حەسەن نەسروڵڵا
سەید حەسەن نەسروڵڵا (بە عەرەبی: حسن نصر الله) سەرکردەیەکی سیاسی لوبنانییە کە لە مانگی شوباتی ساڵی ١٩٩٢ەوە پاش ئەوی عەباس موسەوی لەلایەن ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیلەوە تیرۆر کرا وەک سێیەمین سکرتێری گشتی حزبوڵلا خزمەت دەکات.[٢][٣] نەسروڵڵا بە «پاڵەوانی نەتەوەیی» و «ئایکۆن» لە لوبنان و لە سەرتاسەری جیھانی عەرەبی و موسڵماندا وەسف دەکرێت و ھەروەھا ستایشی متمانە و کارامەیی لە ململانێی عەرەب و ئیسرائیل کراوە.
| حەسەن نەسروڵڵا حسن نصر اللە | |
|---|---|
| |
| نەسروڵڵا لە ٢٠١٩ | |
| ئەمینداری گشتی حیزبوڵڵای لوبنان[١] | |
| لە پۆستدایە | |
| گرتنە دەست ١٦ شوبات ١٩٩٢ | |
| جێگر | نەعیم قاسم |
| پێشینە | عەباس موسەوی |
| وردەکاریی تاکەکەسی | |
| لەدایکبوون | ٣١ی ئابی ١٩٦٠ بۆرج حەمود، لوبنان |
| نەتەوە | لوبنانی |
| پارتی سیاسی | حیزبوڵڵا (١٩٨٢–ئێستا) |
| لایەنگیری سیاسی تر |
بزووتنەوەی ئەمەل(١٩٧٨–١٩٨٢) |
| ھاوسەر(ەکان) | فاتمە یاسین |
| منداڵ(ەکان) | ٥ |
سەرەتای ژیان و پەروەردە دەستکاری
حەسەن نەسروڵڵا نۆیەمین لە دە منداڵ لە بنەماڵەیەکی شیعە لە بورج حەمود، قەزای مەتن (گەڕەکێکی ڕۆژھەڵاتی بەیروت) لە ٣١ی ئابی ١٩٦٠ لەدایکبووە.[٤] باوکی عەبدولکریم نەسروڵڵا لە بازوورییە لە گوندی جەبەل عەمێل (کۆماری باشووری لوبنان) لەدایک بووە و دەکەوێتە نزیک شاری تیرەوە و کاری میوە و سەوزەی فرۆشی کردووە.[٥]
ھەرچەندە خێزانەکەی ئایینی نەبوون، بەڵام حەسەن حەزی لە خوێندنی ئایینی بوو، ئەو لە قوتابخانەی ئەلنەجاح و دواتر لە قوتابخانەیەکی گشتی لە گەڕەکی سین ئەلفیلی بەیروت کە زۆرینەیان مەسیحی بوون ئامادە بوو.[٦]
لە ساڵی ١٩٧٥ شەڕی ناوخۆی لوبنان، بنەماڵەی ئەو و لە نێویاندا نەسروڵڵا کە ئەوکات تەمەنی ١٥ ساڵ بوو، ناچار کرد ڕوو بکەنە ماڵی باوباپیرانیان لە بازوورییە، لەوێش نەسروڵڵا خوێندنی ناوەندی لە قوتابخانەی گشتی سوور (سوور) تەواو کرد. لەوێ خوێندنی ناوەندی خوێندووە، و بۆ ماوەیەکی کورت پەیوەندی بە بزووتنەوەی ئەمەلەوە کردووە، کە گرووپێکی سیاسی شیعەی لوبنانییە.[٤]
نەسروڵڵا لە مەدرەسەی شیعەکان لە شارۆچکەی دۆڵی بێقاع لە بەعلبەک خوێندوویەتی. قوتابخانەکە پەیڕەوی لە فێرکارییەکانی ئایەتوڵڵا محەممەد باقر ئەلسەدری لەدایکبووی عێراق کردووە، کە لە سەرەتای شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا بزووتنەوەی دەعوە لە شاری نەجەفی عێراقی دامەزراندووە. لە ساڵی ١٩٧٦ لە تەمەنی شازدە ساڵیدا نەسروڵڵا گەشتێکی کرد بۆ عێراق و لەوێ لە مەدرەسەی ئایەتوڵڵا سەدر لە نەجەف وەرگیرا.[٤][٧]
