خوایان لێبێت) ئەو دواخستنەیان بە چاک نەدەزانی، جا لەو ڕاجیایییە ئەو ڕووبەڕووبوونەوانە ڕوویاندا(ڕەزای خوا لە ھەر ھەموویان)

دەوڵەتی ئیسلامی لە سەردەمی ئیمامی عەلی کوڕی ئەبوتالیب، ناوچەی ڕەنگە سەوزە کاڵەکە بە تەواوەتی لەژێر دەسەڵاتی ئیمامی عەلی نەبووە.

گرنگترین ڕووداوەکانی سەردەمی عەلی

• گۆڕینی پایتەخت لە مەدینەوە بۆ کوفە
• داستانی نەھرەوان: خەواریج و دووڕووان لەدوای ئاژاوە دەگەڕان و داوایان سەربازەکانی ئیمامی عەلی دەکرد حەزرەتی معاوییە شەھید بکەن، و پاشان چوونە لای ئیمامی عەلی بۆ ھەمان مەبەست، بەڵام حەزرەتی ئیمامی عەلی ڕەتی کردەوە، ئەوانیش کە زانیان ئامانجە گڵاوەکانیان بۆ ناچێتە سەر؛ لە خەلافەتی ڕاشیدین ھەڵگەڕانەوە و دواتریش حەزرەتی ئیمامی عەلی لە خەواریجییەکانی دا و شکاندنی لە جەنگی نەھرەواندا.

فراوانبوونی سەربازی

سەردەمی خەلافەتی ڕاشدین، دەوڵەتی ئیسلامی بەھێزترین دەوڵەت بوو لە ڕووی سەربازییەوە لە کاتانەدا فراوانترین ڕووبەری ھەبوو، کە دەوڵەتی ئیسلامی حیجاز وشام ومیسر وعێراق وفارس وخۆراسانی لە خۆ دەگرت. سوپای خەلافەتی ڕاشدین یان سوپای موسڵمانان لە سەردەمی خەلافەتی ڕاشدین، ھەیئەیەکی سەربازی سەرەکی بووە لە سەرەتای فەتحە ئیسلامییەکاندا لە سەدەی حەوتی زایینی، ئەو کاتانە سوپای ئیسلام دەرکەوت وەک ئاستێکی بەرزی ڕێکخستن و یەکێک بوو لە بەھێزترین سوپاکانی جیھان لە ھێز وچالاکیدا. قەبارەی سوپاکە ١٣٬٠٠٠ سەرباز بوو لە ساڵی ٦٣٢ز، بەڵام لەگەڵ فراوانبوونی خەلافەتدا، سوپا فراوان بوو تا دەگەیشتە ١٠٠٬٠٠٠ سەرباز لە دەوروبەری ساڵی ٦٥٧ز، ولە سەرکەوتوو ترین سەرکردەکانی سوپاکە، خالید کوڕی وەلید ڕەزای خوای لێبێت کە سەرکردەی فەتحی ئیسلام بوو بۆ وڵاتی فارس وسوریا، ھەروەھا عەمری کوڕی عاس(ڕەزای خوای لێبێت)، سەرکردەی فەتحی ئیسلامی بوو بۆ میسر.

ڕێکخستنی سوپا

حەزرەتی ئیمامی عومەر یەکەم فەرمانڕەوای موسڵمانان بوو سوپای ڕێکخست وەک دەزگایەکی دەوڵەت، و ئەم چاکسازییە لە ساڵی ٦٣٧زدا بوو، لە سەرەتادا لە ھۆزی قوڕەیش وپشتیوانان پێکدەھات، وئەم سوپایە گەشەی کرد تا ھەموو نیمچە دوورگی عەرەبی گرتەوە لەو خاکانەی فەتح کراوان، ھەموو ئەوانەی دەیانتوانی بەشداری شەڕ بکەن ناویان تۆمار کرا وخشتەی ئاستە جێگیرەکان دیار کرا، و ئەو پیاوانەی ناویان تۆمار کرا بۆ خزمەتی سەربازی دوو بەش بوون،

1. ئەو پیاوانەی سوپای یاسایی پێک دەھێنن.
2. ئەو پیاوانەی لە ماڵی خۆیان دەژین، بەڵام لە کاتی پێویستیدا بانگ دەکرێن.

مووچەیان ئەدرێتێ لە سەرەتای مانگی موحڕەم، وزیادەکەیان وەردەگرن لە وەرزی درەودا. ومۆڵەت دەدرێتبە پیاوەکان لە کاتی دیاری کرودا، ئەو ھێزانەی لە ناوچە دوورەکاندا کۆبوونەتەوە، چوار مانگ جارێک مۆڵەت وەردەگرن.

