ویکیپیدیا

وێستگەی توێژینەوە

وێستگەکانی توێژینەوە ئەو ئاسانکاریانەن کە لە لێکۆڵینەوەی زانستی، کۆکردنەوە ، شیکردنەوە و تاقیکردنەوە تێیدا ئەنجامدەدرێ، [١] وێستگەی توێژینەوە بریتییە لە دامەزراوەیەک کە بە مەبەستی ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی دروستکراوە، هەروەها [٢] چەندین جۆری وێستگەی توێژینەوە هەیە لەوانە: وێستگەی مەیدانی بایۆلۆژی، وێستگەی بۆشایی ئاسمان و هتد . وێستگەکانی توێژینەوەی بایۆلۆجی لە سەردەمی کۆلۆنیالیزم و ئیمپریالیزمی ئەوروپیدا گەشەیان کرد کە سروشتناسەکان دایانمەزراند بۆ ئەنجامدانی چاودێریکردن لەسەر گیانلەبەران و ڕووەک ،[٣] ئەمڕۆ ئەم دیسیپلینە لەلایەن ژمارەیەک ڕێکخراوەوە نوێنەرایەتی دەکرێت کە لە چەندین کیشوەردا هەن، هەندێک نموونە بریتین لە: ڕێکخراوی وێستگە مەیدانییە بایۆلۆژییەکان و ڕێکخراوی لێکۆڵینەوە گەرمەکان . [٤]

وێستگەی توێژینەوەی جەمسەری باکووری چیک

هەروەها وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان لە ماوەی چەند دەیەیەکدا لە ڕێگەی شیکاری و نووسینی زانستییەوە پەرەیان پێدرا، یەکەم لایەنی دیزاینی وێستگە بۆشایی ئاسمانییە سەرەتاییەکان لەلایەن هێرمان پۆتۆکنیکەوە لە ساڵی ١٩٢٨دا ناسێندرا، [٥] لەو کاتەوە دروستکردن و هەڵدانی وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان هەوڵی هاوبەشی نیشتمانی و نێودەوڵەتی بووە کە ڕێگەی بە فەلسەفەی دیزاینی جیاواز داوە وێستگەی بۆشایی ئاسمانی سەرەکی وەک وێستگەی بۆشایی ئاسمانی نێودەوڵەتی پێکبهێنن، [٦] بە هەمان شێوە وێستگەکان لە ئەنتارکتیکا بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بە باشی دیزاین کراون لە بەرامبەر پلەی گەرمی ژێر سفر بگونجێ و چەندین جار دووبارە گەشەیانپێدراوە کە پێویستە بەدرێژایی ساڵ بۆ زاڵبوون بەسەر ئەو پرسانەی پەیوەستن بە بەفربارین و دەستگەیشتن و ژەنگاویبوونەوە . [٧]

جۆرەکانی

دەستکاری
 
وێستگەیەکی توێژینەوەی دار لە کەنداوی بۆتنیە لە زانکۆی ئۆولو لە مەرجانیێمی، هایلۆتۆ, فینلاند

هەندێک وێستگەی توێژینەوە لە جەمسەری باکوور دامەزراون، وەک وێستگەی زانستی باکووری ڕۆژهەڵات ، [٨] وێستگەی توێژینەوەی جەمسەری باکووری مەکگیل [٢] و وێستگەی هیمادری، [٩] هەندێک لە وێستگەکانی جەمسەری باکوور وێستگەی سەهۆڵی وەرگەڕانیان تێدایە کە لەسەر سەهۆڵی پانی بەرزەکانی زەریای جەمسەری باکوور دروستکراون، [١٠] هەروەها زۆرێک لە گەلان وێستگەی توێژینەوەیان هەیە کە دەکەوێتە ئەنتارکتیکا وەک: وێستگەی شۆوا, هالی و ترۆل، هەروەها وێستگەی توێژینەوەی جۆراوجۆر هەن کە توێژینەوەی ئیکۆلۆژی مەیدانی دەکەن وەک: وێستگەی جۆراوجۆری بایۆلۆجی تیپوتینی لە ئەمازۆنی ئیکوادۆر , وێستگەی توێژینەوەی پارکە نەتەوەییەکەی کۆمۆی لە ساڤاناکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی کۆت دیڤوار یان وێستگەی توێژینەوەی گۆمبێ ستریم لە تانزانیا, کە لێکۆڵینەوە بەناوبانگەکانی شامپانزی تێدا بووە لەلایەن جەین گودال بەڕێوەدەبرێت.