دەوترێت سەدر سیفەتەکانی نەسروڵڵای ناسیوە و وەرگیراوە کە دەڵێت “بۆنی سەرکردایەتی لە تۆدا بۆن دەکەم؛ تۆ یەکێکیت لە ئەنسار [شوێنکەوتووانی] مەھدی … ”. نەسروڵا لەگەڵ دەیان خوێندکاری دیکەی لوبنانی لە ساڵی ١٩٧٨ لە عێراق دەرکرا. سەدر زیندانی کرا و ئەشکەنجە درا و بە شێوەیەکی دڕندانە کوژرا.[٨][٤]
نەسروڵڵالە ساڵی ١٩٧٩ ناچار بوو بگەڕێتەوە لوبنان، و ئەو کاتە بەشی یەکەمی خوێندنەکەی تەواو کردبوو، چونکە سەدام حوسێن خەریکی دەرکردنی زۆرێک لە شیعەکان بوو، لەوانە ڕوحوڵا خومەینی (ئایەتوڵڵا خومەینی) و عەباس موسەوی.[٩] گەڕایەوە لوبنان، لە قوتابخانەی عەباس موسەوی ڕێبەری ئەمەل دەخوێنێت و وانە دەڵێتەوە، دواتر لە بێقاع وەک نوێنەری سیاسی ئەمەل دەستنیشان کرا و بوو بە ئەندامی مەکتەبی سیاسی ناوەندی. لە دەوروبەری ھەمان کاتدا، لە ساڵی ١٩٨٠دا، سەدام حوسێن سەدری لە سێدارە دا.
چالاکییە سەرەتایییەکان دەستکاری
نەسروڵڵا دوای داگیرکردنی لوبنان لە لایان ئیسرائیل لە ساڵی ١٩٨٢ پەیوەندی بە حیزبوڵڵا کرد. لە ساڵی ١٩٨٩ حەسەن نەسروڵڵا گەشتێکی کرد بۆ شاری قوم لە ئێران و لەوێ خوێندنی ئایینی خۆی زیاتر کرد.[٤][١٠] نەسروڵڵا پێی وایە کە ئیسلام چارەسەری کێشەکانی ھەر کۆمەڵگایەکی لە دەستدایە، جارێکیان دەڵێ "لەگەڵ ڕێزم بۆ ئێمە، بە کورتی، ئیسلام ئایینێکی سادە نییە کە تەنیا نوێژ و ستایشی تێدا بێت، بەڵکو پەیامێکی خودایییە کە بۆ مرۆڤایەتی داڕێژراوە، و". دەتوانێت وەڵامی ھەر پرسیارێک بداتەوە کە مرۆڤ سەبارەت بە ژیانی گشتی و کەسی خۆی بیکاتەوە. ئیسلام ئایینێکە بۆ کۆمەڵگایەک داڕێژراوە کە دەتوانێت ڕاپەڕین بکات و کۆمەڵگەیەک بنیات بنێت."[٦] لە ساڵی ١٩٩١دا نەسروڵڵا گەڕایەوە لوبنان و دوای ئەوەی کە مووسەوی ساڵی دواتر لە ھێرشە ئاسمانییەکەی ئیسرائیلدا کوژرا، نەسروڵڵا وەک سەرۆکی حیزبوڵڵای لوبنان لە شوێنی مووسەوی دانرا.[١١]
سەرکردایەتی حیزبوڵڵا دەستکاری
نەسروڵڵا دوای ئەوەی ئیسرائیلییەکان لە ساڵی ١٩٩٢دا سەرۆکی پێشووی حیزبوڵڵایان تیرۆر کرد بوو بە سەرۆکی حیزبوڵڵا.[٦] لە ماوەی سەرکردایەتی نەسروڵڵادا حیزبوڵاموشەکی بە مەودای دوورتر دەستکەوت کە ڕێگەی پێدا سەرەرای داگیر کردنی باشووری لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە ھێرش بکەنە سەر باکووری ئیسرائیل. لە ساڵی ١٩٩٣ ئیسرائیل ئۆپراسیۆنی لێپرسینەوەی ئەنجام دا لە کاتی ئۆپەراسیۆنەکەدا ژێرخانی زۆری لوبنانی تێکشکێنرا کە ئیسرائیل پێی ڕاگەیاندبوو سەرکەوتوو بوو. لە کۆتاییدا ڕێککەوتنێک کرا کە بەھۆیەوە، ئیسرائیل کۆتایی بە ھێرشەکانی لە لوبنان ھێنا و حیزبوڵڵاش ڕازی بوو ھێرشەکانی سەر باکووری ئیسرائیل بوەستێنێت.
