مەریوان
مەریوان لە شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە کە ناوەندی شارستانی مەریوانی پارێزگای کوردستانی ئێرانە. مەریوان لە باکوورەوە بۆ بانه و سەقز، لە ڕۆژھەڵاتەوە بۆ سنە و لە باشوورەوە بۆ نۆدشە لە پارێزگای کرماشان ڕێگەی ھەیە. مەریوان لە ڕۆژاواوە تەنیا ١٦ کیلۆمەتر لە سنووری باشماخەوە کە لە خاڵە سنوورییە سەرەکییەکانی ھەرێمی کوردستانی عێراقە دوورە و ئەمە بووەتە ھۆی گەشەی ئابووریی دانیشتووانی ئەم شارە. ھەروەھا نزیک بوون بە گۆلی زرێبار و ناوچەی ھەورامان کە دوو ناوچەی گەشیتارین بوونەتە ھۆی بەناوبانگ بوونی ئەم شارە. بە پێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١١[٢] مەریوان ١١٠٤٦٤ کەس دانیشتووی ھەبووە. دانیشتووانی مەریوان بە زۆری بە شێوەزاری کوردی بابانی و کەمینەیەکیش بە شێوەزاری ئەردەڵانی قسە دەکەن کە ئەردەڵانییەکان لەبنەڕەتدا خەڵکی مەریوان نین، ئەردەڵانییەکان لە ناوچەی کۆماسی و کەڵاتەرزانەوە وە هەر وەها بە پێی شێوەی قسە کردنی گوندەکانی خودی ناوچەی مەریوان دیار و ئاشکرایە کە شێوەزاری ڕەسەنی مەریوانی بابانییە ، بەڵام چەند ساڵێکە بە هۆی هاتنی هەندێک لە دانیشتووانی گوندەکانی ئەردەڵانی زمان بۆ شاری مەریوان شێوەی قسە کردنی هەندێک لە مەریوانییەکان و ئەردەڵانییەکان هەندێک تێکەڵاو بووە بە یەکدییەوە و بووەتە هۆی ئەوە کە شێوەی قسە کردنیان هەندێک بگۆڕدرێت .[٣]
مەریوان
قەڵای مەریوان قەڵا | |
|---|---|
 نەخشەی مەریوان لە OpenStreetMapدا | |
| وڵات |  کوردستان |
| پارێزگە | کوردستان |
| شارستان | مەریوان |
| بەرزایی | ١٣٠٥ مەتر (٤٬٢٨١ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦) | |
| • سەرجەم | ١٩٥،٢٦٣ [١] |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی ( بابانی) |
| • ئایین | ئیسلام (سوننە) |
| کۆدی تەلەفۆن | ٠٨٧ |
مێژوو
دەستکاریشاری ئەمڕۆی مەریوان مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدو پەنجا ساڵ لە مەوپێش ئەم شارە لە نزیکی سنوری دەوڵەتی عوسمانی دابووە کە لە ساڵی 1865 زاینیدا بە فەرمانی ناسرەدین شای قاجار پاشای ئەو سەردەمەی ئێران لە نزیکی گۆلی زرێبار قەڵایەکی سەربازی دروست کرا کە تێچووەکەی چل هەزار تمەنی ئەو کاتە بووە چوار ساڵ دوای ئەوە فەرهاد میرزا مامی ناسرەدین شا کە والی ئەیالەتی ئەردەڵان بو قەڵا سەربازییەکەی هەندێک بچوک کردەوە و لە جاران بە هێزتری کرد و ناوی نا قەڵای شاەئاباد و لە نزیکی قەڵاکە شارۆچکەیەکان دروست کرد و چەند بنەماڵەیەکیان لە لادێکانی دەوروبەرەوە بۆ هێنا دوای فەرهاد میرزا حاجی موحەمەد عەلی خانی زەفەرولمولک قەڵاکەی گەورەتر کرد و کاروانسەرا و حەمام و کارێزی ئاوی تێدا دروست کرد ئەم هەمو شتانە دوای ماوەیەک لە شەڕی هۆزەکانی مەریواندا وێران بو سەرچاوە مێژووییەکانی سەردەمی سەفەوی، قاجاڕ و عوسمانی ئاماژەی زۆریان تێدایە بە ڕوودانی شەڕ لە مەریوان یا لە دەشتی مەریوان. زۆری ئەم شەڕانە لە نێوان ئێران و عوسمانی یا میرنشینە کوردییەکاندا ڕووی داوە.[٤] مەریوان سنووری نێوان ئیمپراتۆریی قاجاڕ و عوسمانی بووە و زۆر جار شوێنی شەڕ و ناکۆکیی هۆزە کوردەکان بووە.[٥]
دەریاچەی زرێبار
دەستکاری
زرێبار دەریاچەیەکی گەورەی سروشتیی ئاوی شیرینە کە لە ٣ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای شاری مەریواندایە. ئاوی زرێبار لە سەرچاوە ئاوییەکانی بنی خۆیەوە ھەڵدەقوڵێت و ھیچ ڕووبارێکی تر ناڕژێتە ناوی و ھەروەھا ساڕێژی ئاوەکەشی چەمی زرێبار پێک دێنێت کە بە دەشتی مەریواندا تێپەڕ دەبێت و دەڕژێتە سەر ڕووباری سیروان. زرێبار و سروشتی دەوروبەری کە دەشت و کێو و دارستان و گیانلەبەری جۆراوجۆری تێدایە، یەکێک لە سەیرانگا بەناوبانگە گەشتیارییەکانی کوردستان و ئێرانە. بەرزاییەکەی لە ئاستی دەریاکان ١٢۹٠ مەترە[٦] و درێژییەکەی (ئاڕاستەی باشووری-باکووری) زیاتر لە ٨ کیلۆمەترە و پانییەکەشی (ئاڕاستەی ڕۆژھەڵات-ڕۆژاوا) نزیکەی ٣ کیلۆمەترە.[٧] لە ھەندێک لە زستانە ساردەکاندا ڕووی زرێبار بە تەواوی سەھۆڵ دەبەستێت.
پێشانگا
دەستکاری-
مەریوان، گەڕەکی بەھاران، بەفرێکی قورس لە سەرەتای ٢٠١٥دا -
مەریوان، گەڕەکی بەھاران، بەفرێکی قورس لە سەرەتای ٢٠١٥دا -
دەشتی سێف، ٥ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای مەریوان -
قەڵبەزی سێف، ٥ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای مەریوان. -
هێمای خۆشمدەوێی مەریوان لە زرێوار هاوینی ٢٠٢١.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ http://www.amar.org.ir/Default.aspx
- ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ھێنراوە. ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ گۆڤاری مەھاباد، ساڵی چاردە، ژمارە ١٦٣، ساڵی ١٣٩٣، گەشتێ بۆ مەریوان (بەشی یەکەم)، مەلا مستەفا ڕەشیدی زاواکێو
- ^ ماھشرف بنت ابوالحسن مستورە کردستانی. "تاریخ کردھای اردلان،" بە تصحیح سیامند خلیلی، انتشارات کردستان، سنندج، ١٣٩٤، شابک: 9789649801742.
- ^ میرزا شکرالله سنندجی، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، مؤسسه انتشارات امیر کبیر, ١٩٨٧.
- ^ نەخشەی ١:١٠٠٠٠ شاری مەریوان، بەرھەمی «مسکن و شهرسازی استان کردستان»، ساڵی ٢٠٠٠.
- ^ https://www.openstreetmap.org/#map=13/35.5368/46.1105&layers=C
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری
