ساڵح عارووری

ساڵح محەممەد سولەیمان عارووری (بە عەرەبی: صالح محمد سليمان العاروري ; ١٩ی ئابی ١٩٦٦ – ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤)، سیاسەتمەدارێکی فەلەستینی و سەرکردەیەکی باڵای حەماس بووە کە لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ تا تیرۆرکردنی لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ وەک جێگری سەرۆکی مەکتەبی سیاسی حەماس کاری کردووە. فەرماندەی دامەزرێنەری لیواکانی عیزەدین قەسام بووە و ھەروەھا وەک فەرماندەی سەربازی حەماس لە کەناری ڕۆژاوا کاری کردووە، ھەرچەندە لە کاتی تیرۆرکردنیدا لە لوبنان ژیاوە.

ساڵح عارووری
وردەکاریی تاکەکەسی
لەدایکبوون	(1966-08-19) 19ی ئابی 1966 عارورە، کەناری ڕۆژاوا
مردن	٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤(٢٠٢٤-٠١-٠٢) (٥٧ ساڵ ژیاوە) بەیرووت، لوبنان
ھاووڵاتی	ئوردن (until 1988) لوبنان(since 1988)
نەتەوە	فەلەستین
پارتی سیاسی	حەماس
منداڵ(ەکان)	2
پەروەردە	بەکالۆریۆس، زانکۆی خەلیل
کار	فەرماندەی سەربازی

عاروری لە ساڵی ١٩٦٦ لە شاری عارورە لە نزیک ڕامەڵڵا لە کەناری ڕۆژاوا لەدایک بووە. لە ساڵی ١٩٨٥ بۆ خوێندنی شەریعەتی ئیسلامی لە زانکۆی خەلیل ناوی خۆی تۆمار کردووە، لەو ماوەیەدا بە سەرۆکی کوتلەی ئیسلامی لە زانکۆکەدا ھەڵبژێردراوە، لە ساڵی ١٩٨٧ لە کاتی یەکەم ڕاپەڕین دژی داگیرکاری ئیسرائیل لە حەماس دامەزرا. لە ساڵی ١٩٩٠ەوە چەندین جار لەلایەن ئیسرائیلەوە زیندانی کرا بەھۆی چالاکییەکانی حەماسەوە، سەرەتا بە دەستبەسەرکردنی ئیداری دەستیپێکرد، و درێژترین سزای خۆی بۆ ماوەی ١٥ ساڵ بەسەر برد پێش ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٧ ئازاد بکرێت. پاشان لەلایەن ئیسرائیلەوە لە ناوچە فەلەستینییەکان دوورخرایەوە بۆ سووریا، دواتر ڕووی لە تورکیا کرد و دواجار لە ساڵی ٢٠١٥ لە لوبنان نیشتەجێ بوو.

ئەو بە «کەسێکی بەتوانا و کاریزماتیک و گوماناوی و زیرەک، پەیوەندییەکی نایابی ھەیە» وەسف کرا. ھەروەھا وەک دامەزرێنەر کاری کردووە، و چالاکانە بەشداری کردووە لە کۆکردنەوە و گواستنەوەی پارە بەناوی حەماسەوە. عاروری بە یەکێک لە داڕیژەرانی ھێرشی ٧ی تشرینی یەکەم بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرا، و ھەروەھا بە ڕۆڵی لە فراوانکردنی چالاکییەکانی حەماس لە کەناری ڕۆژاوا ناسرابوو.

ئەمریکا کە لە ساڵی ٢٠١٥دا وەک تیرۆریست دەستنیشان کردبوو، ٥ دۆلاریشی دانابوو لەسەر سەری. لە ساڵی ٢٠٢٤ لە کاتی شەڕی ئیسرائیل و حەماس بە ھێرشێکی ئیسرائیل تیرۆر کرا.

