ئاکرێ
ئاکرێ شارۆچکەیەکی باشووری کوردستانە و سەر بە پارێزگای دھۆکە. ٩٥ کم دوورە لە شاری مووسڵەوە و دەکەوێتە ١٢٠ کم باشووری ڕۆژھەڵاتی پارێزگای دھۆکەوە. لەنێوان سێ چیادایە، خانووەکانی لەسەر یەک بەداوێنی شاخەکاندا ھەڵچوون. ئەمە دیمەنێکی جوان و سەرنجڕاکێشی بە شارەکە بەخشیوە و ئەم شارە لەساڵی (١٨٧٧)ز بووە بە ناوەندی قەزا. ئەم شارۆچکەیە سەر بە پارێزگای نەینەوا بوو تاوەکو ڕاپەڕینی ئازاری ساڵی ١٩٩١، پاشان بە فەرمی بووە شارۆچکەیەکی سەر بە پارێزگای دھۆک و ھەرێمی کوردستان.[٢][٣][٤][٥][٦]
ئاکرێ | |
|---|---|
| Akrê - Akre - عقرة | |
     وێنەی سەرەوە: شارۆچکەی ئاکرێ وێنەی ناوەڕاست: ئاکرێ لە شەودا(ڕاست)، ئاکرێ ساڵی ١٩٢٢(چەپ) وێنەی خوارەوە: قەڵای عوسمانی(ڕاست)، ئاکرێی کۆن(چەپ) | |
 شارۆچکەی ئاکرێ | |
| پۆتانەکان: 36°44′03″N 43°52′51″E / 36.734258°N 43.880913°Eپۆتانەکان: 36°44′03″N 43°52′51″E / 36.734258°N 43.880913°E | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  ھەرێمی کوردستان[١] |
| پارێزگا | دھۆک |
| قەزا | ئاکرێ |
| دەسەڵات | |
| • قایمقام | ھونەر ئیسماعیل |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ١٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٦٢٥ مەتر (٢٬٠٥١ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٨) | |
| • سەرجەم | ٦٨،١٠٠ |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی کرمانجی) |
| • ئایین | ئیسلام (سوننە) |
| ناوچەی کاتی | UTCتێبینی نەکراوە (+٣) |
| • ھاوین (DST) | +٣ |
دانیشتوانەکەی پشت بە کشتوکاڵی وەرزی دەبەستن، جگە لە باخی میوە، زەیتوون، ھەنار، ھەنجیر و گوێز، سوودمەندن لە ئاوی کانییەکان کە بەسەر دۆڵەکانیدا بڵاوبووەتەوە. برنج بە فراوانی دەچێنرێت، کە یەکێکە لە باشترین جۆرەکانی برنج، جگە لە بازرگانی، بەو پێیەی شارەکە بە بازاڕی سەرەکی بازرگانی بۆ ناوچەکە دادەنرێت.[٧]
ناو
دەستکاری- ئاکرێ: ئەمە ناوی درووستە، چونکە کورد و ھەموو خەلکی کوردستان ئەم ناوە لە سەر ناسراوە، ناوی ئاکرێ لە ئاگرەوە ھاتووە کە لە پێش زاییندا موغێکی زەردەشتی لەوێ جێگیر بووە و ئاگری تێدا کردۆتەوە.
- کچک ئستەنبول: مێژوونووسی میسلی (یاسین خیراللە العمری) دەڵێت ئاکرێ لە کاتێک دا ناسراو بوو بە (کچک ئستەنبول یان ئستەنبولی بچووک).
- عقرة: لە سەرچاوە عەرەبیەکاندا ناوی شارەکە کردووەتە (عقرة) وەک (الحموی) لە کتێبەکەی (معجم البلدان).[٨]
جوگرافیا
دەستکاریئاکرێ دەکەوێتە سەر ھێڵی درێژ (٤٤٨/١) ڕۆژاوا، و ھێڵی پانی(١/٤–٣٧) باکووردا، و ڕووبەری ئاکرێ دەکاتە (١٧٩٦) کم٢ ولەسەر ئاستی دەریایی (٢٧٠)مەتر بەرزە.
شارۆچکەی ئاکرێ ھاوسنوورە لەگەڵ؛
- لە باکوورەوە گوندی کۆرتکە.
- لە باشوورەوە گوندی ئۆمەر خوشا.
- لە ڕۆژھەڵاتەوە گوندی باشقال ئاغا.
- لە ڕۆژاواوە گوندی سوسنا.[٩]
مێژوو
دەستکاریشاری ئاکرێ لە سەدەی حەوتەمی پێش زایین دروستکراوە. و یەکێکە لە کۆنترین شارە بەردەوامەکان لە جیھاندا. مادەکان لە ساڵانی ٦١٢ تا ٥٥٠ پێش زایین حوکمڕانی شارەکەیان کردووە لە سەردەمی زێڕینەکەیدا. شازادەی زەردەشتی (زەند) شازادەی ئەو شارە بوو.[١٠]
لە ساڵی ١١٥ شارۆچکەکە کەوتە ژێر کۆنترۆڵی ڕۆمەکانەوە بە فەرماندەیی ئیمپراتۆر تراجان و ئەویش پەیکەری سەرکەوتنی لە شارەکەدا دانا. بەڵام خەڵکی ناوچەکە بە خێرایی ڕاپەڕین و پەیکەرەکەیان لابرد.