وێستگەکانی توێژینەوەی بایۆلۆجی

دەستکاری

وێستگەی مەیدانی بایۆلۆجی یان وێستگەی توێژینەوەی ئیکۆلۆژی ئەو دامەزراوەیانەن کە دەتوانرێت لێکۆڵینەوە لە لایەنە جیاوازەکانی ژیانی ژینگەیی و بایۆلۆژی ئەنجام بدرێت، کۆمەڵێک وێستگەی مەیدانی بەرفراوان دەگرێتەوە لەوانە: وێستگەی توێژینەوەی دەریایی، وێستگەی توێژینەوەی گەرم و هتد. لە ماوەی سەدەی ١٨ و سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا، وێستگە مەیدانییەکان هێشتا بە فەرمی دامەزراو نەبوون و سروشتناس و بایۆلۆجی ئەوروپی لێکۆڵینەوەکانیان لە ڕێگەی گەڕانی زانستی ئیمپراتۆرییەوە ئەنجام دەدا، [١١] ئەم قۆناغە کاتییە لە سەردەمی ئیمپریالیزم و فراوانبوونی کۆلۆنیالیزمدا ڕوویدا کە لە ناوەڕاستی سەدەی ١٨ دەستی پێکرد، کە ئەو شوێنە بوو کە وڵاتانی ئەوروپی لە قۆناغی پیشەسازیدا بوون، لە پرۆسەی داگیرکردن و داگیرکردنی خاکەکاندا بوون لە سەرانسەری جیهاندا، [١٢] زۆرجار سروشتناسەکان لە هەڵمەتە ئیمپراتۆرییەکاندا بۆ ناوچە "نەدۆزراوەکان" وەرگیرابوون بۆ یارمەتیدان لە کەتەلۆگکردن و نەخشەکێشانی نمونە بیانییەکان. [٣] بۆ نموونە لە ساڵی ١٨١٣ چارڵز داروین وەک سروشتناس لە کەشتیی هێزی دەریایی شاهانە بەناوی( HMS Beagle ) دەستنیشانکرا و گۆڤارەکانی یاداشتنامەکانی لەو گەشتەدا بەشدارییەکی بەرچاویان لە تیۆرییە زانستییەکانی دواتردا کرد سەبارەت بە پەرەسەندن و هەڵبژاردنی سروشتی . [١٣] بە هەمان شێوە جۆزێف بانکز سروشتناسێکی ئینگلیزیش بوو کە وەک ڕووەکناسێکی هاوکاری ئیمپراتۆری لە نێوان گەشتی زانستی کۆمەڵەی هێزی دەریایی شاهانە لە ساڵی ١٧٦٨ لە کەشتی (HMS Endeavor) بۆ باشووری زەریای هێمن دەستنیشانکرا کە وەک دۆزینەوەی ئوسترالیا یان تێرا نولیۆس وەک ئەوەی لە ساڵی ١٧٦٨دا ناسرابوو. [١٤]

لە ناوەڕاست – کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمدا، وێستگە بایۆلۆژییەکان بە فەرمی کران و لە سەرانسەری جیهان دەستیان بە دروستکردن کرد. لە ئەوروپا، هەندێک لە وێستگە مەیدانییە سەرەتاییەکان (کە تا ئێستاش کاردەکەن) بریتی بوون لە وێستگەی بایۆلۆجی دەریایی کۆنکارنۆ (Station de biologie marine de Concarneau) کە لە ساڵی ١٨٥٩ لە کۆنکارنۆ لە فەرەنسا دامەزراوە، [١٥] وێستگەی بایۆلۆجی دەریایی کۆنکارنۆ وێستگەیەکی بایۆلۆجی دەریاییە کە لەلایەن ڤیکتۆر کۆستەوە دامەزراوە بە مەبەستی ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە لە ماسیگرتنی کەنار دەریاکان لەسەر داوای ناپلیۆنی سێیەم . [١٥] لە ئاسیا، نموونەیەک لە وێستگەیەکی مەیدانی سەرەتایی بریتییە لە وێستگەی بایۆلۆجی دەریایی میساکی لە ساڵی ١٨٨٦ لە ژاپۆن دامەزراوە بە مەبەستی لێکۆڵینەوە لە گیانلەبەرە زۆرەکانی کەنداوی ساگامی کە لە بەرامبەردا هەڵکەوتووە. [١٥]

 
وێستگەی توێژینەوەی کورۆشیما لە کورۆشیما، ئۆکیناوا .

