باتنایا

باتنایا
باتنایا
گوند
	ܒܛܢܝܐ - Batnaya - باطنايا
	کریسمس لە باتنایا
وڵات	کوردستان; عێراق
ھەرێم	ھەرێمی کوردستان
پارێزگا	نەینەوا
قەزا	تلکێف
ناحیە	تلکێف
بەرزایی	٣٢٠ مەتر (١٬٠٥٠ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٤)
• سەرجەم	٥٫٠٠٠
زمان و ئایین
• زمان	کوردی(کرمانجی)،عەرەبی و سوریانی
• ئایین	ئێزیدی، ئیسلام(سوننە) و مەسیحی
ناوچەی کاتی	UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+٤:٣٠ (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٠٩٦٤

باتنایا (بە عەرەبی: باطنایا،بە سوریانی: ܒܛܢܝܐ^[١]) گوندێکە لە قەزای تلکێف لە پارێزگای نەینەوا لە باکووری عێراق.^[٢] باتنایا دەکەوێتە ڕۆژاوای باشووری کوردستان.^[٣]^[٤] ھەروەھا دەکەوێتە ناوچە جێناکۆکەکانی دەشتی نەینەوا. ژمارەی دانیشتووانەکەی لە ساڵی ٢٠١٤ بە ٥٫٠٠٠ کەس مەزەندە کراوە، و زۆرینەیان ئاشووریین و کەمینەی کوردن. ^[٥]

لە گوندەکەدا کڵێسای کاسۆلیکی کلدانی مار قوریاقۆس و مارت مریەم هەیە. هەروەها خانەقای مار ئۆراها دەکەوێتە نزیک گوندەکە. ١٤ میل لە شاری مووسڵەوە دوورە و ٤ میل لە شارۆچکەی تلکێفەوە دوورە و زۆربەی دانیشتووانەکەی مەسیحی کاسۆلیکی کلدانن و بە زمانی سوریانی قسە دەکەن. ^[٦]

ناو

چەندین تیۆری بۆ سەرچاوەی ناوی گوندەکە خراونەتەڕوو وەک ئەوەی نەریتە ناوخۆییەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ڕەنگە لە "بێث" ("شوێن" بە زمانی سوریانی) و "طیطنایا" ("بیلبیلەی ھەوردار" لە زمانی سوریانی)ەوە وەرگیراوە، کە پێدەچێت ئاماژە بە نەخۆشییەکانی چاو بکات کە بەھۆی بڕینی قامیشەوە دروست دەبن، یان دەتوانێت تێکەڵەیەک بێت لە "بێث" و "طنانا" ("دڵ گەرمی" بە زمانی سوریانی) و وەرگێڕان بۆ "شوێنی دڵ گەرمی". ناوی ڕەسەنی گوندەکە، بێت مادای، لەلایەن سوریانیەکی فەرەنسی ژان مۆریس فییەوە ھاتووە کە لە "بێث" و "مادای" ("مادەکان" بە زمانی سوریانی) وەرگیراوە و بەم شێوەیە وەرگێڕدراوە بۆ "شوێنی مادەکان".^[٧]
ناوی باتنایە لە زمانی ئارامیەوە ھاتووە (بەیت تەنانا) بە واتای ماڵی قوڕ - ماڵی کۆڵنەدان - ماڵی حەسودی و خۆشەویستی یان ماڵی خۆڵەمێش. واتە ماڵی غیرە و غیرە یان رکابەرەکان، کە خەڵکەکەی تیایدا بە چالاکی و غیرە لە شوێنی کاردا تایبەتمەندن.^[٨]

دانیشتووان

ژمارەی دانیشتووانی گوندەکە لە ساڵی ١٧٦٧ی زایینیدا ٩٠٠ کەس بووە و بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٩٩٧ ژمارەی دانیشتووانەکەی ٣٣٣١ کەس بووە، لەم دواییانەشدا ژمارەی دانیشتووانەکەی دوو ھێندە زیادی کردووە بەھۆی ئاوارەبوونی خێزانە مەسیحییەکان لە پارێزگاکانی ناوەڕاست و باشوور عێراق.

