ویکیپیدیا

مەکینە

گۆڕینی وزە بۆ کار

مەکینە ئامرازێکی پێکھاتوو لە یەک یا چەند پارچەیە کە بۆ بەجێھێنانی ئەرکێکی تایبەت لە وزە کەڵک وەردەگرێ. مەکینەکان ھێزی خۆیان پتر لە کەرەستەگەلی میکانیکی، کیمیایی، گەرمایی، یا کارەبایی بەدەست دێنن. لە کۆندا تەنیا بەو ئامرازانە ئەوترا مەکینە کە لە کاتی دەستبەکارکردندا بەشەکان و پارچەکانیان جووڵەیان بەھاتایە، بەڵام ئەمڕۆ بەھۆی دەرکەوتنی تەکنۆلۆژیای ئەلەکترۆنیکەوە زۆر ئامرازی بەبێ پارچەی لەرزۆک و بزێو پەرەیان سەندووە کە مەکینەیان پێ ئەوترێ.

مەکینەیەکی ئۆتۆمبێلی پێشبڕکێی هۆندا فۆرمۆلا یەک
مەکینەی ھەڵپاچینی موو

مەکینەی سادە ئەوەیە کە دەتوانێ دیو و گەورەییی ھێزێک بگۆڕێ، بەڵام ژمارەیەکی زۆر لە مەکینەگەلی ئاڵۆزیش بوونیان ھەیە، وەکوو پێڕاگوێزەکان، سیستەمە ئەلەکترۆنیکەکان، مەکینە مولیکیولییەکان، کۆمپیوتەر، تەلەڤیزیۆن و، ڕادیۆ.[١]

ئیتیمۆلۆژی

دەستکاری

وشەی ئینگلیزی machine لە ڕێگەی فەرەنسی ناوەڕاستەوە لە لاتینی machinaەوە هاتووە[٢] کە لە بەرامبەردا لە یۆنانی (Doric μαχανά makhana, ئایۆنی μηχανή mekhane 'contrivance, machine, engine'، وەرگیراوێکە لە μῆχος mekhosmekhos واتە بەسوود یان چارەسەر)[٣] وشەی میکانیکی (بە یۆنانی: μηχανικός ) لە هەمان ڕەگ و ڕیشەی یۆنانیەوە هاتووە. مانای فراوانتری لە لاتینی کلاسیکدا دەبینرێت، بەڵام لە بەکارهێنانی یۆنانیدا نییە. ئەم مانایە لە فەرەنسی کۆتایی سەدەی ناوەڕاستدا دەبینرێت، و لە ناوەڕاستی سەدەی ١٦دا لە فەرەنسییەوە وەرگیراوە بۆ زمانی ئینگلیزی. لە سەدەی ١٧دا، وشەی مەکینه دەتوانێت بە مانای پلان یان پڵۆتیش بێت، مانایەک کە ئێستا بە مەکینە وەگێڕاوه. مانای مۆدێرن لە بەکارهێنانی تایبەتی ئەم زاراوەیە گەشە دەکات بۆ بزوێنەری شانۆ کە لە شانۆدا بەکاردەهێنرێن و بۆ بزوێنەری گەمارۆدانی سەربازی، لە کۆتایی سەدەی ١٦ و سەرەتای سەدەی ١٧. فەرھەنگی ئینگلیزیی ئۆکسفۆرد مانا فەرمی و مۆدێرنەکەی دەگەڕێنێتەوە بۆ جۆن هەریس ' تەکنیکی کەلتووری (۱۷۰۴)، کە بریتییە لە: ئامێر، یان بزوێنەر، لە میکانیکدا، هەر شتێکە کە هێزی بەسە بۆ بەرزکردنەوە یان وەستاندنی جووڵەی جەستەیەک. مەکینه سادەکان بە شێوەیەکی باو بە ژمارە شەش دادەنرێت، واتە باڵانس، لیڤەر، پولی، ویل، وێج و سکرو. مەکینەی ئاوێتە، یان بزوێنەر بێژوومارن.

وشەی بزوێنەر کە وەک هاوواتایەکی نزیک بەکارهاتووە هەم لەلایەن هاریس و هەم لە زمانی دواتردا، لە کۆتاییدا (لە ڕێگەی فەرەنسی کۆنەوە) لە لاتینی ingenium وەرگیڕاوه.