بەڵام دوای وەستانێکی کورت، شەڕ و پێکدادان دەستی پێکردەوە. لە ساڵی ١٩٩٦ ئیسرائیل ئۆپەراسیۆنی ترێی توڕەیی دەستیپێکرد و شارە گرنگەکانی بەندەری لوبنانی گرت و بنکەیەکی سەربازی سووریای بۆردومان کرد. دوای ١٦ ڕۆژ لەھێرشەکانی ئیسرائیل لەلوبنان ئاگربەستێکی ئیسرائیلی و لوبنانی پەسەند کرا دیسان حیزبوڵڵا ڕازی بوو ھێرشی موشەکی بوەستێنێت لە بەرامبەرڕاگرتنی ھێرشەکانی ئیسرائیل ھەرچۆنێک بێت، وەک ساڵی ١٩٩٣، ئاشتی بۆ ماوەیەکی درێژ بەردەوام نەبوو.
لە ئیسرائیل زیاتر مشتومڕی لەسەر ئەوە کرا کە ئایا بوونی ھێزەکانی ئیسرائیل لە باشووری لوبنان کاردەکات یان نا، بەو پێیەی ڕوون بوو کە 'ناوچەی ئاسایش' ناتوانێت ڕێگری لە گەیشتن بە موشەکەکانی حیزبوڵڵا بۆ ئیسرائیل بگرێت. دوای کوژرانی زۆری ئیسرائیل لە باشووری لوبنان، بەشێک لە سیاسەتمەدارانی ئیسرائیل ئاماژەیان بەوە کرد کە ئەو ململانێیە تەنیا لە حاڵەتێکدا کۆتایی دێت کە ئیسرائیل لە لوبنان بکشێتەوە. لە ساڵی ٢٠٠٠ دواجار ئێھود باراک ھێزەکانی ئیسرائیلی لە لوبنان کشاندەوە.
دوابەدوای کشانەوەی ئیسرائیل سوپای باشووری لوبنان کە لەلایەن ئیسرائیلەوە پشتیوانی دەکرا بە خێرایی لەلایەن حیزبوڵڵاوە دەستی بەسەردا گیرا. ھەندێک لە ئەندامانی سوپای باشووری لوبنان بەرەو ئیسرائیل ھەڵاتن، بەڵام زۆر کەس لەلایەن حیزبوڵڵاوە بەدیل گیران. ئەم سەرکەوتنە لە دژی ئیسرائیل، ناوبانگی حیزبوڵڵای لە ناو لوبنان و جیھانی ئیسلامیدا زۆر زیاتر کرد. لە ئەنجامدا، نەسروڵڵا لە لوبنان و جیھانی عەرەبیدا شانازیی پێکراوە بۆ کۆتایی ھێنان بە داگیرکاریی ئیسرائیل لە باشووری لوبنان، شتێک کە پێگەی سیاسی حیزبەکەی لەناو لوبناندا زۆر بەھێز کردووە.
نەسروڵڵا لە ساڵی ٢٠٠٤دا ڕۆڵێکی سەرەکی بینی لە ڕێکەوتنێکی ئاڵوگۆری ئاڵۆزی نێوان ئیسرائیل و حیزبوڵڵا و لە ئەنجامدا سەدان زیندانی فەلەستینی و لوبنانی ئازادکران و چەندین پاشماوەی مرۆیی لەوانە پاشماوەی کوڕەکەی بۆ لوبنان. ئەم ڕێککەوتنە لە سەرانسەری جیھانی عەرەبیدا بە سەرکەوتنێکی شایستە بۆ حیزبوڵڵا وەسف کرا و نەسروڵڵاش بە تایبەتی ستایشی بەدەستھێنانی ئەو دەستکەوتانە کرا.[٦]
لە وتارێکی مانگی کانوونی دووەمی ڕۆژنامەی شەرق ئەلئەوسەت کە بنکەکەی لە لەندەنە، ئاماژەی بەوە کردووە کە فەرماندەیی باڵی سەربازیی ڕێکخراوەکە لە نەسروڵڵاوە بۆ جێگرەکەی، نەعیم قاسم لە مانگی ئابی ٢٠٠٧دا گواستراوەتەوە. حیزبوڵڵا ئەم پێشنیارەی ڕەتکردەوە و بە ھەوڵێک بۆ «لاوازکردنی جەماوەری» بزووتنەوەکە ڕاگەیاند. لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ ھاشم سەفی ئەلدین، ئامۆزاکەی، ڕاسپێردرا بۆ جێگرەوەی نەسروڵا وەک سکرتێری گشتی حیزبوڵڵا. خۆپیشاندانی جەماوەری لە لوبنان لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ بەھۆی قووڵبوونەوەی قەیرانی دارایی و ئابووری و فشار خستنە سەر سەرکردەکانی حکوومەت بۆ دەستلەکارکێشانەوە.
