خولەفای ڕاشدین لە وێژەی فارسی
ئەم وتارە لە شێعری شاعیرانی فارسی زمان بۆ خولەفای ڕاشدین لە وێژەی فارسیدا نووسراوە. ستایشی خولەفای ڕاشدین لە زۆربەی کارە بەناوبانگەکانی ئەدەبی فارسیدا هاتووە.[١]
واتە: ئەو خۆشەویستانەی کە دەمرن، وەک شەکر دەمرن. دواتریش ڕەوشتی مستەفا دەگەرن، وەک ئەبووبەکر و وەک عومەر دەمرن.
مەولانا لە شوێنێکی تریش دا باسی حەزرەتی عومەر دەکات بۆ نموونە لە چیرۆکی پیر جەنگی.[٢]
گفت آن خداوند تنزیلو وحی | خداوند امر و خداوند نهی | |
که خورشید بعد از رسولان مه | نتابید بر کس ز بوبکر به | |
عمر کرد اسلام را آشکار | بیاراست گیتی چو باغ بهار | |
پس از هر دو آنبود عثمان گزین | خداوند شرم و خداوند دین | |
چهارم علی بود و جفت بتول | که او را بهخوبی ستاید رسول | |
صحابان او جمله اخیر بودنند | درست این سخن قول پیغمبرست | |
گواهی دهم کاین سخنها ز اوست | تو گویی دو گوشم پرآواز اوست | |
علی را چنین گفت و دیگر همین | کزیشان قوی شد به هر گونه دین | |
پس از وی عمر بد که قیصر به روم | ز سهمش نیاراست خفتن به بوم | |
نبی آفتاب و صحابان چو ماه | به هم بستهی یکدگر راست راه |
[٣] واتە: خودا نێرەر نامه فهرمووی: دوای پێغەمبەران خۆر بە باشترین شێوە بۆ حەزرەتی ئەبووبەکر دەدرەوشایەوە. پاشان حەزرەتی عومەر ئیسلامی ئاشکرا کرد و جیهانی وەک باخچەیەکی بەهار هێنا. دوای ئەوە هەڵبژاردن بۆ عوسمانی خاوەن شەرم و ئایین کرا. چوارەمیان عەلی بوو کە پێغەمبەر زۆر بە باشی ستایشی کرد. هاوەڵانی پێغەمبەر هەموو چاکو پاک بوون. ئەمە فەرموودەی پێغەمبەرە وەک ئەوەی بە گوێی خۆم بیستبێتم. بە هاتنی عومەر ئایین هەڵچورا. پێغەمبەر وەک خۆر وایە و هاوەڵەکانی وەک مانگ نوقومن و لەیەک دابڕاون و ڕێچکەیان هەر وایە.
عەتار لە کتێبەکانیدا (ئەسرارنامە، ئێلاھی نامە، مەنتق قۆتەیر و هتد.) وەسفی خەلیفەکانی زۆر کردووە.
سەنایی غەزنەوی
دەستکاریقوت دین حق زعمّر بود | خانه دین بدو معمر بود | |
جگر مشرکان پر از خون کرد | کبرشان از دماغ بیرون کرد | |
از پی معدلت میان، اوبست | کمر عدل در جهان، اوبست | |
عادت بدعت از جهان برداشت | که کژی جز که در کمان نداشت | |
برتر از چرخ بود پایهٔ او | دیو بگریختی زسایهٔ او |
[٤] واتە: هێزی ئیسلام له عومەرە، ئەو ماڵی ئیسلام دروست کرد. جگەر بێباوەڕەکانی لە ناشیرینی پاک کرد، و شانازیە به خۆیانی تێکدا. پشتی دادگەری لە جیهانیدا بوو، ئەو خووی بەدعهتی لە جیهان لابرد. ئەو پاڵەوان بوو، تەنانەت دێویش لێی دەترسا.
گر خواجه رسل نبدی ختم انبیا
سالار خیل خانه ی دین صاحب رسول
سر دفتر خدای پرستان بی ریا
دیوی که خلق عالمش از دست عاجزند
عاجز در آنکه چون شود از دست وی رها؟[٥]
واتە: ئەگەر پێغەمبەر ئاخرین پێغەمبەر نەبوایە، ئەو کەسەی تر کە پێغەمبەرایەتی هەبووایە، عومەر دەبوو. حەزرەتی عومەر سەرۆکی کاروانی ئایین و دۆست و هاوەڵی پێغەمبەرە و باشترین خواپرستی بەبێ دووڕووییە. شەیتان کەخەڵکی جیهان بەدەستی ئەوەوە گیرن، توانای ئەوەی نییە ئازاری حەزرەتی عومەر بدات.