ھەموو دەستەیەکی سوپا ئەفسەرێکی خەزانە و ژمێریار و قازی وژمارەیەک وەرگێڕیان لەگەڵدا بووە ھەروەھا پزیشک و تیمارکەر. بزووتنەوە سەربازییەکان بەپێی وەرزەکان ڕێکئەخران، لە وڵاتە ساردەکاندا لە وەرزی ھاویندا ڕێکئەخرا، و لە وڵاتە گەرمەکاندا لە زستاندا ڕێکئەخران، و لە بەھاردا ھێز دەنێران بۆ ئەو وڵاتانەی کەش وھەوایەکی باشی ھەیە.

بەپێی زانیارییەکان ھەموو سەربازێک دەبێت کە چەند شتێکی تایبەتی لەگەڵ خۆی بپارێزێت، لەوانەش مقەست وھەندێک لۆکە وجانتای خواردەمەنی و… ھتد. وزانیاری تایبەت دەرچوو لە حەزرەتی ئیمامی عومەرەوە داوای خوێندن و ڕاھێنانی سەربازەکان دەکاتەوە لەسەر چوار شت، ئەوانیش، ئەسپ سواری، ونیشانە گرتن ومەلەوانی وڕۆیشتنی پێخاوسی بوون.

ڕژێمی کۆمەڵایەتی

لە سەردەمی حەزرەتی ئیمامی عومەر خەزێنەی دەوڵەت (بە عەرەبی: بیت المال) دامەزراند، دەوڵەت بنیاتنرا وفراوانکرا ودەزگایەکی بنیاتنا بۆ بەڕێوەبردنی دارایی دەوڵەتەکە لە ماوەی فەتحەکاندا و لەزۆربەی حاڵەتەکاندا، و ھەموو خەلیفەکان ئاگاداری خەرجی وبنیاتنانی پرد وڕێگاکان بوون.

نیشتەجێبوون

• ناوچەی بەسڕە چڕی دانیشتووانی کەم بوو کاتێک فەتح کرا لەلایەن موسڵمانانەوە لە سەردەمی حەزرەتی ئیمامی عومەر، بە باشیان زانی کە بیکەنە بنکەیەک و دواتریش لە ناوچەکە نیشتەجێ بوون ومزگەوتیان تیا بنیاتنا.
• کاتێک فەتحی مەدییەن کرا موسڵمانان نیشتەجێبوون تێیدا، ئیمامی عومەر بڕیاری نیشتەجێبوونەوەی ٤٠٬٠٠٠ کەسی دەرکرد لە کوفە، دەستیان کرد بە دروستکردنی بینای نوێ بە خشتی قوڕ لە جیاتی قامیش کە زۆر لە ناوچەکەدا بڵاو بوو بەڵام زوو گڕی دەکرد.
• لە کاتی فەتحی میسردا، موسڵمانان ناوچەی فوستاتیان بەکار ھێناوەک بنکەیەکی سەربازی، ودوای فەتحی ئەسکەندەرییە موسڵمانان گەڕانەوە بۆ فوستات ودواتر بینایان تیا دروست کرد.

کتێبنامە

• Abbas، Hassan (٢٠٢١). The Prophet's Heir: The life of Ali ibn Abi Talib. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-٢٥٢٠٥-٧.
• Hazleton، Lesley (2009). After the prophet: the epic story of the Shia-Sunni split in Islam (چاپی 1st). New York: Doubleday. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٨٥-٥٢٣٩٣-٦. OCLC ٣١٠٧١٤٩٥٨.
• Hazleton، Lesley (٢٠١٣). The first Muslim: the story of Muhammad. London: Atlantic Books. ژپنک ٩٧٨-١-٧٨٢٣٩-٢٢٩-٣.
• Madelung، Wilferd (1997). The succession to Muḥammad: a study of the early Caliphate. Cambridge. ژپنک ٠-٥٢١-٥٦١٨١-٧. OCLC ٣٣٤٤٣٤٨٢.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر)
• Melchert، Christopher (2020). «The Rightly Guided Caliphs: The Range of Views Preserved in Ḥadīth». لە al-Sarhan، Saud (ed.). Political Quietism in Islam: Sunni and Shi'i Practice and Thought. London and New York: I.B. Tauris. لاپەڕە ٦٣–٧٩. ژپنک ٩٧٨-١-٨٣٨٦٠-٧٦٥-٤.
• Nadvi, Abdus Salam (2000). The ways of the Sahabah. Karachi: Darul Ishaat. Translated by Muhammad Yunus Qureshi.

زیاتر بخوێنەوە

• Fayda، Mustafa (1998). HULEFÂ-yi RÂŞİDÎN - An article published in 18th volume of Turkish Encyclopedia of Islam (بە تورکی). Vol. ١٨. Istanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi. لاپەڕە ٣٢٤–٣٣٨. ژپنک ٩٧٨-٩٧-٥٣-٨٩٤٤٥-٦.

بەستەرە دەرەکییەکان

• میدیای پەیوەندیدار بە Rashidun caliphs لە ویکیمیدیا کۆمنز
• Rashidun - Encyclopaedia Britannica