لە ماوەی دەسەڵاتی ئەودا حیزبوڵڵا، لەلایەن ئەمریکا و گەلانی دیکەوە، ھەروەھا لەلایەن یەکێتیی ئەورووپاوە، بە تەواوی یان بەشێکی وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی دەستنیشان کراوە.
ڕووسیا ئەو دەنگۆیانە ڕەتدەکاتەوە کە گوایە حیزبوڵڵا ڕێکخراوێکی تیرۆریستییە و حیزبوڵڵا بە ڕێکخراوێکی سیاسی یاسایی دەزانێت. چین بێ لایەن مایەوە و پەیوەندی لەگەڵ حیزبوڵڵادا دەپارێزێت.
شەڕی ٢٠٠٦ی ئیسرائیل و لوبنان دەستکاری
دوابەدوای بۆسەیەکی حیزبوڵڵا لە خاکی ئیسرائیل کە سێ سەرباز کوژران و دوو سەرباز ڕفێنران،[١٢] شەڕی لوبنان لە ساڵی ٢٠٠٦ دەستی پێکرد. لە کاتی جەنگدا بۆردومانەکانی ئیسرائیل کە بەدوای ئامانجەکانی حیزبوڵڵا دەگەڕان، زیانی لە زۆر ناوچەی بەیروت گەیاند، بەتایبەتی باشووری بەیروت کە ھەژارترن و زۆربەیان شیعەن، کە لەلایەن حیزبوڵڵا کۆنتڕۆڵ دەکرێت.[١٣]
لە ٣ی ئابی ٢٠٠٦دا حەسەن نەسروڵڵا سوێندی خوارد کە لە تۆڵەی بۆردومانکردنی پایتەختی لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە ھێرش بکاتە سەر تێل ئەڤیڤ. نەسروڵڵا لە وتارێکی تەلەڤیزیۆنیدا وتی: ئەگەر بەیروت بدەیت، بەرخۆدانی بەرخۆدانی ئیسلامی لە تەلئەبیڤ دەدات و بە یارمەتی خودا دەتوانێت ئەمە بکات".
لە کاتی شەڕەکەدا، نەسروڵا کەوتە ژێر ڕەخنەی توندی وڵاتانی عەرەبی، لەوانە ئوردن، میسر و سعودیە. شا عەبدوڵڵای دووەمی ئوردن و حوسنی موبارەک سەرۆکی میسر لە ١٤ی تەممووزدا ھۆشدارییان دا لە مەترسیی ئەوەی «ھەرێمەکە بکێشرێتە ناو سەرگەرمییەکەوە کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی عەرەبی ناکات»، لەکاتێکدا شازادە سعود ئەلفەیسەڵ وەزیری دەرەوەی سعودیە ھێرشەکانی حیزبوڵڵا بە «کردەوەی چاوەڕواننەکراو و نەگونجاو و نابەرپرسانە» ناوبرد. ناوبراو لەوە زیاتریش ڕۆیشت و وتی: «ئەم کردەوانە ھەموو ناوچەکە دەکێشنەوە بۆ ساڵانێک لەمەوبەر و ناتوانین بە سادەیی قبوڵیان بکەین.»
ھەروەھا نەسروڵڵا کەوتە ژێر ڕەخنەی توندی ھەندێک لە لوبنان. وەلید جومبلات، سەرۆکی پارتی سۆسیالیستی پێشکەوتنخوازی کۆماری لوبنان و دیارترین سەرکردەی کۆمەڵگەی دروزەکان، تەواو بە ھێزەوە قسەی کرد: «گەورە، کەواتە پاڵەوانە. بەڵام دەمەوێت بەرەنگاری ئەم پاڵەوانییەتییە ببەمەوە. من مافی ئەوەم ھەیە بەرەنگاری بکەمەوە، چونکە وڵاتەکەم لە گڕدایە. جگەلەوەش ئێمە ڕازی نەبووین» ھەروەھا جومبلات دەوترێت: «ئەو دەیەوێت با پایتەختی لوبنان بسوتێت لەکاتێکدا ئەو لە کاتی خۆبەدەستەوەداندا ھەڵدەستێت».[١٤]
شەڕی ناوخۆی سووریا دەستکاری
لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٣، نەسروڵا ڕای گەیاند، کە حیزبوڵڵا لە شەڕی ناوخۆی سووریا دژی «توندڕەوی ئیسلامی» شەڕ دەکات و «بەڵێنی دا کە گرووپەکەی ڕێگە بە چەکدارانی سووریا نادات ئەو ناوچانە کە ھاوسنوورن لەگەڵ لوبنان کۆنتڕۆڵ بکەن». دووپاتی کردەوە کە حیزبوڵڵا لە شارۆچکەی ستراتژیکی سووریای قوسەیر لە ھەمان دیوی سوپای سووریا شەڕ دەکات.[١٥] ناوبراو لەو وتارە تەلەڤیزیۆنییەدا وتی: ئەگەر سووریا بکەوێتە دەست ئەمریکا و ئیسرائیل و تەکفیرییەکان، خەڵکی ناوچەکەمان دەچنە قۆناغێکی تاریکەوە.