ژیانی سەرەتایی

عاروری لە ١٩ی ئابی ١٩٦٦ لە شاری عارورە لە شاری ڕامەڵڵا لە کەناری ڕۆژاوا لەدایکبووە. لە ساڵی ١٩٨٥ لە زانکۆی ھێبرۆن ناوی خۆی تۆمار کردووە بۆ خوێندنی شەریعەتی ئیسلامی. لە زانکۆکە بە سەرۆکی فراکسیۆنی ئیسلامی ھەڵبژێردرا، لەوێ پەیوەندی لەگەڵ کوتلە ئیسلامییەکان باڵی گەنجانی حەماس لە ناو زانکۆ دامەزراند.

حەماس

عاروری لە ساڵی ١٩٨٧ لە کاتی یەکەم ڕاپەڕین دژی داگیرکاری ئیسرائیل پەیوەندی کرد بە حەماسەوە لە ڕێگەی پەیوەندییەکەیەوە بە کوتلەی ئیسلامییە، عاروری چاوی بە موعین شەھاب کەوت، کە کارمەندێکی حەماسە و بنکەکەی لە زانکۆی بیرەیە و عاروری لە ڕیزەکانی حەماس دامەزراند و پارەی بۆ کڕینی ئامێرە سەربازییەکانی حەماس لە ھێبرۆن سپارد.

زیندانیکردن

دوای ئەوەی عاروری بۆ ماوەیەکی کورت لەلایەن ئیسرائیلەوە زیندانی کرا، لەلایەن حەماسەوە ڕێنمایی کرا بۆ دامەزراندنی فەوجێک لە شاری حەبرۆن کە لە ساڵی ١٩٩٠ چەکیان دەستکەوت، وا بیردەکرێتەوە کە لە کوشتنی سەربازێکی ئیسرائیلی دواتر بەکارھێنرابێت. شەش مانگ لە زیندان بووە. دوای ماوەیەکی کەم جارێکی تر دەستگیرکرایەوە. سەرەتا لەسەر دەستبەسەرکردنی کارگێڕی ڕاگیرابوو، بەھۆی ڕۆڵی سەرکردایەتییەکەی لە حەماسدا، ١٥ ساڵ لە زیندان بوو.

لە ساڵی ٢٠٠٧ جارێکی دیکە عاروری لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیسرائیلەوە دەستگیرکرا و لە مانگی ئازاری ٢٠١٠ ئازادکرا، ڕەنگە بەھۆی ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی لە ئازادکردنی سەربازی ئیسرائیلی گیلعاد شەلیت کە لە ساڵی ٢٠٠٦ لەلایەن حەماسەوە دەستگیرکرا

ئازادکردن

کاتێک لە ساڵی ٢٠٠٧ لە زیندان لە ئیسرائیل ئازادکرا، عاروری لە چاوپێکەوتنەکانی ڕاگەیاند کە دەستبەرداری ھێرشە تیرۆریستییەکان بووە و جەختی لەوە کردەوە کە حەماس «زیانێکی زۆری پێدەگات ئەگەر خەڵکی مەدەنی بکەینە ئامانج». ماوەیەکی کەم لە ئازادبوونی لە زیندان لەلایەن ئیسرائیلەوە دوورخرایەوە و ڕووی لە دیمەشقی سووریا کرد و لەوێ پەیوەندی بە مەکتەبی سیاسی حەماسەوە کرد کە خالد مەشعەل سەرۆکایەتی دەکرد. کاتێک خالد مەشعەل لە سەرەتای شەڕی ناوخۆی سووریادا دیمەشقی بەجێھێشت، عاروری گواسترایەوە بۆ ئەستەنبوڵ لە تورکیا، لەوێ نووسینگەی تایبەتی خۆی دامەزراند.