مێژوو

باتنایە بۆ یەکەمجار بە ناوی بێت مادای لە مێژووی بێت قۆقا لە سەدەی حەوتەمی زایینیدا ھاتووە، لەو کاتەدا پێدەچێت گوندەکە لەلایەن مار ئۆراھا (قەدیس ئیبراھیمی ماد)ەوە گۆڕدرابێت بۆ ئایینی مەسیحی. ژان مۆریس فیی دەڵێت ناوی بێت مادای ئەوە پیشان دەدات کە گوندەکە پێش مەسیحی بوونیان ئێزیدی بوون.^[٩] ھەروەھا باتنایا وەک ئەو بێت مادای دەناسرێتەوە کە لە نامەیەکی کاسۆلیکۆس ئیشۆیاھبی دووەمدا ئاماژەی پێکراوە (٦٢٨–٦٤٥). کەنیسەی مار قوریاقۆس کە پێدەچێت لە بنەڕەتدا دێر بووە، لە ساڵی ١٤٧٤ باسکراوە، لەو ساڵەدا دەستنووسێک لەوێ لەلایەن قەشە ئیشۆ، کوڕی ئیسحاق، لە جۆلەمێرگ کۆپی کراوە.^[٧]

دانیشتووانی گوندەکە لە ئاشوورییەکان بوون، کە ھەموویان لایەنگری کەنیسەی ڕۆژھەڵات بوون تا ژمارەیەک کەس لە کاتێکدا لە سەرەتای سەدەی ١٨ پێش ساڵی ١٧٢٩دا ئایینی کاسۆلیکی کلدانییان گرتەبەر.^[١٠] گوندەکە و کڵێساکەی لە ساڵی ١٧٤٣ لە نێوان شەڕی عوسمانی و فارسی ١٧٤٣-١٧٤٦ لەلایەن ھێزەکانی شەھانشا نادر شا تاڵان کرا و لە ساڵی دواتردا کڵێساکە نۆژەنکرایەوە. تا ساڵی ١٧٦٧، تەواوی دانیشتوانی گوندەکە کە ٢٠٠ خێزان بوون، پەیوەندییان بە کەنیسەی کاسۆلیکی کلدانەکانەوە کردبوو. کاتێک میسیۆنەری ئینگلیزی جۆرج پێرسی بادگەر لە ساڵی ١٨٥٢ سەردانی کرد، ٦٠ خێزان لە باتنایا نیشتەجێ بوون و ویلیام فرانسیس ئاینسۆرس لە ساڵی ١٨٥٧دا ٥٠ خانووی لە گوندەکەدا ژمارد.^[١١] کڵێسای مارت مریەم (بە عەرەبی: الطھیرە، "ھەموو پاک") لە ساڵی ١٨٦٦ دروستکراوە. ژمارەی دانیشتووانی تا ساڵی ١٨٦٧ بۆ ٩٠٠ کەس و دواتر لە ساڵی ١٨٩١ بۆ ١٠٠٠ کەس زیادی کرد.^[١٢] لە ساڵی ١٩١٣دا باتنایا ٢٥٠٠ کاسۆلیکی کلدانی تێدا نیشتەجێ بوو لەگەڵ سێ قەشە. کەنیسەی مار قەریاقۆس لە ساڵی ١٩٤٤ دووبارە دروستکرایەوە. تا ساڵی ١٩٦١ ژمارەی دانیشتوانی گوندی باتنایە گەیشتبووە ٣١٠٤ کەس. باتنایە لە ٦ی ئابی ٢٠١٤ جێھێڵدرا لە کاتێکدا دانیشتووانەکەی لە ھێرشی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام(داعش) لە باکووری عێراق ھەڵاتبوون، پێشتر گوندەکە نزیکەی ٥٠٠٠ کەس نیشتەجێ بووە. پێشمەرگە لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ دوای شەڕێک لەگەڵ زیاتر لە ١٠٠ چەکداری داعش لەدرێژەی شەڕی مووسڵدا دەستی بەسەر باتنایادا گرت.^[١٣] لە شەڕەکەدا گوندەکە زیاتر وێران بوو و ٦٠ چەکداری داعش و ٨ پێشمەرگە کوژراون. چەکدارانی داعش زیانێکی بەرچاویان بە گوندەکە گەیاندبوو وەک کڵێسای مارت مریەم کە وەک زبڵدانی چەک بەکارھاتبوو، لە کاتێکدا کەنیسەی مار قەریاقۆس تاڵان دەکرا و تەقێنرایەوە، و تەنھا ١٪ی ٩٩٧ خانووی گوندەکە ھێشتا وەک خۆیان مابوون.^[١٤]