شارەکە لە سەدەی ١٠وە زەوی و زاری ھۆزی حومەیدیەی کورد بووە و بەو پێیەش (یاقوت حەمەوی) ئاماژەی بەوە کردووە کە بە (عقرة الحومیدیة) ناسراوە. لە ساڵی ١١٣٣، شارەکە لەلایەن عیمادەدین زەنگی لە دەوڵەتی زەنگی داگیرکرا کە دیواری بەرگری شارەکەی وێران کرد.[١١] ھەروەھا (شەھاب ئەلعومەری) سەدەی ١٤ ئاماژەی بە بوونی ھۆزی داسنی ئێزیدی کردووە.[١٢] دابەزینی میرنشینی بەدلیس لە ساڵانی ١٥٠٠ و ١٧٠٠ ڕێگەی بە میرنشینی بادینان دا کە ئاکرێ و دەوروبەری بگرێت. بەڵام میرنشینی بادینان لە ساڵی ١٨٣٣دا شارۆچکەکەی بە پاشای کۆرەی میرنشینی سۆران لەدەست دەدا.[١٣] پێش لە دەستدانی شارەکە، سەردەمی میرنشینی بادینان شارەکە پێشکەوتن و بیناسازیی بەرچاوی کولتووری و ئابووریی بەخۆیەوە بینی. دیواری شارەکەش بە بەردەگەچ دروستکرایەوە. بەڵام لە ماوەی سەدەی ١٨دا شارەکە بووە قوربانی ھەڵمەتە سەربازییە جیاوازەکان لە میرنشینی سۆرانەوە کە دواجار لە ساڵی ١٨٣٣ شارەکەی گرتەوە. شارەکە بەھۆی شوێنی ستراتیژییەوە لە ساڵی ١٨٤٢ لەلایەن عوسمانییەکانەوە دەگیرێت و تا ساڵی ١٩١٨ لەژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکاندا بوو. لەم ماوەیەدا وەک بەشێک لە ویلایەتی مووسڵ بەڕێوەدەبرا و مەسیحی و جولەکە و موسڵمانانی تێدا نیشتەجێ بوو.[١٤]
لە ساڵی ١٩٢٤دا ٩٠٫٤٪ی دانیشتووانی کورد بوون، لە کاتێکدا ئەو ژمارەیە لە ساڵی ١٩٣١ بۆ ٦٤٫٧٪ کەمیکردووە،[١٥] لە ساڵی ١٩٤٧دا ٩٠٪ی دانیشتووانی کورد بوون.[١٦]
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ د.عەبدوڵڵا غەفوور. «جوگرافیای کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ ناوەندی زانیارییە مرۆییە ھاوبەشەکان. «نەخشەی ھەرێمی کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان. «یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ IOM. «رووپێوی دیمۆگرافی لە ھەرێمی کوردستان 2017» (PDF) (بە ئینگلیزی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ د.عەبدوڵڵا غەفوور. «پێکھاتەی نەتەوەیی دانیشتوان لە باشووری کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ https://www.angelfire.com/ks/kurdistan/location.html
- ^ جەمال بابان. «أصول أسماء المدن و المواقع العراقیة؛ الجزء الاول» (PDF) (بە عەرەبی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ https://www.openstreetmap.org/node/599171922
- ^ Ismail, Shireen Y. (2015), Promoting integrated heritage conservation and management in Iraqi Kurdistan Region applicability of values-based approach the case study of Akre and Amedy City in Duhok Province.
- ^ Ismail, Shireen Y. (2015), Promoting integrated heritage conservation and management in Iraqi Kurdistan Region applicability of values-based approach the case study of Akre and Amedy City in Duhok Province.
- ^ James, B. “Le " territoire tribal des Kurdes " et l’Aire Iraqienne (Xe-XIIIe Siècles): Esquisse des Recompositions Spatiales.” Revue des Mondes Musulmans et de la Méditerranée 117-118 (2007).101-126.
- ^ https://www.taylorfrancis.com/routledge-handbooks/?context=rho#sec3_3_1
- ^ Ismail, Shireen Y. (2015), Promoting integrated heritage conservation and management in Iraqi Kurdistan Region applicability of values-based approach the case study of Akre and Amedy City in Duhok Province.
- ^ https://www.brandeis.edu/crown/publications/papers/pdfs/cp7.pdf
- ^ https://books.google.iq/books?id=Qm26AAAAIAAJ&redir_esc=y
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