تا ساڵی ٢٠١٥ عاروری لە تورکیا ژیاوە؛ لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠١٥دا بڵاوکرایەوە کە تورکیای بەجێھێشتووە و بەرەو لوبنان ڕۆیشتووە. ینێت نیووز بڵاوی کردەوە، ڕۆیشتنی عاروری بەشێکە لە ھەوڵەکانی ئاشتەوایی نێوان تورکیا و ئیسرائیل، لە کۆبوونەوەکەشدا کە لە سەرەتای مانگی کانوونی دووەمدا لە نێوان تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا و ئەحمەد داودئۆغڵو سەرۆکوەزیرانی تورکیا و خالد مەشعەل، سەرۆکی سیاسی حەماس بەڕێوەچوو، گفتوگۆی لەسەر کراوە.

سەرکردایەتی

بەزۆری عاروری وەک سەرکردەیەکی پراگماتیک وێنا دەکرا، بە پێچەوانەی سیاسەتی توندڕەوی سەرکردایەتی حەماس. بەپێی وتەی ماتیۆ لیڤیت لە دامەزراوەی بیرمەندی دامەزراوەی واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژھەڵاتی نزیک، عاروری «کەسایەتییەکی سەرەکی بووە لە پشت ھەوڵەکانی حەماس بۆ گەنجکردنەوەی تۆڕە تیرۆریستییەکانی گروپەکە لە کەناری ڕۆژئاوا».

گوایە عاروری لە ئەستەنبوڵەوە سەربەخۆ لە باقی ڕێکخراوەکە کاردەکات، بەمەش پرسەکانی سەرکردایەتی ھەبوو لە حەماس پەروەردە دەکات، کە ڕێکخراوێکە کە بە دیزاین فرە سەرۆکایەتی ھەیە. بەشێوەیەکی گشتی لقی تورکیای حەماس بە بێ لەبەرچاوگرتنی بزووتنەوەکە بە گشتی و بەبێ تێوەگلانی سەرکردایەتی حەماس بڕیار دەدات. ئودی لیڤی کە زیاتر لە ٣٠ ساڵە لەگەڵ ھەواڵگری ئیسرائیل کاردەکات، عاروری بە «پیاوی ئێران لەناو حەماس» وەسف کردووە.

بەشێک لە چالاکییەکانی لیواکانی قەسام بە ئامانجی دامەزراندنی شانەیەکی حەماس لە ھیبرۆن تایبەت بوو بە ڕفاندنی سەربازانی ئیسرائیل، کە حەماس پێی وایە یەکێکە لە ستراتیژییە کاریگەرەکان بۆ دەستەبەرکردنی ئازادکردنی لقەکانی. لیواکانی قەسام و شانەی حەماس لە ھیبرۆن لە شوێنە دوورەکانەوە بەڕێوەدەبرێن، و زۆرجار سوودیان لە یارمەتییەکان وەرگرتووە کە لە دەرەوەی خاکەکانی ئیسرائیلەوە ھاتوون. ئەمەش لە ساڵی ٢٠١٣ەوە دیارە، کاتێک ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل و دەزگای ئاسایشی ئیسرائیل ٢٠ تیرۆریستی سەر بە بزووتنەوەی حەماسیان دەستگیرکرد کە لەلایەن کارمەندانی حەماسەوە لە دەرەوەی وڵات بە «رێنمایی و بودجە» ھاوکاریی کراون.

عاروری لە کۆنفرانسێکدا لە تورکیا لە ٢٠ی ئابی ٢٠١٤ ڕای گەیاند کە حەماس بەرپرسیارە لە ڕفاندن و کوشتنی ھەرزەکارانی ئیسرائیلی لە ساڵی ٢٠١٤. بەڵام ئیدیعاکەی لەلایەن شارەزایانەوە گومانی لێکرا. دامەزراوەی بەرگری ئیسرائیل پێی وایە عاروری شانازی دەکرد و پەیوەندی بەو ڕفاندنەوە نەبوو.