زیادبوونی ئارەزووی دروستکردنی وێستگەی مەیدانی بایۆلۆژی لەگەڵ ئەو سەردەمەی کە بە سەردەمی قارەمانانەی گەڕان بەدوای جەمسەری باشووردا ناسرابوو گەشەی کرد کە قۆناغێک بوو لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمەوە دەستی پێکرد کە گەڕان بەدوای ئەوروپیدا لە کێبڕکێدا بوون بۆ گەڕان و دامەزراندنی بوونی زانستی لە کیشوەری جەمسەری باشوور . بەڵام دروستبوونی وێستگەی مەیدانی بایۆلۆژی لە کاتی پچڕانی نێودەوڵەتی جەنگی جیهانی یەکەم و جەنگی جیهانی دووەمدا وەستا، [١٦] دوای جەنگی جیهانی دووەم ژمارەی وێستگەکانی توێژینەوەی بایۆلۆجی لە سەرانسەری جیهاندا بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کرد و تەنها لە ساڵانی ١٩٥٠دا ٩٢ وێستگە دامەزران. [١٥] لە قۆناغی دوای جەنگ بوو کە چەندین ڕێکخراوی فرەنەتەوەیی و ناوچەیی لە دەوروبەری وێستگە مەیدانییە بایۆلۆژییەکان پێکهێنران. [١٥] دیارترینیان ڕێکخراوی قازانج نەویستە کە بە ڕێکخراوی وێستگە مەیدانییە بایۆلۆژییەکان ناسراوە لە ساڵی ١٩٦٣ دامەزراوە [١٧] ئەم ڕێکخراوە بە ئامانجی نوێنەرایەتیکردن و یەکخستنی کارەکانی ناوەندەکانی توێژینەوە لە ئەمریکای باکوور و ئەمریکای ناوەڕاست و کەنەدا پێکهاتووە . لە ئێستادا ١٨٠ وێستگەی ئەندامی هەیە. [١٧] یەکێکی دیکە لە ڕێکخراوە بایۆلۆژییە قازانج نەویستەکان ڕێکخراوی توێژینەوە گەرمەکانە کە لە ساڵی ١٩٦٣ دامەزراوە و لە نزیکەی ٥٠ دامەزراوە لە سەرانسەری جیهان پێکهاتووە، سێ ئامانجەکەی پێکدێن لە

١) پێشخستنی دۆزینەوە و زانیاری زانستی.

٢) فراوانکردنی بازنەی پەروەردەیی سەرچاوە سروشتییە گەرمەکان.

٣) یارمەتیدان لە داڕشتنی سیاسەتەکان کە کاریگەرییان لەسەر ئەم ناوچانە دەبێت. [٤]

هەردوو پرۆگرامی بەکالۆریۆس و دەرچوون پێشکەش بە خوێندکاران دەکات لە بوارەکانی بایۆلۆجی مەیدانی, ئیکۆلۆژی, تەندروستی جیهانی, و پاراستن، ڕێگە بە خوێندکاران دەدات کاری دەستی لە هەردوو کیشوەری ئەفریقا و ئەمریکای باشوور ئەنجام بدەن، [٤] هەروەها چەندین ڕێکخراو و پەیمانگای دیکە لە سەرانسەری جیهاندا هەن چ گشتی و چ تایبەت کە پشتگیری لە دابینکردنی بودجە و پەسەندکردن و پاراستنی وێستگەکانی توێژینەوەی بایۆلۆجی دەدەن لە سەرانسەری جیهان.

وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان

دەستکاری

وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان بینایەکی وەستاو نین بە پێچەوانەی وێستگە ئاساییەکانی توێژینەوە لەسەر زەوی، ئەوان کەشتییە ئاسمانییە گەڕۆکەکانن کە بە شێوەیەکی تایبەت دروستکراون کە بۆ ئەوە دروستکراون کە کۆمەڵێک توێژەر و تیمی مرۆڤ لە ماوەی چەند مانگێکەوە و تەنانەت ساڵێکەوە لە هەر شوێنێکدا نیشتەجێ بن. [١٨] وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان بە پێچەوانەی جۆرەکانی تری کەشتی ئاسمانی وەک مانگی دەستکرد بە شێوەیەکی هەمیشەیی لە بۆشایی ئاسماندا کاردەکەن، بەڵام مەرج نیە بۆ هەمیشە لەلایەن توێژەرانی مرۆڤەوە نیشتەجێ ببن، ڕەنگە لەکاتی گەڕانە جیاوازەکاندا بێن و بچن، [١٩] وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان بە شێوەیەکی گشتی لەلایەن دەزگای بۆشایی ئاسمان و وڵاتی خۆیانەوە کۆنترۆڵ دەکرێن. [١٨] دیزاینی وێستگەکانی بۆشایی ئاسمان لە ماوەی چەند دەیەیەکدا پەرەی سەند، لایەنە ئەندازیاری و دیزاینەکانی وێستگەیەکی بۆشایی ئاسمان بۆ یەکەمجار لەلایەن هێرمان پۆتۆکنیکەوە لە ساڵی ١٩٢٨ ناسێندرا [٢٠] "ڤۆنراد"ی ئەو کە بە "چەرخی زیندوو" ناسراوە، پێکهاتبوو لە وێستگەیەکی بۆشایی ئاسمانی سووڕاوەی شێوە تایەی کە پێکهاتبوو لە سێ بەش: تایەی خولانەوەی شوێنی نیشتەجێبوون، ڕوانگەیەک و ژووری ئامێرەکان. [٥] چەرخی شوێنی نیشتەجێبوونی کەشتیی وۆنراد پێکهاتبوو لە یەکەکانی نیشتەجێبوون و تاقیگە و ڕوانگە کە تیرەکەیان ٣٠ مەتر بوو و هێزی سەنتەرفۆجی هەستی کێشکردنیان بۆ ئەندامانی تیمەکە دروست دەکرد. [٥] تەوەری کێشکردن کە بە شێوەیەکی دەستکرد لە ڕێگەی خولانەوەی وێستگەی بۆشایی ئاسمانەوە بەرهەم دەهێنرێت بۆ یەکەمجار لەلایەن وێرنهێر ڤۆن براون لە ساڵانی ١٩٥٠دا بە وردی باسکرا کە چەمکێکی هاوشێوەی تایەی سووڕاوەی پاراست. [٢١] وێستگەی بۆشایی ئاسمانی نێودەوڵەتی (ISS) یەکێکە لە گەورەترین وێستگەکانی بۆشایی ئاسمانی جیهان و بۆ هەمیشە نیشتەجێیە. یەکەم بەشەکانی وێستگەکان لە ساڵی ١٩٩٨ خرایە ئاسمان [١٨] لە خولگەیەکی نزمدا کاردەکات کە واتە تاڕادەیەک لە ڕووی زەوی نزیکترە. ئەمە دەتوانێت لە هەر شوێنێک بێت لە ١٠٠٠ کم بۆ تەنها ١٦٠ کم لە سەرووی ڕووی زەویەوە بێت. [١٩]

 
وێستگەی بۆشایی ئاسمانی نێودەوڵەتی (ISS)

وێستگەی بۆشایی نێونەتەوەیی هەوڵێکی هاوبەشە لەلایەن چەندین دەزگای بۆشایی ئاسمانەوە لە سەرانسەری جیهان، ئەو وڵاتانەی بەشدارن لە دابینکردنی بودجە بۆ وێستگەکان بریتین لە ئەوروپا و ژاپۆن و کەنەدا و ڕووسیا و ئەمریکا . دەزگاکانی بۆشایی ئاسمانی ئەم وڵاتانە بریتین لە ( ESA, JAXA(, CSA, Roscosmos, NAS)A . [١٨] مۆدیۆلاری و قەبارەی پێکهاتەکانی وێستگەی توێژینەوەکە بە بەکارهێنانیمەکۆیل بۆشایی ئاسمان وەکهەلگریی هەڵدانی سەرەتایی دیکتە بوو. هەروەها پێکهاتەکانی پێویستیان بە بەهێزی و پارێزگاریکردن بوو. لە ساڵانی پێشووتردا گەشەسەندنیوێستگەیSبۆشایی نێونەتەوەیی لە ساڵانی نەوەدەکاندا، وڵاتە جیاوازەکان فەلسەفە و ڕێبازی جیاوازیان هێنا بۆ دروستکردن و دیزاین و گواستنەوەی وێستگەکانی توێژینەو،. [٦] ئەندازیارانی ڕووسی لە دیزاینەکانیاندا جەختیان لە بەکارهێنانی ئۆتۆماتیکی و کۆنترۆڵی دوور کردەوە. [٦] وڵاتانی ئەمریکا، ژاپۆن و ئەوروپی بە چوار بنەمای سەرەکی یەکگرتوو ڕێنمایی کران: دەستڕاگەیشتن ، پاراستن ، مۆدیۆلاری و ڕێکخستنەوە . [٢٢] ئەمەش کاریگەری لەسەر دروستکردنی ڕەقەکاڵای ڕەقەکاڵاکانی ناوەوە هەبوو کە دروستکرابوون بۆ ئەوەی بتوانرێت بگۆڕدرێ و چاکبکرێنەوە،. هەروەها ڕەچاوی ئارەزووەکانی ئەندامانی تیمەکەی کرد کە تا ڕادەیەکی زۆر ئاماژەیان بەوە دەکرد کە دیزاینی ناوەوەی وێستگەکە بە زەوی و سەقف و دیواری جیاواز دروست دەکرێت. [٢٢] بڕیارە لە دەوروبەری کۆتایی ساڵانی ٢٠٢٠داوێستگەییSبۆشایی نێونەتەوەیی خانەنشین بکرێت. [٢٣] تاکە وێستگەی بۆشایی ئاسمانی دیکەی داگیرکراو لە خولگەی زەوی نزمدا وێستگەی بۆشایی ئاسمانی چینییە، تیانگۆنگ . تیانگۆنگ لە ساڵی ٢٠٢١ خراوەتەبۆشاییەئاسمان و دوایگەڕۆکەکانیی پێش خۆی تیانگۆنگ-١ و تیانگۆنگ-٢ دێت کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠١١ و ٢٠١٦ناردرانە دەرەوەیی زەویە. [٢٤] ئەم وێستگەی بۆشایی ئاسمان گەورەترین کەشتی ئاسمانی بوو کە لەلایەن چینەوە دروستکرابوو، کێشی ٢٢.٥ تۆن یان ٤٩٦٠٤.٠١ پاوند بوو. [٢٥]

