بابی فیشەر

ڕۆبێرت جەیمز فیشەر (بە ئینگلیزی: Robert James Fischer، لەدایکبووی ٩ی ئازاری ١٩٤٣–١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨) گەورەمامۆستای شەتڕەنجی ئەمریکی و یازدەھەمین پاڵەوانی جیھانی شەترەنج بوو. ئەو وەک منداڵێکی بلیمەت لە شەترەنجدا، لە تەمەنی ١٤ ساڵیدا یەکەمین لە کۆی ھەشت پاڵەوانێتی ئەمریکای بردەوە کە ڕیکۆردێکی نوێ بوو. لە ساڵی ١٩٦٤دا، بە ئەنجامی تەواوی ١١–٠ سەرکەوت، کە تاکە ئەنجامی تەواو بوو لە مێژووی ئەو پێشبڕکێیەدا. لە ساڵی ١٩٧٢دا، بۆ پاڵەوانێتی جیھان خۆی ئامادە کرد و بە ئەنجامی ٦–٠ بەسەر مارک تایمانۆڤ و بێنت لارسێندا زاڵ بوو. دوای بردنەوەی یارییەکی تری پاڵاوتن دژی تیگران پێترۆسیان، فیشەر لە یاری کۆتاییدا لە ڕێکیاڤیک، ئایسلەندا، بەسەر بۆریس سپاسکی سۆڤیەتیدا سەرکەوت. ئەم بەرەنگاربوونەوەیە وەک ڕووبەڕووبوونەوەیەکی شەڕی سارد لە نێوان ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەتدا باسکرا و سەرنجی جیھانی بۆ لای خۆی ڕاکێشا زیاتر لە ھەر پاڵەوانێتییەکی شەترەنجی پێش یان دوای خۆی.

بابی فیشەر
فیشەر لە ساڵی ١٩٧٢
ناوی تەواو	ڕۆبێرت جەیمز فیشەر
وڵات	ویلایەتە یەکگرتووەکان
لەدایکبوون	٩ی ئازاری ١٩٤٣ شیکاگۆ، ئیلینۆی، ئەمریکا
مردن	١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨(٢٠٠٨-٠١-١٧) (٦٤ ساڵ ژیاوە) ڕێکیاڤیک، ئایسلەند
ناونیشان	مامۆستا (١٩٥٨)
پاڵەوانێتیی جیھان	١٩٧٢–١٩٧٥
باشترین ھەڵسەنگاندن	٢٧٨٥ (تەممووزی ١٩٧٢)
لووتکەی پلەبەندی	ژمارە ١ (تەممووزی ١٩٧١)

لە ساڵی ١٩٧٥دا، فیشەر ڕەتی کردەوە نازناوەکەی بپارێزێت کاتێک نەتوانرا ڕێککەوتن لەگەڵ فیدە (فیدراسیۆنی نێودەوڵەتی شەترەنج) لەسەر مەرجەکانی یارییەکە بکرێت. لە ئەنجامدا، ڕکابەری سۆڤیەتی ئەناتۆلی کارپۆڤ بە شێوەیەکی خۆکار وەک پاڵەوانی جیھان ناونرا. دواتر فیشەر لە بەرچاوی گشتی ون بوو، ھەرچەندە ھەندێک ھەواڵی ڕەفتاری نائاسایی دەردەکەوتن. لە ساڵی ١٩٩٢دا، جارێکی تر دەرکەوتەوە بۆ بردنەوەی یارییەکی نافەرمی دژی سپاسکی. ئەم یارییە لە یوگۆسلاڤیا ئەنجام درا، کە لەو کاتەدا لەژێر گەمارۆی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بوو. بەشداریکردنی بووە ھۆی ناکۆکی لەگەڵ حکوومەتی ئەمریکا، کە ھۆشداری پێدا کە بەشداریکردنی لەو یارییەدا پێشێلکردنی بڕیارێکی جێبەجێکردنە کە سزاکانی ئەمریکا بەسەر یوگۆسلاڤیادا دەسەپێنێت. حکوومەتی ئەمریکا لە کۆتاییدا فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ دەرکرد؛ دواتر، فیشەر وەک کۆچبەرێک ژیا. لە ساڵی ٢٠٠٤دا، لە ژاپۆن دەستگیر کرا و بۆ چەند مانگێک ڕاگیرا بەھۆی بەکارھێنانی پاسپۆرتێک کە حکوومەتی ئەمریکا ھەڵیوەشاندبووەوە. لە کۆتاییدا، بە یاسایەکی تایبەت لە پەرلەمانی ئایسلەندا، ھاووڵاتیبوونی ئایسلەندی پێ بەخشرا، کە ڕێگەی پێدا تا کاتی مردنی لە ساڵی ٢٠٠٨ لەوێ بژی.

فیشەر چەندین بەشداری درێژخایەنی بۆ یاری شەترەنج کرد. کتێبەکەی بە ناوی "٦٠ یارییە بیرەوەرییەکانم"، کە لە ساڵی ١٩٦٩دا بڵاو کرایەوە، وەک خوێندنەوەیەکی گرنگ لە ئەدەبیاتی شەترەنجدا دادەنرێت. لە نەوەدەکانی سەدەی بیستدا، سیستەمێکی کاتی گۆڕدراوی شەترەنجی تۆمار کرد کە زیادکردنی کاتی دوای ھەر جووڵەیەک دەگرتەوە، کە ئێستا کردارێکی ستانداردە لە پێشبڕکێ و یارییە گرنگەکاندا. ھەروەھا داھێنەری شەترەنجی ھەڕەمەکی فیشەر بوو، کە بە ناوی "شەتڕەنج ٩٦٠"یش ناسراوە، جۆرێکی شەترەنجە کە شوێنی سەرەتایی پارچەکان بە شێوەیەکی ھەڕەمەکی لە ٩٦٠ شوێنی جیاوازدا دادەنرێت.

فیشەر چەندین لێدوانی دژە جوولەکەی دا، لەوانەش نکۆڵیکردن لە ھۆلۆکۆست. دژایەتی جوولەکەی ئەو تەوەرێکی سەرەکی بوو لە لێدوانە گشتی و تایبەتییەکانیدا، و لێکدانەوە و گومانی بەرفراوان ھەبووە سەبارەت بە باری دەروونی ئەو لەسەر بنەمای بۆچوونە توندڕەوەکانی و ڕەفتارە نائاسایییەکانی.

ژیانی سەرەتایی

بابی فیشەر لە ٩ی ئازاری ١٩٤٣ لە نەخۆشخانەی مایکڵ ڕیس لە شیکاگۆی ئیلینۆی لەدایک بوو. دایکی، ڕێجینا وێندەر فیشەر، ھاووڵاتییەکی ئەمریکی بوو کە لە سویسرا لەدایک ببوو؛ دایک و باوکی جوولەکەی پۆڵەندی بوون. ڕێجینا لە سانت لویس، میزوری پەروەردە کرابوو، و بوو بە مامۆستا، پەرستاری تۆمارکراو و دواتر پزیشک.

دوای تەواوکردنی زانکۆ لە تەمەنی ھەرزەکاریدا، ڕێجینا سەردانی ئەڵمانیای کرد بۆ بینینی براکەی. لەوێ چاوی بە ھێرمان جۆزیف مۆلەر کەوت کە زانای جینەتیک و براوەی خەڵاتی نۆبڵی داھاتوو بوو. موڵەر ھانی دا بۆ چوون بۆ مۆسکۆ بۆ خوێندنی پزیشکی. ڕێجینا لە زانکۆی پزیشکی دەوڵەتی یەکەمی مۆسکۆی ئای ئێم سێچێنۆڤ ناوی نووسی، لەوێ چاوی بە ھانس-گێرھارت فیشەر کەوت کە بە گێراردۆ لیبشەریش ناسرابوو، بایۆفیزیکزانێکی ئەڵمانی بوو کە لە تشرینی دووەمی ١٩٣٣دا ھاوسەرگیری لەگەڵ کرد. لە ساڵی ١٩٣٨دا، ھانس-گێرھارت و ڕێجینا کچێکیان بوو بە ناوی جۆوان فیشەر. سەرھەڵدانەوەی دژە جوولەکەیی لەژێر دەسەڵاتی ستالیندا وای لە ڕێجینا کرد لەگەڵ جۆوان بڕۆن بۆ پاریس، لەوێ ڕێجینا بوو بە مامۆستای ئینگلیزی. ھەڕەشەی داگیرکردنی ئەڵمانیا وای لێکردن لە ساڵی ١٩٣٩دا بڕۆن بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. ڕێجینا و ھانس-گێرھارت پێشتر لە مۆسکۆ لێک جیاببوونەوە، ھەرچەندە فەرمی تا ساڵی ١٩٤٥ تەڵاق نەدران.

لە کاتی لەدایکبوونی کوڕەکەیدا، ڕێجینا بێ ماڵ بوو و بۆ پشتگیریکردنی خێزانەکەی لە نێوان کار و قوتابخانە جیاوازەکاندا لە سەرانسەری وڵاتدا دەگەڕا. ئەو خەریکی چالاکی سیاسی بوو و ھەردوو بابی و جۆوانی وەک دایکێکی تاک پەروەردە کرد.

لە ساڵی ١٩٤٩دا، ڕێجینا خێزانەکەی گواستەوە بۆ مانھاتن و ساڵی دواتر بۆ بڕۆکلین لە شاری نیویۆرک، لەوێ خوێندنی ماستەری لە پەرستاریدا تەواو کرد و دواتر دەستی بە کارکردن کرد لەو بوارەدا.

پۆڵ نێمێنی وەک باوکی فیشەر

لە ساڵی ٢٠٠٢دا، پیتەر نیکۆڵاس و کلیا بێنسن لە ڕۆژنامەی فیلادێلفیا ئینکوایەر ڕاپۆرتێکی لێکۆڵینەوەیان بڵاوکردەوە کە تێیدا دەڵێن باوکی بایۆلۆژی بابی فیشەر لە ڕاستیدا پۆڵ نێمێنی بووە.

نێمێنی، بیرکاریزان و فیزیکزانێکی ھەنگاری بە ڕەچەڵەک جوو بوو کە پسپۆڕیی لە میکانیکی بەردەوامدا ھەبوو. کارەکەی چارەسەری ئەندازەیی بۆ دینامیکی شلەمەنی بەکاردەھێنا. وەک بابی، ئەویش منداڵێکی بلیمەت بوو و لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا پێشبڕکێی نیشتمانی بیرکاری ھەنگاریای بردەوە.

بێنسن و نیکۆڵاس بەردەوام بوون لە کارەکەیان و بەڵگەی زیاتریان لە تۆمارە دادگایییەکان، چاوپێکەوتنە کەسییەکان و پوختەیەکی لێکۆڵینەوەی ئێف بی ئای کە لەلایەن جەی ئێدگار ھوڤەرەوە نووسرابوو کۆکردەوە، کە دەرەنجامە سەرەتایییەکانیانی پشتڕاست کردەوە.

لە سەرتاسەری پەنجاکاندا، ئێف بی ئای لێکۆڵینەوەی لە ڕێجینا و بازنەکەی دەکرد بەھۆی بیروباوەڕە کۆمۆنیستییە گومانلێکراوەکانی و بەھۆی ئەو کاتەی لە مۆسکۆ ژیابوو. فایلەکانی ئێف بی ئای تێبینی ئەوەیان کردووە کە ھانس-گێرھارت فیشەر ھەرگیز نەھاتووەتە ناو ویلایەتە یەکگرتووەکان، لەکاتێکدا تۆماریان کردووە کە نێمێنی گرنگییەکی زۆری بە پەروەردەکردنی فیشەر داوە. نەک تەنھا ڕاپۆرت کرابوو کە ڕێجینا و نێمێنی لە ساڵی ١٩٤٢دا پەیوەندییەکی ڕۆمانسیان ھەبووە، بەڵکو نێمێنی مانگانە پارەی پشتگیری منداڵی بۆ ڕێجینا دەنارد و تێچووی خوێندنی بابی دەدا تا مردنی پۆڵ نێمێنی لە ساڵی ١٩٥٢دا.

سەرەتاکانی شەتڕەنج

ویلیام لۆمباردی و فیشەر شیکاری دەکەن، جاک کۆلینز سەیر دەکات

لە ئازاری ١٩٤٩دا، بابی شەش ساڵان و خوشکەکەی جۆوان فێری یاریکردنی شەتڕەنج بوون بە بەکارھێنانی ڕێنمایییەکانی کۆمەڵەیەک کە لە دوکانێکی شیرینی کڕیبوویان. کاتێک جۆوان سەرنجی لە شەترەنج نەما و ڕێجیناش کاتی نەبوو بۆ یاریکردن، فیشەر ناچار بوو زۆربەی یارییە سەرەتایییەکانی لەگەڵ خۆیدا بکات. کاتێک خێزانەکە لەو ھاوینەدا پشوویان لە پاتچۆگ، لۆنگ ئایلەند، نیویۆرک بەسەر برد، بابی کتێبێکی یارییە کۆنەکانی شەترەنجی دۆزییەوە و بە وردی لێکۆڵینەوەی تێدا کرد.

لە ساڵی ١٩٥٠دا، خێزانەکە گواستیانەوە بۆ برووکلین، سەرەتا بۆ شوقەیەک لە گۆشەی شەقامی یونییەن و فرانکلین ئەڤینیو و دواتر بۆ شوقەیەکی دوو ژووری لە ٥٦٠ لینکۆڵن پلەیس. لەوێ بوو کە «فیشەر زۆر خێرا ئەوەندە نوقمی یارییەکە بوو کە ڕێجینا دەترسا زۆر کات بە تەنیا بەسەر ببات.» لە ئەنجامدا، لە ١٤ی تشرینی دووەمی ١٩٥٠دا، ڕێجینا کارتێکی پۆستەی بۆ ڕۆژنامەی برووکلین ئیگڵ نارد، بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی ڕیکلامێک بۆ پرسیارکردن لەوەی ئایا منداڵانی تری ھاوتەمەنی بابی حەز دەکەن لەگەڵیدا شەترەنج بکەن. ڕۆژنامەکە ڕیکلامەکەی ڕەتکردەوە، چونکە کەس نەیدەزانی چۆن پۆلێنی بکات، بەڵام داواکارییەکەی ناردە لای ھێرمان ھێڵمز، «مامۆستای شەترەنجی ئەمریکی»، کە پێی وت مامۆستا ماکس پاڤی، پاڵەوانی پێشووی سکۆتلەندا، لە ١٧ی کانوونی دووەمی ١٩٥١دا پێشانگایەکی ھاوکاتی دەکاتەوە. فیشەر بەشداری لە پێشانگاکەدا کرد. ھەرچەندە بۆ ماوەی ١٥ خولەک خۆی ڕاگرت و ئاپۆرەیەکی تەماشاکەری کۆکردەوە، بەڵام لە کۆتاییدا لە بەرامبەر مامۆستای شەترەنجەکەدا دۆڕا.

یەکێک لە بینەران کارمین نیگرۆ بوو، سەرۆکی یانەی شەترەنجی برووکلین، کە پسپۆڕێکی شەترەنجی ئەمریکی نزیک لە ئاستی مامۆستایی و ڕاھێنەر بوو. نیگرۆ ئەوەندە سەرسام بوو بە یاریکردنی فیشەر کە ناساندی بە یانەکە و دەستی کرد بە فێرکردنی. فیشەر سەبارەت بە کاتەکانی لەگەڵ نیگرۆ وتی: «ڕەنگە بەڕێز نیگرۆ باشترین یاریزان نەبووبێت لە جیھاندا، بەڵام مامۆستایەکی زۆر باش بوو. بینینی ئەو لەوانەیە فاکتەرێکی یەکلاکەرەوە بووبێت لە بەردەوامبوونم لە شەترەنجدا.»

نیگرۆ لە ساڵی ١٩٥٢دا یەکەم پێشبڕکێی شەترەنجی فیشەری لە ماڵەکەی خۆیدا ئەنجامدا. لە ھاوینی ١٩٥٥دا، فیشەر کە ئەوکات ١٢ ساڵ بوو، چووە ناو یانەی شەترەنجی مانھاتن. پەیوەندی فیشەر لەگەڵ نیگرۆ تا ساڵی ١٩٥٦ بەردەوام بوو، کاتێک نیگرۆ شوێنەکەی گواستەوە.

یانەی شەتڕەنجی ھاوتۆرن

لە حوزەیرانی ١٩٥٦دا، فیشەر دەستی کرد بە بەشداریکردن لە یانەی شەترەنجی ھاوتۆرن، کە لە ماڵی مامۆستا جۆن «جاک» دەبلیو کۆڵینز دامەزرابوو. کۆڵینز فێری شەترەنجی منداڵان دەکرد، و وەک مامۆستای فیشەر وەسف کراوە، بەڵام کۆڵینز خۆی پێشنیاری کردووە کە ڕاستەوخۆ فێری فیشەری نەکردووە، و لەوانەیە پەیوەندییەکە وردتر وەک ڕێنیشاندەرێک وەسف بکرێت.

فیشەر ھەزاران یاری خێرا (بلیتز) و یاری ئاسایی لەگەڵ کۆڵینز و یاریزانە بەھێزەکانی تر ئەنجام دا، لێکۆڵینەوەی لە کتێبەکانی کتێبخانە گەورەکەی کۆڵینز کرد، و نزیکەی ھێندەی ماڵی خۆیان نانی ئێوارەی لە ماڵی کۆڵینز خوارد.

پاڵەوانی گەنج

فیشەر لە کووبا، ئازاری ١٩٥٦

لە ئازاری ١٩٥٦دا، یانەی شەترەنجی لۆگ کابین لە وێست ئۆرێنج، نیو جێرزی (کە لە ماڵی دامەزرێنەر و پاڵپشتی سەیروسەمەرەی ملیۆنێری یانەکە، ئیلیۆت فۆری لاوکس، دامەزرابوو)، فیشەری بردە گەشتێک بۆ کووبا، لەوێ پێشانگایەکی ھاوکاتی ١٢ تەختەیی لە یانەی شەترەنجی کاپابلانکای ھاڤانا پێشکەش کرد، کە تێیدا دە یاری بردەوە و دووانیشی یەکسان کرد. لەم گەشتەدا یانەکە کۆمەڵێک یاری لەگەڵ یانەکانی تر ئەنجامدا. فیشەر لە تەختەی دووەمدا یاری دەکرد، لە دوای مامۆستای نێودەوڵەتی نۆرمان ویتاکەر. ویتاکەر و فیشەر باشترین تۆمارکەرەکانی یانەکە بوون، ھەریەکەیان ٥٫٥ خاڵیان لە ٧ یاریدا تۆمار کرد.

فیشەر لە ساڵی ١٩٥٦دا «بەرزبوونەوەیەکی خێرا» لە توانای یاریکردنیدا بەدەستھێنا. لە دەیەمین پێڕستی پۆلێنی نیشتمانی یەکێتی شەترەنجی ویلایەتە یەکگرتووەکان (یوو ئێس سی ئێف)، کە لە ٢٠ی ئایاری ١٩٥٦دا بڵاوکرایەوە، پۆلێنەکەی ١٧٢٦ی مامناوەند بوو، زیاتر لە ٩٠٠ خاڵ لە خوار ساموێڵ ڕێشێڤسکی (٢٦٦٣) کە لە سەرەوەی پێڕستەکە بوو. یەکەم سەرکەوتنی ڕاستەقینەی فیشەر لە پێشبڕکێدا لە تەممووزی ١٩٥٦دا ڕوویدا، کاتێک پاڵەوانێتی شەترەنجی لاوانی ئەمریکای لە فیلادێلفیا بردەوە. ٨٫٥ خاڵی لە ١٠ یاریدا تۆمار کرد و بوو بە گەنجترین پاڵەوانی لاوان لە تەمەنی ١٣ ساڵیدا، ڕیکۆردێک کە تا ئێستاش ماوە. لە پاڵەوانێتی کراوەی شەترەنجی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٥٦ لە ئۆکلاھۆما ستی، ٨٫٥ خاڵی لە ١٢ یاریدا تۆمار کرد و لەگەڵ پلەکانی ٤ بۆ ٨دا یەکسان بوو، لەکاتێکدا ئارتەر بیسگویەر براوە بوو. لە یەکەمین پاڵەوانێتی کراوەی شەترەنجی کەنەدا لە مۆنتریاڵ ١٩٥٦، ٧ خاڵی لە ١٠ یاریدا تۆمار کرد و لەگەڵ پلەکانی ٨ بۆ ١٢دا یەکسان بوو، لەکاتێکدا لاری ئیڤانز براوە بوو. لە تشرینی دووەمدا، فیشەر بەشداری لە پاڵەوانێتی کراوەی ویلایەتە ڕۆژھەڵاتییەکانی ساڵی ١٩٥٦ لە واشنتن دی سی کرد، لەوێ لەگەڵ ویلیام لۆمباردی، نیکۆلاس ڕۆسۆلیمۆ و ئارتەر فۆیەرشتاین بۆ شوێنی دووەم یەکسان بوو، لەکاتێکدا ھانس بێرلینەر بە نیو خاڵ یەکەم بوو.

فیشەر بانگھێشتنامەیەکی قبوڵ کرد بۆ بەشداریکردن لە سێیەمین خولی پاڵەوانێتی ترۆفی لێسینگ جەی ڕۆزێنواڵد لە نیویۆرک سیتی لە تشرینی یەکەمی ١٩٥٦دا، کە پێشبڕکێیەکی سەرەکی بوو سنووردار کرابوو بۆ ١٢ یاریزان کە بە باشترین دەزانران لە ئەمریکا. لە یاریکردن دژی ڕکابەرە بەھێزەکان، فیشەری ١٣ ساڵە تەنھا توانی ٤٫٥ خاڵ لە ١١ یاریدا تۆمار بکات، لەگەڵ پلەکانی ٨ بۆ ٩دا یەکسان بوو. ھەرچەندە، ئەو خەڵاتی داھێنانی بردەوە بۆ یارییەکەی دژی مامۆستای نێودەوڵەتی دۆناڵد بیرن، کە تێیدا فیشەر وەزیرەکەی بەخت کرد بۆ ئەوەی ھێرشێکی بێوەستان بەرپا بکات. ھانس کمۆخ ناوی نا «یاری سەدە»، و نووسی: «یاری خوارەوە، شاکارێکی سەرسووڕھێنەری یاری تێکەڵاوە کە لەلایەن کوڕێکی ١٣ ساڵەوە دژی نەیارێکی بەھێز ئەنجام دراوە، لەگەڵ باشترین یارییەکانی تۆمارکراو لە مێژووی نابغەکانی شەترەنجدا بەراورد دەکرێت.» بەگوێرەی فرانک برادی، «'یاری سەدە' بۆ زیاتر لە پەنجا ساڵ باسی لێوەکراوە، شیکراوەتەوە و ستایش کراوە، و لەوانەیە بۆ چەندین ساڵی داھاتوو بەشێک بێت لە کانۆنی شەترەنج.» "لە بیرکردنەوە لە یارییەکەی ماوەیەک دوای ڕوودانی، بابی بە شێوەیەکی بەخۆنازین خۆنەویست بوو: 'من تەنھا ئەو جووڵانەم کرد کە پێم وابوو باشترینن. من تەنھا بەختەوەر بووم.

لە ساڵی ١٩٥٧دا، فیشەر یارییەکی دوو خولی دژی پاڵەوانی پێشووی جیھان ماکس ئێوە لە نیویۆرک ئەنجامدا، بە ٠٫٥–١٫٥ دۆڕا. کاتێک یەکێتی شەترەنجی ئەمریکا پێڕستی پۆلێنی خۆی لە مانگی ئایاردا بڵاوکردەوە، فیشەر پلەی مامۆستای ھەبوو، گەنجترین یاریزان بوو کە ئەو نازناوەی بەدەستھێنابێت تا ئەو کاتە. لە مانگی تەممووزدا، بە سەرکەوتوویی بەرگری لە نازناوی لاوانی ئەمریکای کرد، ٨٫٥ خاڵی لە ٩ یاریدا لە سان فرانسیسکۆ تۆمار کرد. لە مانگی ئابدا، ١٠ خاڵی لە ١٢ یاریدا لە پاڵەوانێتی کراوەی شەترەنجی ئەمریکا لە کلیڤلاند تۆمار کرد، بە خاڵی یەکلاکەرەوە لە ئارتەر بیسگویەر بردییەوە. ئەمەش فیشەری کردە گەنجترین پاڵەوانی کراوەی ئەمریکا. پاڵەوانێتی کراوەی نیو جێروی بردەوە، ٦٫٥ خاڵی لە ٧ یاریدا تۆمار کرد. پاشان بە ٦–٢ بەسەر مامۆستا گەنجە فیلیپینییەکە ڕۆدۆڵفۆ تان کاردۆسۆدا سەرکەوت لە یارییەکی نیویۆرک کە لەلایەن پێپسی-کۆلاوە سپۆنسەر کرابوو.

بردنەوەی یەکەم نازناوی ئەمریکا

لەسەر بنەمای پۆلێنی فیشەر و ئەنجامە بەھێزەکانی، یەکێتی شەترەنجی ئەمریکا بانگھێشتی کرد بۆ بەشداریکردن لە پاڵەوانێتی ئەمریکای ١٩٥٧/٥٨. پێشبڕکێکە شەش جار پاڵەوانی ئەمریکا سامۆێل ڕێشێڤسکی، پاڵەوانی بەرگریکاری ئەمریکا ئارتەر بیسگویەر، و ویلیام لۆمباردی کە لە مانگی ئابدا پاڵەوانێتی جیھانی لاوانی بردبووەوە، لەخۆ گرتبوو. بیسگویەر پێشبینی کرد کە فیشەر «بە کەمێک لەسەروو خاڵی ناوەندەوە کۆتایی پێ دێنێت». سەرەڕای ھەموو پێشبینییەکان بە پێچەوانەوە، فیشەر ھەشت سەرکەوتن و پێنج یەکسانبوونی تۆمار کرد بۆ بردنەوەی پێشبڕکێکە بە یەک خاڵ جیاوازی، بە ١٠٫٥ خاڵ لە ١٣ یاری. ھێشتا دوو مانگ لە تەمەنی ١٥ ساڵی مابوو، فیشەر بوو بە گەنجترین پاڵەوانی ئەمریکا. لەبەر ئەوەی پاڵەوانێتییەکە لەو ساڵەدا ھەروەھا پاڵەوانێتی ناوچەیی ئەمریکا بوو، سەرکەوتنی فیشەر نازناوی مامۆستای نێودەوڵەتی بۆ بەدەستھێنا. سەرکەوتنی فیشەر لە پاڵەوانێتی ئەمریکادا مافی بەشداریکردنی پێدا لە پێشبڕکێی نێوان-ناوچەیی پۆرتۆرۆژی ١٩٥٨، کە ھەنگاوی داھاتوو بوو بەرەو بەربەرەکانێکردنی پاڵەوانی جیھان.