عاروری لە ساڵی ٢٠١٥ وەک ڕێکخەری زنجیرەیەک ڕووداوی تیرۆر لە دژی ئیسرائیلییەکان دادەنرا، لەوانە تەقەکردن لە شووت ڕەچەڵ لە ساڵی ٢٠١٥ و تەقەکردن لە دانی گۆنێن. سەرنجی لەسەر بنیاتنانی توانای سەربازی حەماس بوو لە کەناری ڕۆژاوا، بە قاچاخکردنی چەک و دامەزراندنی شانە خەوتووەکان. لە مانگی ئەیلوولی ساڵی ٢٠١٥ عاروری خرایە لیستی تیرۆری ئەمریکاوە.

لە ماوەی مانگی ئەیلوولی ٢٠٢٣، عاروری لەگەڵ حەسەن نەسروڵڵا سەرۆکی حزبوڵڵا و زیاد نەخلە سکرتێری گشتی جیھادی ئیسلامی فەلەستین و جەمیل مەزھەر لە لوبنان کۆبووەوە. میدیاکانی ئیسرائیل ئەو کۆبوونەوەیانەیان وەک ئاماژەیەک بۆ پەرەسەندنی داھاتوو لە کەرتی غەززە یان کەناری ڕۆژاوا دانا.

عاروری لە لوبنان دەژیا کاتێک شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی ٢٠٢٣ سەریھەڵدا. لە دوای ھێرشی ٧ی تشرینی یەکەم بۆ سەر ئیسرائیل، عاروری وتی ھێرشەکە تۆڵەسەندنەوەیەک بوو لە ئیسرائیل بۆ «تاوانە داگیرکارییەکانی»، ئاماژەی بەوەشکرد کە حەماس ئەوەندە سەربازی ئیسرائیلی گرتووە بۆ ئەوەی ئاڵوگۆڕی دیلەکان مسۆگەر بکات لەگەڵ ئیسرائیل. ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ ئیدعای کردووە کە عاروری لە پشت ھێرشەکەوە بووە. عاروری ڕۆڵێکی سەرەکی بینی لە دانوستانەکاندا کە بووە ھۆی ئازادکردنی ١٠٥ بارمتەی مەدەنی ئیسرائیلی لە غەززە لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٣.

چالاکییە دارایییەکان

لە مانگی ئەیلوولی ٢٠١٥ گەنجینەی ئەمریکا سزای بەسەر عاروریدا سەپاند بەھۆی ئەوەی «بەرپرسە لە گواستنەوەی پارە بۆ حەماس». گەنجینەی ئەمریکا ئیدیعای ئەوەی کرد کە عاروری «دابەشکردنی دارایی حەماس»ی بەڕێوەبردووە و سەرپەرشتی کردووە، و وەک «ئاسانکاری دارایی سەرەکی بۆ شانە سەربازییەکانی حەماس کە پلانی ھێرشەکان و وروژاندنی نائارامییەکان»ی وێنا کردووە.

عاروری لە ساڵی ٢٠١١ بە ھەماھەنگی لەگەڵ ماھیر سەڵاح، ئەفسەری دارایی حەماس کە بنکەکەی لە سعودیەیە، ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی پارە بۆ بنەماڵەی ئەندامە سزادراوەکان و ئەفسەرانی کوژراوی حەماس کرد. ھەروەھا دەسەڵاتدارانی ئەمریکا پێیان وابوو کە لە ساڵی ٢٠١٤دا عاروری سەرکردایەتی دەستپێشخەرییەکی حەماس دەکات کە دەسەڵاتی فەلەستینی ناسەقامگیر دەکات و گرتنە دەسەڵات لەلایەن حەماس ئاسان دەکات. جگە لەوەش، گوایە عاروری «پارە دارایی و ئاڕاستەی شانەیەکی حەماس لە کەناری ڕۆژئاوا کردووە کە ھەوڵی ھاندانی پێکدادان لە نێوان ھێزەکانی ئیسرائیل و فەلەستین دەدات».