وێستگەکانی توێژینەوەی جەمسەری باشوور

دەستکاری

ئەنتارکتیکا نزیکەی ٥٠ وێستگەی توێژینەوەی هەیە و لە نزیکەی ١٠٠٠ بۆ ٥٠٠٠ کەسەوە کە لە ماوەی ساڵدا لەو وێستگانەدا نیشتەجێن، [٢٦] کیشوەرەکە خۆی بیابانێکی جەمسەرییە کە پێکهاتووە لە ژینگەیەکی پڕ لە سەهۆڵ کە ناتوانرێت ژیان بەردەوامی هەبێ لەوێ، [٢٦] لەلایەن نزیکەی ٣٠ وڵاتەوە بەڕێوەدەبرێت کە لە ڕێگەی سیستەمی پەیمانی جەمسەری باشوورەوە (ATS) ئاسانکارییان بۆ دەکرێت. [٢٧] لە ساڵی ١٩٥٩ەوە کە ئەم پەیماننامەیە دەرچووە، ٤٢ وڵات بوونەتە واژۆکاری و وێستگەی توێژینەوەیان لە ئەنتارکتیکا دامەزراندووە. [٢٧] وێستگەکانی توێژینەوە لە ئەنتارکتیکا بەپێی وەرزی هاوین و زستانەکانی کاردەکەن. ئەمەش بەو پێیەی پلەکانی گەرما گۆڕانکارییەکی زۆریان هەیە لە نێوان دوو وەرزەکەدا و پلەی گەرمی لە +١٠ زیاترە پلەی سەدی لە هاویندا و دابەزین بۆ ژێر -٤٠ پلەی سەدی لە زستاندا لە بەشە کەنارییەکانی کیشوەرەکەدا، [٢٨] زۆربەی چالاکییەکان لە هاویندا ئەنجام دەدرێن کە پلەکانی گەرما بەرزترن بەراورد بە زستان و زۆربەی وێستگەکانی توێژینەوە لە ئەنتارکتیکا لەم ناوچە کەنارییانەدا هەڵکەوتوون و ژمارەیەکی زۆریان لە پاڵ نیمچە دوورگەی کیشوەرەکەدا کۆبوونەتەوە. [٢٨]

 
وێستگەی توێژینەوەی جەمسەری باشووری هالی شەشەم لەسەر ڕەفەی سەهۆڵی برونت, ئەنتارکتیکا