مامۆستای گەورە، کاندید، و نووسەر

لە ساڵی ١٩٥٧دا، فیشەر دەیویست بچێت بۆ مۆسکۆ. لەسەر داواکاری ئەو، «ڕێجینا ڕاستەوخۆ بۆ سەرکردەی سۆڤیەت، نیکیتا خروشچۆڤ، نامەی نووسی و داوای بانگھێشتنامەی کرد بۆ فیشەر تاوەکو بەشداری لە شەشەمین فێستیڤاڵی گەنجان و خوێندکارانی جیھانی ١٩٥٧دا بکات. وەڵامەکە - ئەرێنی - درەنگ ھات بۆ ئەوەی بچێت.» ڕێجینا پارەی کرێی فڕۆکەکەی نەبوو، بەڵام لە ساڵی ١٩٥٨دا، فیشەر بانگھێشت کرا بۆ بەرنامەی تەلەڤیزیۆنی 'نھێنییەکم ھەیە'، کە لەوێدا، بەھۆی ھەوڵەکانی ڕێجیناوە، بەرھەمھێنەرانی بەرنامەکە دوو بلیتی گەشتی دوو لایەنەیان بۆ یەکێتی سۆڤیەت ڕێکخست، بۆ بابی و خوشکەکەی جۆوان.

کاتێک گەیشتە ڕووسیا، فیشەر لەلایەن یەکێتی سۆڤیەتەوە بانگھێشت کرا بۆ مۆسکۆ، کە لەوێ مامۆستای نێودەوڵەتی لێڤ ئەبرامۆڤ وەک ڕێبەر خزمەتی بابی و خوشکەکەی، جۆوانی دەکرد. لەگەڵ گەیشتنی، فیشەر دەستبەجێ داوای کرد کە ببرێت بۆ یانەی ناوەندی شەترەنجی مۆسکۆ، کە لەوێ شەترەنجی خێرای لەگەڵ «دوو مامۆستای گەنجی سۆڤیەت»، یێڤگێنی ڤاسیوکۆڤ و ئەلێکساندەر نیکیتین یاری کرد، ھەموو یارییەکانی بردەوە. نووسەری شەترەنج ڤی ئای لیندەر دەربارەی ئەو کاریگەرییەی کە فیشەر لەسەر مامۆستای گەورە ڤلادیمیر ئەلاتۆرتسێڤ دروستی کرد کاتێک یاری خێرای دژی مامۆستا سۆڤیەتەکان کرد، دەنووسێت:

لە ساڵی ١٩٥٨دا، لە یانەی ناوەندی شەترەنج، ڤلادیمیر ئەلاتۆرتسێڤ گەنجێکی باڵابەرزی ١٥ ساڵانی بینی، کە لە یارییە خێراکاندا، نزیکەی ھەموو کەسێکی تێکشکاند کە ھاتە سەر ڕێگای… ئەلاتۆرتسێڤ لەمە بەدەر نەبوو، ھەر سێ یارییەکەی دۆڕاند. ئەو سەرسام بوو بە یاری گەنجە ئەمریکییەکە ڕۆبێرت فیشەر، متمانەبەخۆبوونە سەرسووڕھێنەرەکەی، زانیارییە سەرسووڕھێنەرەکەی لە شەترەنجدا، و یارییە زۆر شکۆدارەکەی! ڤلادیمیر بە سەرسامییەوە بە ھاوسەرەکەی وت کاتێک گەیشتەوە ماڵەوە: "ئەمە پاڵەوانی داھاتووی جیھانە!"

فیشەر داوای کرد لەگەڵ میخائیل بۆتڤینیک، پاڵەوانی جیھانی ئەو کاتە، یاری بکات. کاتێک پێیان وت ئەمە ئەستەمە، فیشەر داوای کرد لەگەڵ پاوڵ کێرێس یاری بکات. "لە کۆتاییدا، تیگران پێترۆسیان بە شێوەیەکی نیمچە-فەرمی بانگ کرا بۆ یانەکە …" کە لەوێ یاری خێرای لەگەڵ فیشەر کرد و زۆربەی یارییەکانی بردەوە. «کاتێک بابی زانی کە ھیچ یارییەکی فەرمی ناکات … کەوتە تووڕەبوونێکی نا-بێدەنگەوە»، وتی بێزار بووە «لەم بەرازە ڕووسیانە»، کە ئەمەش سۆڤیەتەکانی تووڕە کرد کە فیشەریان وەک میوانێکی ڕێزلێگیراو دەبینی. لەو کاتەدا بوو کە بەرپرسانی شەترەنجی یۆگۆسلاڤیا پێشنیاریان کرد فیشەر و جۆوان وەک میوانی پێشوەخت بۆ پێشبڕکێی نێوان-ناوچەیی وەربگرن. فیشەر پێشنیارەکەی قبوڵ کرد و گەیشتە یۆگۆسلاڤیا بۆ ئەنجامدانی دوو یاری ڕاھێنانی کورت دژی مامۆستایان دراگۆلیوب یانۆشێڤیچ و میلان ماتولۆڤیچ. فیشەر ھەردوو یارییەکەی لەگەڵ یانۆشێڤیچ یەکسان کرد و دواتر ماتولۆڤیچی لە بێلگراد بە ٢٫٥–١٫٥ شکاند.

لە پۆرتۆرۆژ، لۆمباردی ھاوەڵی فیشەر بوو. شەش یاریزانی سەرەکی لە پێشبڕکێی نێوان-ناوچەیییەکە مافی بەشداریکردنیان لە پێشبڕکێی کاندیدەکان بەدەست دەھێنا. زۆربەی چاودێران گومانیان ھەبوو کە گەنجێکی ١٥ ساڵان بێ ئەزموونی نێودەوڵەتی بتوانێت لە نێو شەش یاریزانە شایستەکەدا جێگەی خۆی بکاتەوە لە پێشبڕکێی نێوان-ناوچەیییەکەدا، بەڵام فیشەر بە ڕۆژنامەنووس میرۆ ڕادۆیچیچی وت، «دەتوانم لەگەڵ مامۆستا گەورەکان یەکسان بکەم، و نیو دەستە یاریزانی لاواز لە پێشبڕکێکەدا ھەن کە پێشبینی دەکەم بیانبەمەوە.» سەرەڕای ھەندێک کۆسپ لە ڕێگادا و دەستپێکێکی کێشەدار، فیشەر لە پلانەکەیدا سەرکەوتوو بوو: دوای کۆتایییەکی بەھێز، بە ١٢/٢٠ (+٦−٢=١٢) کۆتایی ھات و لە پلەی ٥–٦دا یەکسان بوو. مامۆستای گەورەی سۆڤیەت یوری ئەڤێرباخ تێبینی کرد،

لە خەباتی سەر تەختەی شەترەنجدا ئەم لاوە، کە ھێشتا نزیکەی منداڵ بوو، خۆی وەک شەڕکەرێکی تەواو نیشان دا، ھێمنییەکی سەرسووڕھێنەر، ژماردنێکی وردی و سەرچاوەیەکی شەیتانی پیشان دا. من بەتایبەتی سەرسام نەبووم تەنانەت بە زانیارییە فراوانەکانی لە کردنەوەدا، بەڵکو بە ھەوڵدانی بۆ دۆزینەوەی ڕێگای نوێ لە ھەموو شوێنێک. لە یاری فیشەردا بەھرەیەکی زەبەلاح بەرچاو بوو، و لەگەڵ ئەوەشدا ھەست بە بڕێکی زۆر کارکردن لەسەر خوێندنی شەترەنج دەکرا.

مامۆستای گەورەی سۆڤیەت داڤید برۆنشتاین دەربارەی کاتی فیشەر لە پۆرتۆرۆژ وتی: «بۆ من سەرنجڕاکێش بوو چاودێری فیشەر بکەم، بەڵام بۆ ماوەیەکی درێژ نەمدەتوانی تێبگەم بۆچی ئەم کوڕە ١٥ ساڵە ئاوا باش شەترەنج دەکات.» فیشەر بووە گەنجترین کەس کە مافی بەشداریکردنی لە پێشبڕکێی کاندیدەکان بەدەست ھێنا و گەنجترین مامۆستای گەورە لەو کاتەدا، لە تەمەنی ١٥ ساڵ و ٦ مانگ و ١ ڕۆژدا. «لەو کاتەدا ھەموو کەس دەیزانی کە بلیمەتێکمان لەبەردەستدایە.»

پێش پێشبڕکێی کاندیدەکان، فیشەر پاڵەوانییەتی ئەمریکای ١٩٥٨/٥٩ی بردەوە (بە ٨٫٥/١١ خاڵ). لە مار دێل پلاتا یەکسان بوو لە پلەی سێیەمدا (لەگەڵ بۆریسلاڤ ئیڤکۆڤ) (بە ١٠/١٤ خاڵ)، نیو خاڵ لە دوای لودێک پاچمان و میگێل نایدۆرف. لە سانتیاگۆ یەکسان بوو لە پلەی ٤–٦دا (بە ٧٫٥/١٢ خاڵ) لە دوای ئیڤکۆڤ، پاچمان و ھێرمان پیلنیک. لە پێشبڕکێی نێودەوڵەتی زیوریخ، بەھاری ١٩٥٩، فیشەر خاڵێک لە دوای پاڵەوانی داھاتووی جیھان میخائیل تاڵ و نیو خاڵ لە دوای مامۆستای گەورەی یۆگۆسلاڤی سڤێتۆزار گلیگۆریچ کۆتایی ھات.

ھەرچەندە فیشەر لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا خوێندنی فەرمی تەواو کرد و وازی لە قوتابخانەی ئامادەیی ئیراسمۆس ھۆڵ لە برۆکلین ھێنا، دواتر چەندین زمانی بیانی فێری خۆی کرد، لەوانە ڕووسی، بۆ ئەوەی بتوانێت گۆڤارە بیانییەکانی شەترەنج بخوێنێتەوە. بەگوێرەی مامۆستای شەترەنجی لاتڤی ئەلێکساندەر کۆبلێنس، تەنانەت ئەو و تاڵیش نەیاندەتوانی ھاوتای ئەو پابەندبوونە بن کە فیشەر بۆ شەترەنجی کردبوو. لە بیرەوەری گفتوگۆیەکی پێشبڕکێکە:

"پێم بڵێ، بابی،" تاڵ بەردەوام بوو، "بیروڕات چییە دەربارەی شێوازی یاریکردنی لاریسا ڤۆلپێرت؟" "زۆر وریایە؛ بەڵام کچێکی ترتان ھەیە، دمیترییەڤا. یارییەکانی ئەو سەرنجم ڕادەکێشن!" لێرەدا ئێمە بە ڕاستی دەممان لە سەرسووڕمان کرایەوە. من و میشا ھەزاران یاریمان بینیوە، بەڵام ھەرگیز بە بیرمان دا نەھاتبوو یارییەکانی یاریزانە ژنەکانمان بخوێنینەوە. چۆن دەتوانین کات بۆ ئەمە بدۆزینەوە؟! کەچی بابی، دەردەکەوێت، کاتی بۆ ئەمە دۆزیبووەوە!

ھەتا کۆتایی ساڵی ١٩٥٩، فیشەر «بە شێوەیەکی زۆر خراپ جلی لەبەر دەکرد بۆ پاڵەوانێک، لە گرنگترین و بەناوبانگترین ڕووداوە نیشتمانی و نێودەوڵەتییەکاندا بە سوێتەر و پانتۆڵی کۆردۆرۆی دەردەکەوت.» ئێستا، بە ھاندانی پاڵ بێنکۆ بۆ جلوبەرگی جوانتر، فیشەر «دەستی کرد بە کڕینی قات لە ھەموو جیھانەوە، دەستکرد و داواکراو.» بە ڕۆژنامەنووس ڕاڵف گینزبێرگی وت کە ١٧ قاتی دەستکردی ھەیە و ھەموو کراس و پێڵاوەکانی دەستکردن.

لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا، فیشەر لە پێشبڕکێی کاندیدەکانی ١٩٥٩ لە بلێد/زاگرێب/بێلگراد، یۆگۆسلاڤیا، لە نێوان ھەشت کەسدا یەکسان بوو لە پلەی پێنجەمدا، ١٢٫٥/٢٨ خاڵی بەدەست ھێنا. ئەو لەلایەن براوەی پێشبڕکێکە تاڵەوە زاڵ کرا، کە ھەر چوار یارییە تاکەکەسییەکەی لەگەڵیدا بردەوە. لەو ساڵەدا، فیشەر یەکەم کتێبی کۆکراوەی یارییەکانی بڵاو کردەوە: یارییەکانی شەترەنجی بابی فیشەر، کە لەلایەن سایمۆن و شوستەرەوە بڵاو کرایەوە.

وازھێنان لە خوێندن

سەرنجی فیشەر بۆ شەترەنج گرنگتر بوو لە خوێندنی قوتابخانە، تا ئەو ڕادەیەی کە «کاتێک گەیشتە پۆلی چوارەم، لە شەش قوتابخانە ھاتبووە دەرەوە و چووبووەوە.» لە ساڵی ١٩٥٢دا، ڕێجینا بورسییەیەکی بۆ بابی وەرگرت (لەسەر بنەمای بەھرەی شەترەنج و "ھۆشبەرزی ئەستێرەئاسا") بۆ کۆمەڵگەی برۆکلین ودوارد. فیشەر دواتر لە ھەمان کاتدا لەگەڵ باربارا سترایسەند و نیل دایمۆند چووە قوتابخانەی ئامادەیی ئیراسمۆس ھۆڵ. لە ساڵی ١٩٥٩دا، ئەنجومەنی خوێندکارانی مەدالیای زێڕینی پێ بەخشی بۆ دەستکەوتەکانی لە شەترەنجدا. ھەر لەو ساڵەدا، فیشەر وازی لە قوتابخانەی ئامادەیی ھێنا کاتێک بووە ١٦ ساڵ، زووترین کاتێک کە بە یاسایی دەیتوانی ئەمە بکات. دواتر بۆ ڕاڵف گینزبێرگی ڕوون کردەوە، «تۆ ھیچ شتێک لە قوتابخانە فێر نابیت.»

کاتێک فیشەر ١٦ ساڵ بوو، دایکی شوقەکەیان بەجێھێشت بۆ ئەوەی ڕاھێنانی پزیشکی بکات. ھاوڕێکەی جۆن ڕۆدکەر، کە لە ١٩٣٠کاندا لە مۆسکۆ ڕێجینای ناسیبوو کاتێک ھەردووکیان «کۆمۆنیستی ئایدیالیست» بوون، پێی وایە فیشەر ڕقی لە دایکی بوو بۆ ئەوەی زۆربەی کات ئامادە نەبوو، چالاکوانێکی کۆمۆنیست بوو و ستایشکاری یەکێتی سۆڤیەت بوو، و ئەمەش بووە ھۆی ڕقی لە سۆڤیەتییەکان. لە نامەکانیدا بۆ ڕۆدکەر، دایکی فیشەر ئارەزووی خۆی دەربڕی بۆ بەدواداچوونی «خولیای» خۆی لە ڕاھێنانی پزیشکیدا و نووسی کە کوڕەکەی دەبێت بەبێ ئەو لە شوقەکەیان لە برۆکلین بژی: «وا دێتە بەرچاو کە ترسناکە ١٦ ساڵێک بە تەنھا بەجێ بھێڵیت، بەڵام لەوانەیە بەو شێوەیە خۆشحاڵتر بێت». شوقەکە لە کەناری بێدفۆرد-ستویڤێسانت بوو، ناوچەیەک کە یەکێک لە بەرزترین ڕێژەکانی کوشتن و تاوانی گشتی لە شاری نیویۆرک ھەبوو. سەرەڕای دابڕانی لە کوڕەکەی، ڕێجینا، لە ساڵی ١٩٦٠دا، ناڕەزایی دەربڕی لە کردارەکانی دامەزراوەی شەترەنجی ئەمریکی و پێنج کاتژمێر خۆپیشاندانی لەبەردەم کۆشکی سپی ئەنجامدا، داوای لە سەرۆک دوایت د. ئایزێنھاوەر کرد تیمێکی ئەمریکی بنێرێت بۆ ئۆڵۆمپیادی شەترەنجی ئەو ساڵە (کە بۆ لایپزیگ، ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات، لە پشت پەردەی ئاسنینەوە دیاری کرابوو) و یارمەتی دارایی تیمەکە بدات.

پاڵەوانێتیی ئەمریکا

فیشەر لە ھەشت پاڵەوانێتی ویلایەتە یەکگرتووەکاندا بەشداری کرد و ھەموویانی بە لانیکەم یەک خاڵ جیاوازی بردەوە. ئەنجامەکانی بەم شێوەیە بوون:

پاڵەوانێتی ئەمریکا	ئەنجام	شوێن	جیاوازی سەرکەوتن	ڕێژەی سەدی	تەمەن
١٩٥٧/٥٨	١٠½/١٣ (+٨−٠=٥)	یەکەم	١ خاڵ	٨١٪	١٤
١٩٥٨/٥٩	٨½/١١ (+٦−٠=٥)	یەکەم	١ خاڵ	٧٧٪	١٥
١٩٥٩/٦٠	٩/١١ (+٧−٠=٤)	یەکەم	١ خاڵ	٨٢٪	١٦
١٩٦٠/٦١	٩/١١ (+٧−٠=٤)	یەکەم	٢ خاڵ	٨٢٪	١٧
١٩٦٢/٦٣	٨/١١ (+٦−١=٤)	یەکەم	١ خاڵ	٧٣٪	١٩
١٩٦٣/٦٤	١١/١١ (+١١−٠=٠)	یەکەم	٣½ خاڵ	١٠٠٪	٢٠
١٩٦٥	٨½/١١ (+٨−٢=١)	یەکەم	١ خاڵ	٧٧٪	٢٢
١٩٦٦/٦٧	٩½/١١ (+٨−٠=٣)	یەکەم	٢ خاڵ	٨٦٪	٢٣

فیشەر پاڵەوانێتی ١٩٦١/٦٢ی لەدەست دا (خۆی ئامادە دەکرد بۆ ئینتەرزۆناڵی ١٩٦٢)، و ھیچ ڕووداوێکیش لە ١٩٦٤/٦٥دا نەبوو. لە ھەشت پاڵەوانێتی شەترەنجی ویلایەتە یەکگرتووەکانیدا، فیشەر تەنھا سێ یاری دۆڕاند؛ بە ئێدمار مێدنیس لە ڕووداوی ١٩٦٢/٦٣دا، و لە دوو خولی یەک لەدوای یەکدا بە سامۆێڵ ڕێشێڤسکی و ڕۆبێرت بیرن لە پاڵەوانێتی ١٩٦٥دا، کە بە کۆی گشتی ئەنجامی ٧٤/٩٠ (٦١ بردنەوە، ٢٦ یەکسانبوون، ٣ دۆڕان) کۆتایی ھات.

ئۆڵۆمپیادەکان

فیشەر لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا لەگەڵ میخائیل تاڵی پاڵەوانی جیھانی تەمەن ٢٣ ساڵ لە شاری لایپزیگی ئەڵمانیای ڕۆژھەڵات یاری دەکات

فیشەر ڕەتی کردەوە لە ئۆڵەمپیادی ١٩٥٨ی میونیخ بەشداری بکات کاتێک داواکارییەکەی بۆ یاریکردن لە تەختەی یەکەم لە پێش ساموێل ڕێشێڤسکی ڕەت کرایەوە. ھەندێک سەرچاوە دەڵێن کە فیشەری ١٥ ساڵان نەیتوانی مۆڵەت وەربگرێت لە قوتابخانەی ئامادەیی. دواتر فیشەر نوێنەرایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی کرد لە تەختەی یەکەم لە چوار ئۆڵەمپیادی شەترەنجی پیاوان، دوو میداڵیای زیوی تاکەکەسی و یەک میداڵیای برۆنزی تاکەکەسی بەدەستھێنا: ئەوەتا خشتەکە بە کوردی، بەڵام سەرچاوەکان وەک خۆیان:

ئۆڵۆمپیاد	ئەنجامی تاکەکەسی	ڕێژەی سەدی	ئەنجامی تیمی ئەمریکا	ڕێژەی سەدی
لایپزیگ ١٩٦٠	١٣/١٨ (برۆنز)	٧٢٫٢٪	زیو	٧٢٫٥٪
ڤارنا ١٩٦٢	١١/١٧ (ھەشتەم)	٦٤٫٧٪	چوارەم	٦٨٫١٪
ھاڤانا ١٩٦٦	١٥/١٧ (زیو)	٨٨٫٢٪	زیو	٦٨٫٤٪
سیگێن ١٩٧٠	١٠/١٣ (زیو)	٧٦٫٩٪	چوارەم	٦٧٫٨٪

لە چوار ئۆڵەمپیادی شەترەنجی پیاوان، فیشەر ئەنجامی +٤٠−٧=١٨ی تۆمار کرد، بە کۆی ٤٩/٦٥: ٧٥٫٤٪. لە ساڵی ١٩٦٦، فیشەر بە ئاستێکی کەم میداڵیای زێڕی تاکەکەسی لەدەست دا، ڕێژەی ٨٨٫٢٣٪ی تۆمار کرد بەرامبەر بە ٨٨٫٤٦٪ی تیگران پێترۆسیانی پاڵەوانی جیھان. فیشەر چوار یاری زیاتری ئەنجام دا لە پێترۆسیان و ڕووبەڕووی بەرەنگارییەکی سەختتر بووەوە، دەیتوانی زێڕەکە بباتەوە ئەگەر پێشنیاری یەکسانبوونەکەی فلۆرین گیۆرگیوی قبوڵ بکردایە، لە جیاتی ڕەتکردنەوەی و دۆڕاندنی تاکە یارییەکەی.

لە ئۆڵەمپیادی ڤارنای ١٩٦٢، فیشەر پێشبینی کرد کە دەتوانێت میگێل نایدۆرفی مامۆستای گەورەی ئەرجەنتینی لە ٢٥ جووڵەدا بدۆڕێنێت. فیشەر لە ڕاستیدا لە ٢٤ جووڵەدا ئەنجامی دا، بوو بە تاکە یاریزانێک کە نایدۆرف لەو پێشبڕکێیەدا بدۆڕێنێت. نایدۆرف یارییەکەی دۆڕاند لەکاتێکدا ھەمان جۆری کردنەوەی بەکارھێنا کە بە ناوی خۆیەوە ناسراوە: سیسیلی نایدۆرف.

فیشەر پلانی دانابوو بۆ یاریکردن لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ئۆڵەمپیادی لوگانۆی ١٩٦٨، بەڵام کشایەوە کاتێک بارودۆخە خراپەکانی یاریکردنی بینی. ھەردوو پاڵەوانی پێشووی جیھان تیگران پێترۆسیان و جۆرج کۆڵتانۆڤسکی مامۆستای نێودەوڵەتی بەلجیکی-ئەمریکی، کە سەرۆکی تیمی ئەمریکی بوو لەو ساڵەدا، پێیان وابوو فیشەر مافی خۆی بوو بەشداری لە ئۆڵەمپیادەکەدا نەکات. بەپێی لۆمباردی، بەشدارینەکردنی فیشەر بەھۆی ڕەتکردنەوەی ڕێشێڤسکی بوو لە بەخشینی تەختەی یەکەم.

لە ساڵی ١٩٧٤، فیشەر ئامادە بوو لە ٢١ەمین ئۆڵەمپیادی شەترەنج لە نیس، فەرەنسا یاری بکات، بەڵام فیدێ (ئێف ئای دی ئی) داواکارییەکەی بۆ یاریکردن لە ژوورێکی جیاواز کە تەنھا فیشەر، بەرامبەرەکەی و بینەران تێیدابن، ڕەتکردەوە.

١٩٦٠–٦١

لە ساڵی ١٩٦٠، فیشەر پلەی یەکەمی ھاوبەشی بەدەست ھێنا لەگەڵ ئەستێرەی سۆڤیەت بۆریس سپاسکی لە پێشبڕکێی بەھێزی مار دێل پلاتا لە ئەرژەنتین، بە بردنەوە بە جیاوازی دوو خاڵ، ١٣٫٥/١٥ی تۆمار کرد (+١٣−١=١)، لە پێش داڤید برۆنشتاین. فیشەر تەنھا لە سپاسکی دۆڕاند؛ ئەمە سەرەتای ھاوڕێیەتی و کێبڕکێی درێژخایەنیان بوو.

فیشەر شکستێکی دەگمەنی لە ژیانی پیشەییدا لە پێشبڕکێی بوێنۆس ئایرس (١٩٦٠) بەدەست ھێنا، بە ٨٫٥/١٩ (+٣−٥=١١) کۆتایی ھات، زۆر دوور لە براوەکان ڤیکتۆر کۆرچنۆی و ساموێل ڕێشێڤسکی کە ١٣/١٩یان تۆمار کرد. بەگوێرەی لاری ئیڤانس، یەکەم ئەزموونی ڕەگەزێتی فیشەر لەگەڵ کچێک بوو کە ئیڤانس لە کاتی پێشبڕکێکەدا پێی ناساند. پاڵ بێنکۆ وتی کە فیشەر زۆر خراپ بوو لە پێشبڕکێکەدا «چونکە تووشی ژن و ڕەگەزێتی بوو. دواتر، فیشەر وتی کە ھەرگیز ژن و شەترەنج تێکەڵ ناکات، و بەڵێنەکەشی پاراست.» فیشەر ساڵی ١٩٦٠ی بە بردنەوەی پێشبڕکێیەکی بچووک لە ڕێکیاڤیک بە ٤٫٥/٥ کۆتایی پێھێنا، و کلاوس دارگای لە یارییەکی نمایشی لە بەرلینی ڕۆژاوا بەزاند.

لە ساڵی ١٩٦١، فیشەر یارییەکی ١٦ خولی لەگەڵ ڕێشێڤسکی دەستپێکرد، کە لە نێوان نیویۆرک و لۆس ئەنجلس دابەشکرابوو. ڕێشێڤسکی، کە ٣٢ ساڵ لە فیشەر گەورەتر بوو، بە براوەی چاوەڕوانکراو دادەنرا چونکە ئەزموونی زۆر زیاتری ھەبوو لە یاری و ھەرگیز کۆمەڵە یارییەکی نەدۆڕاندبوو. دوای ١١ یاری و ئەنجامێکی یەکسان (دوو بردنەوە بۆ ھەر لایەک لەگەڵ حەوت یەکسانبوون)، یارییەکە بەھۆی ناکۆکییەک لەسەر خشتەی کات لە نێوان فیشەر و ڕێکخەر و سپۆنسەری یارییەکە جاکلین پیاتیگۆرسکی، بە ناتەواوی کۆتایی ھات. فیشەر دوو یاری بەخۆڕایی دۆڕاند، و سەرەڕای ئەوەی ئەنجامەکە ئێستا ٧٫٥ بۆ ٥٫٥ بوو، لەگەڵ پێویستبوونی ٨٫٥ بۆ بردنەوە، ڕێشێڤسکی بە براوە ڕاگەیەنرا، بە شێوەیەکی خۆکار، و بەشی براوەی لە خەڵاتەکە وەرگرت.