هەروەها لە شیعرێکی تردا ئاماژە بە حەزرەتی ئەبووبەکر و عومەر دەکات و دەنووسێت:[٦]
واتە: دوای عومەر ئەوەی کەدەسەڵاتی بەئایینی ئیسلام دەدات و دادپەروەر بێجگە ئەبووبەکر هیچ کەس نییە.
واتە: حەزرەتی عەلیم خۆش دەوێت، حەزرەتی عومەریشم هەر وەک ئەو خۆش دەوێت.
بیدێل دێھلەوی
دەستکاریعمر یافت کام از می عدل و داد
بر آفاق چون استوا، خط نهاد
که هر کس زمضمون این خط گذشت
به اسرار تحقیق واصل نگشت
واتە: ئاماژە بەدادپەروەری و زانایی حەزرەتی عومەر دەکات.
عۆبەید زاکانی
دەستکاریدر هم شکست گردن گردن کشان عمر
برباد رفت خرمن کفار خاکسار
خورشید دین به اوج کمال آن زمان رسید
کانداخت سایه بر سر اسلامیان عمر
دستش به مکه گردن قیصر بزد به روم
چون گشت برممالک دین قهرمان عمر
واتە: کاتێک عومەر هات بۆ بەهێزکردنی ئایینی موحەممەد، ملی بێ باوەرە زۆردارەکانی شکان. کاتێک عومەر خەنجەرە ئاگرینەکەی دەرهاورد، بەرهەمی کافرە بەدبەختەکان لەناوچوو. کاتێک عومەر بوو بە ئیسلام و سێبەری پشتگیری کردن لە موسڵمانان، خۆری ئیسلام گەیشتە باڵای کامڵبوون. لە مەککە بوو بەڵام قهیسهری ڕۆمی سەربڕی، کاتێک عومەر بوو بە پاڵەوانی خاکی موسڵمانان. ئاسمانی مەعریفە و خۆرەتاو و دادپەروەری بوو و لە کاتی کۆچی دوایی خۆیدا لە تەنیشت گۆڕی پێغەمبەربەخاک سپێردرا.
حەکیم سەنایی غەزنەوی
دەستکاریظالمان را حشر با آب نیاز
عادلان را زی امیرالمؤمنین عمر برند
واتە: ئاماژە بەدادپەروەری عومەر دەکات.
کز همه بهترند در هر باب
وز میان همه نبود حقیق
وز پی او نبود از آن احرار
کس چو فاروق لایق آن کار
واتە: پێغەمبەر (سڵاو خوای لێ بێت) و هاوەڵەکانی لە هەموو شتێکدا چاکترن لە خەڵک. هیچ کەس لە حەزرەتی ئەبووبەکر شایستەتر نەبوو بۆ خەلافەت. لە دوای ئەودا کەسی شایستەتر لە عومەر نەبوو بۆ خەلافەت.
ئێقبال لاهووری
دەستکاریچون صبا بر لاله صحرا گذر
واتە: ئایینی ئەبووبەکر و عومەر بگەرە هەر وەک بای سەبا کە لە بیاباندا تێدەپەڕێت.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «اشعار شعرای ایرانی در وصف خلفای راشدین». آشیانه (بە فارسی). لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ عنوان=همایی، ج. تفسیر مثنوی مولوی. انتشارات هما. تهران. ۱۳۶۶
- ^ شاهنامه کامل فردوسی شاهنامه- بخش ششم - گفتار اندر ستایش پیامبر[شورا ومنطق]- صفحه 14- ناشر: آی آر پی دی اف - سال نشر:1388
- ^ Bo Utas, Tariq ut-tahqiq. A Sufi Mathnavi ascribed to Hakim Sana’i of Ghazna and probably composed by Ahmad b. al-Hasan b. Muhammad an-Naxcavani. A critical edition, with a history of the text and a commentary (= Scandinavian Institute of Asian Studies Monograph Series, 13), Lund 1973. 243, 55 pp.
- ^ «خلفاء راشدین در کلام سعدی شیرازی رحمه الله تعالی». anvarweb.net. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ عزیز اللە، علیزادە (1388). بوستان سعدی. تهران: نشر فردوس. pp. ٣٣٦. ISBN 978-964-320-427-3.