قاجاڕەکان

قاجاڕەکان
قاجاڕەکان
دامەزران	١ی کانوونی دووەمی ١٧٨٥
ناو بە زمانی فەرمی	قاجاریان
دامەزرێنەر	ئاغا محەممەدخانی قاجاڕ
وڵات	ئێرانی قاجاڕی
گۆڕدراوە لەلایەن	شانشینی پەھلەوی
کۆتاییھاتن	١٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٢٥
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

قاجاڕەکان بنەماڵەیەکی بەڕەچەڵەک تورکمانی ئازەربایجان بوون کە لە دەوروبەری ساڵی ١٧٩٤ (١١٧٠ی کۆچیی ھەتاوی) ھەتا ١٩٢٥ (١٣٠٤ی کۆچیی ھەتاوی) بەسەر ئێراندا حوکمڕانییان کردووە. ئێڵی قاجاڕ یەکێک لە بەرەبابە کوردەکانی ئاسیای ناوەڕاست بوون کە لە ھێرشی مەغۆلدا ھاتن بۆ ئێران.^{[ژێدەر پێویستە]} سەرەتا لە ئازەربایجاندا نیشتەجێ بوون، دواتر شا عەباسی یەکەم تاقمێکیانی گواستەوە بۆ "ئێستەرئاباد" (گورگانی ئەمڕۆ) کە حکوومەتی قاجاڕەکانیش ئەمانە پێکیان ھێنا. بناغەدانەری ئەم زنجیرە پادشایییە محەممەدخان و دوایین پاشاش ئەحمەدشا بووە.

بەشێکیان لە ئێرانەوە دەڕۆن بۆ ئەورووپا و بەشێکیان دەرۆنە کوردستان، کە دیارترینیان ئێستا لە پارێزگای سلێمانی لە سنووری سلێمانی نیشتەجێن کە نەوەکانی قەرەوەیسیی، یان پێ دەگوترێت.^{[ژێدەر پێویستە]}

بنەماڵەی ئیمپراتۆریەتیی قاجاڕ

خێزانی شاھانەی قاجار لە دەربەدەریدا لەلایەن گەورەترین نەوەی محەممەد عەلی شا، سوڵتان محەممەد عەلی میزرای قاجار سەرپەرشتی دەکرێت، لەکاتێکدا میراتگری پێشبینیکراو بۆ تەختی قاجار محەممەد حەسەن میزرای دووەمە، کە نەوەی برا و میراتگری محەممەد حەسەن میزرایە، براکەی سوڵتان ئەحمەد شا. محەممەد حەسەن میزرا لە ساڵی ١٩٤٣ لە ئینگلتەرا کۆچی دوایی کرد، دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٣٠ دوای مردنی براکەی لە فەڕەنسا خۆی وەک شای دوورخستووەوە ڕاگەیاند.^[١]

ئەمڕۆ، نەوەکانی قاجار زۆرجار خۆیان وەک نەوەی قاجار دەناسێننەوە و کۆبوونەوە ئەنجام دەدەن بۆ پاراستنی پەیوەندی کۆمەڵایەتی لە ڕێگەی ڕێکخراوی خێزانی قاجار (Kadjar)، کە زۆرجار لەگەڵ کۆنفرانس و کۆبوونەوە ساڵانەکانی ڕێکخراوی نێونەتەوەیی لێکۆڵینەوە قاجار (IQSA) دەگونجێت. ڕێکخراوی خێزانی قاجار بۆ جاری سێیەم لە ساڵی ٢٠٠٠ دامەزراوە. دوو ڕێکخراوی پێشووی خێزانی بوونەستراون بەھۆی فشارە سیاسییەکان. نووسینگە و ئەرشیفەکانی (IQSA) لە مۆزەخانەی نێونەتەوەییی مێژووی خێزان لە شاری ئەیسدێنی ھۆڵەندا دانراون.