فیشەر لە پێشبڕکێیەکی زۆر بەھێز لە بلێد، ١٩٦١، دووەم بوو، تەنھا لە دوای تاڵی پاڵەوانی پێشووی جیھان. ھەرچەندە، فیشەر بۆ یەکەمجار تاڵی لە یاری تاکەکەسیاندا بەزاند، ٣٫٥/٤ی لە دژی بەشداربووانی سۆڤیەت تۆمار کرد، و وەک تەنھا یاریزانی نەدۆڕاو کۆتایی پێھات، بە ١٣٫٥/١٩ (+٨−٠=١١).

١٩٦٢: سەرکەوتن، پاشەکشە، تۆمەتی ساختەکاری

فیشەر پێشبڕکێی نێوان زۆنی ستۆکھۆڵمی ساڵی ١٩٦٢ی بە جیاوازی ٢٫٥ خاڵ بردەوە، بەبێ دۆڕان، بە ١٧٫٥/٢٢ (+١٣−٠=٩). ئەو یەکەم یاریزانی نا-سۆڤیەت بوو کە پێشبڕکێی نێوان زۆنی بردەوە لەوەتەی فیدێ (FIDE) پێشبڕکێکەی لە ساڵی ١٩٤٨ دامەزراند. مامۆستای گەورەی ڕووسی ئەلێکساندەر کۆتۆڤ لەبارەی فیشەرەوە وتی:

"من یاری فیشەرم لەگەڵ ماکس ئیوە و گیدیۆن ستاھلبێرگ تاوتوێ کردووە. ھەموومان، وەک 'کۆنەکارانی پێشبڕکێ'، سەرسام بووین بە شارەزایی فیشەر لە کۆتایی یاری. کاتێک یاریزانێکی گەنج لە ھێرشکردن یان لە تێکەڵکردندا باش بێت، ئەمە تێدەگەین، بەڵام تەکنیکێکی بێ ھەڵەی کۆتایی یاری لە تەمەنی ١٩ ساڵیدا شتێکی دەگمەنە. تەنھا یەک یاریزانی تر لە بیرم دێت کە لەو تەمەنەدا ھاوشێوەی ئەو شارەزا بووبێت لە کۆتایی یاری - ڤاسیلی سمیسلۆڤ."

سەرکەوتنی فیشەر کردی بە یەکێک لە براوە چاوەڕوانکراوەکانی پێشبڕکێی کاندیدەکان لە کوراساو. ھەرچەندە، سەرەڕای ئەنجامەکەی لە پێشبڕکێی نێوان زۆنی، فیشەر تەنھا چوارەم بوو لە کۆی ھەشت یاریزان بە ١٤/٢٧ (+٨−٧=١٢)، زۆر دوور لە تیگران پێترۆسیان (١٧٫٥/٢٧)، یێفیم گێلەر، و پاوڵ کێرێس (ھەردووکیان ١٧/٢٧). تاڵ لە کاتی پێشبڕکێکەدا زۆر نەخۆش کەوت و ناچار بوو پێش تەواوبوونی پێشبڕکێکە بکشێتەوە. فیشەر، کە ھاوڕێی تاڵ بوو، تەنھا بەشداربوو بوو کە سەردانی لە نەخۆشخانە کرد.

تۆمەتبارکردنی سۆڤیەتەکان بە ساختەکاری

دوای شکستی لە پێشبڕکێی کاندیدەکانی ١٩٦٢، فیشەر لە وتارێکدا لە گۆڤاری «سپۆرتس ئیلەستریتێد» ئەوەی خستەڕوو کە سێ لە پێنج یاریزانە سۆڤیەتەکە (تیگران پێترۆسیان، پاوڵ کێرێس، و یێفیم گێلەر) ڕێککەوتنێکی پێشوەختەیان ھەبووە بۆ ئەوەی بە خێرایی یارییەکانیان دژی یەکتر یەکسان بکەن بۆ ئەوەی وزەیان بۆ یاریکردن دژی فیشەر بپارێزن. بە گشتی وا بیردەکرێتەوە کە ئەم تۆمەتە ڕاستە. فیشەر ڕای گەیاند کە چیتر بەشداری لە پێشبڕکێی کاندیدەکان ناکات، چونکە شێوازەکە، لەگەڵ ساختەکارییە گومانلێکراوەکە، وای کردووە کە بۆ یاریزانێکی نا-سۆڤیەت مەحاڵ بێت بیباتەوە. دوای وتارەکەی فیشەر، فیدێ، لە کۆتایی ساڵی ١٩٦٢دا، دەنگی بۆ جێبەجێکردنی چاکسازییەکی ڕادیکاڵ لە سیستەمی پلەی ئۆفدا، بە گۆڕینی پێشبڕکێی کاندیدەکان بۆ شێوازێکی یاری یەک بە یەکی دەرچوون - ئەو شێوازەی کە فیشەر لە ساڵی ١٩٧١دا زاڵ دەبێت بەسەریدا.

فیشەر بێنت لارسێنی لە یارییەکی نمایشی ھاوینی ١٩٦٢ لە کۆپنھاگن بۆ تەلەڤیزیۆنی دانیمارکی بەزاند. دواتر لەو ساڵەدا، فیشەر بۆگدان شلیڤای لە یارییەکی تیمی دژی پۆڵەندا لە وارشۆ بەزاند.

لە پاڵەوانێتی ئەمریکای ١٩٦٢/٦٣دا، فیشەر لە خولی یەکەمدا لە ئێدمار مێدنیس دۆڕا. ئەمە یەکەم دۆڕانی بوو لە پاڵەوانێتی ئەمریکادا. بیسگویەر لە فۆرمێکی باشدا بوو، و فیشەر تەنھا لە کۆتاییدا پێی گەیشتەوە. بە یەکسانی ٧–٣، ھەردووکیان لە خولی کۆتاییدا بەیەک گەیشتن. بیسگویەر لە ناوەڕاستی یارییەکەدا باش بوو، بەڵام ھەڵەیەکی گەورەی کرد، کە پێنجەمین پاڵەوانێتی بەدوای یەکی ئەمریکای بۆ فیشەر دەستەبەر کرد.

نیمچە خانەنشینی لە ناوەڕاستی شەستەکاندا

کاریگەر بە ناڕەزایی لەسەر ھەڵوەشاندنەوەی یاری ١٩٦١ دژی ڕیشێڤسکی، فیشەر داوەتنامەی بەشداریکردنی لە پێشبڕکێی جامی پیاتیگۆرسکی ١٩٦٣ لە لۆس ئەنجلۆس ڕەتکردەوە، کە خاوەن ئاستێکی جیھانی بوو. لە جیاتی ئەوە، لە پێشبڕکێی ڕۆژاوایی لە بای سیتی، میشیگان یاری کرد، کە بە ٧٫٥/٨ بردییەوە. لە ئاب-ئەیلولی ١٩٦٣دا، فیشەر پاڵەوانێتی ویلایەتی نیویۆرکی لە پۆکیپسی بردەوە، بە ٧/٧، یەکەم ئەنجامی تەواوی، لە پێش ئارتەر بیسگویەر و جەیمز شێروین.

لە پاڵەوانێتی ئەمریکای ١٩٦٣/٦٤دا، فیشەر دووەم ئەنجامی تەواوی بەدەستھێنا، ئەمجارە دژی باشترین یاریزانانی شەترەنج لە وڵاتەکەدا. ئەم ئەنجامە ناوبانگی فیشەری زیاتر بەرز کردەوە، لەوانە پڕۆفایلێک لە گۆڤاری ڵایڤ. سپۆرتس ئیلەستریتێد ھەر ١١ یارییەکەی لە وتارەکەیدا بە ناوی «زنجیرە سەرکەوتنە سەرسووڕھێنەرەکەی بابی فیشەر» خستەڕوو. ئەم ڕووماڵە فراوانەی شەترەنج پێشەنگ بوو بۆ گۆڤاری وەرزشی یەکەمی ئەمریکا. سەرکەوتنی ١١–٠ی لە پاڵەوانێتی ١٩٦٣/٦٤دا تاکە ئەنجامی تەواوە لە مێژووی پێشبڕکێکەدا، و یەکێکە لە نزیکەی دە ئەنجامی تەواو لە پێشبڕکێ ئاست بەرزەکانی شەترەنجدا. داڤید ھوپەر و کێنیس وایڵد ناویان نا «سەرنجڕاکێشترین دەستکەوتی لەم جۆرە». فیشەر بیری دێتەوە: "بە ھاندانی ئەنجامە ناھاوسەنگەکەم (١١–٠!)، د. [ھانس] کمۆخ پیرۆزبایی لە [لاری] ئیڤانز کرد (دووەم) بۆ 'بردنەوەی' پێشبڕکێکە… و پاشان پیرۆزبایی لە منی کرد بۆ 'بردنەوەی پێشانگاکە'."

سەرکەوتنی ٢١ جووڵەیی فیشەر دژی ڕۆبێرت بیرن خەڵاتی داھێنەرانەی پێشبڕکێکەی بردەوە. بیرن نووسی:

"تێکەڵەی کۆتایی ئەوەندە قووڵە کە، تەنانەت لەو ساتەی من دەستم لە یارییەکە ھەڵگرت، ھەردوو مامۆستای گەورە کە شرۆڤەی یارییەکەیان بۆ بینەران لە ژوورێکی جیادا دەکرد، پێیان وابوو من یارییەکەم بردووەتەوە!"

مامۆستای نێودەوڵەتی ئەنتۆنی سەیدی یادی دوا خولی ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ فیشەری نەدۆڕاو دەکاتەوە:

"لە چوونە ناو دوا یارییەکەدا، بێگومان چاوەڕێی ئەوەم نەدەکرد فیشەر ببەزێنم. زۆر شارەزای کردنەوەکە نەبووم بەڵام بە سادەیی یاریم کرد، ئەویش لەگەڵ سیناریۆکەدا ڕۆیشت، ھەڵبژاردنی کۆتایی یارییەکی ئەسپ-دژی-فیل بە کەمترین دەستکەوتەوە. لە ڕاڕەوەکەدا، ئیڤانز پێی وتم، 'باشە. پیشانی بدە کە ھەموومان منداڵ نین.'"

لە دواخستنی یارییەکەدا، سەیدی ڕێگایەکی بینی بۆ سەپاندنی یەکسانی، بەڵام پێشتر «جووڵەیەکی جیاوازی ھەڵەی مۆرکردبوو»، و دۆڕا. "بڵاوکراوە شەترەنجییەکان لە سەرانسەری جیھاندا باسی ئەم دەستکەوتە بێوێنەیەیان دەکرد. تەنھا بێنت لارسێن، کە ھەمیشە ڕەخنەگری فیشەر بوو، کاریگەر نەبوو: 'فیشەر دژی منداڵان یاری دەکرد.'"

فیشەر، کە وەک پاڵەوانی ئەمریکا مافی بەشداریکردنی ھەبوو، بڕیاری دا بەشداری نەکات لە پێشبڕکێی نێوان ناوچەیی ئەمستەردام لە ساڵی ١٩٦٤، بەمەش خۆی لە خولی پاڵەوانێتی جیھانی ١٩٦٦ دوورخستەوە، تەنانەت دوای ئەوەی کە فیدێ(ئێف ئای دی ئی) شێوازی پێشبڕکێی کاندیدەکانی ھەشت یاریزانی لە خولی بەرامبەر گۆڕی بۆ زنجیرەیەک یاری دەرچوون، کە ئەگەری ساختەکاری نەھێشت. لە جیاتی ئەوە، فیشەر گەشتێکی بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان و کەنەدا لە شوباتەوە تا ئایار ئەنجامدا، یارییەکی ھاوکاتی نمایشی کرد و وانەیەکی لە زیاتر لە ٤٠ شاردا پێشکەش کرد. لە زیاتر لە ٢٠٠٠ یاریدا، ڕێژەی سەرکەوتنی ٩٤٪ بوو. فیشەر داوەتنامەی یاریکردنی بۆ ئەمریکا لە ئۆڵۆمپیادی ١٩٦٤ لە تێل ئەڤیڤ ڕەتکردەوە.

گەڕانەوەیەکی سەرکەوتوو

فیشەر لە ١٩٧١

فیشەر دەیویست لە پێشبڕکێی یادەوەری کاپابلانکا لە ھاڤانا لە ئاب و ئەیلوولی ١٩٦٥ بەشداری بکات. لەبەر ئەوەی وەزارەتی دەرەوە ڕەزامەندی نەدا لەسەر پاسپۆرتی فیشەر بۆ سەردانی کوبا، ئەو پێشنیازی ڕێککەوتنێکی تایبەتی کرد کە بەرپرسانی پێشبڕکێکە و یاریزانەکان قبوڵیان کرد: فیشەر جووڵەکانی لە ژوورێک لە یانەی شەترەنجی مارشاڵ دەکرد، کە پاشان بە تێلێپرینتەر بۆ کوبا دەگوازرانەوە. لودێک پاکمان تێبینی کرد کە فیشەر «بەھۆی درێژبوونەوەی کاتی یاریکردن کە لە ئەنجامی بەفیڕۆچوونی کات لە گواستنەوەی جووڵەکاندا دروست دەبوو، کەوتبووە ژێر فشارەوە، ئەمەش یەکێکە لە ھۆکارەکانی دۆڕاندنی بە سێ لە کێبەرکێ سەرەکییەکانی.» پێشبڕکێکە «ئازارێک» بوو بۆ فیشەر، کە دەبوایە بەرگەی دانیشتنی یاریکردنی ھەشت کاتژمێریو ھەندێک جار تەنانەت دوازدە کاتژمێری بگرتایە. سەرەڕای ئەم کۆسپە، فیشەر لە شوێنەکانیدووەم بۆ چوارەم ھاوبەش بوو، بە ١٥/٢١ (+١٢−٣=٦)، لە دوای پاڵەوانی پێشووی جیھان ڤاسیلی سمیسلۆڤ، کە فیشەر لە یارییە تاکەکەسییەکەیاندا بردییەوە. پێشبڕکێکە ڕووماڵێکی میدیایی بەرفراوانی بۆ کرا.

لە کانوونی یەکەمدا، فیشەر حەوتەمین پاڵەوانێتی ئەمریکای (١٩٦٥) بردەوە، بە ئەنجامی ٨٫٥/١١ (+٨−٢=١)، سەرەڕای دۆڕاندن بە ڕۆبێرت بیرن و ڕیشێڤسکی لە خولەکانی ھەشتەم و نۆیەم. فیشەر ھەروەھا ئاشتبووەوە لەگەڵ خاتوو پیاتیگۆرسکی، داوەتنامەی دووەمین پێشبڕکێی زۆر بەھێزی جامی پیاتیگۆرسکی (١٩٦٦)ی لە سانتا مۆنیکا قبوڵ کرد. فیشەر بە شێوەیەکی کارەساتئامێز دەستی پێکرد و دوای ھەشت خول لەگەڵ دواھەمین کەس یەکسان بوو بە ٣/٨. پاشان گەڕانەوەیەکی بەھێزی ئەنجامدا، لە ھەشت خولی دواتردا ٧/٨ی تۆمار کرد. لە کۆتاییدا، فیناڵیستی پاڵەوانێتی جیھانی شەترەنج بۆریس سپاسکی بە نیو خاڵ لێی بردەوە، ١١٫٥/١٨ی تۆمار کرد بەرامبەر بە ١١/١٨ی فیشەر (+٧−٣=٨).

ئێستا کە تەمەنی بووە ٢٣ ساڵ، فیشەر سەرکەوتوو دەبێت لە ھەموو یاری و پێشبڕکێیەک کە بەشداری تێدا دەکات لە ماوەی ژیانیدا.

فیشەر بۆ ھەشتەم و دوا جار پاڵەوانێتی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای بردەوە (١٩٦٦/٦٧)، تەنھا سێ یەکسانبوونی تێدا بوو (+٨−٠=٣). لە مانگەکانی ئازار-نیسان و ئاب-ئەیلوول، فیشەر دوو پێشبڕکێی بەھێزی بردەوە لە مۆنتی کارلۆ، بە ئەنجامی ٧/٩ (+٦−١=٢)، و لە سکۆپیە، بە ئەنجامی ١٣٫٥/١٧ (+١٢−٢=٣). لە فلیپین، فیشەر نۆ یاری نمایشی ئەنجامدا لەگەڵ یاریزانە پسپۆڕەکان، ئەنجامەکەشی ٨٫٥/٩ بوو.

کشانەوە لەکاتی پێشەنگی پێشبڕکێی نێوان ناوچەیی

سەرکەوتنی فیشەر لە پاڵەوانێتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٦٦/٦٧ مافی بەشداریکردنی پێدا لە خولی داھاتووی پاڵەوانێتی جیھان.

لە پێشبڕکێی نێوان ناوچەیی ساڵی ١٩٦٧، کە لە سووسە، توونس بەڕێوەچوو، فیشەر ٨٫٥ خاڵی لە ١٠ یاری یەکەمدا تۆمارکرد و بووە پێشەنگ. ڕێزگرتنی لە شەممەی حەوتەم (ڕۆژی پشوو) بەپێی بیروباوەڕی کڵێسای جیھانی لەلایەن ڕێکخەرانەوە ڕێزی لێگیرا، بەڵام فیشەری لە چەندین ڕۆژی پشوو بێبەشکرد. ئەمەش بووە ھۆی ناکۆکییەک لە خشتەی کاتدا، کە وای کرد فیشەر بە ناڕەزایی دوو یاری بدۆڕێنێت و دواتر بکشێتەوە، بەمەش خۆی لە خولی پاڵەوانێتی جیھانی ١٩٦٩ دەرکرد. ھەروەھا کێشەکانی پەیوەندیکردن لەگەڵ ڕێکخەرە ناوخۆیییە کەم ئەزموونەکان فاکتەرێکی گرنگ بوون، چونکە فیشەر زانیارییەکی کەمی لە فەرەنسی ھەبوو و ڕێکخەرەکانیش ئینگلیزییەکی زۆر سنووردایان دەزانی. ھیچ کەسێک لە شەترەنجی تونسدا ئەزموونی پێشووی نەبوو لە بەڕێوەبردنی ڕووداوێکی لەم ئاستەدا.

لەبەر ئەوەی فیشەر کەمتر لە نیوەی یارییە دیاریکراوەکانی تەواوکردبوو، ھەموو ئەنجامەکانی ھەڵوەشێنرانەوە، واتە ئەو یاریزانانەی لەگەڵ فیشەردا یارییان کردبوو، ئەو یارییانەیان ھەڵوەشێنرایەوە و ئەنجامەکان لە تۆماری فەرمی پێشبڕکێکە سڕانەوە.

دووەم نیمچە خانەنشینی

لە ساڵی ١٩٦٨، فیشەر پێشبڕکێکانی لە نێتانیا بردەوە، بە ئەنجامی ١١٫٥/١٣ (+١٠−٠=٣)، و لە ڤینکۆڤتسی، بە ئەنجامی ١١/١٣ (+٩−٠=٤)، بە جیاوازییەکی زۆر. پاشان فیشەر بۆ ماوەی ١٨ مانگی داھاتوو وازی لە یاریکردن ھێنا، جگە لە سەرکەوتنێک بەسەر ئەنتۆنی سەیدی لە یارییەکی تیمی لیگی میترۆپۆلیتانی نیویۆرک لە ساڵی ١٩٦٩. ھەر لەو ساڵەدا، فیشەر (بە یارمەتی مامۆستای گەورە لاری ئێڤانس) دووەم کتێبی کۆکراوەی یارییەکانی بڵاوکردەوە: «٦٠ یارییە بیرەوەرییەکانم»، کە لەلایەن سایمۆن و شوستەرەوە بڵاوکرایەوە. کتێبەکە «دەستبەجێ سەرکەوتوو بوو».

١٩٦٩–١٩٧٢: ڕێگا بەرەو پاڵەوانێتی جیھان

لە ساڵی ١٩٧٠، فیشەر دەستی بە ھەوڵێکی نوێ کرد بۆ بوون بە پاڵەوانی جیھان. ھەنگاوە دراماتیکییەکانی بەرەو ناونیشانەکە وای کرد ببێتە ناوێکی ناسراو لە ھەموو ماڵێکدا و بۆ ماوەیەک شەترەنجی کردە ھەواڵی سەرەکی ڕۆژنامەکان. لە ساڵی ١٩٧٢ ناونیشانەکەی بردەوە، بەڵام سێ ساڵ دواتر دەستی لێ ھەڵگرت.

ڕێگا بەرەو پاڵەوانێتی جیھان

خشتەی نمرەکانی فیشەر لە خولی سێیەمی یارییەکەی دژی میگێل نایدۆرف لە ئۆڵەمپیادی شەترەنجی ١٩٧٠ لە شاری زیگێنی ئەڵمانیا

فیشەر لە بێلگراد بۆ یاری نێوان یەکێتی سۆڤیەت و باقی جیھان لە ساڵی ١٩٧٠

پاڵەوانێتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٦٩ ھەروەھا پێشبڕکێیەکی ناوچەیی بوو، کە سێ براوەی یەکەم دەچوونە پێشبڕکێی نێوان ناوچەیی؛ بەڵام فیشەر بەشداری نەکرد لە پاڵەوانێتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەھۆی ناکۆکی لەسەر شێوازی پێشبڕکێکە و بڕی خەڵاتەکە. بێنکۆ، یەکێک لە سێ براوەکە، ڕازی بوو شوێنەکەی خۆی لە پێشبڕکێی نێوان ناوچەیی بدات بە فیشەر بۆ ئەوەی ھەلێکی تری ھەبێت بۆ پاڵەوانێتی جیھان؛ لۆمباردیش، کە دوای بێنکۆ «یەکەم کەس بوو لە ڕیزەکەدا»، ھەمان کاری کرد.

لە ساڵانی ١٩٧٠ و ١٩٧١، فیشەر «بەشێوەیەک زاڵبوو بەسەر ھاوچەرخەکانیدا کە پێشتر و دواتر نەبینراوە».

پێش پێشبڕکێی نێوان ناوچەیی، لە مانگەکانی ئازار و نیسانی ١٩٧٠، باشترین یاریزانانی جیھان لە یارییەکی یەکێتی سۆڤیەت دژی باقی جیھاندا بەشدارییان کرد لە بێلگراد، یۆگۆسلاڤیا، کە زۆرجار وەک «یاری سەدە» ناودەبرێت. سەرسووڕمانێکی زۆر ھەبوو کاتێک فیشەر بڕیاری بەشداریکردنی دا.

لەگەڵ ئێڤانس وەک یاریدەدەری، فیشەر فڕی بۆ بێلگراد بە نیازی یاریکردن لە تەختەی یەکەم بۆ باقی جیھان. بەڵام مامۆستای گەورەی دانیمارکی بێنت لارسن، بەھۆی سەرکەوتنە نزیکەکانی لە پێشبڕکێکاندا، داوای کرد لە جیاتی فیشەر لە تەختەی یەکەم یاری بکات، ھەرچەندە فیشەر خاڵی ئێلۆی بەرزتری ھەبوو. بە سەرسووڕمانی ھەمووان، فیشەر ڕازی بوو. ھەرچەندە تیمی یەکێتی سۆڤیەت بە ٢٠٫٥–١٩٫٥ سەرکەوتنی بەدەستھێنا، "لە چوار تەختەی سەرەوە، سۆڤییەتەکان تەنھا توانییان یەک یاری ببەنەوە لە ١٦ یاری مومکیندا. بابی فیشەر بەرزترین تۆمارکەری تیمەکەی بوو، بە ئەنجامی ٣–١ دژی پێترۆسیان (دوو بردنەوە و دوو یەکسانبوون)." «فیشەر گومانی بۆ کەس نەھێشتەوە کە پشووە کاتییەکەی لە خولی پێشبڕکێکان بە باشی بەکارھێناوە. پێترۆسیان لە دوو یاری یەکەمدا نزیکەی نەناسرایەوە، کاتێکیش خۆی کۆکردەوە، ھەرچەندە پاڵەپەستۆی خستە سەر بەرامبەرەکەی، نەیتوانی زیاتر لە یەکسانکردنەوەی دوو یاری کۆتایی لە چوار یارییەکەدا بکات».

دوای یاری یەکێتی سۆڤیەت دژی باقی جیھان، پاڵەوانێتی جیھانی نافەرمی شەترەنجی خێرا (یارییەکانی ٥ خولەکی) لە ھێرسێگ نۆڤی بەڕێوەچوو. «[ڕووسەکان] پلانیان دانابوو وانەیەک بە فیشەر بڵێن و کەمێک دای بەزێنن». پێترۆسیان و تاڵ وەک براوەی چاوەڕوانکراو دادەنران، بەڵام فیشەر بەسەر گۆڕەپانی پۆلی باڵادا زاڵبوو بە ١٩/٢٢ (+١٧−١=٤)، زۆر لە پێش تاڵ (١٤٫٥)، کۆرچنۆی (١٤)، پێترۆسیان (١٣٫٥) و برۆنشتاین (١٣). فیشەر تەنھا یەک یاری دۆڕاند (بە کۆرچنۆی، کە تاکە یاریزان بوو توانی ئەنجامێکی یەکسان لەگەڵ فیشەر بەدەستبھێنێت لە پێشبڕکێی دووجار خولی). فیشەر «پاشاکانی یاری خێرای وەک تال، پێترۆسیان و ڤاسیلی سمیسلۆڤی بە ئەنجامێکی پاک تێکشکاند». تال سەرسام بوو کە، "لە درێژایی ھەموو پێشبڕکێکەدا تاکە پیادەیەکیشی بە ئاشکرا جێنەھێشت!"، لەکاتێکدا یاریزانەکانی تر "ئەسپ و فیلیان بە کۆمەڵ لەدەستدا". بۆ لۆمباردی، کە زۆر یاری خێرای لەگەڵ فیشەر کردبوو، جیاوازی ٤٫٥ خاڵی سەرکەوتنی فیشەر «وەک سەرسووڕمانێکی خۆش ھات».