ئەم وێستگانەی توێژینەوە دروستکراون بۆ ئەوەی جێگەی بارودۆخی کەشوهەوای ژێر سفری ناوچەکە بگرێت هەروەها بە لەبەرچاوگرتنی دانان و دروستکردنی بیناکەی خۆی. [٢٩] وێستگەکانی توێژینەوەی جەمسەری باشوور پێویستە بە شێوەیەک دروست بکرێن کە کەمترین کێشەکانی وەکو تووندی، بەستنی کۆنکرێت لە کاتی پرۆسەی بیناسازی و ئەگەری کەڵەکەبوونی بەفری وەرگەڕاو کەم بکرێتەوە. [٧] پرۆسەی دروستکردنی وێستگەی توێژینەوە لە کیشوەرەکەدا بە تێپەڕبوونی کات پەرەی سەند بۆ چارەسەرکردنی ئەم پرسانە، بنکە توێژینەوە سەرەتاییەکان لە جەمسەری باشوور کە لەلایەن گەڕێنەرە دیارەکانی وەک ئێرنست شاکلتۆن و ڕۆناڵد ئاموندسن لە سەردەمی قارەمانانەی گەڕان بەدوای جەمسەری باشووردا بەکاردەهێنران، پێکهاتبوون لە کوخ و چادرە دارەکان. [٣٠] تا دوای جەنگی جیهانی دووەم بوو کە وێستگەکانی توێژینەوە لەسەر ئاستێکی فراوانتر و بازرگانیتر دەستیان کرد بە دروستکردنی بنکەی سەردەمی و تۆکمە، ئەم وێستگانەی توێژینەوەی دوای جەنگ بە ئامانجی ئەوەی بە خێرایی دروست بکرێن دروستکراون و زۆرجار لەلایەن کەسانێکەوە دروستکراون کە ئەزموون و زانیارییەکی کەمی بیناسازییان هەبووە. [٣١] وێستگەکانی توێژینەوە لەم ماوەیەدا لە پانێڵی ژووری فێنک و ستاندارد پێکهاتبوون و عەزلی فراوانکراوی باکێلایتیان بەکاردەهێنا. [٣٢] ئەم مۆدێلە دواتر پەرەی سەند و بوو بە بینای بەرز کە بە داسەپاوێکی پۆڵا بەرز ڕاگیرابوو. [٣٢] ئەمەش لە هەوڵێکدا بوو بۆ چارەسەرکردنی پرسی کەڵەکەبوونی بەفری وەرگەڕاو بۆ ئەوەی وێستگەکان "بەفر نەچێتە ناویان". ئەمەش لە ساڵی ١٩٦٨دا ڕوویدا، کاتێک وێستگەی توێژینەوەی هالی کە من لەلایەن لێکۆڵینەوەی جەمسەری باشووری بەریتانیا (BAS) بەڕێوەدەبرا ناچار بوو دابخرێت، چونکە بە بەفر داپۆشرابوو. [٣٣] بەڵام دیزاینی ئەو کاتە هەڵمی ئاوی لەبەرچاو نەگرت کە بەناو عەزلی پانێڵەکەدا دەجووڵێت کە بووە هۆی ژەنگاویبوونی پانێڵەکە لە ناوەوە. پرسێکی دیکەی ئەم دیزاینە ئەوە بوو کە کارایی و ڕەهەندەکانی بیناکە سنووردار دەکرد. [٣٣] ئەمەش وایکرد دەستگەیشتن بە بیناکان قورس بێت.

لەم قۆناغەوە بەدواوە (نزیکەی کۆتاییەکانی شەستەکان بەدواوە)، چەندین دیزاین تاقیکرانەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی وایەری گای کە ڕێگرییان لە جووڵە دەکرد و بۆ باشترکردنی کوالیتی سەلامەتی و خزمەتگوزارییەکان، هەروەها کەمکردنەوەی تێچوون. [٧] هەندێک نموونەی توخمەکانی دیزاین لەم ماوەیەدا بریتی