لە تەممووزی ٢٠١٤ برازای نەسروڵڵا لە سووریا کوژرا.[١٦]
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ "ئینتفازەی سێھەم دەست پێ بکات". mehrnews.com. ئاژانسی ھەواڵی مێھر. 11ی کانوونی یەکەمی 2017. Retrieved 11ی Mayی 2022.
{{cite news}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ "Hassan Nasrallah | Hezbollah". hezbollah.org (بە ئینگلیزی). AMERICAN COALITION AGAINST NUCLEAR IRAN. Retrieved 6ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ "Profile: Sayed Hassan Nasrallah". www.aljazeera.com (بە ئینگلیزی). aljazeera. Retrieved 6ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ ئ ا ب پ ت Tucker, Spencer C.; Roberts, Priscilla (ی ی 2008). The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History [4 volumes]: A Political, Social, and Military History (بە ئینگلیزی). Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 727. ISBN 978-1-85109-842-2. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ Young, Michael (ی ی 2010). The Ghosts of Martyrs Square: An Eyewitness Account of Lebanon's Life Struggle (بە ئینگلیزی). Simon and Schuster. p. 98. ISBN 978-1-4391-0945-8. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ ئ ا ب پ "Profile: Sayed Hassan Nasrallah". www.aljazeera.com (بە ئینگلیزی). Al Jazeera. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ Schechterman, Bernard; Slann, Martin W (ی ی 1999). Violence & Terrorism 99/00 (بە ئینگلیزی). p. 70. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ Hirst, David (ی ی 2010). Beware of Small States: Lebanon, Battleground of the Middle East (بە ئینگلیزی). London: Faber & Faber. p. 244. ISBN 978-0-571-25868-0. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ Ehteshami, Anoushiravan; Hinnebusch, Raymond A. (ی ی 2002). Syria and Iran: Middle Powers in a Penetrated Regional System (بە ئینگلیزی). London: Routledge. p. 140. ISBN 978-1-134-73021-6. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite book}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ "Profiles of key players". The New Humanitarian (بە ئینگلیزی). 16ی تەممووزی 2006. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ "Profile: Hassan Nasrallah - Council on Foreign Relations". web.archive.org (بە ئینگلیزی). 27ی ئەیلوولی 2006. Retrieved 20ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ Myre, Greg; Erlanger, Steven (13ی تەممووزی 2006). "Israelis Enter Lebanon After Attacks". The New York Times (بە ئینگلیزی). Retrieved 23ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ "CNN.com - Bombs pound Beirut for second night - Aug 3, 2006". www.cnn.com (بە ئینگلیزی). 2007 Cable News Network LP, LLLP. 21ی ئابی 2006. Retrieved 23ی Mayی 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ "Lebanese Druze Leader Walid Jumblatt on Al-Arabiya TV: Do Lebanese Really Agree That the Battle of the [Islamic] Nation Should Be Launched From Lebanon?; I Was First to Warn of the Iranian-Syrian Alliance; I Have the Right to Challenge Nasrallah's Heroism". MEMRI (بە ئینگلیزی). Retrieved 23ی Mayی 2022.
{{cite news}}: Check date values in:|accessdate=(help) - ^ "Hezbollah chief says group is fighting in Syria". DAWN.COM (بە ئینگلیزی). بەیرووت. 25ی ئایاری 2013. Retrieved 23ی Mayی 2022.
{{cite news}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help) - ^ "Hezbollah chief's nephew 'killed in Syria': reports". Al Arabiya English (بە ئینگلیزی). Al Arabiya Network. 26ی تەممووزی 2014. Retrieved 23ی Mayی 2022.
{{cite news}}: Check date values in:|accessdate=و|date=(help)
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە حەسەن نەسروڵڵا تێدایە. |