لە نێوان مانگەکانی نیسان-ئایاری ١٩٧٠، فیشەر لە ڕۆڤینی/زاگرێب سەرکەوتنی بەدەستھێنا بە ١٣/١٧ (+١٠−١=٦)، بە جیاوازی دوو خاڵ، لە پێش گلیگۆریچ، ھۆرت، کۆرچنۆی، سمیسلۆڤ و پێترۆسیان. لە تەمموز-ئاب، فیشەر گۆڕەپانی زۆربەی مامۆستا گەورەکانی لە بوینس ئایرس تێکشکاند، بە سەرکەوتن بە جیاوازی ٣٫٥ خاڵ و تۆمارکردنی ١٥/١٧ (+١٣−٠=٤). پاشان فیشەر لە تەختەی یەکەم بۆ تیمی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا یاری کرد لە ١٩ەمین ئۆڵۆمپیادی شەترەنجدا لە سیگن، کە تێیدا میدالیای زیوی تاکەکەسی بەدەستھێنا، بە تۆمارکردنی ١٠/١٣ (+٨−١=٤)، کە تەنھا دۆڕانی بەرامبەر پاڵەوانی جیھان بۆریس سپاسکی بوو. ڕاستەوخۆ دوای ئۆڵۆمپیادەکە، فیشەر ئولف ئەندەرسۆنی لە یارییەکی نمایشی دا بۆ ڕۆژنامەی سویدی ئێکسپرێسن شکاند. فیشەر یارییەکەی بردبووە ئاستێکی نوێوە.

فیشەر لە پێشبڕکێی نێوان زۆنەکان (کە لە پالما دی مایۆرکا لە تشرینی دووەم و کانوونی یەکەمی ١٩٧٠ بەڕێوەچوو) سەرکەوتنی بەدەستھێنا بە ١٨٫٥/٢٣ (+١٥−١=٧)، زۆر لە پێش لارسن، ئیفیم گێلەر و ڕۆبێرت ھوبنەر، کە ١٥/٢٣یان تۆمارکرد. فیشەر پێشبڕکێکەی بە حەوت سەرکەوتنی بەردەوام کۆتایی پێھێنا. ئەگەر پێشبڕکێی نێوان زۆنەکانی سووس لەبەرچاو نەگرین (کە فیشەر لە کاتی پێشەنگیدا کشایەوە)، سەرکەوتنی فیشەر زنجیرەیەکی ھەشت یەکەم خەڵاتی بەردەوامی لە پێشبڕکێکاندا پێبەخشی. سەرەڕای ئەمە، پاڵەوانی پێشووی جیھان میخایل بۆتڤینیک کاریگەر نەبوو بە ئەنجامەکانی فیشەر و وتی: «فیشەر بە بلیمەت ناسێنراوە. من لەگەڵ ئەمەدا ھاوڕا نیم… بۆ ئەوەی بە دروستی بە بلیمەت لە شەترەنجدا دابنرێیت، دەبێت نەیارانی ھاوتا بە جیاوازییەکی گەورە ببەزێنیت. تا ئێستا ئەو ئەمەی نەکردووە». سەرەڕای سەرنجەکانی بۆتڤینیک، «فیشەر ساڵێکی سەرسووڕھێنەری لە مێژووی شەترەنجدا دەستپێکرد».

لە یارییەکانی کاندیدەکانی ١٩٧١دا، فیشەر ئامادەبوو لە چارەکە کۆتایییەکاندا بەرامبەر بە مامۆستا گەورەی سۆڤیەت و پیانۆژەنی کۆنسێرت مارک تایمانۆڤ یاری بکات. یارییەکە لە ناوەڕاستی ئایار لە ڤانکۆڤەر، کۆڵۆمبیای بەریتانی، کەنەدا دەستیپێکرد. فیشەر بە گشتی وەک براوە چاوەڕێدەکرا. تایمانۆڤ ھۆکاری ھەبوو کە دڵنیابێت. ئەو پشتگیری ڕێنمایی پتەوی بۆتڤینیکی ھەبوو، کە «بە وردی تۆماری فیشەری شیکردبووەوە و 'دۆسیەیەک'ی لەسەر ئامادەکردبوو»، لەو کاتەوەی کە باسی یاریکردن لەگەڵ فیشەردا بوو لە یارییەک «چەند ساڵێک پێشتر». دوای ئەوەی فیشەر تایمانۆڤی لە یاری دووەمی یارییەکەدا شکاند، تایمانۆڤ لە فیشەری پرسی چۆن توانی جووڵەی ١٢. N1c3 بدۆزێتەوە، کە فیشەر وەڵامی دایەوە «کە بیرۆکەکە ھی ئەو نەبوو - لە مۆنۆگرافی مامۆستای سۆڤیەت ئەلێکساندەر نیکیتین لە پەراوێزێکدا تووشی ببوو». تایمانۆڤ لەم بارەیەوە وتی: "سەرسوڕھێنەرە کە من، پسپۆڕێکی سیسیلی، ئەم بیرۆکە گرنگە تیۆرییەی ھاونیشتمانییەکەمم لەدەستدابێت، لە کاتێکدا فیشەر لە کتێبێکدا بە زمانێکی بیانی دۆزیبوویەوە!" کاتێک ئەنجامەکە گەیشتە ٤–٠، بە قازانجی فیشەر، دواخستنی یاری پێنجەم دیمەنێکی سەرنجڕاکێش بوو. شۆنبێرگ ڕوونکردنەوە دەدات لەسەر دیمەنەکە:

تایمانۆڤ بە دوو یاریدەدەرەوە ھاتە ڤانکۆڤەر، ھەردووکیان مامۆستای گەورە بوون. فیشەر بە تەنھا بوو. پێی وابوو دیمەنی تایمانۆڤ و یاریدەدەرەکانی پێکەنیناویترین شت بوو کە تا ئێستا بینیبێتی. تایمانۆڤ و یاریدەدەرەکانی دادەنیشتن، شەش دەست بە ھەوادا دەفڕین، کۆمەڵە گیرفانییەکان بە ھەوادا دەشەکانەوە، لەکاتێکدا جۆرەکان لە ھەموو لایەکەوە دەردەبڕدران. تایمانۆڤیش بە ڕوخسارێکی سەرلێشێواوەوە دانیشتبوو. تەنھا پێش دەستپێکردنەوەی یاری [لە یاری پێنجەمدا] یاریدەدەرەکان ھەندێک ئامۆژگاری دوا خولەکیان بە تایمانۆڤ دەدا. کاتێک تایمانۆڤی بێچارە چووە ژووری یاریکردن و دانیشت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی فیشەر، مێشکی ئەوەندە پڕ بوو لە بەردەوامبوونی دژ بە یەک کە تووشی شڵەژان بوو، قەڵایەکی لەبەردەم مەترسی بەجێھێشت و دەستبەجێ خۆی بەدەستەوەدا.

فیشەر تایمانۆڤی بە ئەنجامی ٦–٠ بەزاند. کەم وێنە ھەبوو بۆ ئەنجامێکی وا لایەنگیر لە یارییەکدا کە بەرەو پاڵەوانێتی جیھان دەڕوات.

لە کاتی دۆڕاندنی دوا یاری پێشبڕکێکەدا، تایمانۆڤ شانی ھەڵتەکاند و بە خەمباری بە فیشەری وت: «باشە، ھێشتا مۆسیقاکەم ماوە.» بەھۆی دەدایەوە، تایمانۆڤ «لە تیمی یەکێتی سۆڤیەت دەرکرا و بۆ ماوەی دوو ساڵ قەدەغەی گەشتکردنی لێکرا. ڕێگری لێکرا لە نووسینی وتار، مووچەی مانگانەی لێسەندرایەوە… [و] دەسەڵاتداران قەدەغەیان کرد لەسەر شانۆی کۆنسێرت پێشکەشکاری بکات.» «دۆڕاندنە وێرانکەرەکە بە کرداری کۆتایی بە ژیانی شەترەنجی تایمانۆڤ ھێنا.»

دواتر بەرنامە بۆ فیشەر دانرا کە بەرامبەر بە مامۆستای گەورەی دانیمارکی بێنت لارسن یاری بکات. "سپاسکی پێشبینی ملمنلانێیەکی توندی کرد. 'لارسن لە ڕۆحدا کەمێک بەھێزترە.'" پێش یارییەکە، بۆتڤینیک بە بینەرانی تەلەڤیزیۆنی سۆڤیەتی وتبوو:

"قورسە بڵێین یارییەکەیان چۆن کۆتایی دێت، بەڵام ڕوونە کە سەرکەوتنێکی وا ئاسان وەک لە ڤانکۆڤەر [دژی تایمانۆڤ] بۆ فیشەر نابێت. پێموایە لارسن سەرسوڕمانی ناخۆشی بۆ [فیشەر] ھەڵگرتووە، بەتایبەت لەبەرئەوەی دوای مامەڵەکردن لەگەڵ تایمانۆڤ بەو شێوەیە، فیشەر دەیەوێت ھەمان شت لەگەڵ لارسن بکات و ئەمە ناکرێت."

فیشەر لارسنی بە ھەمان ئەنجامی ٦–٠ بەزاند. ڕۆبێرت بیرن دەنووسێت: «تا ڕادەیەک دەمتوانی یاری تایمانۆڤ وەک جۆرێک لە سەیروسەمەرە تێبگەم - تەنانەت وەک شتێکی نائاسایی، ڕووداوێکی سەیری شەترەنج کە ھەرگیز دووبارە ڕوونادات؛ بەڵام ئێستا ھیچ شتێکم پێ نییە بیڵێم… کەواتە، بۆ من لە پرسیاردایە کە ڕوونی بکەمەوە چۆن بابی، چۆن ھەرکەسێک، دەتوانێت شەش یاری بەدوای یەک لە بلیمەتێکی وەک بێنت لارسن ببەنێتەوە». تەنھا ساڵێک پێشتر، لارسن لەسەر تەختەی یەکەم بۆ تیمی پاشماوەی جیھان لە پێش فیشەرەوە یاری کردبوو، و تاکە دۆڕانی بە فیشەر دابوو لە پێشبڕکێی نێوان زۆنەکان. گاری کاسپارۆڤ دواتر نووسی کە ھیچ یاریزانێک ھەرگیز باڵادەستییەکی وای بەسەر ڕکابەرەکانیدا پیشان نەدابوو کە بەراورد بکرێت بە ئەنجامی «سەرسووڕھێنەر»ی ١٢–٠ی فیشەر لە ھەردوو یارییەکەدا. ئامارناسی شەترەنج جێف سۆناس دەرەنجام دەردەبڕێت کە سەرکەوتن بەسەر لارسندا «بەرزترین ڕێژەی دەدای تاکە یاری»ی بە فیشەر بەخشی کە تا ئێستا ھەبووبێت.

لە ٨ی ئابی ساڵی ١٩٧١، لەکاتێکدا کە خۆی ئامادە دەکرد بۆ دوا یاریی پاڵێوراوەکانی لەگەڵ پاڵەوانی پێشووی جیھان تیگران پێترۆسیان، فیشەر سەرکەوتنی بەدەستھێنا لە پێشبڕکێی خێرای یانەی شەترەنجی مانھاتن. لەو پێشبڕکێیەدا، لە بەرامبەر کۆمەڵێک یاریزانی بەھێزدا، فیشەر توانی ٢١٫٥ خاڵ لە کۆی ٢٢ خاڵ بەدەست بھێنێت.

سەرەڕای ئەنجامەکانی فیشەر بەرامبەر تایمانۆڤ و لارسن، یارییەکەی داھاتووی لەگەڵ پێترۆسیان وەک ئەرکێکی قورس دەھاتە بەرچاو. لەگەڵ ئەوەشدا، حکوومەتی سۆڤیەت نیگەران بوو لە فیشەر. "پەیامنێران لە پێترۆسیانیان پرسی ئایا یارییەکە ھەر دوازدە گەڕەکە تەواو دەکات… پێترۆسیان وەڵامی دایەوە 'لەوانەیە من زووتر بیبەمەوە'،" پاشان گوتی: "نۆزدە سەرکەوتنە بەردەوامەکەی فیشەر کاریگەرییان لەسەر من نییە. ئەو یاریزانێکی گەورەی شەترەنجە بەڵام داھێنەر نییە."

پێترۆسیان لە یاریی یەکەمدا نوێکارییەکی تیۆریی بەھێزی پیشاندا و دەستکەوتی بەدەستھێنا، بەڵام دواجار فیشەر یارییەکەی بردەوە کاتێک پێترۆسیان لاوازی نواند. ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی فیشەر زنجیرەیەکی ٢٠ سەرکەوتنی بەردەوام بەدەست بھێنێت بەرامبەر باشترین یاریزانانی جیھان (لە یارییەکانی نێوان ناوچەیی و پاڵێوراوەکاندا). ئەم زنجیرە سەرکەوتنە تەنھا لەلایەن شتاینیتزەوە تێپەڕێنرا کە ٢٥ سەرکەوتنی بەردەوامی لە نێوان ساڵانی ١٨٧٣–١٨٨٢ تۆمار کردبوو. پێترۆسیان یاریی دووەمی بردەوە و کۆتایی بە زنجیرەی سەرکەوتنەکانی فیشەر ھێنا. دوای سێ یاریی یەک لەدوای یەکی بێ براوە، فیشەر چوار یارییەکەی دواتری بردەوە و یارییەکەی بە ئەنجامی ٦٫٥–٢٫٥ (+٥−١=٣) بردەوە.

گۆڤاری «سپۆرتس ئیلەسترەیتد» وتارێکی لەسەر یارییەکە بڵاوکردەوە، تیشکی خستە سەر ئەوەی کە زاڵبوونی فیشەر بەسەر پێترۆسیاندا بەھۆی سیستەمی کۆنی ئامادەکاریی پێترۆسیانەوە بووە:

"تۆماری دوایییەی فیشەر ئەو ئەگەرە بەھێزە دەخاتە ڕوو کە ئەو پێشکەوتنێکی لە تیۆری شەترەنجی مۆدێرندا بەدەستھێناوە. وەڵامدانەوەی فیشەر بۆ جووڵەی ١١ی پێترۆسیان لە یاریی یەکەمدا نموونەیەکە: پسپۆڕە ڕووسەکان بۆ ماوەی چەند ھەفتەیەک کاریان لەسەر ئەم گۆڕانکارییە کردبوو، بەڵام کاتێک لەناکاو بەرامبەر فیشەر بەکارھێنرا، ئەو بە تەنیا ڕووبەڕووی دەرەنجامەکانی بووەوە و بە پەیڕەوکردنی بنەما سادە و کلاسیکییەکان سەرکەوت."

دوای تەواوبوونی یارییەکە، پێترۆسیان گوتی: «دوای یاریی شەشەم فیشەر بە ڕاستی بوو بە داھێنەرێک. من لەلایەکی ترەوە، یان تووشی شڵەژان بووم یان ماندوو بووم، یان شتێکی تر ڕوویدا، بەڵام سێ یارییە کۆتایییەکە چیتر شەترەنج نەبوون.» «ھەندێک پسپۆڕ بەردەوام پێداگرییان دەکرد کە پێترۆسیان لە فۆرمی خۆیدا نەبوو، و دەبووایە لە کۆتایی یاریی شەشەمدا ئەنجامێکی باشتری ھەبووایە…» فیشەر لە وەڵامدا گوتی، «خەڵک بۆ ماوەی پازدە ساڵە بە لاوازی لەگەڵمدا یاری دەکەن.» ئەنجامەکانی یارییەکانی فیشەر بۆتڤینیکی سەرسام کرد: «قسەکردن لەسەر یارییەکانی فیشەر کارێکی قورسە. لەو کاتەوەی ئەو یارییان دەکات، موعجیزە دەستی پێکردووە.» «کاتێک پێترۆسیان وەک پێترۆسیان یاری دەکرد، فیشەر وەک مامۆستایەکی زۆر بەھێزی شەترەنج یاری دەکرد، بەڵام کاتێک پێترۆسیان دەستی کرد بە ھەڵەکردن، فیشەر گۆڕا بۆ داھێنەرێک.»

فیشەر پلەبەندییەکی زۆر بەرزتری بەدەستھێنا لە ھەر یاریزانێکی تر لە مێژوودا تا ئەو کاتە. لە لیستی پلەبەندیی فیدای مانگی تەممووزی ١٩٧٢دا، پلەبەندیی ئیلۆی ئەو ٢٧٨٥ بوو کە ١٢٥ خاڵ بەرزتر بوو لە پلەبەندیی سپاسکی (ژمارە دووی جیھان) کە ٢٦٦٠ بوو. ئەنجامەکانی وایان کرد وێنەی بکەوێتە سەر بەرگی گۆڤاری لایف، و ڕێگەی پێدا بەرەنگاری بۆریس سپاسکی پاڵەوانی جیھان ببێتەوە، کە ھەرگیز نەیتوانیبوو بیبەزێنێت (+٠−٣=٢).

یاریی پاڵەوانێتیی جیھان

کەلەڕەقیی فیشەر کە بەدرێژایی ژیانی پیشەیی سەبارەت بە مەرجەکانی یاری و پێشبڕکێ ھەیبوو، جارێکی تر لە ئامادەکارییەکانی یارییەکەی لەگەڵ سپاسکیدا دەرکەوت. لە نێو شوێنە پێشنیارکراوەکاندا، ھەڵبژاردەی یەکەمی فیشەر بێلگراد بوو لە یووگۆسلاڤیا، لەکاتێکدا سپاسکی ڕێکیاڤیک لە ئایسلەندا ھەڵبژارد. بۆ ماوەیەک وا دەردەکەوت کە ناکۆکییەکە بە دابەشکردنی یارییەکە لە نێوان ئەم دوو شوێنەدا چارەسەر دەکرێت، بەڵام ئەو ڕێکخستنە سەرکەوتوو نەبوو. دوای چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە، فیشەر ڕەتی کردەوە لە ئایسلەند دەربکەوێت تا خەڵاتی دارایییەکە زیاد نەکرا. جیم سلەیتەر، دارایی کاری لەندەنی، بڕی ١٢٥٬٠٠٠ دۆلاری ئەمریکی زیادی بەخشی، کە کۆی خەڵاتەکەی گەیاندە ٢٥٠٬٠٠٠ دۆلار (کە ئەمڕۆ دەکاتە ١٫٨٢ ملیۆن دۆلار) و ئەوکات فیشەر ڕازی بوو یاری بکات.

پێش و لە ماوەی یارییەکەدا، فیشەر گرنگییەکی تایبەتی بە ڕاھێنانی جەستەیی و لەشساغی خۆی دەدا، کە لەو کاتەدا شێوازێکی نوێ بوو بۆ یاریزانە پێشەنگەکانی شەترەنج. لە ئامادەکارییەکانی بۆ ئەم یارییە، چاوپێکەوتنی لەگەڵ بەرنامەی «٦٠ خولەک» و دیک کاڤێت ئەنجامدا و گرنگیی لەشساغی جەستەیی لە ئامادەکارییەکانیدا ڕوونکردەوە. ئەو لێھاتوویییەکانی تێنسی خۆی تا ئاستێکی باش پەرەپێدابوو، و لە ڕۆژانی پشوودا لە ڕیکیاڤیک زۆر یاری دەکرد. ھەروەھا ڕێکی خستبوو کە بە تەنھا لە کاتی دیاریکراودا مەلەوانگەی ھۆتێلەکەی بەکاربھێنێت، و بۆ ماوەی درێژ مەلەی دەکرد، زۆربەی کات درەنگانی شەو. بەگوێرەی نیکۆلای کرۆگیوس، مامۆستای گەورەی سۆڤیەت، فیشەر «گرنگییەکی زۆری بە وەرزش دەدا، مەلەی دەکرد و تەنانەت بۆکسیشی دەکرد…»

یارییەکە لە ڕیکیاڤیک لە مانگی تەممووز تا ئەیلوولی ١٩٧٢ بەڕێوەچوو. ویلیام لۆمباردی لەگەڵ فیشەر بوو؛ جگە لە یارمەتیدانی لە شیکردنەوەدا، لۆمباردی لەوانەیە ڕۆڵێکی گرنگی ھەبووبێت لە ڕازیکردنی فیشەر بۆ بەشداریکردن و بەردەوامبوون لە یارییەکەدا. ئەمە یەکەم یاری بوو کە لە ئەمریکا لە کاتی سەرەکیدا پەخش کرا. فیشەر دوو یاریی یەکەمی بە شێوەیەکی سەیر دۆڕاند: یەکەمیان کاتێک جووڵەیەکی مەترسیداری بە سەربازێک کرد لە کۆتایییەکی یەکسان، دووەمیان بە خۆبەختکردن کاتێک ڕەتی کردەوە یاری بکات لە ناکۆکییەک لەسەر بارودۆخی یاریکردن. لەوانە بوو فیشەر ھەموو یارییەکە بە خۆبەختکردن بدۆڕێنێت، بەڵام سپاسکی، کە نەیدەویست بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی بیباتەوە، ملی دا بۆ داواکارییەکانی فیشەر بۆ گواستنەوەی یاریی داھاتوو بۆ ژوورێکی پشتەوە، دوور لە کامێراکان، کە بوونیان فیشەری بێزار کردبوو. دوای ئەو یارییە، یارییەکە گەڕێندرایەوە بۆ سەر شانۆ و بەبێ ھیچ ڕووداوێکی جیددی تر بەردەوام بوو. فیشەر حەوت لە ١٩ یاریی داھاتوو بردەوە، تەنھا یەکێکی دۆڕاند و یازدەی یەکسان کرد، بۆیە یارییەکەی بە ١٢٫٥–٨٫٥ بردەوە و بوو بە یازدەیەمین پاڵەوانی شەترەنجی جیھان.

دەرھاویشتەکانی جەنگی سارد یارییەکەی کردە سەنسەیشنێکی میدیایی. ناونرا «یاریی سەدە» ، و ڕووماڵی میدیایی لە لاپەڕەی یەکەمی ڕۆژنامەکانی ئەمریکا و سەرتاسەری جیھان بەدەستھێنا. سەرکەوتنی فیشەر سەرکەوتنێکی ئەمریکی بوو لە بوارێکدا کە یاریزانە سۆڤیەتییەکان - کە بە توندی پەیوەست و پشتگیریکراو بوون لەلایەن دەوڵەتەوە - بۆ چارەکە سەدەی پێشوو باڵادەست بوون تێیدا. کاسپارۆڤ تێبینی کرد، «فیشەر لە ڕووی ئایدۆلۆژییەوە دەگونجێت لەگەڵ چوارچێوەی سەردەمی جەنگی سارددا: داھێنەرێکی ئەمریکی بە تەنھا بەرەنگاری ئامێری شەترەنجی سۆڤیەت دەبێتەوە و دەیبەزێنێت». یان تیمان، مامۆستای گەورەی ھۆڵەندی، سەرکەوتنی فیشەر بە «چیرۆکی پاڵەوانێکی تەنیا کە بەسەر ئیمپراتۆرییەتێکی تەواودا زاڵ دەبێت» ناودەبات. خوشکی فیشەر تێبینی کرد، «بابی ھەموو ئەمەی لە وڵاتێکدا کرد کە تا ڕادەیەکی زۆر کولتووری شەترەنجی تێدا نەبوو. وەک ئەوە وابوو کە ئێسکیمۆیەک یاریگایەکی تێنسی لە ناو بەفردا پاککردبێتەوە و دواتر پاڵەوانێتی جیھانی بردبێتەوە».

لەگەڵ گەڕانەوەی فیشەر بۆ نیویۆرک، ڕۆژێکی بابی فیشەر بەڕێوەچوو. چەندین پێشنیاری ڕیکلامکردنی بەرھەمی پێشکەش کرا کە بەھاکەی «لانیکەم ٥ ملیۆن دۆلار» بوو (ئەمڕۆ دەکاتە ٣٦٫٤ ملیۆن دۆلار)، کە ھەموویانی ڕەتکردەوە. لەسەر بەرگی گۆڤاری Sports Illustrated لەگەڵ مارک سپیتز، پاڵەوانی مەلەوانیی ئۆڵۆمپیی ئەمریکی دەرکەوت و ھەروەھا لە بەرنامەی دیک کاڤێت شۆ و تایبەتمەندییەکی تەلەڤیزیۆنی بۆب ھۆپ دەرکەوت. ئەندامێتی لە فیدراسیۆنی شەترەنجی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٧٢دا دوو ھێندە بوو، و لە ١٩٧٤دا گەیشتە لوتکە؛ لە شەترەنجی ئەمریکیدا، ئەم ساڵانە بە گشتی بە «گەشەی فیشەر» ناودەبرێن. ئەم یارییە سەرنجی جیھانیی زیاتری ڕاکێشا لە ھەر پاڵەوانێتییەکی شەترەنجی پێش یان دوای خۆی.

لەدەستدانی ناونیشان

فیشەر بڕیار بوو لە ساڵی ١٩٧٥ پارێزگاری لە ناونیشانەکەی بکات دژی ئەناتۆلی کارپۆڤ، کە وەک ڕکابەری دەرکەوتبوو. فیشەر، کە ھیچ یارییەکی کێبڕکێی نەکردبوو لەدوای یارییە جیھانییەکەی لەگەڵ سپاسکی، لە ئەیلوولی ١٩٧٣دا پێشنیارێکی بۆ یارییەکە خستەڕوو، بە ڕاوێژ لەگەڵ فرێد کرامەری بەرپرسی FIDE. ئەو سێ داواکاریی سەرەکی (نەگۆڕ) خستەڕوو:

1. یارییەکە بەردەوام دەبێت ھەتا یەکێک لە یاریزانەکان ١٠ یاری دەباتەوە، یەکسانییەکان بە ھەند وەرناگیرێن.
2. ھیچ سنوورێک نییە بۆ ژمارەی کۆی یارییەکان.
3. لە حاڵەتی ئەنجامی ٩–٩، پاڵەوانەکە (فیشەر) ناونیشانەکەی دەپارێزێت، و خەڵاتی دارایییەکە بە یەکسانی دابەش دەکرێت.

فیشەر بەڵگەی ھێنایەوە کە ئەم داواکارییانە گونجاون چونکە بە پێچەوانەوە یاریزانێک کە پێشەنگ بووە دەتوانێت ھەندێک دانە بگۆڕێتەوە و ھەندێک یاری یەکسان بکات، بەرەو ناونیشانەکە بڕوات. ئەمە لەوانەیە ئەوە بێت کە لە یاری ١٩٧٢دا ڕوویدا (یارییەکانی ١٤–٢٠ ھەموویان یەکسان بوون)، بەڵام ئەمە شێوازێکی شەترەنج بوو کە فیشەر بە ناشیرین دەیزانی. لەژێر فۆرماتی ١٠-بردنەوە پێشنیارکراودا، کەسێک ھێشتا دەبێت بۆ بردنەوە یاری بکات.