بوون لە وێستگەکانی پانێڵی فایبەر گلاس ، چوارچێوەی پەنجەرەی ئەلەمنیۆم و پانێڵی دار . [٧] بەڵام ئەم دیزاینانە زۆر کاریگەر نەبوون لە زاڵبوون بەسەر تەحەدای کەڵەکەکردنی بەفر، بەستەڵەک یان پاراستنی عەزلی کاریگەر. لە کاتێکدا کە لەم ماوەیەدا ئاستەنگی بەرچاو بۆ دروستکردنی وێستگەی توێژینەوە هەبوو، بەڵام هەندێک داهێنانی بیناسازیش هەبوون کە لەم قۆناغەی تاقیکردنەوە تەلارسازییەوە لە ناوچەکەدا پەرەیان سەند. ئەندازیاران بۆیان دەرکەوت کە دەتوانرێت بیناکان بە شێوەیەک دروست بکرێن کە هاوتەریب بن لەگەڵ ئاراستەی با بۆ ڕێگریکردن لە کۆبوونەوەی بەفر . [٣١] دۆزینەوەیەکی دیکە کە ئەندازیاران کردوویانە ئەوەیە کە بناغە پێکهاتەییەکانی وێستگەکانی توێژینەوە دەتوانرێت ڕاستەوخۆ بکرێتە ناو بەردی شوێنەکانی وێستگەکان لەو شوێنانەی کە نیشتوو و بەرد زاڵ بوون بەسەر سەهۆڵدا. [٣١] دوای ئەم ماوەیەی تاقیکردنەوە و هەڵە لە سەرەتای ساڵانی ٢٠٠٠دا، جووڵانەوەیەک دەستی پێکرد بۆ دروستکردنی پێکهاتەی توندتر و بازرگانیکراو کە جەختی لەسەر مانەوەی زیاتر دەکردەوە. نموونەیەکی بەرچاوی ئەمەش پێکهاتنی دیزاینی هالی شەشەم بوو لە ساڵی ٢٠٠٥، کە بریتی بوو لە پێشبڕکێی دیزاین بۆ دروستکردنی کاریگەرترین و درێژخایەنترین وێستگەی توێژینەوە کە گونجاو بێت بۆ شوێنی خۆی لەسەر ڕەفەیەکی سەهۆڵی، [٣٣] دیزاینی دەرئەنجامی پێکدێت لە وێستگەیەکی بەرز کە لەسەر چەقۆی هایدرۆلیکی دانراوە کە ڕێگەی بە بەڕێوەبەران دەدا بە شێوەیەکی فیزیکی بیجوڵێنن یان بیگوازنەوە بۆ دەرەوەی وێستگەکە بە ناو بەفر، بێرت بویکنگ تەلارسازێک کە کار لەسەر دیزاینەکانی وێستگەی نوێی توێژینەوەی سەنتەری نیشتمانی هیندستان بۆ توێژینەوەی جەمسەری باشوور و ئۆقیانوس دەکات، جەختی لەسەر گرنگی ئەم دیزاینکردنە کردەوە لەسەر گۆڕینی ڕێباز بۆ دروستکردنی وێستگەکانی توێژینەوەی جەمسەری باشوور، "کاتێک بەریتانیا وێستگەی هالی شەشەمی دروستکرد، زۆرێک لە گەلان درکیان بەوە کرد کە گرنگی ئەنجامدانی شتێکی تایبەتە باشترە نەک تەنها ئەنجامدانی شتێک”. [٣٤] بە هەمان شێوە، سیستەمی بیناسازی جەمسەری باشووری ئوسترالیا بانگەوازی کردووە کە ستانداردی دیزاین لە جەمسەری باشووردا داناوە بە بەکارهێنانی پێکهاتەی چوارچێوەی پۆڵا بەهێزکراو و پانێڵی عەزلی و بەربەستی هەڵم بۆ زاڵبوون بەسەر کێشەکانی دیزاین و پراکتیکی پێشوو کە هەبوون، بە خۆشحاڵیەوە لە ئێستادا و بە بەکارهێنانی ئەو دیزاینە ئەو کێشانە چارەسەرکراون. [٣٢]