مێژوو

دەستکاری
 
لە شاری وینچێستەر، تەقەمەنییەکی دەستی دۆزرایەوە .

تەقەمەنی دەست, کە بە چەقاندنی چڵکن دروست دەکرێت بۆ دروستکردنی چەقۆ, لە دەستی مرۆڤدا هێز و جوڵەی مەکینەکه دەگۆڕێت. تەقەمەنی دەستی یەکەم نموونەی چەقۆیە, کۆنترینە لە شەش ئامێری سادەی کلاسیک, کە زۆربەی ئامێرەکان لێیەوە چاککراون. دووەم کۆنترین مەکینه ڕووتەختی لێژ بوو،[٤] کە لە سەردەمی پێش مێژووەوە بۆ جوڵاندنی شتە قورسەکان بەکاردەهات.[٥][٦]

چوار ئامێرە سادەکەی تر لە ڕۆژهەڵاتی نزیک کۆن داهێنراون.[٧] چەرخ, لەگەڵ میکانیزمی وەڕوەڕه و تەوەڕه لە میزۆپۆتامیا (عێراقی ئێستا) لە ماوەی هەزارەی پێنجەمی پێش زایین داهێنراوە.[٨] میکانیزمی لیڤەر بۆ یەکەمجار نزیکەی ٥٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر لە ڕۆژهەڵاتی نزیک دەرکەوت، لەوێ لە پێوەرێکی هاوسەنگی سادەدا بەکارهاتووە[٩] و بۆ جوڵاندنی شتە گەورەکان لە تەکنەلۆژیای میسری کۆن کەڵک وەرگیراوه.[١٠] هەروەها لیڤەرەکە لە مەکینەی بەرزکردنەوەی ئاوی بەکارهێنرا، کە یەکەم ئامێری کرین بوو کە نزیک به ٣٠٠٠ هەزار ساڵ پێش زایین لە میزۆپۆتامیا دەرکەوت.[٩] و پاشان لە تەکنەلۆژیای میسری کۆن.[١١] سەرەتاییترین زانیاری له بارەی خلۆکه دەگەڕێتەوە بۆ میزۆپۆتامیا لە سەرەتای هەزارەی دووەمی پێش زایین،[١٢] و میسری کۆن لە سەردەمی شانشینی دوانزەهەمدا (١٩٩١-١٨٠٢ پێش زایین).[١٣] پێچ, دوا مەکینەی سادە بوو کە داهێنرا[١٤] بۆ یەکەمجار لە میزۆپۆتامیا لە سەردەمی ئاشووری نوێ (٩١١-٦٠٩) پێش زایین دەرکەوت.[١٢] هەرەمەکانی میسر بە بەکارهێنانی سێ لە شەش مەکینەی سادە دروستکراون، ڕووتەختی لێژ، چەقۆ و لیڤەر.[١٥]

لیڤەر، خلۆکه و پێچ سێدانه لە مەکینه سادەکانه که لەلایەن فەیلەسوفی یۆنانی ئارکیمیدزەوە لە دەوروبەری سەدەی سێیەمی پێش زایین لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە و باسکراون.[١٦] ئارکیمیدس بنەمای سوودی میکانیکی لە لیڤەردا دۆزیەوە.[١٧] دواتر فەیلەسوفە یۆنانیەکان پێنج مەکینەی سادەی کلاسیکیان پێناسە کرد (بەبێ ڕووتەختی لێژ) و توانیان بە نزیکەیی سوودی میکانیکی خۆیان حیساب بکەن.[١] پاڵەوانی ئەسکەندەریە لە بەرهەمەکەیدا پێنج میکانیزمی خستۆتە ڕوو کە لیڤەر، با شکێن، خلۆکه و پێچ دەتوانن بارێک لە جووڵەدا دابنێن[١٦] و باس لە دروستکردن و بەکارهێنانەکانیان دەکات. بەڵام تێگەیشتنی یۆنانیەکان سنووردار بوو بە ئیستاتیک(هاوسەنگی هێزەکان) و داینامیکی(ئاڵوگۆڕی نێوان هێز و مەودا) یان چەمکی کارکردنی لەخۆ نەگرتبوو.

 
ئەم ئامێرەی وردکردنی کانزاکان بە چەرخێکی ئاو کاردەکات.