زۆرێک لە چاودێران داواکاری بەندی ٩–٩ی فیشەریان بە نادادپەروەر دەزانی چونکە پێویستی بە بردنەوەی ڕکابەر دەکرد بە لانیکەم دوو یاری (١٠–٨). بۆتڤینیک بەندی ٩–٩ی بە «نایاریزانانە» ناو برد. کۆرچنۆی، داڤید برۆنشتاین، و لێڤ ئەلبورت بەندی ٩–٩یان بە گونجاو دەزانی. کۆرچنۆی بە تایبەتی وتی:

ئایا فیشەر ڕاست بوو لە داواکردنی پاراستنی ناونیشانی جیھانی بە دوو خاڵ ھاندیکاپ - کە ڕکابەر بە ئەنجامی ١٠–٨ بە براوە دابنرێت و پاڵەوان ناونیشانەکەی بپارێزێت لە حاڵەتی یەکسانی ٩–٩؟ بەڵێ، ئەمە زۆر سروشتی بوو: پاڵەوان شایەنی ئەمەیە، جگە لەوەی کە یاریکردنی زیاتر بۆ یەکەم بردنەوە لە حاڵەتی ئەنجامی یەکسان ھیچ نەبێت تەنھا لۆتۆیەک دەبێت - براوە لەو حاڵەتەدا ناتوانێت بانگەشەی ئەوە بکات کە سەرکەوتنێکی بڕواپێکراوی بەدەستھێناوە.

ھەروەھا کێشەی پراکتیکی میوانداریکردنی یارییەکی بێسنووریش ھەبوو. ئەگەر ھیچ یەک لە یاریزانەکان نەیانتوانیبا باڵادەستی خۆیان بسەلمێنن و زنجیرەیەکی بێکۆتایی لە یەکسانی ھەبووایە، تێچووی یارییەکە زۆر زۆر دەبوو.

کۆنگرەیەکی ئێف ئای دی ئی لە ساڵی ١٩٧٤ لە کاتی ئۆڵۆمپیادی نیس لە فەرەنسا بەسترا. نوێنەرەکان دەنگیان لەسەر پێشنیاری ١٠-بردنەوەکەی فیشەر دا، بەڵام دوو پێشنیارەکەی تریان ڕەتکردەوە، و ژمارەی یارییەکانیان لە پێشبڕکێکەدا سنووردار کرد بە ٣٦. لە وەڵامی بڕیاری ئێف ئای دی ئی دا، فیشەر لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٧٤ تەلێکی بۆ ئویڤ نارد:

وەک لە تەلەگرامەکەمدا بۆ نوێنەرانی ئێف ئای دی ئی ڕوونم کردەوە، مەرجەکانی پێشبڕکێکە کە من پێشنیارم کردبوو نەگۆڕ بوون. بەڕێز کرامەر پێی ڕاگەیاندم کە یاساکانی براوەبوون بە یەکەم یاریزان کە دە یاری دەباتەوە، یەکسانییەکان بە ھەند وەرنەگیراون، ژمارەی بێسنووری یارییەکان و ئەگەر نۆ بردنەوە بۆ نۆ پێشبڕکێکە یەکسان بێت لەگەڵ گەڕاندنەوەی ناونیشان بۆ پاڵەوان و دابەشکردنی خەڵاتی دارایی بە یەکسانی، لەلایەن نوێنەرانی ئێف ئای دی ئی و ڕەتکراونەتەوە. بەم کارە ئێف ئای دی ئی بڕیاری داوە دژی بەشداریکردنم لە پاڵەوانێتی جیھانی شەترەنجی ١٩٧٥. لەبەر ئەوە، من دەست لە ناونیشانی پاڵەوانێتی جیھانی شەترەنجی ئێف ئای دی ئی ھەڵدەگرم. بە دڵسۆزییەوە، بابی فیشەر.

نوێنەرەکان وەڵامیان دایەوە بە دووپاتکردنەوەی بڕیارەکانی پێشوویان، بەڵام دەستلەکارکێشانەوەکەی فیشەریان قبوڵ نەکرد و داوایان لێکرد دووبارە بیر لە بڕیارەکەی بکاتەوە.

بەھۆی ھەوڵە بەردەوامەکانی بەرپرسانی فیدراسیۆنی شەترەنجی ئەمریکا، کۆنگرەیەکی تایبەتی FIDE لە ئازاری ١٩٧٥ لە بێرگێنی ھۆڵەندا بەسترا، کە تێیدا قبوڵکرا کە پێشبڕکێکە دەبێت ماوەکەی بێسنوور بێت، بەڵام بەندی ٩–٩ جارێکی تر ڕەتکرایەوە، بە جیاوازییەکی کەمی ٣٥ دەنگ بەرامبەر ٣٢. ئێف ئای دی ئی دوا وادەی ١ی نیسانی ١٩٧٥ی دانا بۆ فیشەر و کارپۆڤ تاکو بەشداریکردنیان لە پێشبڕکێکەدا پشتڕاست بکەنەوە. ھیچ وەڵامێک لە فیشەرەوە نەگەیشت تا ٣ی نیسان. بەم شێوەیە، بە شێوەیەکی خۆکار، کارپۆڤ بە فەرمی بوو بە پاڵەوانی جیھان. لە ژیاننامە خۆنووسەکەی ساڵی ١٩٩١دا، کارپۆڤ پەشیمانی خۆی دەربڕی کە پێشبڕکێکە ئەنجام نەدرا، و بانگەشەی ئەوەی کرد کە لەدەستدانی دەرفەتی بەربەرەکانێکردنی فیشەر گەشەی شەترەنجی خۆی دواخست. کارپۆڤ چەند جارێک دوای ١٩٧٥ چاوی بە فیشەر کەوت، لە ھەوڵە دۆستانە بەڵام سەرئەنجام ناسەرکەوتووەکاندا بۆ ڕێکخستنی پێشبڕکێیەک، لەبەر ئەوەی کارپۆڤ ھەرگیز ڕازی نەدەبوو یاری بکات تا ١٠.

براین کارنی لە وۆڵ ستریت جۆرناڵ ڕای وابوو کە سەرکەوتنی فیشەر بەسەر سپاسکی لە ساڵی ١٩٧٢دا ھیچی بۆ سەلماندن نەھێشتەوە، جگە لەوەی کە لەوانەیە ڕۆژێک کەسێک بتوانێت بیبەزێنێت، و ئەو بایەخی بە مەترسی دۆڕاندن نەدەدا. ھەروەھا ڕای وابوو کە ڕەتکردنەوەی فیشەر لە ناسینی ھاوتاکانی ڕێگەی بە پەرەسەندنی پارانۆیای دا: «پاڵەوانێتی جیھانی کە بردییەوە… بۆچوونی ئەوی سەبارەت بە خۆی وەک یاریزانێکی شەترەنج پشتڕاست کردەوە، بەڵام ھەروەھا ئەوی لە کاریگەرییە مرۆیییەکانی جیھانی دەوروبەری داماڵی. ئەو کەوتە نێو شتێکەوە کە تەنھا دەکرێت بە جۆرێک لە شێتی دابنرێت».

برۆنشتاین پێی وابوو کە فیشەر «مافی ئەوەی ھەبوو یارییەکە لەگەڵ کارپۆڤ بە مەرجەکانی خۆی ئەنجام بدات». ساڵانێک دواتر، لە پێشبڕکێکەی ساڵی ١٩٩٢ی دژی سپاسکی، فیشەر بە ھەمان شێوە وتی کە کارپۆڤ بوو کە ڕەتی کردەوە لەژێر مەرجەکانی فیشەردا یاری لەگەڵدا بکات.

ئایا کارپۆڤ دەیتوانی فیشەر ببەزێنێت بابەتێکی گریمانەیییە. لێڤ ئەلبورت، مامۆستای گەورەی سۆڤیەت، پێی وابوو کە بڕیاری ملنەدان بە داواکارییەکانی فیشەر لەسەر «تێڕوانینی ژیرانەی کارپۆڤ بۆ تواناکانی خۆی» دامەزرابوو. سپاسکی پێی وابوو کە فیشەر لە ساڵی ١٩٧٥دا دەیبردەوە بەڵام کارپۆڤ دووبارە خۆی دەگەیاند و لە ساڵی ١٩٧٨دا فیشەری دەبەزاند. بەگوێرەی سوزان پۆلگار، شرۆڤەکاران دابەش بوون، بە زۆرینەیەکی کەم پێیان وایە فیشەر دەیبردەوە، بۆچوونێک کە ئەویش لەگەڵیدایە.

گاری کاسپارۆڤ، پاڵەوانی پێشووی جیھان، بەڵگەی ھێنایەوە کە کارپۆڤ دەرفەتی باشی دەبوو، چونکە بە شێوەیەکی بڕواپێکراو سپاسکی بەزاندبوو و نەوەیەکی نوێی پیشەگەری بەھێز بوو، و لە ڕاستیدا یارییەکانی کوالێتی بەرزتر بوون، لەکاتێکدا فیشەر بۆ ماوەی سێ ساڵ چالاک نەبوو. کارپۆڤ خۆی لە ساڵی ٢٠٢٠دا وتی کە پێی وابوو دەرفەتی ھەبوو، ئەگەرچی نەیدەتوانی بڵێت کە لە پێشەوە دەبوو.

گۆشەگیری لەناکاو

دوای پاڵەوانییەتی جیھانی شەترەنجی ساڵی ١٩٧٢، فیشەر نزیکەی ٢٠ ساڵ ھیچ یارییەکی کێبڕکێی لە بەردەم خەڵکدا نەکرد. لە ساڵی ١٩٧٧ لە کامبریج، ماساچووسیتس، سێ یاری لەگەڵ بەرنامەی کۆمپیوتەری گرینبڵات (ئێم ئای تی) ئەنجامدا و ھەر سێکیانی بردەوە.

گواستییەوە بۆ ناوچەی لۆس ئەنجلۆس و بۆ ماوەیەک پەیوەندی بە کڵێسای جیھانییەوە کرد. لە ٢٦ی ئایاری ١٩٨١، کاتێک لە پاسادێنا پیاسەی دەکرد، فیشەر لەلایەن پۆلیسێکەوە دەستگیر کرا، چونکە لە کەسێک دەچوو کە تازە لەو ناوچەیەدا دزی کردبوو. فیشەر، کە ئیدیعای ئەوەی کرد لە کاتی دەستگیرکردنەکەدا تۆزێک بریندار بووە، وتی کە بۆ ماوەی دوو ڕۆژ ڕاگیراوە، دووچاری پەلامار و چەندین جۆری خراپ مامەڵەکردن بووەتەوە، و بە کەفالەتی ١٠٠٠ دۆلار ئازاد کراوە. فیشەر نامیلکەیەکی ١٤ لاپەڕەیی بڵاوکردەوە کە تێیدا وردەکاری تۆمەتەکانی سەبارەت بە خراپ ڕەفتاری پۆلیس باسکردبوو، و وتبووی کە دەستگیرکردنەکەی «پیلانگێڕی و سازکراو» بووە.

لە ساڵی ١٩٨١، فیشەر لە ماڵی مامۆستای مەزنی شەترەنج پیتەر بییاساس لە سان فرانسیسکۆ مایەوە، لەوێ، لە ماوەی چوار مانگدا، حەڤدە جار بییاساسی لە زنجیرەیەک یاری خێرادا شکاند. لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕاپۆرتەری سپۆرتس ئیلەسترەیتد ویلیام ناک، بییاساس ھەڵسەنگاندنی خۆی بۆ یاری فیشەر دەربڕی:

"ئەو زۆر باش بوو. ھیچ سوودێکی نەبوو یاری لەگەڵدا بکەیت. سەرنجڕاکێش نەبوو. من دەدۆڕام، و بۆم ڕوون نەبوو بۆچی. وەک ئەوە نەبوو کە من ئەم ھەڵەیە یان ئەو ھەڵەیەم کردبێت. وەک ئەوە وابوو کە لە سەرەتاوە بە تەدریجی بەسەرمدا زاڵ دەبوو. ھیچ کاتێکی نەدەبرد بۆ بیرکردنەوە. خەمبارترین شت ئەوە بوو کە من تەنانەت نەدەگەیشتمە کۆتایی یارییەکە. ھیچ کۆتایییەکم لەبیر نییە. ئەو بە ڕاستی باوەڕی وایە کە کەس نییە یاری لەگەڵدا بکات، کەس شایانی ئەو نییە. من یاریم لەگەڵدا کرد، و دەتوانم ئەوە پشتڕاست بکەمەوە."

لە ساڵانی ١٩٨٨–١٩٩٠، فیشەر پەیوەندییەکی لەگەڵ یاریزانی شەترەنجی ئەڵمانی پێترا ستادلەر ھەبوو، کە سپاسکی پەیوەندی نێوانیانی دروست کردبوو. کاتێک دواتر ستادلەر کتێبێکی دەربارەی پەیوەندییەکەیان بڵاوکردەوە، سپاسکی داوای لێبوردنی لە فیشەر کرد.

یارییە گەڕاوەکەی ١٩٩٢ لەگەڵ سپاسکی

فیشەر دوای بیست ساڵ گۆشەگیری دەرکەوتەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ سپاسکی (کە لەو کاتەدا لە پلەی ٩٦–١٠٢ی پێڕستی پۆلێنکردنی ئێف ئای دی ئی دا بوو) لە «یاری تۆڵەی سەدەی بیستەم» لە ساڵی ١٩٩٢ دا بەشداری بکات. ئەم یارییە لە سڤێتی ستیڤان و بێلگراد، یوگسلاڤیا، ئەنجامدرا، سەرەڕای گەمارۆی نەتەوە یەکگرتووەکان کە سزای چالاکییە بازرگانییەکانیشی دەگرتەوە. فیشەر داوای کرد کە ڕێکخەرەکان یارییەکە وەک «پاڵەوانییەتی جیھانی شەترەنج» ناوزەد بکەن، ھەرچەندە گاری کاسپارۆڤ پاڵەوانی جیھانی ئێف ئای دی ئیی دانپێدانراو بوو. فیشەر پێداگری دەکرد کە ئەو ھێشتا پاڵەوانی ڕاستەقینەی جیھانە، و کە ھەموو یارییەکانی پاڵەوانییەتی جیھانی پەسەندکراوی ئێف ئای دی، کە کارپۆڤ، کۆرچنۆی و کاسپارۆڤی تێدا بەشداربوون، دەرەنجامەکانیان پێشتر ڕێکخرابوون. خەڵاتی یارییە گەڕاوەکە ٥ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی بوو، کە ٣٫٣٥ ملیۆن دۆلاری بۆ براوە دانرابوو. ئەمە گەورەترین خەڵات بوو و ھێشتاش گەورەترین خەڵاتە بۆ یارییەک لە مێژووی شەترەنجدا.

بەگوێرەی مامۆستای مەزن ئەندرۆ سۆڵتیس:

"[یارییەکانی کێبڕکێکە] کوالیتییەکی باشیان ھەبوو، بەتایبەتی کاتێک بەراورد دەکرێن لەگەڵ یارییەکانی پاڵەوانییەتی کاسپارۆڤ لە ساڵەکانی ١٩٩٣، ١٩٩٥ و ٢٠٠٠ بۆ نموونە. ھەروەھا یارییەکان بیری زۆر لایەنگری ھێنایەوە کە فیشەر چەند نامۆ بوو لە ١٩٩٢ دا. ئەو ھێشتا کرانەوەکانی نەوەیەکی پێشووی بەکاردەھێنا. لەوەش زیاتر، ئەو تەنھا یاریزانە بەھێزەکە بوو لە جیھاندا کە متمانەی بە کۆمپیوتەر نەبوو و بە یاریدەدەر و لایەنگرانەوە دەورە نەدرابوو."

فیشەر کێبڕکێکەی بە ١٠ بردنەوە، ٥ دۆڕان و ١٥ یەکسانبوون بردەوە. کاسپارۆڤ وتی: «بابی یارییەکی ئاسایی دەکات، ھیچی تر. لەوانەیە ھێزی ٢٦٠٠ یان ٢٦٥٠ بێت. لە نێوان ئێمەدا نزیک نابێت». یاسر سەیراوان پێی وابوو کە کێبڕکێکە سەلماندی کە ھێزی یاریکردنی فیشەر «لە شوێنێک لە نێو دە یاریزانە باشەکەی جیھاندایە».

فیشەر و سپاسکی دە کۆنگرەی ڕۆژنامەوانییان لە ماوەی کێبڕکێکەدا ئەنجامدا. سەیراوان ئامادەی کێبڕکێکە بوو و چەندین جار لەگەڵ فیشەر کۆبووەوە؛ ئەو دووانە ھەندێک لە یارییەکانی کێبڕکێکەیان شیکردەوە و قسەوباسی تایبەتیان ھەبوو. دواتر سەیراوان نووسی: «دوای ٢٣ی ئەیلوول [١٩٩٢]، زۆربەی ئەوەی کە ھەرگیز دەربارەی بابی خوێندبوومەوە لە مێشکمدا فڕێدا. تەنھا زبڵ بوون. بابی ھەڵەتێگەیشتووترین و ھەڵە دەرکراوترین کەسایەتییە کە لەسەر ڕووی زەوی دەژی.» ئەو زیادی کرد کە فیشەر لە کامێرا نەدەترسا، بە ئاسانی پێدەکەنی و پێدەکەنی، «نوکتەبازێکی باش بوو» و «قسەکەرێکی تەواو خۆش» بوو.

وەزارەتی خەزێنەی ویلایەتە یەکگرتووەکان پێش دەستپێکردنی کێبڕکێکە ئاگاداری فیشەری کردەوە کە بەشداریکردنی نایاسایییە، کە پێشێلی فەرمانی جێبەجێکردنی ١٢٨١٠ی سەرۆک جۆرج ئێچ دەبلیوو بوش دەکات کە سزاکانی بڕیاری ٧٥٧ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان سەپاندووە دژی ئەنجامدانی چالاکی ئابووری لە یوگسلاڤیا. لە وەڵامدا، لە یەکەم کۆنگرەی ڕۆژنامەوانی دیاریکراودا لە ١ی ئەیلوولی ١٩٩٢، لەبەردەم میدیای نێودەوڵەتیدا، فیشەر تفی کردە سەر فەرمانی ئەمریکا و وتی «ئەمە وەڵامی منە». پێشێلکردنی فەرمانەکە لەلایەن ئەوەوە وای لە بەرپرسانی فیدراڵی ئەمریکا کرد فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ دەربکەن دوای تەواوبوونی کێبڕکێکە، بە ئاماژەدان بە "بەندەکانی ١٧٠١، ١٧٠٢، و ١٧٠٥ی بەشی ٥٠ی یاسای ویلایەتە یەکگرتووەکان و فەرمانی جێبەجێکردنی ١٢٨١٠".

پێش یارییە گەڕاوەکە لەگەڵ سپاسکی، فیشەر کێبڕکێیەکی ڕاھێنانی لەگەڵ سڤێتۆزار گلیگۆریچ لە سڤێتی ستیڤان بە شەش بردنەوە، یەک دۆڕان و سێ یەکسانبوون بردبووەوە.

ژیانی دواتر و مردن

ژیان وەک کۆچبەرێک

دوای کێبڕکێی ١٩٩٢ لەگەڵ سپاسکی، فیشەر، کە ئێستا ھەڵاتوو بوو، گەڕایەوە بۆ نادیاری ڕێژەیی، لە بووداپێست، ھەنگاریا نیشتەجێ بوو، و گوایە پەیوەندییەکی لەگەڵ مامۆستای گەنجی شەترەنجی ھەنگاری زیتا ڕایچانی ھەبووە. فیشەر ڕای گەیاند کە شەترەنجی ستاندارد کۆن بووە و ئێستا یارییەکانی خێرای جۆرەکانی شەترەنج دەکات، وەک (شەتڕەنج ٩٦٠). سەردانی خێزانی پۆلگاری کرد لە بووداپێست و چەندین یاری لەگەڵ یودیت، ژوژا و ژۆفیا پۆلگار شیکردەوە. لە ساڵانی ١٩٩٨ و ١٩٩٩، ھەروەھا لە ماڵی مامۆستای مەزنی گەنجی ھەنگاری پیتەر لیکۆ مایەوە.

لە ساڵی ٢٠٠٠ بۆ ٢٠٠٢، فیشەر لە باگیۆ لە فلیپین ژیا، لە ھەمان کۆمەڵگەی مامۆستای مەزنی فلیپینی یوجین تۆڕی، ھاوڕێیەکی نزیکی کە لە کاتی کێبڕکێکەی ١٩٩٢ لەگەڵ سپاسکی وەک یاریدەدەری دووەمی کاری کردبوو. تۆڕی فیشەری بە ژنێکی ٢٢ ساڵان بەناوی مارلین یۆنگ ناساند. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٠١، مارلین یۆنگ کچێکی بەناوی جینکی یۆنگ بوو، و ئیدیعای کرد کە فیشەر باوکی منداڵەکەیە، ئیدیعایەک کە دواتر پاش مردنی فیشەر بە دی ئێن ئەی ڕەتکرایەوە.

لێدوانەکانی لەسەر ھێرشەکانی ١١ی ئەیلوول

کەمێک دوای نیوەشەوی ١٢ی ئەیلوولی ٢٠٠١، بە کاتی ناوخۆیی فلیپین (نزیکەی چوار کاتژمێر دوای ھێرشە تیرۆریستییەکانی ١١ی ئەیلوولی ٢٠٠١ لە ویلایەتە یەکگرتووەکان)، چاوپێکەوتنێکی ڕاستەوخۆ لەگەڵ فیشەر لەلایەن پابلۆ مێرکادۆوە لە وێستگەی باگیۆی تۆڕی ڕادیۆی بۆمبۆ ئەنجامدرا. فیشەر ڕای گەیاند کە خۆشحاڵە کە ھێرشەکان ڕوویانداوە، لەگەڵ دەربڕینی بۆچوونی خۆی لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکان و ئیسرائیل، و وتی، "من دەستخۆشی لە کردەوەکە دەکەم. سەیرکە، کەس ئەوە … نابینێت کە ویلایەتە یەکگرتووەکان و ئیسرائیل بۆ چەندین ساڵە خەریکی کوشتنی فەلەستینییەکانن …". ھەروەھا وتی، «ئەو ڕەفتارە ناخۆشەی کە ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ھەموو جیھاندا ئەنجامی دەدات … ئەمە تەنھا پیشانت دەدات، کە ئەوەی دەیکەیت، بەسەر خۆتدا دێتەوە، تەنانەت بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانیش.» فیشەر ھەروەھا ئاماژەی بە فیلمی «حەوت ڕۆژ لە ئایار» (١٩٦٤) کرد و وتی ھیوادارە کوودەتایەک لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ڕووبدات: «[ھیوادارم] وڵات لەلایەن سوپاوە داگیر بکرێت - ھەموو کەنیسەکان دادەخەن، ھەموو جوولەکەکان دەستگیر دەکەن، سەدان ھەزار سەرکردەی جوولەکە لە سێدارە دەدەن.» لە وەڵامی لێدوانەکانی فیشەر سەبارەت بە ١١ی ئەیلوول، فیدراسیۆنی شەترەنجی ویلایەتە یەکگرتووەکان بڕیارێکی دەرکرد بۆ ھەڵوەشاندنەوەی مافی ئەندامێتی ئەو لە ڕێکخراوەکەدا. مافی فیشەر بۆ ئەوەی ببێتە ئەندام لە ساڵی ٢٠٠٧ دا گەڕێندرایەوە.

دەستگیرکردن لە ژاپۆن

فیشەر بۆ ماوەیەک لە ژاپۆن ژیا. لە ١٣ی تەممووزی ٢٠٠٤، لە وەڵامی نامەیەک لە بەرپرسانی ئەمریکییەوە، دەسەڵاتدارانی کۆچبەری ژاپۆن لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ناریتا نزیک تۆکیۆ دەستگیریان کرد بە گومانی بەکارھێنانی پاسپۆرتێکی ئەمریکی ھەڵوەشێندراوە کاتێک ھەوڵی دەدا سواری فڕۆکەیەکی ھێڵی ئاسمانیی ژاپۆن بێت بەرەو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی نینۆی ئاکینۆ لە مانیلا، فلیپین. فیشەر بەرەنگاری دەستگیرکردن بووەوە، و ئیدیعای کرد کە لە پرۆسەکەدا شین و بڕین و ددانێکی شکاوی ھەبووە. لەو کاتەدا، فیشەر پاسپۆرتێکی ھەبوو (کە لە ئەسڵدا لە ساڵی ١٩٩٧ دەرچووبوو و لە ٢٠٠٣ نوێکرابووەوە بۆ زیادکردنی لاپەڕەی زیاتر) کە، بەگوێرەی بەرپرسانی ئەمریکی، لە تشرینی دووەمی ٢٠٠٣ ھەڵوەشێندرابووەوە بەھۆی فەرمانی دەستگیرکردنی چاوەڕوانکراو بۆ پێشێلکردنی گەمارۆکانی یوگۆسلاڤیا. سەرەڕای فەرمانی دەستگیرکردنی چاوەڕوانکراو لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، فیشەر وتی کە باوەڕی وابوو پاسپۆرتەکە ھێشتا کارایە. دەسەڵاتدارەکان فیشەریان بۆ ماوەی ١٦ ڕۆژ لە ناوەندێکی چاودێریدا ڕاگرت پێش ئەوەی بیگوازنەوە بۆ شوێنێکی تر. فیشەر وتی کە ژوورەکەی بێ پەنجەرە بووە و لەو ماوەیەدا ڕووناکی ڕۆژی نەبینیوە، و کە کارمەندەکان گوێیان نەداوەتە سکاڵاکانی سەبارەت بە دووکەڵی بەردەوامی جگەرە لە ژوورەکەیدا.

ڕۆژنامەنووس و ڕاوێژکاری کەنەدی جۆن بۆسنیچ کە لە تۆکیۆ نیشتەجێیە «کۆمیتەی ئازادکردنی بابی فیشەر»ی دامەزراند دوای ئەوەی لە فڕۆکەخانەی ناریتا چاوی بە فیشەر کەوت و پێشنیاری یارمەتیدانی کرد. بۆریس سپاسکی نامەیەکی بۆ جۆرج دەبلیوو بوش سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکان نووسی، داوای «بەزەیی، خێرخوازی» کرد، و، ئەگەر ئەوە مومکین نەبوو، «ئەو لە ھەمان ژووردا لەگەڵ بابی فیشەر دابنێن» و «یاریگایەکی شەترەنجیان پێ بدەن». ھەواڵ بڵاوکرایەوە کە فیشەر و مییۆکۆ واتای، سەرۆکی کۆمەڵەی شەترەنجی ژاپۆن (کە گوایە لەگەڵی ژیاوە لە ساڵی ٢٠٠٠ەوە) دەیانەوێت بە یاسایی ھاوسەرگیری بکەن. ھەروەھا ڕاپۆرت کرا کە فیشەر لە ھەمان ماوەدا لە فلیپین لەگەڵ مارلین یۆنگ ژیاوە. فیشەر داوای ھاووڵاتیبوونی ئەڵمانیای کرد، لەسەر بنەمای ئەوەی کە باوکی ئەڵمانی بووە. فیشەر ڕای گەیاند کە دەیەوێت دەستبەرداری ھاووڵاتیبوونی ئەمریکی ببێت، و داوای لە کۆلین پاوڵ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کرد یارمەتی بدات بۆ ئەوە، بەڵام بێ ئەنجام. وەزیری دادی ژاپۆن داواکاری فیشەری بۆ پەنابەری ڕەتکردەوە و فەرمانی دوورخستنەوەی دەرکرد.