دواتر پێشمەرگە بە ھاوکاری لەگەڵ تیمەکانی کەنەدی و فەرەنسی و ئەمریکی دەستی کرد بە پاککردنەوەی ئەو گوندە لە مین و بۆمبی چێندراو لەلایەن چەکدارانی داعشەوە. لێرەوە باتنایە کەوتە ژێر کۆنترۆڵی حکوومەتی ھەرێمی کوردستانەوە، کە لەگەڵ ئەوەشدا لەلایەن حکومەتی عێراقەوە ناکۆکی لەسەرە.^[١٥] لە تشرینی دووەمی ٢٠١٨ نیوەی دانیشتوانی گوندەکە ھێشتا لە کەمپێکی پەنابەران لە تلسقۆف نیشتەجێ بوون. لەو کاتەوە گوندەکە لە ژێر ئاوەدانکردنەوەدایە بەھۆی ئەوەی بەرنامەی پەرەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان ٤٠٠ خانووی نۆژەنکردەوە، ھەروەھا ١٠ خێزانی یەکەم لە مانگی ئایاری ٢٠١٩ گەڕانەوە بۆ باتنایە. سەرەنجام تا مانگی شوباتی ٢٠٢٠، ٣٠٠ کەس گەڕابوونەوە، و ژمارەی دانیشتوانی گوندەکە تا ساڵی دواتر بۆ ٧٢٠ کەس زیادی کرد.^[١٦]

کەسانی دیار

شلێمۆن واردونی (لەدایکبووی ١٩٤٣)، قەشەی کاسۆلیکی کلدان.

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ https://web.archive.org/web/20191219132839/https://www.tigrishaber.com/pesmerge-li-basiqa-bi-tundi-bersiva-dais-dide-u-ser-li-xazir-berdewame-24202h.htm
^ https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/265734
^ https://syriaca.org/place/184
^ https://www.aa.com.tr/ks/تورکیا/لێدوانی-چاوشئۆغڵو-لەبارەی-عێراق-و-بەعشیقە/659211
^ Thomas A. Carlson et al., “Baʿshīqa — ܒܥܫܝܩܐ ” in The Syriac Gazetteer last modified December 9, 2016, http://syriaca.org/place/303.
^ https://www.mesopotamiaheritage.org/en/monuments/leglise-chaldeenne-mar-qouryakos-de-batnaya/
^ ^ئ ^ا Fiey (1975), p. 377.
^ https://web.archive.org/web/20180814040134/http://dlib.nyu.edu/files/books/auc_aco000053/auc_aco000053_hi.pdf
^ Wilmshurst (2000), pp. 232–233.
^ Wilmshurst (2000), p. 232.
^ Fiey (1975), p. 378.
^ https://www.shlama.org/population?fbclid=IwAR0rMdQbvDzjzV0_CIWBCjOGCU4OSVLrbsltgKijiY1fqYC2H6VAoQ8hJ8M
^ https://theferret.scot/iraq-war-destruction-liberation-batnaya/
^ https://www.indcatholicnews.com/news/39000
^ https://www.rudaw.net/english/middleeast/iraq/30112018-amp
^ https://www.iq.undp.org/content/iraq/en/home/presscenter/pressreleases/2019/05/30/restored-houses-bring-families-back-home-to-batnaya.html

دەروازەی عێراق

[1] ttps://web.archive.org/web/20191219132839/https://www.tigrishaber.com/pesmerge-li-basiqa-bi-tundi-bersiva-dais-dide-u-ser-li-xazir-berdewame-24202h.htm

[2] ttps://dergipark.org.tr/en/download/article-file/265734

[3] ttps://syriaca.org/place/184

[4] ttps://www.aa.com.tr/ks/تورکیا/لێدوانی-چاوشئۆغڵو-لەبارەی-عێراق-و-بەعشیقە/659211

[5] Thomas A. Carlson et al., “Baʿshīqa — ܒܥܫܝܩܐ ” in The Syriac Gazetteer last modified December 9, 2016, http://syriaca.org/place/303.

[6] ttps://www.mesopotamiaheritage.org/en/monuments/leglise-chaldeenne-mar-qouryakos-de-batnaya/

[FOOTNOTEFiey1975377-7] ئ ^ا Fiey (1975), p. 377.

[8] ttps://web.archive.org/web/20180814040134/http://dlib.nyu.edu/files/books/auc_aco000053/auc_aco000053_hi.pdf

[FOOTNOTEWilmshurst2000232–233-9] Wilmshurst (2000), pp. 232–233.

[FOOTNOTEWilmshurst2000232-10] Wilmshurst (2000), p. 232.

[FOOTNOTEFiey1975378-11] Fiey (1975), p. 378.

[12] ttps://www.shlama.org/population?fbclid=IwAR0rMdQbvDzjzV0_CIWBCjOGCU4OSVLrbsltgKijiY1fqYC2H6VAoQ8hJ8M

[13] ttps://theferret.scot/iraq-war-destruction-liberation-batnaya/

[14] ttps://www.indcatholicnews.com/news/39000

[15] ttps://www.rudaw.net/english/middleeast/iraq/30112018-amp

[16] ttps://www.iq.undp.org/content/iraq/en/home/presscenter/pressreleases/2019/05/30/restored-houses-bring-families-back-home-to-batnaya.html

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]