ویلایەتی مووسڵ
ویلایەتی مووسڵ (بە عەرەبی: ولایة الموصل، تورکیی عوسمانی: ولایت موصل بە ڕۆمانی:Vilâyet-i Musul) لە دابەشکردنی کارگێڕیدا، (ویلایەت) ئاستی یەکەمی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی بوو. لە سنجاقەکانی باکووری ویلایەتی بەغدا لە ساڵی ١٨٧٨ دروست کراوە.
| ویلایەتی مووسڵ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ویلایەت ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی | |||||||||
| ١٨٧٨–١٩١٨ | |||||||||
_2.800_Mosul_Vilayet.jpg) ویلایەتی مووسڵ لە ساڵی ١٨٩٢ | |||||||||
| ناوەند | مووسڵ | ||||||||
| ژمارەی دانیشتووان | |||||||||
• ١٨٩٧[١] | ٤٧٥٬٤١٥ | ||||||||
| مێژوو | |||||||||
| مێژوو | |||||||||
• دامەزراندن | ١٨٧٨ | ||||||||
• ئاگربەستی مودرۆس | ١٩١٨ | ||||||||
| |||||||||
| ئەمڕۆ بەشێک لە | عێراق | ||||||||
بەپێی زانیارییەکان لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ڕووبەرەکەی ٢٩٢٢٠ میل چوارگۆشە بووە (٧٥٧٠٠ کم٢)، لەکاتێکدا ئەنجامە سەرەتایییەکانی یەکەم سەرژمێری عوسمانی لە ساڵی ١٨٨٥ (کە لە ساڵی ١٩٠٨ بڵاوکرایەوە) ژمارەی دانیشتووانەکەی بە ٣٠٠ ھەزار و ٢٨٠ کەس داوە. وردی ژمارەکانی دانیشتووان لە «نزیکەیی»ەوە تا «تەنھا گریمانەیی» دەگۆڕێت بەپێی ئەو ناوچەیەی کە لێیەوە کۆکراونەتەوە.
شاری مووسڵ و ناوچەی باشووری زێی بچووک لە ڕێکەوتنامەی سایکس–پیکۆ ساڵی ١٩١٦ی جەنگی جیھانی یەکەمدا بۆ فەرەنسا تەرخانکرا، دواتر دوای کێشەی مووسڵ گواسترایەوە بۆ عێراقی ئینتیدابی.[٢]
بەشی کارگێڕی دەستکاری
سنجاقەکانی ویلایەتەکە.[٣]
- سنجاقی مووسڵ، سنجاقی ناوەندی ویلایەتی مووسڵ. ئەو قەزایانەی بە سنجاقەکەوە بەستراونەتەوە بریتین لە مووسڵ، ئامێدی (عیمادییە)، زاخۆ، دھۆک، ئاکرێ، شنگال،زێبار، کەرکووک، ڕەواندوز، کۆیە (کۆیسنجاق)، ڕانیە، ھەولێر و سەڵاحیە.
- سنجاقی سلێمانی، سنجاقێکی سەر بە ویلایەتی مووسڵ. ئەم قەزایانە دەگرێتەوە بریتین لە سلێمانی، خورماڵ (گوڵعەنبەر)، قەڵادزێ (معمورالحمیدیة)، بازیان و شارباژێڕ.
دانیشتووان دەستکاری
| دانیشتووان | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| مووسڵ | ||||||
| ساڵ | دانیشتووان | |||||
| ١٨٨٤ | ٢٣٥٫٠٠٠ | |||||
| ١٨٩٠ | ٣٠٠٫٣٠٠ | |||||
| ١٨٩١ | ٣٠٢٫٥٠٠ | |||||
| ١٩٠٠ | ٣٥١٫٢٠٠ | |||||
| ١٩١٠ | ٢٣٦٫١٠٠ | |||||
| ١٩٢٠ | ٤٩٦٫٥٠٠ | |||||
| Y & G | ||||||
| دانیشتووانی ویلایەتی مووسڵ لە ١٩٠٦-١٩٠٧ | |||||||||||
| سنجاق | ئیسلام | ئەرمەنی | کلدانی | یاقوبی | جوو | ئێزیدی | باشکا | سەرجەم | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مووسڵ | ٤٣٫٧٧٥ | ٣٬٩٢٧ | ٧١٩ | ١٬٠٢٤ | ٢٬٠٧١ | ٢٬٨٣٠ | ٧٥ | ٥٤٫٤٢١ | |||
| کەرکووک | ٦٧٫٤٥٨ | ٧٨٨ | - | - | ١٬٧٥٨ | - | ٢ | ٧٠٫٠٠٦ | |||
| سلێمانی | ٣٦٫٩٢٩ | ٥٦ | - | - | ٣٣٦ | - | - | ٣٧٬٣٢١ | |||
| ویلایەتی مووسڵ | ١٤٨٫١٦٢ | ٤٬٧٧١ | ٧١٩ | ١٬٠٢٤ | ٤٬١٦٥ | ٢٬٨٣٠ | ٧٧ | ١٦١٫٧٤٨ | |||
| تێبینی: تەنھا نێرەکان ئەژمارکران، ئەگەری زۆرە ژمارەی دانیشتووانی ڕاستەقینە دوو ھێندە بێت. ئەرمەنییەکان: ٤٧٢٦ کاسۆلیک و ٤٥ گریگۆری (قەزای مووسڵ). ئەوانی تر: ٧٤ پرۆتستانت و ٣ یۆنانی. | |||||||||||
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Mutlu, Servet. "Late Ottoman population and its ethnic distribution" (PDF). pp. 29–31. ١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. Corrected population for Mortality Level=8.
- ^ https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclopædia_Britannica/Bagdad_(vilayet)
- ^ Musul Vilayeti | Tarih ve Medeniyet
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ویلایەتی مووسڵ تێدایە. |