سەرچاوە

دەستکاری
  1. ^ Wyman، Richard L. (2009). «The Activities and Importance of International Field Stations». BioScience. 59 (7): 584–592. doi:10.1525/bio.2009.59.7.9. ISSN 0006-3568.
  2. ^ ئ ا McGill Arctic Research Station|McGill Arctic Research Station (M.A.R.S.). Dale T. Anderson, Centre for the study of life in the universe. Retrieved April 11, 2015
  3. ^ ئ ا Mäki, U., & Walsh, A., & Fernández Pinto, M. (2017). Scientific Imperialism: Exploring the Boundaries of Interdisciplinarity. Routledge. pp. 140–143. ISBN 978-0367889074.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
  4. ^ ئ ا ب Burlingame، Leslie J. (June 2002). «Evolution of the Organization for Tropical Studies». Revista de Biología Tropical. 50 (2): 439–472. ISSN 0034-7744. PMID 12298277.
  5. ^ ئ ا ب Potočnik، Herman (2010). The problem of space travel : the rocket motor. Rok Podgrajšek, Andreja Alt, Narvika Bovcon, Formatisk) (2nd ed. of English translation ed.). Ljubljana: KSEVT. ISBN 978-961-92999-1-3. OCLC 821104101.
  6. ^ ئ ا ب Kitmacher، Gary H. (19 October 2002). «Design of the Space Station habitable modules» (PDF). 53rd International Astronautical Congress: 10–19. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  7. ^ ئ ا ب پ Broughton، Hugh (2010-07-11). «Antarctic Research Stations: Parallels for Interplanetary Design». 40th International Conference on Environmental Systems (بە ئینگلیزی). Barcelona, Spain: American Institute of Aeronautics and Astronautics. doi:10.2514/6.2010-6106. ISBN 978-1-60086-957-0.
  8. ^ BBC news report
  9. ^ Stensdal، Iselin (2013). «Asian Arctic Research 2005-2012» (PDF). Fridtjof Nansen Institute. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٣ی ئایاری ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی ئایاری ٢٠١٤ ھێنراوە.
  10. ^ «North Pole drifting stations (1930s-1980s)». Woods Hole Oceanographic Institution. لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
  11. ^ Mentan (2015). Unmasking social science imperialism : globalization theory as a phase of academic colonialism. Langaa Research & Publishing CIG. pp. 23–25. ISBN 978-9956792207.
  12. ^ Mäki, U., & Walsh, A., & Fernández Pinto, M. (2017). Scientific Imperialism: Exploring the Boundaries of Interdisciplinarity. Routledge. pp. 121–134. ISBN 978-0367889074.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
  13. ^ Darwin، Charles (June 1960). «Darwin as a Traveller». The Geographical Journal. 126 (2): 129–136. doi:10.2307/1793952. JSTOR 1793952.
  14. ^ O'Brian، Patrick (1987). Joseph Banks: a life. London: The Harvill Press. pp. 20–26. ISBN 0-00-217350-6.
  15. ^ ئ ا ب پ ت Wyman، Richard L. (July 2009). «The Activities and Importance of International Field Stations». BioScience. 59 (7): 584–592. doi:10.1525/bio.2009.59.7.9. ISSN 0006-3568.
  16. ^ Simpson-Hausley, P (1992). Antarctica: Exploration, Perception and Metaphor. London: Routledge. pp. 52–54. ISBN 978-0415082259.
  17. ^ ئ ا McNulty، Stacy A. (October 2017). «The Organization of Biological Field Stations at Fifty». The Bulletin of the Ecological Society of America (بە ئینگلیزی). 98 (4): 359–373. doi:10.1002/bes2.1349.
  18. ^ ئ ا ب پ Council، National Research (2000-01-11). Institutional Arrangements for Space Station Research (بە ئینگلیزی). doi:10.17226/9757. ISBN 978-0-309-57569-0.
  19. ^ ئ ا Council، National Research (1996-01-01). Engineering Research and Technology Development on the Space Station (بە ئینگلیزی). doi:10.17226/9026. ISBN 978-0-309-57138-8.
  20. ^ Povše، Žiga. «94 years ago, an engineer invented space station design — and inspired a sci-fi classic». Inverse (بە ئینگلیزی). لە ٢٧ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  21. ^ Bergaust، Erik (1976). Wernher von Braun : the authoritative and definitive biographical profile of the father of modern space flight. Washington: National Space Institute. ISBN 0-917680-01-4. OCLC 3914123.
  22. ^ ئ ا Reference guide to the International Space Station. Gary Kitmacher. Burlington, Ont.: Apogee Books. 2006. ISBN 1-894959-34-5. OCLC 76971411.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ئەوانی تر (بەستەر)
  23. ^ «NASA Provides Updated International Space Station Transition Plan». NASA.gov. ١ی شوباتی ٢٠٢٢. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  24. ^ Harvey، Brian (2019). China in Space The Great Leap Forward (بە ئینگلیزی). Cham: Springer International Publishing. ISBN 978-3030195878.
  25. ^ Lutz، Eleanor (٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١). «A Tour of China's Future Tiangong Station». New York Times. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  26. ^ ئ ا Van der Watt، Lize-Marié (١٢ی ئازاری ٢٠٢٢). «Antarctica». Encyclopedia Britannica. لە ١٥ی ئازاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  27. ^ ئ ا «The Antarctic Treaty». ats.aq. ٢٠ی ئازاری ٢٠٢٢. لە ٢٠ی ئازاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  28. ^ ئ ا Lewis، Richard S. (1970-12-01). «Antarctic Research and the Relevance of Science». Bulletin of the Atomic Scientists. 26 (10): 2–4. Bibcode:1970BuAtS..26j...2L. doi:10.1080/00963402.1970.11457864. ISSN 0096-3402.
  29. ^ Kennicutt، Mahlon C. (September 2019). «Sustained Antarctic Research: A 21st Century Imperative». One Earth (بە ئینگلیزی). 1 (1): 95–113. Bibcode:2019OEart...1...95K. doi:10.1016/j.oneear.2019.08.014.
  30. ^ Amundsen، Roald (1976). The South Pole : an account of the Norwegian antarctic expedition in the "Fram," 1910-1912. Arthur G. Chater. London: C. Hurst. ISBN 0-903983-47-8. OCLC 2459402.
  31. ^ ئ ا ب Ice lab : new architecture and science in Antarctica. Sandra Ross, Vicky Richardson. London. 2013. ISBN 978-0-86355-717-0. OCLC 854890064.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ئەوانی تر (بەستەر)
  32. ^ ئ ا ب «AUSTRALIA'S ANTARCTIC BUILDINGS: CHANGING DEMANDS». Australian Antarctic Program. ٣١ی تەممووزی ٢٠١٨. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  33. ^ ئ ا ب Slavid، Ruth (2015). Ice station : the creation of Halley VI : Britain's pioneering antarctic research station. Ruth Slavid, James Morris. Zurich. ISBN 978-3-906027-66-1. OCLC 913198095.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر)
  34. ^ «The Coolest Architecture on Earth Is in Antarctica». New York Times. ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠. لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.

بەستەری دەرەکی

دەستکاری
  •   میدیای پەیوەندیدار بە Scientific stations لە ویکیمیدیا کۆمنز
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=وێستگەی_توێژینەوە&oldid=1363284»