لەکاتی زیندانیکردندا، بابی فیشەر بە شێوەیەکی یاسایی لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠٠٤ لەگەڵ مییۆکۆ واتای ھاوسەرگیری کرد.

ھاووڵاتیبوون و نیشتەجێبوون لە ئایسلەندا

بۆ دۆزینەوەی ڕێگاچارە بۆ خۆدەربازکردن لە دوورخستنەوە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان، فیشەر لە سەرەتای مانگی یەکی ٢٠٠٥ نامەیەکی بۆ حکوومەتی ئایسلەندا نووسی، داوای ھاووڵاتیبوونی ئایسلەندای کرد. ھاوسۆز بۆ دۆخی فیشەر، بەڵام دوودڵ لە پێدانی سوودە تەواوەکانی ھاووڵاتیبوون، دەسەڵاتدارانی ئایسلەندا پاسپۆرتی بیانییان پێدا. کاتێک ئەمە بۆ دەسەڵاتدارانی ژاپۆنی بەس نەبوو، ئالتینگ (پەرلەمانی ئایسلەندا)، لەسەر داوای ویلیام لۆمباردی، بە یەکدەنگی ڕازی بوون لە کۆتایی مانگی ئازاردا ھاووڵاتیبوونی تەواو بە فیشەر ببەخشن بۆ ھۆکاری مرۆیی، چونکە پێیان وابوو لەلایەن حکوومەتەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان و ژاپۆنەوە بە ناعەدالەتی مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و ھەروەھا بە ڕێزگرتن لە یارییەکەی ساڵی ١٩٧٢، کە «ئایسلەندای خستە سەر نەخشە».

دوای گەیشتنی بۆ ڕێکیاڤیک لە کۆتایی مانگی ئازار، فیشەر کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی بەست. ژیانێکی گۆشەگیری لە ئایسلەندا بەسەر برد، خۆی لە کارگێڕان و کەسانی تر دوور دەگرت کە لێی نزیک دەبوونەوە بە پێشنیاری جۆراوجۆرەوە.

فیشەر چووە ئەپارتمانێک لە ھەمان بینایەک کە ھاوڕێ نزیکەکەی و وتەبێژەکەی، گارداڕ سڤەریسۆن، تێیدا دەژیا. ھاوسەرەکەی گارداڕ، کریستین تۆرارینسدۆتیر، پەرستار بوو و دواتر چاودێری فیشەری کرد وەک نەخۆشێکی بێ چارەسەر. ھەردوو منداڵەکەی گارداڕ، بەتایبەتی کوڕەکەی، زۆر نزیک بوون لە فیشەر. فیشەر ھەروەھا دۆستایەتییەکی لەگەڵ ماگنوس سکولاسۆن پەرەپێدا، دەروونناسێک و یاریزانی شەترەنج کە دواتر یادەوەری گفتوگۆی درێژی لەگەڵی لەسەر بابەتی جۆراوجۆر کردەوە.

لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦، فیشەر تەلەفۆنی بۆ وێستگەیەکی تەلەڤیزیۆنی ئایسلەندا کرد کە تازە یارییەکی شەترەنجی پەخش کردبوو کە تێیدا یەکێک لە یاریزانەکان ھەڵەیەکی وای کردبوو کە ڕکابەرەکەی توانیبووی لە جووڵەی داھاتوودا کیشوماتی بکات. ھەرچەندە ھەوڵی دا بیری خۆی بگۆڕێت کاتێک کیشوماتەکەی بینی، یاسای دەستلێدان ناچاری کرد ھەڵەکە بکات. فیشەر ئاماژەی بە تێکەڵەیەکی براوە کرد کە دەکرا لە جیاتی ھەڵەکە یان جووڵە ھەوڵدراوەکەی تر بکرێت، بەڵام لەلایەن یاریزانەکە و لێکۆڵەرەوەکانەوە نەبینرابوو.

لە ساڵی ٢٠٠٥، ھەندێک لە کەلوپەلەکانی فیشەر لە ئی بەی حەڕاج کران. فیشەر لە ساڵی ٢٠٠٦ ئیدیعای کرد کە ئەو کەلوپەلانەی لە ویلایەتە یەکگرتووەکان بەبێ ڕەزامەندی ئەو فرۆشراون «بەھای سەدان ملیۆن [دۆلاری ئەمریکی] بوون؛ تەنانەت ملیارەھا دۆلار.» لە ھەمان چاوپێکەوتندا، فیشەر ھەروەھا وتی کە بانکی یو بی ئێس حیسابێکی ئەوی داخستووە و سامانەکەی بەپێچەوانەی ویستی ئەو پاکتاو کردووە، گواستنەوەی پارەکان بۆ بانکێک لە ئایسلەندا.

مردن، کێشەی میرات و دەرھێنانەوەی تەرم

فیشەر لە کڵێسای لاوگاردایلیر نێژراوە

گۆڕی فیشەر

لە ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨، فیشەر لە تەمەنی ٦٤ ساڵیدا بەھۆی نەخۆشی شەکرە و لەکارکەوتنی گورچیلەکانی لە نەخۆشخانەی لاندسپیتالی (نەخۆشخانەی نیشتمانی زانکۆی ئایسلەند) لە ڕیکیاڤیک کۆچی دوایی کرد. سەرەتا گیرانێکی لە ڕێڕەوی میزدا ھەبوو، بەڵام ڕەتی کردەوە نەشتەرگەری بکات یان دەرمان وەربگرێت. ماگنوس سکوولاسۆن باسی کاردانەوەی فیشەری کرد بۆ ماساژی قاچ: «ھیچ شتێک ھێندەی دەستلێدانی مرۆڤ ئارامی ناکاتەوە.»

لە ٢١ی کانوونی دووەمی، فیشەر لە گۆڕستانە بچووکە مەسیحییەکەی کڵێسای لاوگاردایلیر، لە دەرەوەی شاری سێلفۆس، لە دووری ٦٠ کیلۆمەتر (٣٧ میل) لە باشووری ڕۆژھەڵاتی ڕیکیاڤیک بە خاک سپێردرا. ئەمەش دوای ڕێوڕەسمێکی ناشتنی کاتۆلیکی کە قەشە یاکۆب ڕۆلاند لە شارۆچکەی ڕیکیاڤیک سەرپەرشتی کرد. بەپێی خواستی فیشەر، تەنھا میۆکۆ واتای، گارداڕ سڤێڕیسۆن و خێزانەکەی گارداڕ ئامادەی ڕێوڕەسمەکە بوون.

میراتی فیشەر بە ١٤٠ ملیۆن کرۆنای ئایسلەندی مەزەندە کرابوو (نزیکەی ١ ملیۆن پاوەند، یان ٢ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی). زوو بوو بە بابەتی ململانێیەکی یاسایی کە تێیدا چوار لایەن داوای مافیان دەکرد، لە کۆتاییدا میۆکۆ واتای ئەوەی مابووەوە لە میراتی فیشەر بە میرات پێی گەیشت دوای داواکارییەکانی حکوومەت. ئەو چوار لایەنە بریتی بوون لە ھاوسەرە ژاپۆنییەکەی فیشەر، میۆکۆ واتای؛ کچە فلیپینییە گومانلێکراوەکەی، جینکی یۆنگ، و دایکی، مارلین یۆنگ؛ دوو برازاکە ئەمریکییەکەی، ئەلێکساندەر و نیکۆلاس تارگ، و باوکیان، ڕەزڵ تارگ؛ و حکوومەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (داوای باجی نەدراوی دەکرد).

مارلین یۆنگ ئیدیعای ئەوەی دەکرد کە جینکی کچی فیشەرە، بە بەڵگەی بڕوانامەی لەدایکبوون و ئایینی جینکی، وێنەکان، تۆماری مامەڵەیەک لە ڕێکەوتی ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ کە تێیدا فیشەر پارەی بۆ جینکی ناردووە، و دی ئێن ئەی-ی جینکی لە ڕێگەی نموونەی خوێنییەوە. بەڵام، ماگنوس سکولاسۆن، ھاوڕێی فیشەر، وتی کە دڵنیایە فیشەر باوکی کچەکە نییە. لە زیادەی ئەوەشدا، دروستی ھاوسەرگیری میۆکۆ واتای لەگەڵ فیشەر کەوتە ژێر گومانەوە.

لە حوزەیرانی ٢٠١٠، دادگای باڵای ئایسلەند فەرمانی دا بە دەرھێنانی پاشماوەکانی فیشەر بۆ ئەوەی نموونەی دی ئێن ئەی-ی لێ وەربگیرێت.

لە ئابدا ڕاگەیەندرا کە پشکنینی دی ئێن ئەی دەری خستووە کە فیشەر باوکی جینکی یۆنگ نییە، و لە مانگی ئازاری دواتردا دادگایەکی ئایسلەندی بڕیاری دا کە میۆکۆ واتای لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠٠٤ ھاوسەرگیری لەگەڵ فیشەر کردووە، و بۆیە مافی میراتەکەی ھەیە. فەرمان درا بە برازاکانی فیشەر کە تێچووی یاسایی واتای بدەن، کە دەگاتە ٦٫٦ ملیۆن کرۆنای ئایسلەندی (نزیکەی ٥٧٬٠٠٠ دۆلار).

ژیانی تایبەتی

پەیوەندی ئایینی

ئەگەرچی دایکی فیشەر جوولەکە بوو، فیشەر ڕەتی کردەوە کە بە جوولەکە ناو ببرێت. لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی ١٩٦٢ لەگەڵ ھارپەرز، کاتێک پرسیاری لێکرا ئایا جوولەکەیە، وەڵامی دایەوە کە «بەشێک جوولەکەیە» لە ڕێگەی دایکییەوە. لە ھەمان چاوپێکەوتندا وتەیەکی لێ گێڕدرایەوە کە دەڵێت: «دواییانە کتێبێکی فریدریش نیچەم خوێندەوە و ئەو دەڵێت ئایین تەنھا بۆ کپکردنی ھەستەکانی خەڵکە. من لەگەڵ ئەمەدام.» لە نامەیەکدا بۆ سەرنووسەری ئینسایکڵۆپیدیای جودایکا لە ساڵی ١٩٨٤، فیشەر داوای کرد ناوەکەی لە چاپەکانی داھاتوودا لاببەن.

فیشەر لە ناوەڕاستی شەستەکاندا پەیوەندی بە کڵێسای جیھانی ھەبوو. کڵێسەکە شەممەی وەک ڕۆژی پشوودان دیاری کردبوو، و کارکردنی (و شەترەنجی کێبڕکێیی) لە ڕۆژی پشووداندا قەدەغە کردبوو. بەگوێرەی ھاوڕێ و ھاوکارەکەی لاری ئیڤانس، لە ساڵی ١٩٦٨دا فیشەر لە ڕووی فەلسەفییەوە ھەستی دەکرد کە «جیھان خەریکە کۆتایی دێت» و باشترە ھەندێک پارە پەیدا بکات بە بڵاوکردنەوەی کتێبی «٦٠ یارییە بیرەوەرییەکانم»؛ فیشەر پێی وابوو کە ڕاپچوون بەم زووانە ڕوو دەدات.

لە ناوەڕاستی حەفتاکاندا، فیشەر بڕێکی زۆر پارەی بەخشی بە کڵێسای جیھانی. لە ساڵی ١٩٧٢، ڕۆژنامەنووسێک ڕای گەیاند کە «فیشەر نزیکەی ھێندەی شەترەنج گرنگی بە ئایین دەدات»، و پاڵەوانەکە باوەڕەکەی بە ھۆکاری باشتربوونی یارییەکانی شەترەنجی دەزانی. بەڵام پێشبینییەکانی ھێربێرت دەبلیو. ئارمسترۆنگ نەھاتنە دی. لە کۆتاییدا فیشەر لە ساڵی ١٩٧٧ کڵێسەکەی بەجێھێشت، «تۆمەتباری کرد بە 'شەیتانی بوون'، و بە توندی ھێرشی کردە سەر شێوازەکانی و سەرکردایەتییەکەی».

لە کۆتایی ژیانیدا، فیشەر سەرنجی دایە ئایینی کاتۆلیک. ئەو کۆپییەکی کتێبی «کاتیکیزمی بنەڕەتی: باوەڕنامە، ئایینەکان، ئاکار، نوێژ»ی بۆ ھاوڕێیەکەی گارداری سڤێریسۆن کڕی تاکو سڤێریسۆن بتوانێت ئایینەکەی باشتر بۆ ڕوون بکاتەوە. بەگوێرەی سڤێریسۆن، فیشەر لەگەڵیدا باسی گۆڕینی کۆمەڵگای کردووە لە ڕێگەی دروستکردنی ھارمۆنییەوە و ئەوەی کە «تاکە ھیوا بۆ جیھان لە ڕێگەی کاتۆلیکەوەیە.» فیشەر بەوەش ناسرابوو کە لە ساڵەکانی پێش مردنیدا کورتەیەکی بەرھەمەکانی جی. کەی. چێستەرتۆنی خوێندبووەوە. داوای ئەوەی کرد کە ڕێوڕەسمی ناشتنی بە شێوازی کاتۆلیکی بێت، و ئەم دوا خزمەتگوزارییە لەلایەن قەشە کاتۆلیکەکە یاکۆب ڕۆلاندەوە بەڕێوەبرا.

دژە سامییەت

فیشەر چەندین لێدوانی دژە جوولەکەیی دەدا و ڕقێکی گشتی لە جوولەکەکان دەردەبڕی، لانیکەم لە سەرەتای شەستەکانەوە. یان ھاین دۆنەر نووسیویەتی کە لە کاتی بلێد ١٩٦١، «ئەو ئەدۆڵف ھیتلەری دەپەرست و ھەموو شتێکی لەبارەیەوە دەخوێندەوە کە دەستی پێی دەگەیشت. ھەروەھا بانگەشەی بۆ جۆرێک لە دژایەتی جوولەکە دەکرد کە تەنھا مێشکێکی تەواو دابڕاو لە واقیع دەیتوانی بیری لێ بکاتەوە.» دۆنەر فیشەری بردە مۆزەخانەیەکی جەنگ، کە «کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر بەجێھێشت، چونکە [فیشەر] کەسێکی خراپ نییە، و دواتر لە لێدوانەکانیدا زیاتر خۆی دەگرتەوە - لانیکەم بۆ من.»

لە ھەشتاکانەوە، سەرنجەکانی فیشەر دەربارەی جوولەکەکان بابەتێکی سەرەکی بوو لە لێدوانە گشتی و تایبەتییەکانیدا. ئەو بە ئاشکرا ھۆلۆکۆستی ڕەتدەکردەوە و ویلایەتە یەکگرتووەکانی بە «گاڵتەجاڕییەک کە لەلایەن جوولەکە پیسە لووت قوللابی و خەتەنەکراوەکانەوە کۆنترۆڵ کراوە» ناودەبرد. لە نێوان ساڵانی ١٩٩٩ و ٢٠٠٦، سەرەکیترین ڕێگای پەیوەندی فیشەر لەگەڵ خەڵکدا چاوپێکەوتنی ڕادیۆیی بوو. ئەو بەشداری لە لانیکەم ٣٤ بەرنامەی لەو جۆرەدا کرد، زۆربەیان لەگەڵ وێستگە ڕادیۆیییەکانی فلیپین، ھەروەھا لە ھەنگاریا، ئایسلەند، کۆلۆمبیا و ڕووسیا. لە ساڵی ١٩٩٩دا، چاوپێکەوتنێکی ڕادیۆیی تەلەفۆنی لەگەڵ وێستگەیەک لە بووداپێست، ھەنگاریا ئەنجامدا، کە تێیدا خۆی وەک «قوربانی پیلانگێڕییەکی نێودەوڵەتی جوولەکە» وەسفکرد. لە چاوپێکەوتنێکی تری ڕادیۆییدا، فیشەر وتی کە لە ساڵی ١٩٧٧دا، دوای خوێندنەوەی کتێبی «حکوومەتی نھێنی جیھانی» نووسینی کۆنت چێرێپ-سپیریدۆڤیچ، بۆی ڕوون بووەوە کە ئاژانسە جوولەکەیییەکان ئەویان کردووەتە ئامانج.

دەرکەوتنەوەی لەناکاوی فیشەر پێدەچێت بەھۆی ئەوەوە بووبێت کە ھەندێک لە کەلوپەلەکانی، کە لە یەکەیەکی ھەڵگرتندا لە پاسادینا، کالیفۆڕنیا ھەڵگیرابوون، لەلایەن خاوەنمولکەکەوە فرۆشران، کە ئیدیعای ئەوەی دەکرد ئەمە وەڵامێک بوو بۆ نەدانی کرێ. فیشەر ھەروەھا تووڕە بوو لەوەی کە یوو بی ئێس سەرمایەکانی ھەڵوەشاندبووەوە و حسابەکەی بەبێ ڕەزامەندی خۆی داخستبوو. کاتێک پرسیاری لێکرا کە پێی وایە کێ بەرپرسیارە لەو کردەوانەی کە یوو بی ئێس ئەنجامی دابوو، فیشەر وەڵامی دایەوە: «ھیچ گومانێک نییە کە ویلایەتە یەکگرتووەکان کە لەلایەن جوولەکەوە کۆنترۆڵ دەکرێت لە پشت ئەمەوەیە - ئەمە ئاشکرایە.»

فیشەر، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە کاتی گەڕانەوەی بۆ ڕیکیاڤیک، ئایسلەند، ھێرشی کردە سەر جێرمی شاپ، کوڕی دیک شاپی کۆچکردوو، کە نووسەرێکی وەرزشی بوو و وەک باوکێک وابوو بۆ فیشەر لە کاتی گەورەبوونیدا، و باوکی بە «مارێکی جوولەکە» ناوبرد بەھۆی ئەوەی کە لە نووسینە دوایییەکانیدا گومانی لە تەندروستی عەقڵی فیشەر کردبوو.

گومان لەسەر دۆخی دەروونی

ھەرچەندە تا ئێستا زانراوە فیشەر بە فەرمی ھیچ نەخۆشییەکی دەروونی بۆ دەستنیشان نەکراوە، بەڵام لێدوان و گومانی بەرفراوان ھەبووە سەبارەت بە دۆخی دەروونی لەسەر بنەمای بۆچوونە توندڕەوەکانی و ڕەفتارە نائاسایییەکانی. ڕۆبن فاین، دەروونناس و یاریزانی شەترەنج، کە چەندین جار چاوی بە فیشەر کەوتووە، دەڵێت «ھەندێک لە ڕەفتارەکانی بابی ئەوەندە سەیر، چاوەڕواننەکراو، نامۆ و سەمەرەن کە تەنانەت سەرسەختترین بەرگریکارەکانیشی کێشەیان ھەبووە لە ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە چی وای لێدەکات وابێت» و وەسفی دەکات وەک «مرۆڤێکی ناڕەحەت» بە «کێشەی کەسیی ئاشکرا».

ڤالێری کریلۆڤ، ڕاوێژکاری ئەناتۆلی کارپۆڤ و پسپۆڕ لە «چاکسازیی دەروونی-فیزیۆلۆجی وەرزشوانان»، پێی وابوو فیشەر شیزۆفرینیای ھەبووە. دەروونناس جۆزێف جەی پۆنتێرۆتۆ، لە سەرچاوەی دووەمەوە، دەگاتە ئەو ئەنجامەی کە «بابی ھەموو پێوەرە پێویستەکانی نەبوو بۆ گەیشتن بە دەستنیشانکردنی شیزۆفرینیا یان سیندرۆمی ئاسپێرگەر. بەڵگەکان بەھێزترن بۆ نەخۆشیی کەسایەتیی پارانۆیا.» ماگنووس سکوولاسۆن، یاریزانی شەترەنج، دەروونپزیشک و سەرۆکی پزیشکی دامەزراوەی سۆگن بۆ تاوانبارانی نەخۆشی دەروونی لە نزیک سێلفۆس، لە کۆتایی ژیانی فیشەردا بوو بە ھاوڕێی. لە کتێبی «کۆتایی یاری»، ژیاننامەی ساڵی ٢٠١١ی فیشەر نووسینی فرانک برادی:

"سکوولاسۆن 'دەروونپزیشکی بابی' نەبوو، وەک لە ڕاگەیاندنی گشتیدا ئاماژەی پێکراوە، ھەروەھا ھیچ شیکردنەوە یان چارەسەری دەروونی بۆ بابی پێشکەش نەکرد. ئەو وەک ھاوڕێیەک لە تەنیشت نوێنی بابیدا بوو، ھەوڵی دەدا ھەر شتێک بۆی دەکرێت بۆی بکات؛ بەڵام بەھۆی ڕاھێنانەکەیەوە، نەیدەتوانی تێبینی دۆخی دەروونی بابی نەکات. سکوولاسۆن وتی 'ئەو بە دڵنیایییەوە شیزۆفرینیای نەبوو. کێشەی ھەبوو، لەوانەیە ھەندێک دەردەسەری منداڵی کاریگەری لەسەر دانابێت. لێی تێنەگەیشتراوە. لە ناخەوە پێموایە کەسێکی دڵسۆز و ھەستیار بوو.'"

بەشداری لە شەترەنجدا

نووسینەکان

«یارییەکانی شەترەنجی بابی فیشەر» (سایمۆن و شوستەر، نیویۆرک، ١٩٥٩). ISBN 0-923891-46-3. کۆکراوەیەکی سەرەتایی لە ٣٤ یاری کە بە سووکی شیکراونەتەوە، لەوانە «یاری سەدە» دژی دۆناڵد بیرن.

«شکستێک بۆ گامبیتی پاشا» (گۆڤاری وەرزیی شەترەنجی ئەمریکی، بەرگی ١، ژمارە ١ (ھاوینی ١٩٦١)، لاپەڕە ٣–٩).

«ڕووسەکان پێشبڕکێی شەترەنجی جیھانیان ساختە کردووە» (سپۆرتس ئیلەسترەیتد، بەرگی ١٧، ژمارە ٨ (٢٠ی ئابی ١٩٦٢)، لاپەڕە ١٨–١٩، ٦٤–٦٥). ئەمە ئەو وتارە ناکۆکە کە فیشەر تێیدا دەڵێت چەند یاریزانێکی سۆڤیەت لە پێشبڕکێی کاندیدەکانی کوراساو لە ساڵی ١٩٦٢دا پێکەوە ساختەیان کردووە بۆ ئەوەی ڕێگری لەوە بکەن کە ئەو [فیشەر] پێشبڕکێکە ببات.

«دە مامۆستای ھەرە گەورە لە مێژوودا» (چێسوۆرڵد، بەرگی ١، ژمارە ١ (کانوونی دووەم-شوباتی ١٩٦٤)، لاپەڕە ٥٦–٦١). وتارێک کە فیشەر تێیدا پۆڵ مۆرفی، ھاوارد ستاونتن، ڤیلھێلم ستاینیتز، سیگبێرت تاراش، میخائیل چیگۆرین، ئەلێکساندەر ئەلێخین، خۆسێ ڕاوڵ کاپابلانکا، بۆریس سپاسکی، میخائیل تاڵ، و سامۆئێل ڕێشێڤسکی وەک گەورەترین یاریزانەکانی ھەموو کاتەکان ناو دەبات. پێوەری فیشەر بۆ دانانیان لەسەر پێڕستەکەی ھەڵسەنگاندنی تایبەتی خۆی بوو بۆ یارییەکانیان نەک دەستکەوتەکانیان.

«بابی فیشەر فێری شەترەنج دەکات» (١٩٦٦)، بە ھاوبەشی لەگەڵ دۆن مۆسێنفێڵدەر و ستیوارت مارگولیس. ڕادەی بەشداری ڕاستەقینەی فیشەر لەم کتێبەدا جێگەی پرسیارە.

"ستوونی 'کش و مات' لە کانوونی یەکەمی ١٩٦٦ تا کانوونی یەکەمی ١٩٦٩ لە گۆڤاری 'ژیانی کوڕان'، کە دواتر لاری ئیڤانس بەردەوامی پێدا.

٦٠ یارییە بیرەوەرییەکانم (سایمۆن و شوستەر، نیویۆرک، ١٩٦٩، و فابەر و فابەر، لەندەن، ١٩٦٩؛ باتسفۆرد ٢٠٠٨ (نووسینی ئەلجەبری)). لە تەمەنێکی بچووکدا لەلایەن کاسپارۆڤەوە خوێندراوەتەوە؛ 'کلاسیکێکی شیکردنەوەی وردبینانە و بابەتی کە بە شێوەیەکی بێفیزانە سێ لە دۆڕانەکانیشی تێدایە.'

من لە بەندیخانەی پاسادینا ئەشکەنجە درام! (١٩٨٢). نامیلکەیەکی خۆ-بڵاوکراوە کە تێیدا فیشەر وردەکارییەکانی دەستگیرکردنی لە ئایاری ١٩٨١ بە تۆمەتی سواڵکردن باس دەکات."

تیۆریی کردنەوە

بەرنامەی کردنەوەی فیشەر لە ھەندێک ڕووەوە سنووردار بوو. وەک سپی، فیشەر لە ماوەی کارەکەیدا تەنھا 1.e4ی بەکاردەھێنا، و پێی دەگوت «باشترین بە تاقیکردنەوە». تەنھا جارێک 1.d4ی بەکارھێنا لە یارییەکی جددیدا، ئەویش لە پێشبڕکێیەکی خێرادا. سەرەڕای ئەم سنووردارییە، ھەندێک لە ڕکابەرەکانی پێیان وابوو کە لە کردنەوەکانیدا پێشبینی نەکراو بوو و ڕکابەرێکی دژوار بوو بۆ ئامادەکاری.