بە شێوەیەکی گشتی، لە ساڵی ٢٠١٤، عاروری بەرپرسی چەندین شانە سەربازییەکانی حەماس بووە چ لە کەناری ڕۆژاوا و چ لە ئوردن. خەزێنەی ئەمریکا ئیدیعای کردووە کە تا ئەو کاتە، «ئاسانکاری کردووە بۆ گواستنەوەی سەدان ھەزار دۆلار بۆ حەماس، لەوانەش بۆ لیواکانی عیزەدین قەسام، باڵی سەربازی حەماس، بۆ کڕینی چەک و شوێنی ھەڵگرتنی چەک». عاروری سەرکەوتوو بوو لە دامەزراندنی پەیوەندییەکی تۆکمە لە نێوان شانەکانی کەناری ڕۆژاوا و سەرچاوە دارایییەکانی حەماس کە بنکەکەی لە ئەمریکایە. لەم پێوەندییەدا، ماتیۆ لیڤیت، پسپۆڕی دارایی تیرۆر ئیدیعای کرد کە عاروری «ڕۆڵێکی نێوەندگیری گرنگی لە نێوان توخمە دابەشکراوەکانی سەرکردایەتی دەرەکی حەماس و کارمەندانی سەر زەویدا گێڕاوە».

چالاکیی دیپلۆماسی

عاروری زۆرجار وەک بەشێک لە شاندەکانی بزووتنەوەی حەماس سەفەری دەکرد و بەشداری کۆبوونەوە فەرمییەکانی دەکرد. لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠١٢ لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک وەزیرانی تورکیا کۆبووەوە. لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ بەشداری لە سەردانی میری قەتەر بۆ کەرتی غەززە کردووە.

ژیانی تایبەتی

لە ماوەی ١٥ ساڵ زیندانیکردنی عاروری لەلایەن ئیسرائیلەوە، دەستگیرانی ژنێک بوو کە ١٢ ساڵ چاوەڕێی دەکرد، دوای ئازادبوونی لە ساڵی ٢٠٠٧ بە خێرایی ھاوسەرگیری لەگەڵدا کرد. ناوبراو لە بەیاننامەیەکی حەماسدا ھاتووە کە دەڵێت: بەڵێ ھاوسەرگیریم لەگەڵ دەزگیرانەکەم و دروستکردنی خێزان لە ئێستادا گرنگترین شتە بەتایبەتی کاتێک دەزگیرانەکەم ١٢ ساڵ چاوەڕێی منی کردووە. باس لەوە کرا کە لە ساڵی ٢٠١٤ کچێکی ھەبووە. ھەروەھا خوشکێکی بچووکی ھەبوو بە ناوی دەلال، کە دوای مردنی لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیسرائیلەوە دەستگیرکرا بەھۆی ئەوەی گوایە یارمەتی دارایی چالاکییە تیرۆریستییەکانی داوە.

تیرۆرکردن

وتاری سەرەکی: تیرۆرکردنی سالح عاروری

لە کاتی مردنی لە ساڵی ٢٠٢٤، عاروری لە لوبنان دەژیا. ماڵەکەی لە عارورا لە کەناری ڕۆژاوای لە کاتی شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی ٢٠٢٣ لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ لەلایەن ھێزەکانی ئیسرائیلەوە وێران کرا.

لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، عاروری تەمەن ٥٧ ساڵ، لە گەڕەکی دحییە لە بەیروت بە ھێرشێکی ئیسرائیل تیرۆر کرا. گومان دەکرێت ئەم ھێرشە کاری ئیسرائیل بێت کە نەیاری سەرەکی بزووتنەوەی حەماسە، بەڵام تا ئێستا ئەو وڵاتە بە فەرمی نەدانی بە تێوەگلانی خۆیدا ناوە و نە ڕەتیکردووەتەوە. لە تیرۆرکردنەکەدا شەش کەسی دیکەش کوژران، ڕۆژێک پێش ئەوەی حیزبوڵڵا یادی ساڵیادی کوشتنی قاسم سولەیمانی فەرماندەی باڵای سەربازی ئێران بکاتەوە ڕوویدا.