نازناو و ڕێز

شا و ھاوسەرەکەی بە "جەلالەت" ناوزەد دەکران. منداڵەکانیان بە*شاھانە "عەلیرێزی" بانگ دەکران، لەکاتێک نەوەکانیان لە ڕێگەی کوڕەوە مافی بەکارھێنانی نازناوی عەلیرێزییان ھەبوو؛ ھەموویان نازناوی شازادە یان "شازادە خانم"یان لەگەڵ بوو.^[٢]

دەسەڵاتی قاجار لە دوای ١٩٢٥

سەرۆکانی خێزانی شاھانەی قاجار

سەرۆکایەتی خێزانی شاھانە بە گەورەترین نەوەی نێرینی محەممەد عەلی شا دەگوازرێتەوە:

سوڵتان ئەحمەد شای قاجار (١٩٢٥–١٩٣٠)

فەرەیدوون میزرا (١٩٣٠–١٩٧٥)

سوڵتان حەمید میزرا (١٩٧٥–١٩٨٨)

سوڵتان مەحمود میزرا (١٩٨٨)

سوڵتان عەلی میزرای قاجار (١٩٨٨–٢٠١١)

سوڵتان محەممەد عەلی میزرا (٢٠١١–ئێستا)

میراتگرە پێشبینیکراوەکانی دەسەڵاتی قاجار

میراتگری پێشبینیکراو کەسێکە کە مافی دانیشتن لەسەر تەختی ئێران بۆ خێزانی قاجار ھەیە:

سوڵتان ئەحمەد شای قاجار (١٩٢٥–١٩٣٠)

محەممەد حەسەن میزرا (١٩٣٠–١٩٤٣)

فەرەیدوون میزرا (١٩٤٣–١٩٧٥)

سوڵتان حەمید میزرا (١٩٧٥–١٩٨٨)

محەممەد حەسەن میزرای دووەم (١٩٨٨–ئێستا)

پاشاکانی ئێرانی قاجاڕی

ناو		نازناو	لەدایکبوون–مردن	دەستپێبوونی پاشایەتی	تەواوبوونی پاشایەتی
١	ئاغا محەممەدخانی قاجاڕ	خان^[٣] شا^[٣]	١٧٤٢–١٧٩٧	١٧٨٩^[٤]	١٧ی حوزەیرانی ١٧٩٧
٢	فەتح عەلی شا	شاھەنشا^[٣] خاقان^[٣]	١٧٧٢–١٨٣٤	١٧ی حوزەیرانی ١٧٩٧	٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٨٣٤
٣	محەممەدشا	خاقان کوڕی خاقان^[٣]	١٨٠٨–١٨٤٨	٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٨٣٤	٥ی ئەیلوولی ١٨٤٨
٤	ناسرەدین شا	زەڵوڵڵا (سێبەری خوا لەسەر زەوی)^[٣] قێبلەی عالەم (قیبلەی جیھان)^[٣] ئیسلامپەنا (پەناگەی ئیسلام)^[٣]	١٨٣١–١٨٩٦	٥ی ئەیلوولی ١٨٤٨	١ی ئایاری ١٨٩٦
٥	موزەفەرەدین شا		١٨٥٣–١٩٠٧	١ی ئایاری ١٨٩٦	٣ی کانوونی دووەمی ١٩٠٧
٦	محەممەد عەلی شا		١٨٧٢–١٩٢٥	٣ی کانوونی دووەمی ١٩٠٧	١٦ی تەممووزی ١٩٠٩
٧	ئەحمەدشا		١٨٩٨–١٩٣٠	١٦ی تەممووزی ١٩٠٩	٣١ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٥

سەرچاوەکان

^ Qajar People". Qajars. Retrieved 31 October 2012
^ http://www.qajarpages.org/qajtitles.html
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ ^ت ^ج ^چ ^ح Amanat، Abbas (١٩٩٧)، Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831-1896، Comparative studies on Muslim societies، I. B. Tauris، لاپەڕە ١٠، ژپنک ٩٧٨-١-٨٦٠٦٤-٠٩٧-١
^ Perry، J. R. (1984). «ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR». لە Yarshater، Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Vol. I/6. لاپەڕە 602–605. in Ramażān, 1210/ March, 1796, he was officially crowned shah of Iran.

بەستەرە دەرەکییەکان

[1] Qajar People". Qajars. Retrieved 31 October 2012

[2] ttp://www.qajarpages.org/qajtitles.html

[Amanat-3] ئ ^ا ^ب ^پ ^ت ^ج ^چ ^ح Amanat، Abbas (١٩٩٧)، Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831-1896، Comparative studies on Muslim societies، I. B. Tauris، لاپەڕە ١٠، ژپنک ٩٧٨-١-٨٦٠٦٤-٠٩٧-١

[4] Perry، J. R. (1984). «ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR». لە Yarshater، Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Vol. I/6. لاپەڕە 602–605. in Ramażān, 1210/ March, 1796, he was officially crowned shah of Iran.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]