وەک ڕەش، فیشەر زۆربەی کات سیسیلی ناجدۆرفی دژی 1.e4 دەکرد، و بەرگری شای ھیندی دژی 1.d4، و بە دەگمەن دەچووە ناو نیمزۆ-ھیندی، بێنۆنی، گرونفێڵد یان نیۆ-گرونفێڵد. فیشەر دانی بەوەدا نا کە دژوارییەک ھەبوو لە یاریکردن دژی گۆڕانکاری ڤیناوەر لە بەرگری فەڕەنسیدا (1.e4 e6 2.d4 d5 3.Nc3 Bb4)، بەڵام پێی وابوو کە ڤیناوەر ناتەندروستە چونکە لایەنی شای ڕەش دەخاتە مەترسییەوە، و بە بۆچوونی ئەو، "ڕەش فیلە باشەکەی دەگۆڕێتەوە بە 3...Bb4 و …Bxc3." دواتر فیشەر وتی: «لەوانەیە ناچار بم دان بەوەدا بنێم کە ڤیناوەر تەندروستە؛ بەڵام گومانم ھەیە! بەرگرییەکە دژە-شوێنییە و لایەنی شا لاواز دەکات.»

فیشەر بە ئامادەکاری کردنەوەکانی ناوبانگی دەرکردبوو و بەشدارییەکی زۆری لە تیۆریی کردنەوەی شەترەنجدا کرد. یەکێک بوو لە پسپۆڕە ھەرە دیارەکانی ڕووی لۆپێز. ھێڵێک لە گۆڕانکاری ئاڵوگۆڕ (1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bb5 a6 4.Bxc6 dxc6 ٥٫٠–٠) ھەندێک جار پێی دەوترێت «گۆڕانکاری فیشەر» دوای ئەوەی بە سەرکەوتوویی زیندووی کردەوە لە ئۆڵۆمپیادی ھاڤانای ١٩٦٦. ئەنجامی ژیانی فیشەر لەگەڵ جووڵەی ٥٫٠–٠ لە پێشبڕکێ و یارییە گرنگەکاندا ھەشت بردنەوە، سێ یەکسانبوون و ھیچ دۆڕانێک نەبوو (٨٦٫٣٦٪).

فیشەر وەک پسپۆڕێکی ناسراو دادەنرا لە لایەنی ڕەشی سیسیلی ناجدۆرف و بەرگری شای ھیندیدا. ئەو بەرگری گرونفێڵد و نیۆ-گرونفێڵدی بەکارھێنا بۆ بردنەوەی یارییە بەناوبانگەکانی دژی دۆناڵد و ڕۆبێرت بیرن، ھەروەھا نوێگەرییەکی تیۆری لە گرونفێڵددا دژی پاڵەوانی جیھانی ئەوکات میخائیل بۆتڤینیک پێشکەش کرد، کە شیکردنەوە ئامادەکراوەکەی بۆتڤینیکی لەسەر تەختەکە پووچەڵ کردەوە. لە بەرگری نیمزۆ-ھیندیدا، ھێڵی دەستپێکراو بە 1.d4 Nf6 2.c4 e6 3.Nc3 Bb4 4.e3 b6 5.Ne2 Ba6 بە ناوی ئەوەوە ناونرا.

فیشەر گونجاوێتی گۆڕانکاری بەناوبانگی «پیادەی ژەھراوی» لە سیسیلی ناجدۆرفدا سەلماند (1.e4 c5 2.Nf3 d6 3.d4 cxd4 4.Nxd4 Nf6 5.Nc3 a6 6.Bg5 e6 7.f4 Qb6). ئەم دەرچوونە بوێرانەیەی وەزیر، بۆ ڕفاندنی پیادەیەک لەسەر حیسابی گەشەپێدان، بە گومانلێکراو دادەنرا، بەڵام فیشەر سەرکەوت لە سەلماندنی دروستی. لە دە یاری پێشبڕکێ و یاریی گرنگدا وەک ڕەش لە پیادەی ژەھراویدا، فیشەر ٧٠٪ی تۆمار کرد، پێنجی بردەوە، چواری یەکسان بوو، و تەنھا یەکی دۆڕاند: یاری ١١ەمی پێشبڕکێکەی ١٩٧٢ دژی سپاسکی. دوای بەکارھێنانی فیشەر، گۆڕانکاری پیادەی ژەھراوی بووە ھێڵێکی ڕێزلێگیراو و لەلایەن زۆربەی یاریزانە پێشەنگەکانی جیھانەوە بەکارھێنرا. 10.f5ی فیشەر لەم ھێڵەدا دژی ئیفیم گێلەر خێرا بووە ھێڵی سەرەکی پیادەی ژەھراوی.

لە لایەنی سپی سیسیلیدا، فیشەر پێشکەوتنی لە تیۆری ھێڵی دەستپێکراو بە 1.e4 c5 2.Nf3 d6 3.d4 cxd4 4.Nxd4 Nf6 5.Nc3 a6 (یان e6) 6.Bc4 کرد، کە ھەندێک جار بە ناوی ئەوەوە ناونراوە.

لە ساڵی ١٩٦١دا، بەھۆی دۆڕانێکەوە لە ساڵی پێشووتر بە سپاسکی، فیشەر وتارێکی نووسی بە ناوی "پووچەڵکردنەوەیەک بۆ گامبیتی شا" بۆ یەکەم ژمارەی گۆڤاری ئەمریکی شەترەنج، کە تێیدا دەڵێت، "بە بۆچوونی من، گامبیتی شا پووچەڵ کراوەتەوە. بە زۆرەملێ دەدۆڕێت." فیشەر 1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Nf3 d6ی پێشنیار کرد، کە لەوکاتەوە بە بەرگری فیشەر ناسراوە، وەک ڕەتکردنەوەیەک بۆ گامبیتی شا. دواتر فیشەر گامبیتی شای وەک سپی لە سێ یاری پێشبڕکێدا بەکارھێنا و ھەر سێکیانی بردەوە.

کۆتاییی یاری

فیشەر تەکنیکی کۆتایی یاری زۆر باشی ھەبوو. مامۆستای نێودەوڵەتی جێرەمی سیلمان ئەوی وەک یەکێک لە پێنج یاریزانی باشی کۆتایی یاری (لەگەڵ ئیمانوێل لاسکەر، عەکیبا ڕوبینشتاین، خۆسێ ڕاوڵ کاپابلانکا، و ڤاسیلی سمیسلۆڤ) ناوبرد و فیشەری بە «مامۆستای کۆتایی یاری فیل» ناوزەد کرد. کۆتایی یاری قەڵا، فیل، و پیادە دژی قەڵا، ئەسپ، و پیادە ھەندێک جار بە «کۆتایی یاری فیشەر» ناودەبرێت بەھۆی چەندین سەرکەوتنی فێرکارییەوە لەلایەن فیشەرەوە (بە فیل)، لەوانە سێ دژی مارک تایمانۆڤ لە ١٩٧٠ و ١٩٧١دا.

کاتژمێری فیشەر

لە ساڵی ١٩٨٨دا، فیشەر داوای پاتێنتی ئەمریکی ژمارە ٤٬٨٨٤٬٢٥٥ی کرد بۆ جۆرێکی نوێی کاتژمێری شەترەنج، کە ماوەیەکی دیاریکراوی دەدا بە ھەر یاریزانێک لە سەرەتای یارییەکەدا و پاشان زیادەیەکی بچووکی دەخستە سەر دوای ھەر جووڵەیەکی تەواوکراو.

نموونەیەک لە کاتژمێرە پاتێنتکراوەکەی فیشەر دروست کرا بۆ، و بەکارھێنرا لە، پێشبڕکێی دووبارەی نێوان فیشەر و سپاسکی لە ١٩٩٢دا. کاتژمێرەکانی لەسەر بنەمای «کاتژمێری فیشەر» زوو بوونە ستاندارد لە پێشبڕکێ گەورەکانی شەترەنجدا. دواتر فیشەر سکاڵای دەکرد کە مافی داھێنەری ئەم داھێنانەی لێ زەوتکراوە.

فیشەر ڕاندۆم

دوای گەڕانەوەی بۆ گۆڕەپانی شەترەنج بە پێشبڕکێکەی ١٩٩٢ی دژی سپاسکی، فیشەر بە توندی ڕەخنەی لە شەترەنج گرت کە لە ئاستە ھەرە بەرزەکاندا دەکرا. لە ئەنجامدا، لە ١٩ی حوزەیرانی ١٩٩٦دا، لە بوینس ئایرسی ئەرجەنتین، فیشەر ڕای گەیاند و بانگەشەی بۆ جۆرێکی شەترەنج کرد بە ناوی فیشەراندۆم (دواتر بە ناوی شەترەنج٩٦٠ش ناسرا). ئامانجی فیشەراندۆم ئەوە بوو کە دڵنیا بێت لەوەی یارییەک لە نێوان دوو یاریزاندا کێبڕکێیەکە لە نێوان تێگەیشتنەکانیان بۆ شەترەنج، نەک تواناکانیان بۆ ئامادەکردنی ستراتیژی کردنەوە یان لەبەرکردنی ھێڵەکانی کردنەوە.

میرات

ھەندێک لە مامۆستایانی گەورە یاری فیشەریان بە یاری کۆمپیوتەر یان یاریزانێک بەبێ لاوازی بەرچاو بەراورد کرد.

ژیاننامەنووسان دەیڤد ئێدمۆندس و جۆن ئەیدینۆ نووسیویانە:

"لە بەرامبەر ساردوسڕی نائاسایی فیشەردا، متمانەی نەیارەکانی دەستی بە ھەڵوەشانەوە دەکرد. جووڵەیەکی فیشەر، کە لە یەکەم سەرنجدا لاواز دەردەکەوت، دووبارە ھەڵدەسەنگێندرایەوە. دەبوو پلانێکی قووڵی مامۆستایانەی لە پشتەوە بێت، کە بۆ مرۆڤی ئاسایی نەدۆزرایەوە (زۆربەی جار ڕاست بوون، وا بوو). مامۆستای گەورەی ئەمریکی ڕۆبێرت بیرن ناوی لەم دیاردەیە نا "ترسی-فیشەر". مامۆستایانی گەورە دەتوانەوە، جلەکانیان چرچ دەبوون، ئارەقە لە ناوچاوانیان دەدرەوشایەوە، ترس سیستەمی دەمارییانی داگیر دەکرد. ھەڵە دەھاتە ناوەوە. ژماردنەکان ھەڵە دەردەچوون. لە نێو مامۆستایانی گەورەدا باس لەوە دەکرا کە فیشەر نەیارەکانی مەغناتیس دەکات، کە ھێزە زەینییەکانیانی بە ھێزێکی تاریک، نھێنی و فریودەر لاواز دەکرد."

کاسپارۆڤ نووسیویەتی کە فیشەر «بووە تەقێنەرەوەی شەپۆلێک لە بیرۆکەی نوێی شەترەنج، شۆڕشگێڕێک کە شۆڕشەکەی ھێشتا بەردەوامە». لە کانوونی دووەمی ٢٠٠٩دا، پاڵەوانی جیھانی ئەوکات ڤیسواناتان ئاناند وەسفی کرد وەک «گەورەترین یاریزانی شەترەنج کە ھەرگیز ژیابێت». مامۆستای گەورەی سڕبی لیوبۆمیر لیوبۆیەڤیچ فیشەری بە «پیاوێک بەبێ سنوور» ناو برد. «ئەو ڕۆژھەڵات و ڕۆژاواتی دابەش نەکرد، بەڵکو لە ستایشکردنیدا پێکەوەی ھێنان.»

مامۆستای گەورەی ئەڵمانی کارستن مولەر نووسیویەتی:

"فیشەر، کە بە تەنیا تاجی ھەرە بەرزی لە ئیمپراتۆرییەتی شەترەنجی سۆڤییەتی بەھێز و نزیک لە شکستنەھاتوو سەندبوو، ھەموو جیھانی ھەژاند، نەک تەنھا جیھانی شەترەنج، تا ناخی. ئەو بوژانەوەیەکی شەترەنجی دەستپێکرد نەک تەنھا لە ویلایەتە یەکگرتووەکان و لە نیوەی ڕۆژئاوادا، بەڵکو لە سەرتاسەری جیھاندا. وانەوتنەوەی شەترەنج یان یاریکردنی شەترەنج وەک پیشەیەک بە ڕاستی ببووە پیشەیەکی ڕێزدار. دوای بابی، یارییەکە بە سادەیی وەک خۆی نەمایەوە."

تۆماری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ھەندێک مامۆستای گەورەی ھەڵبژێردراو

(یارییەکانی خێرا، برووسکەیی و چاوبەستراو لەخۆ ناگرێت؛ بەم شێوەیە نیشان دراوە: +بردنەکان −دۆڕانەکان =یەکسانییەکان)
ئەو یاریزانانەی کە پاڵەوانی جیھان بوون بە ڕەنگی تۆخ

• میخائیل تاڵ +٢−٤=٥
• میخایل بۆتڤینیک +٠−٠=١
• ڤاسیلی سمیسلۆڤ +٣−١=٥
• بۆریس سپاسکی +١٧−١١=٢٨
• ماکس ئێوە +١−١=١
• تیگران پێترۆسیان +٨−٤=١٥
• ئێفیم گێلەر +٣−٥=٢
• سڤێتۆزار گلیگۆریچ +٧−٤=٨
• پاوڵ کێرێس +٤−٣=٣
• ڤیکتۆر کۆرچنۆی +٢−٢=٤
• بێنت لارسن +٩−٢=١
• میگێل نایدۆرف +٤−١=٤
• لێڤ پۆلوگایڤسکی +٠−٠=١
• داڤید برۆنشتاین +٠−٠=٢
• ساموێل ڕێشێڤسکی +٩−٤=١٣
• مارک تایمانۆڤ +٧−٠=١
• بۆریسلاڤ ئیڤکۆڤ +٤−٢=٤
• پال بێنکۆ +٨−٣=٧

گومانی یاریکردنی شەترەنج لە ئینتەرنێت

لە ساڵی ٢٠٠١دا، نایجڵ شۆرت لە گۆشەی شەترەنجی «سەندەی تێلێگراف» نووسی کە پێی وایە بە نھێنی لەگەڵ فیشەر لە یانەی شەترەنجی ئینتەرنێت (ئای سی سی) لە یارییە خێراکاندا یاری کردووە. دواتر کەسانی تریش ئیدیعای ئەوەیان کرد کە لەگەڵ فیشەر یارییان کردووە. فیشەر نکۆڵی لە خاوەندارێتی ئەو ھەژمارە کرد.

لە چاندی گشتیدا

لە فیلمدا

• فیلمی «گەڕان بە دوای بابی فیشەر»ی ساڵی ١٩٩٣، کە لە کتێبێکی ھاوناوەوە وەرگیراوە، ناوی فیشەری لە ناونیشانەکەیدا بەکارھێناوە، ھەرچەندە فیلمەکە و کتێبەکە ھەردووکیان لەسەر ژیانی جۆشوا ڤایتسکینی پێگەیشتووی تری شەترەنجن، کە باوکی، فرێد ڤایتسکین، کتێبەکەی نووسیوە. لە دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکان، بە ناوی «جووڵە بێتاوانەکان» بڵاوکرایەوە. ناونیشانەکە ئاماژە بە گەڕان بە دوای جێگرەوەی فیشەر دەکات دوای ون بوونی لە شەترەنجی کێبڕکێدا، چونکە باوکی ڤایتسکین پێی وابوو کوڕەکەی خۆی دەتوانێت ئەو جێگرەوەیە بێت. فیشەر ھەرگیز فیلمەکەی نەبینی و ئیدیعای ئەوەی کرد کە پێشێلی تایبەتمەندێتی کردووە بە بەکارھێنانی ناوی بەبێ ڕەزامەندی. فیشەر ھەرگیز ھیچ قەرەبوویەکی لە فیلمەکە وەرنەگرت و بە «فێڵێکی گەورە» ناوی برد.
• لە نیسانی ٢٠٠٩دا، دۆکیومێنتاری «من و بابی فیشەر»، دەربارەی ساڵانی کۆتایی فیشەر کاتێک ھاوڕێ کۆنەکەی سایموندور پالسۆن لە زیندانی ژاپۆن دەری دەھێنێت و یارمەتی دەدات لە ئایسلەند نیشتەجێ بێت، لە ئایسلەند نمایش کرا. فیلمەکە لەلایەن فریدریک گودموندسۆنەوە بەرھەم ھێنرا لەگەڵ مۆسیقای گودلاوگور کریستین ئۆتارسۆن، بیۆرک و ئایینار ئارنالدور مێلاکس.
• لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩دا، فیلمی ژیاننامەیی "بابی فیشەر لایڤ" بڵاوکرایەوە، کە دامییەن چاپا دەرھێنەری بوو و ڕۆڵی فیشەری تێدا بینی.
• لە ساڵی ٢٠١١دا، دەرھێنەری دۆکیومێنتاری لیز گاربوس «بابی فیشەر دژی جیھان»ی بڵاوکردەوە، کە ژیانی فیشەر دەخاتە ڕوو، لەگەڵ چاوپێکەوتن لەگەڵ گاری کاسپارۆڤ، ئەنتۆنی سەیدی و کەسانی تر.
• لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥دا، فیلمی ژیاننامەیی ئەمریکی «قوربانیدانی پیادە» بڵاوکرایەوە، کە تۆبی مەگوایەر ڕۆڵی فیشەری تێدا بینی، لیڤ شرایبەر وەک بۆریس سپاسکی، لیلی ڕەیب وەک جۆن فیشەر و پیتەر سارسگارد وەک ویلیام لۆمباردی.

میدیای تر

ئەلبومی چەمکی «شەترەنج»ی ساڵی ١٩٨٤، کە وشەکانی لەلایەن تیم ڕایسەوە و مۆسیقاکەی لەلایەن بیۆرن ئۆلڤایوس و بێنی ئەندەرسۆنەوە نووسراوە، تا ڕادەیەک لەسەر یاری پاڵەوانێتی جیھانی ١٩٧٢ی نێوان فیشەر و سپاسکی بنیاد نراوە. وێناکردنی یاریزانە ئەمریکییەکە فرێدی ترومپەر وەک کەسێکی توندوتیژ و بیانی ترسی پارانۆیا لەسەر فیشەر بنیاد نراوە.

لە ماوەی یاری فیشەر-سپاسکی ١٩٧٢دا، گۆرانیبێژی سۆڤیەتی ڤلادیمیر ڤیسۆتسکی سووڕێکی دوو گۆرانی تەنزئامێزی بە ناوی «شەرەفی تاجی شەترەنج» نووسی. گۆرانی یەکەم دەربارەی ئامادەکاری کرێکارێکی ئاسایی سۆڤیەتە بۆ یارییەکە لەگەڵ فیشەر؛ دووەم دەربارەی یارییەکەیە. زۆر دەربڕین لە گۆرانییەکان بوونەتە دەستەواژەی باو لە کەلتووری ڕووسیدا.

گرووپی سۆفیستی-پۆپی بەریتانی پریفاب سپراوت لە گۆرانی «کیو فانفەیر»ی ساڵی ١٩٨٤دا ئاماژە بە فیشەر دەکەن لە وشەکانی «کاتێک فڕۆکەکەی بابی فیشەر دەنیشێتەوە / ئەو کوڕە ڕووسیانە دەبات و لە شار دەریان دەکات».

لە ئەڵقەیەکی وەرزی ٢١ی ساتردەی نایت ڵایڤ، لە سکێچێکدا کە لە پێشبڕکێیەکی شەترەنجدا ڕوودەدات، ھاندەرە سپارتەکان، کە ویل فیرێل و چێری ئۆتێری ڕۆڵیان بینی، گۆرانییەکیان وت کە ئاماژەی بە فیشەر و گۆشەگیری دەکرد، لەوانە وشەکانی «لە کوێیە؟ / نازانم / نازانم».

لە ئەڵقەی ٦ی وەرزی ٣ی درانک ھیستۆری، بە ناونیشانی «یارییەکان»، کۆمیدیان و نووسەر ڕیچ فولچەر چیرۆکی یاری پاڵەوانێتی جیھانی شەترەنجی ١٩٧٢ی نێوان فیشەر و سپاسکی دەگێڕێتەوە. لە ئەڵقەکەدا، تاران کیلام ڕۆڵی فیشەر دەبینێت، و جەیک جۆنسن ڕۆڵی سپاسکی دەبینێت.

کورتەی پێشبڕکێ، یاری و ڕووداوەکانی تیم

فیشەر لە ماوەی ژیانی پیشەییدا ٧٥٢ یاری پێشبڕکێی ئەنجام دا، کە ٤١٧یانی بردەوە، ٢٥١ی بە یەکسانی کۆتایی ھات و ٨٤یشیانی دۆڕاند. ئەمانە، ھەرچەندە، ئەو یاریانەش دەگرێتەوە کە کاتێک زۆر گەنج بووە؛ ئەگەر تەنھا ئەو یاریانە لەبەرچاو بگیرێن کە دوای تەمەنی ٢٠ ساڵی ئەنجامی داون، ئەوا ٣١١ یاری پێشبڕکێی ئەنجام داوە و ٢٣یانی دۆڕاندووە، کە دەکاتە ڕێژەی ٧٫٤٪ی دۆڕان.

پێشبڕکێکان

پێشبڕکێی ئەماتۆری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٥٥ یەکەم کێبڕکێ بوو کە لەلایەن فیدراسیۆنی شەترەنجی ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە ڕێکخرابوو و فیشەر تێیدا بەشداری کرد. پێش ئەم پێشبڕکێیە، فیشەر لە پاڵەوانییەتییەکانی یانەی شەترەنجی برۆکلین، لە ھەندێک کێبڕکێ کە لەلایەن یانەی شەترەنج و دامەی وای ئێم سی ئەی برۆکلینەوە ڕێکخرابوون، و لە پێشبڕکێیەکی شەترەنجی دوورەدەستدا (پۆستە) کە لەلایەن گۆڤاری پێداچوونەوەی شەترەنجەوە ڕێکخرابوو، بەشداری کردبوو.

تۆماری پاڵەوانێتی

ساڵ	پاڵەوانێتی	شوێن	بردنەکان	یەکسانەکان	دۆڕانەکان	خاڵەکان	یارییەکان	پلەبەندی	بەشداربووان	%
١٩٥٥	پاڵەوانێتی ئەماتۆری ئەمریکا	مۆهیگان لەیک، نیویۆرک	نەزانراو (٦ یاری)			≤ ٣	٦	خوارووی ٣٢	٧٥	≤ ٥٠٪
	پاڵەوانێتی لاوانی ئەمریکا	لینکۆڵن، نیبراسکا	٢	٦	٢	٥	١٠	١١–٢١ (٢٠ەم لە پشکنینی یەکسانی)	٢٥	٥٠٪
	پارکی واشنتۆن سکوێر	نیویۆرک	نەزانراو (٨ یاری)			٥	٨	١٥ەم	٦٦	٥٦٪
١٩٥٦	کراوەی شاری نیویۆرکی گەورە	مانھاتن	٥	٠	٢	٥	٧	٥–٧	٥٢	٧١٪
	یانەی شەترەنجی مانھاتن پاڵەوانێتی 'A'-یەدەگ	نیویۆرک	نەزانراو (١٠ یاری)			٧½	١٠	١–٢	٦	٧٥٪
	لیگی مێترۆپۆلیتان (پاڵەوانێتی تیم)	نیویۆرک	٤	١	٠	٤½	5	مانھاتن 'A'-یەدەگ باشترین تۆمارکەری تیم		٩٠٪
	پاڵەوانێتی ئەماتۆری ئەمریکا	ئازبێری پارک، نیوجێرزی	٣	٢	١	٤	٦	٢١ەم	٨٨	٦٧٪
	پاڵەوانێتی لاوانی ئەمریکا	فیلادێلفیا	٨	١	١	٨½	١٠	یەکەم	٢٨	٨٥٪
	کراوەی ئەمریکا	ئۆکلاھۆما ستی	٥	٧	٠	٨½	١٢	٤–٨	١٠٢	٧١٪
	کراوەی کەنەدا	مۆنتریال	٦	٢	٢	٧	١٠	٨–١٢	٨٨	٧٠٪
	خەڵاتی رۆزێنواڵد	نیویۆرک	٢	٥	٤	٤½	١١	٨–١٠	١٢	٤١٪
	کراوەی ویلایەتە ڕۆژھەڵاتییەکان	واشنتۆن دی.سی.	٤	٣	٠	٥½	٧	٢–٥	٥٦	٧٩٪
	نیوە کۆتایی پاڵەوانێتی یانەی شەترەنجی مانھاتن	نیویۆرک	٢	١	٢	٢½	٥	٤ەم	٦	٥٠٪
١٩٥٧	کراوەی لۆگ کابین	وێست ئۆرەنج، نیوجێرزی	٤	٠	٢	٤	٦	٦–١٤	٦١	٦٧٪
	لۆگ کابین ٥٠–٥٠، شەتڕەنجی خێرا	وێست ئۆرەنج	3	2	0	4	5	نەزانراو		٨٠٪
	لیگی مێترۆپۆلیتان (پاڵەوانێتی تیم)	نیویۆرک	5	0	0	5	5	تیمی مانھاتن، فیشەر لە تەختەی ٧ یاری کرد.		١٠٠٪
	کراوەی نوێی ڕۆژئاوا	میلواکی	٥	٢	١	٦	٨	٦–١٢	١٢٢	٧٥٪
	پاڵەوانێتی لاوانی ئەمریکا	سان فرانسیسکۆ	٨	١	٠	٨½	٩	یەکەم	٣٣	٩٤٪
	کراوەی ئەمریکا	کلیڤلاند	٧/ 8	٤	٠	٩/ ١٠	١١/ 12	یەکەم (لە پشکنینی یەکسانی)	١٧٦	٨٢٪/ 83%
	کراوەی ویلایەتی نیوجێرسی	ئێست ئۆرەنج	٦	١	٠	٦½	٧	یەکەم	٨١	٩٣٪
	کراوەی ناوەندی باکوور	میلواکی	٤	٢	١	٥	٧	٥–١١	٩٣	٧١٪
	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٨	٥	٠	١٠½	١٣	یەکەم	١٤	٨١٪
١٩٥٨	نێوان ناوچەیی	پۆرتۆرۆز	٦	١٢	٢	١٢	٢٠	٥–٦	٢١	٦٠٪
١٩٥٨	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٦	٥	٠	٨½	١١	یەکەم	١٢	٧٧٪
١٩٥٩	نێودەوڵەتی مار دێل پلاتا	مار دێل پلاتا	٨	٤	١	١٠	١٣	٣–٤	١٤	٧١٪
	نێودەوڵەتی	سانتیاگۆ	٧	١	٤	٧½	١٢	٤–٧	١٣	٦٣٪
	نێودەوڵەتی زیوریخ	زیوریخ	٨	٥	٢	١٠½	١٥	٣–٤	١٦	٧٠٪
	کاندیدەکان	بلێد، زاگرێب و بێلگراد	٨	٩	١١	١٢½	٢٨	٥–٦	٨	٤٥٪
	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٧	٤	٠	٩	١١	یەکەم	١٢	٨٢٪
١٩٦٠	نێودەوڵەتی مار دێل پلاتا	مار دێل پلاتا	١٣	١	١	١٣½	١٥	١–٢	١٦	٩٠٪
	نێودەوڵەتی بوێنس ئایرس	بوێنس ئایرس	٣	١١	٥	٨½	١٩	١٣–١٦	٢٠	٤٥٪
	خولی دووبارەی ٣-یاریکەر	ڕیکیاڤیک	٣	١	٠	٣½	٤	یەکەم	٣	٨٨٪
	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٧	٤	٠	٩	١١	یەکەم	١٢	٨٢٪
١٩٦١	«پاڵەوانێتی سەدە»	بلێد	٨	١١	٠	١٥	١٩	دووەم	٢٠	٧١٪
١٩٦٢	نێوان ناوچەیی	ستۆکھۆڵم	١٣	٩	٠	١٧½	٢٢	یەکەم	٢٣	٨٠٪
	کاندیدەکان	کوراساو	٨	١٢	٧	١٤	٢٧	٤ەم	٨	٥٢٪
	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٦	٤	١	٨	١١	یەکەم	١٢	٧٣٪
١٩٦٣	کراوەی ڕۆژئاوا	بەی ستی، میشیگان	٧	١	٠	٧½	٨	یەکەم	161	٩٤٪
	کراوەی ویلایەتی نیویۆرک	پاوکێپسی	٧	٠	٠	٧	٧	یەکەم	٥٧	١٠٠٪
	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	١١	٠	٠	١١	١١	یەکەم	١٢	١٠٠٪
١٩٦٥	یادەوەری کاپابلانکا	ھاڤانا	١٢	٦	٣	١٥	٢١	٢–٤	٢٢	٧١٪
١٩٦٥	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٨	١	٢	٨½	١١	یەکەم	١٢	٧٧٪
١٩٦٦	جامی پیاتیگۆرسکی	سانتا مۆنیکا	٧	٨	٣	١١	١٨	دووەم	١٠	٦١٪
١٩٦٦	پاڵەوانێتی ئەمریکا	نیویۆرک	٨	٣	٠	٩½	١١	یەکەم	١٢	٨٦٪
١٩٦٧	نێودەوڵەتی مۆناکۆ	مۆنتی کارلۆ	٦	٢	١	٧	٩	یەکەم	١٠	٧٨٪
	نێودەوڵەتی	سکۆپییە	١٢	٣	٢	١٣½	١٧	یەکەم	١٨	٧٩٪
	نێوان ناوچەیی	سۆوسێ	٧	٣	٠	٨½	١٠	کشایەوە	٢٢	٨٥٪
١٩٦٨	نێودەوڵەتی	نێتانیا	١٠	٣	٠	١١½	١٣	یەکەم	١٤	٨٨٪
	نێودەوڵەتی	ڤینکۆڤتسی	٩	٤	٠	١١	١٣	یەکەم	١٤	٨٥٪
	میترۆپۆلیتان لیگ (ڕووداوی تیم)	نیویۆرک	١	٠	٠	١	١	تیمی مانهاتن، فیشەر تەنیا یەک یاری کراوە		١٠٠٪
١٩٧٠	بلیتز (یارییەکانی پێنج خولەکی)	هێرسێگ نۆڤی	١٧	٤	١	١٩	٢٢	یەکەم	١٢	٨٦٪
	پاڵەوانێتی ئاشتی	رۆڤینج و زاگرێب	١٠	٦	١	١٣	١٧	یەکەم	١٨	٧٦٪
	نێودەوڵەتیی بوێنس ئایرس	بوێنس ئایرس	١٣	٤	٠	١٥	١٧	یەکەم	١٨	٨٨٪
	نێوان ناوچەیی	پاڵما دێ مالۆرکا	١٥	٧	١	١٨½	٢٣	یەکەم	٢٤	٨٠٪
١٩٧١	مانهاتن سی سی بلیتز	نیویۆوک	٢١	١	٠	٢١½	٢٢	یەکەم	١٢	٩٨٪

یارییەکان

تۆماری یارییەکان

ساڵ	بەرامبەر	شوێن	یاری	بردنەکان	یەکسانبوونەکان	دۆڕانەکان	ئەنجام	ئەنجامی کۆتایی	ڕێژە
١٩٥٧	ماکس ئێڤێ	نیویۆرک	یاری نمایشی ٢-یاری	٠	١	١	دۆڕا	½–١½	٢٥٪
١٩٥٧	دان یاکۆبۆ بێنینسۆن	نیویۆرک	یاری ڕاھێنانی ٥-یاری	٢	٣	٠	بردی	٣½–١½	٧٠٪
١٩٥٧	ڕۆدۆڵفۆ تان کاردۆسۆ	نیویۆرک		٥	٢	١	بردی	٦–٢	٧٥٪
١٩٥٨	دراگۆلیوب یانۆشێڤیچ	بێلگراد	یاری ڕاھێنانی ٢-یاری	٠	٢	٠	یەکسانبوو	١–١	٥٠٪
١٩٥٨	میلان ماتولۆڤیچ	بێلگراد		٢	١	١	بردی	٢½–١½	٦٣٪
١٩٦١	ساموێل ڕێشێڤسکی	نیویۆرک & لۆس ئەنجلس	یاری ١٦-یاری	٢	٧	٢	تەواونەکراو	٥½–٥½	٥٠٪
١٩٧٠	تیگران پێترۆسیان	بێلگراد	یەکێتی سۆڤیەت دژی جیھان	٢	٢	٠	بردی	٣–١	٧٥٪
١٩٧١	مارک تایمانۆڤ	ڤانکۆڤەر	چارەکی کۆتایی پاڵێوراوان	٦	٠	٠	بردی	٦–٠	١٠٠٪
	بێنت لارسن	دێنڤەر	نیوەی کۆتایی پاڵێوراوان	٦	٠	٠	بردی	٦–٠	١٠٠٪
	تیگران پێترۆسیان	بوێنس ئایرس	کۆتایی پاڵێوراوان	٥	٣	١	بردی	٦½–٢½	٧٢٪
١٩٧٢	بۆریس سپاسکی	ڕیکیاڤیک	پاڵەوانێتی جیھان	٧	١١	٣	بردی	١٢½–٨½	٦٠٪ /٦٣٪
١٩٩٢	سڤێتۆزار گلیگۆریچ	سڤێتی ستیفان	یاری ڕاھێنان	٦	٣	١	بردی	٧½–٢½	٧٥٪
	بۆریس سپاسکی	سڤێتی ستیفان & بێلگراد	یاری دووبارەی نافەرمی	١٠	١٥	٥	بردی	١٠–٥	٥٨٪ /٦٧٪

ڕووداوەکانی تیمی نێونەتەوەیی

تۆماری ڕووداوەکانی تیمی نێودەوڵەتی

ساڵ	ڕووداو	شوێن	تەختە	نەیارەکان	بردنەکان	یەکسانییەکان	دۆڕانەکان	خاڵەکان	یارییەکان	پلەبەندی تاکەکەسی	پلەبەندی تیم	ڕێژەی تاکەکەسی
١٩٦٠	١٤ەمین ئۆڵۆمپیاد	لایپزیگ	١	جۆراوجۆر	١٠	٦	٢	١٣	١٨	بڕۆنز	زیو	٧٢٪
١٩٦٠	بەرلین دژی یارییەکانی ئەمریکا	بەرلین	١	کلاوس دارگا	١	٠	٠	١	١	یارییەکە بردەوە	تیمەکە بردییەوە	١٠٠٪ (١ یاری)
١٩٦٢	پۆڵەندا دژی یارییەکانی ئەمریکا	وارشۆ	١	بۆگدان سلیوا	١	٠	٠	١	١	یارییەکە بردەوە	تیمەکە بردییەوە
١٩٦٢	١٥ەمین ئۆڵۆمپیاد	ڤارنا	١	جۆراوجۆر	٨	٦	٣	١١	١٧	ھەشتەم	چوارەم	٦٥٪
١٩٦٦	١٧ەمین ئۆڵۆمپیاد	ھاڤانا	١	جۆراوجۆر	١٤	٢	١	١٥	١٧	زیو	زیو	٨٨٪
١٩٧٠	یەکێتی سۆڤیەت دژی یارییەکانی جیھان	بێلگراد	٢	تیگران پێترۆسیان	٢	٢	٠	٣	٤	باشترین ئەنجامی تیمی جیھانی	تیمەکە دۆڕا	٧٥٪
١٩٧٠	١٩ەمین ئۆڵۆمپیاد	سیگن	١	جۆراوجۆر	٨	٤	١	١٠	١٣	زیو	چوارەم	٧٧٪

یارییە بەرچاوەکان

دۆناڵد بیرن دژی فیشەر، نیویۆرک ١٩٥٦؛ بەرگریی گرونفێڵد، ٥.Bf4 (D92)، ٠–١. کاتێک فیشەر ١٣ ساڵ بوو ئەم یارییەی ئەنجام دا، «ئەم یارییە لە گۆڤارەکانی شەترەنجدا لە سەرانسەری جیھاندا بڵاوبووەوە، خۆشحاڵیی گشتی و سەرسووڕمانی پسپۆڕەکانی بەدوای خۆیدا ھێنا.» ھانس کمۆخ لە گۆڤاری پێداچوونەوەی شەترەنجدا ناوی نا «یاریی سەدە».

سڤێتۆزار گلیگۆریچ دژی فیشەر، بلێد ١٩٦١؛ بەرگریی شای ھیندی، جۆری کلاسیکی، جۆری مار دێل پلاتا (E98)، ½–½. بە گوێرەی گاری کاسپارۆڤ «شاکارێکی ڕاستەقینەی یەکسان». ئەندرۆ سۆڵتیس وەک یەکێک لە «١٠٠ باشترین یاریی شەترەنجی سەدەی بیستەم» ھەڵیسەنگاند.

گلیگۆریچ دژی فیشەر، بلێد ١٩٦١

	h	g	f	e	d	c	b	a
1									1
2									2
3									3
4									4
5									5
6									6
7									7
8									8
	h	g	f	e	d	c	b	a

دۆخی یارییەکە دوای 22...Nxg3

1.d4 Nf6 ٢.c4 g6 ٣.Nc3 Bg7 ٤.e4 d6 ٥.Nf3 0-0 ٦.Be2 e5 ٧.0-0 Nc6 ٨.d5 Ne7 ٩.Ne1 Nd7 ١٠.Nd3 f5 ١١.exf5 Nxf5 ١٢.f3 Nf6 ١٣.Nf2 Nd4 ١٤.Nfe4 Nh5 ١٥.Bg5 Qd7 ١٦.g3 h6 ١٧.Be3 c5 ١٨.Bxd4 exd4 ١٩.Nb5 a6 ٢٠.Nbxd6 d3 ٢١.Qxd3 Bd4+ ٢٢.Kg2 Nxg3 (ھێڵکاری) ٢٣.Nxc8 Nxf1 ٢٤.Nb6 Qc7 ٢٥.Rxf1 Qxb6 ٢٦.b4 Qxb4 ٢٧.Rb1 Qa5 ٢٨.Nxc5 Qxc5 ٢٩.Qxg6+ Bg7 ٣٠.Rxb7 Qd4 ٣١.Bd3 Rf4 ٣٢.Qe6+ Kh8 ٣٣.Qg6 ½–½

ڕۆبێرت بیرن دژی فیشەر، پاڵەوانییەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ١٩٦٣/٦٤؛ بەرگریی نیۆ-گرونفێڵد، ٠–١؛ شیکراوە. لە دۆخێکی نزیکەی ھاوشێوەوە، فیشەر مامۆستایەکی بەھێزی نێودەوڵەتی لە تەنھا ٢١ جووڵەدا دەدۆڕێنێت - «یارییەک کە دەستبەجێ وەک کلاسیکێکی ھەمیشەیی ناسرا».

بایرن دژی فیشەر، پاڵەوانێتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ١٩٦٣/٦٤

	h	g	f	e	d	c	b	a
1									1
2									2
3									3
4									4
5									5
6									6
7									7
8									8
	h	g	f	e	d	c	b	a

دۆخی یارییەکە دوای 18.Qd2

1.d4 Nf6 ٢.c4 g6 ٣.g3 c6 ٤.Bg2 d5 ٥.cxd5 cxd5 ٦.Nc3 Bg7 ٧.e3 0-0 ٨.Nge2 Nc6 ٩.0-0 b6 ١٠.b3 Ba6 ١١.Ba3 Re8 ١٢.Qd2 e5 ١٣.dxe5 Nxe5 ١٤.Rfd1 Nd3 ١٥.Qc2 Nxf2 ١٦.Kxf2 Ng4+ ١٧.Kg1 Nxe3 ١٨.Qd2 (ھێڵکاری) Nxg2 ١٩.Kxg2 d4 ٢٠.Nxd4 Bb7+ ٢١.Kf1 Qd7 ٠–١

فیشەر دژی مارک تایمانۆڤ، کۆتایی کاندیدەکانی ڤانکۆڤەر ١٩٧١؛ یاریی چوارەمی مەچ، بەرگری سیسیلی، جۆری تایمانۆڤ (B47)، ١–٠. بەڕێوەبردنی ئارام و وردی فیشەر بۆ لاف (فیل) دژی ئەسپ، سەرەتا لە کۆتایییەکی قەڵا و پارچە بچووکەکان، و دواتر دوای گۆڕینەوەی قەڵاکان، بووەتە بنەمایەکی سەرەکی لە ئەدەبیاتی فێرکاریی کۆتایی یاری.

فیشەر دژی تایمانۆڤ، کۆتایی کاندیدەکانی ڤانکۆڤەر ١٩٧١

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

دۆخی یارییەکە دوای 23...Kxd7

١.e4 c5 ٢.Nf3 Nc6 ٣.d4 cxd4 ٤.Nxd4 Qc7 ٥.Nc3 e6 ٦.g3 a6 ٧.Bg2 Nf6 ٨.0-0 Nxd4 ٩.Qxd4 Bc5 ١٠.Bf4 d6 ١١.Qd2 h6 ١٢.Rad1 e5 ١٣.Be3 Bg4 ١٤.Bxc5 dxc5 ١٥.f3 Be6 ١٦.f4 Rd8 ١٧.Nd5 Bxd5 ١٨.exd5 e4 ١٩.Rfe1 Rxd5 ٢٠.Rxe4+ Kd8 ٢١.Qe2 Rxd1+ ٢٢.Qxd1+ Qd7 ٢٣.Qxd7+ Kxd7 (ھێڵکاری) ٢٤.Re5 b6 ٢٥.Bf1 a5 ٢٦.Bc4 Rf8 ٢٧.Kg2 Kd6 ٢٨.Kf3 Nd7 ٢٩.Re3 Nb8 ٣٠.Rd3+ Kc7 ٣١.c3 Nc6 ٣٢.Re3 Kd6 ٣٣.a4 Ne7 ٣٤.h3 Nc6 ٣٥.h4 h5 ٣٦.Rd3+ Kc7 ٣٧.Rd5 f5 ٣٨.Rd2 Rf6 ٣٩.Re2 Kd7 ٤٠.Re3 g6 ٤١.Bb5 Rd6 ٤٢.Ke2 Kd8 ٤٣.Rd3 Kc7 ٤٤.Rxd6 Kxd6 ٤٥.Kd3 Ne7 ٤٦.Be8 Kd5 ٤٧.Bf7+ Kd6 ٤٨.Kc4 Kc6 ٤٩.Be8+ Kb7 ٥٠.Kb5 Nc8 ٥١.Bc6+ Kc7 ٥٢.Bd5 Ne7 ٥٣.Bf7 Kb7 ٥٤.Bb3 Ka7 ٥٥.Bd1 Kb7 ٥٦.Bf3+ Kc7 ٥٧.Ka6 Ng8 ٥٨.Bd5 Ne7 ٥٩.Bc4 Nc6 ٦٠.Bf7 Ne7 ٦١.Be8 Kd8 ٦٢.Bxg6 Nxg6 ٦٣.Kxb6 Kd7 ٦٤.Kxc5 Ne7 ٦٥.b4 axb4 ٦٦.cxb4 Nc8 ٦٧.a5 Nd6 ٦٨.b5 Ne4+ ٦٩.Kb6 Kc8 ٧٠.Kc6 Kb8 ٧١.b6 ١–٠

فیشەر دژی تیگران پێترۆسیان، کۆتایی کاندیدەکانی بوێنس ئایرس ١٩٧١؛ یاریی حەوتەمی مەچ، بەرگری سیسیلی، جۆری تایمانۆڤ (B42)، ١–٠. ھەڵبژاردنی نائاساییی فیشەر لە ٢٢.Nxd7+، گۆڕینەوەی ئەسپێکی باش جێگیرکراو بە لافێکی (فیلێکی) بە ڕواڵەت ناچالاک، بە فراوانی ستایش کراوە. ھەرچەندە، لە ساڵی ٢٠٢٠دا شیکاریی بە یارمەتیی کۆمپیوتەر لەلایەن کارستن مولەر و خوێنەرانی ھەواڵی چێسبەیسەوە گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە ٢٢.a4 دەباتەوە، لەکاتێکدا ٢٢.Nxd7+ تەنھا یەکسان دەکات لە بەرامبەر بەرگریی دروست دا.

فیشەر دژی پێترۆسیان، کۆتایی کاندیدەکانی بوینس ئایرس ١٩٧١

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

دۆخی یارییەکە دوای 21...Bd7

١.e4 c5 ٢.Nf3 e6 ٣.d4 cxd4 ٤.Nxd4 a6 ٥.Bd3 Nc6 ٦.Nxc6 bxc6 ٧.0-0 d5 ٨.c4 Nf6 ٩.cxd5 cxd5 ١٠.exd5 exd5 ١١.Nc3 Be7 ١٢.Qa4+ Qd7 ١٣.Re1 Qxa4 ١٤.Nxa4 Be6 ١٥.Be3 0-0 ١٦.Bc5 Rfe8 ١٧.Bxe7 Rxe7 ١٨.b4 Kf8 ١٩.Nc5 Bc8 ٢٠.f3 Rea7 ٢١.Re5 Bd7 (ھێڵکاری) ٢٢.Nxd7+ Rxd7 ٢٣.Rc1 Rd6 ٢٤.Rc7 Nd7 ٢٥.Re2 g6 ٢٦.Kf2 h5 ٢٧.f4 h4 ٢٨.Kf3 f5 ٢٩.Ke3 d4+ ٣٠.Kd2 Nb6 ٣١.Ree7 Nd5 ٣٢.Rf7+ Ke8 ٣٣.Rb7 Nxf4 ٣٤.Bc4 ١–٠

فیشەر دژی بۆریس سپاسکی، پاڵەوانێتی جیھانی شەترەنج ١٩٧٢؛ یاری شەشەمی پێشبڕکێکە، قوربانی شاژن ڕەتکرایەوە، بەرگری تارتاکۆڤەر (D59)، ١–٠؛ لە لاپەڕەی پێشبڕکێی ١٩٧٢دا ڕاڤەکراوە. فیشەر ئەم یارییەی بە باشترین یاری خۆی لە پێشبڕکێکەدا ناوبرد. ئێفیم گێلەر پێش پێشبڕکێکە بە سپاسکی گوتبوو کە جووڵەی بەھێزی ١٤... وەزیر ب٧ ھەیە، بەڵام سپاسکی ئەم ڕاوێژەی لەبیرچووبوو و ١٤... ئەی٦ی یاری کرد. گێلەر بە ١٤... وەزیر ب٧ دژی یان تیمان لە پێشبڕکێی AVROی ١٩٧٣دا سەرکەوتنی بەدەستھێنا.

بۆریس سپاسکی دژی فیشەر، پاڵەوانێتی جیھانی شەترەنج ١٩٧٢؛ یاری سێزدەیەمی پێشبڕکێکە، بەرگری ئەلێخین، جۆری نوێ، جۆری ئەلبورت (B04)، ٠–١؛ لە لاپەڕەی پێشبڕکێی ١٩٧٢دا ڕاڤەکراوە. بۆتڤینیک ئەم یارییەی بە «بەرزترین دەستکەوتی داھێنەرانەی فیشەر» ناوبرد. ئەو کۆتایی یارییەکی یەکسانی فیلی ڕەنگ پێچەوانەی چارەسەر کرد بە قوربانیکردنی فیلەکەی و بە داوخستنی قەڵای خۆی. «پاشان پێنج پیادەی تێپەڕیو لەگەڵ قەڵای سپیدا ملمانێیان کرد. ھیچ شتێکی لەم جۆرە پێشتر لە شەترەنجدا نەبینرابوو.»

فیشەر دژی بۆریس سپاسکی، ١٩٩٢؛ یەکەم یاری پێشبڕکێکە، ڕووی لۆپێز، جۆری برێیەر (C95)، ١–٠؛ لە لاپەڕەی پێشبڕکێی ١٩٩٢دا ڕاڤەکراوە. سەرکەوتنی «باش»ی فیشەر لە یەکەم یاری کێبڕکێیدا لە ماوەی ٢٠ ساڵدا «کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر جیھانی شەترەنج دروست کرد»، ھەرچەندە بە بۆچوونی کاسپارۆڤ، یاریکردنی سپاسکی لە ئاستی مامۆستایانی گەورەی پێشەنگی ئەو کاتە کەمتر بوو.

سەرچاوەکان

کتێبناسی

• Alexander، C. H. O'D. (1972). Fischer v. Spassky. Vintage. ISBN 978-0-394-71830-9.
• Pal Benko: My Life, Games and Compositions. Siles Press. 2003. ISBN 978-1-890085-08-7.
• American Chess Masters from Morphy to Fischer. Macmillan. 1974. ISBN 978-0-02-511050-2.
• Bobby Fischer: The Wandering King. Batsford. 2003. ISBN 978-0-7134-8935-4.
• Brady، Frank (1965). Profile of a Prodigy (1st ed.). David McKay. OCLC 2574422.
• Brady، Frank (1973). Profile of a Prodigy (2nd ed.). David McKay. OCLC 724113.
• Brady، Frank (2011). Endgame: Bobby Fischer's Remarkable Rise and Fall – from America's Brightest Prodigy to the Edge of Madness (1st ed.). Crown. ISBN 978-0-307-46390-6.
• The Sorcerer's Apprentice (2nd ed.). New in Chess. 2009 [1995]. ISBN 978-90-5691-272-7.
• Both Sides of the Chessboard. Quadrangle/The New York Times Book Company. 1974. ISBN 978-0-8129-0379-9.
• Collins، John W. (1974). My Seven Chess Prodigies. Simon and Schuster. ISBN 978-0-671-21941-3.
• Bobby Fischer Uncensored. 2009.
• The Bobby Fischer I Knew and Other Stories. Hypermodern Press. 1995. ISBN 978-1-886040-18-2.
• Di Felice، Gino (2010). Chess Results, 1956–1960: A Comprehensive Record With 1,390 Tournament Crosstables and 142 Match Scores, With Sources. McFarland. ISBN 978-0-7864-4803-6.
• Di Felice، Gino (2013a). Chess Results, 1961–1963: A Comprehensive Record with 938 Tournament Crosstables and 108 Match Scores, with Sources. McFarland. ISBN 978-0-7864-7572-8.
• Di Felice، Gino (2013b). Chess Results, 1964–1967: A Comprehensive Record with 1,204 Tournament Crosstables and 158 Match Scores, with Sources. McFarland. ISBN 978-0-7864-7573-5.
• Di Felice، Gino (2013c). Chess Results, 1968–1970: A Comprehensive Record with 854 Tournament Crosstables and 161 Match Scores, with Sources. McFarland. ISBN 978-0-7864-7574-2.
• The Unknown Bobby Fischer. International Chess Enterprises. 1999. ISBN 978-1-879479-85-2.
• Donner، J. H. (2006). The King: Chess Pieces. New in Chess. ISBN 978-90-5691-171-3.
• Bobby Fischer Goes to War: How the Soviets Lost the Most Extraordinary Chess Match of All Time. HarperCollins. 2004. ISBN 978-0-06-051025-1.
• Fischer، Bobby (2008) [1959]. Bobby Fischer's Games of Chess. Simon and Schuster, Ishi Press. ISBN 978-0-923891-46-6.
• Fischer، Bobby (2008) [1969]. My 60 Memorable Games. Simon and Schuster, Faber and Faber, Batsford. ISBN 978-1-906388-30-0.
• Fischer، Bobby (1982). I Was Tortured in the Pasadena Jailhouse!. Printer. ASIN B0006Y6EHI.
• Ginzburg، Ralph (January 1962). «Portrait of a Genius as a Young Chess Master». Harper's Magazine. pp. 49–55.
• Gligorić، Svetozar (2012) [1972]. Fischer vs. Spassky: World Chess Championship Match 1972. Ishi. ISBN 978-4-87187-514-1.
• The Oxford Companion to Chess (2nd ed.). Oxford University Press. 1992 [1984]. ISBN 978-0-19-280049-7.
• Karpov، Anatoly (1991) [1990]. Karpov on Karpov: Memoirs of a Chess World Champion (1st English ed.). Macmillan. ISBN 978-0-689-12060-2.
• Kasparov، Garry (2004). My Great Predecessors, Volume IV. Gloucester Publishers. ISBN 978-1-85744-395-0.
• Kažić، B.M. (1974). International Championship Chess: A Complete Record of FIDE Events. Pitman. ISBN 978-0-273-07078-8.
• Lombardy، William (2011). Understanding Chess: My System, My Games, My Life. Russell Enterprises. ISBN 978-1-936490-22-6.
• Mednis، Edmar (1997) [1997]. How to Beat Bobby Fischer (2nd ed.). Dover. ISBN 978-0-486-29844-3.
• Müller، Karsten (2009). Bobby Fischer: The Career and Complete Games of the American World Chess Champion. Russell Enterprises, Inc. ISBN 978-1-888690-68-2.
• Russians versus Fischer (2nd ed.). Everyman Chess. 2005. ISBN 978-1-85744-380-6.
• Schonberg، Harold C. (1973). Grandmasters of Chess. J.B. Lippincott. ISBN 978-0-397-01004-2.
• No Regrets: Fischer-Spassky 1992. International Chess Enterprises. 1992. ISBN 978-1-879479-09-8.
• Soltis، Andrew (2003). Bobby Fischer Rediscovered. Batsford. ISBN 978-0-7134-8846-3.
• Steiner، George (1974) [1973]. Fields of Force. Viking. ISBN 978-0-670-31178-1.
• Bobby Fischer's Chess Games (2nd ed.). Doubleday. 1973 [1972]. ISBN 978-0-385-08627-1.
• Waitzkin، Fred (1993). Mortal Games: The Turbulent Genius of Garry Kasparov. G.P. Putnam's Sons. ISBN 978-0-399-13827-0.