سەرەتاییترین مەکینەی وزەی با ، ئاسنگەری با و پەمپی با بۆ یەکەمجار لە جیھانی ئیسلامی لە سەردەمی زێڕینی ئیسلام دەرکەوتن، لە ناوچەکانی ئێستای ئێران، ئەفغانستان و پاکستان، تا سەدەی نوێی زایینی.[١٨][١٩][٢٠] سەرەتاییترین بزوێنەری ھەڵمی کە بە هەڵم کاردەکات، جاکێکی هەڵم بوو کە بە تۆرباینێکی هەڵم لێدەخوڕی، لە ساڵی ١٥٥١ لەلایەن تەقی دین محەمەدی کوڕی مەعروف لە میسری عوسمانی باسی لێکرا.[٢١]

جێنی پەتاتە لە هیندستان لە سەدەی شەشەمی زایینی داهێنرا[٢٢] و تایەی خولانەوەی لە جیهانی ئیسلامیدا تا سەرەتای سەدەی ١١ داهێنرا[٢٣] کە هەردووکیان بنەڕەتی بوون بۆ گەشەکردنی پیشەسازی پەتاتە. هەروەها تایەی خولانەوەی پێشەنگی جێنی خولاوە بوو.[٢٤]

سەرەتاییترین مەکینە بەرنامە بۆ داڕێژراوەکان لە جیهانی موسڵمانان پەرەیان پێدراوە. ڕیزبەندکەری مۆسیقا، ئامێرێکی مۆسیقای بەرنامە بۆ داڕێژراو، سەرەتاییترین جۆری مەکینەی بەرنامەبۆداڕێژراو بوو. یەکەم سیکوێنسەری مۆسیقا ئامێرێکی فلووتژەنی ئۆتۆماتیکی بوو کە لەلایەن برایانی بانو موسا داهێنرا، لە کتێبی ئامێرە داهێنەرەکانیاندا لە سەدەی نۆیەمدا باسکراوە.[٢٥][٢٦] لە ساڵی ١٢٠٦، ئەلجەزاری ئۆتۆماتا ڕۆبۆتی بەرنامەبۆداڕێژراوی داهێنا. ئەو باسی چوار مۆسیقاری ئۆتۆماتیکی کرد، لەنێویاندا تەپڵ لێدەرەکان کە بە ئامێری تەپڵی بەرنامەبۆداڕێژراو کاردەکەن، کە دەتوانرێت لێیان دروست بکرێت بۆ لێدانی ڕیتمە جیاوازەکان و نەخشی تەپڵی جیاواز.[٢٧]

لە سەردەمی ڕێنێسانسدا، داینامیکی هێزە میکانیکییەکان، وەک بە مەکینه سادەکان ناودەبرا، لە ڕوانگەی ئەوەی کە چەندە دەتوانن کاری بەسوود ئەنجام بدەن، دەستی بە لێکۆڵینەوە کرد، کە لە کۆتاییدا بووە هۆی چەمکی نوێی کاری میکانیکی. لە ساڵی ١٥٨٦ ئەندازیاری فلاندەرزی سیمۆن ستیڤین سوودی میکانیکی فڕۆکەی مەیلەکەی وەرگرت و لەگەڵ مەکینه سادەکانی تردا جێگیرکرا. تیۆری داینامیکی تەواوەتی مەکینه سادەکان لەلایەن زانای ئیتاڵی گالیلۆ گالیلی لە ساڵی ١٦٠٠ لە کتێبی Le Meccaniche (لەبارەی میکانیک) کاری لەسەر کراوە.[٢٨][٢٩] ئەو یەکەم کەس بوو کە تێگەیشت کە مەکینه سادەکان وزە دروست ناکەن، بەڵکوو دەیگۆڕن.[٢٨]

یاسا کلاسیکییەکانی خۆلێدانی خلیسکاندن لە مەکینەکاندا لەلایەن لیۆناردۆ داڤینچی (١٤٥٢-١٥١٩) دۆزرایەوە، بەڵام لە دەفتەرەکانیدا بڵاونەکرایەوە. ئەوان لەلایەن گویلۆم ئەمۆنتۆنس (١٦٩٩) دۆزرایەوە و لەلایەن چارڵز ئۆگستین دی کولۆمب (١٧٨٥) زیاتر پەرەیان پێدرا.[٣٠]

جەیمز وات لە ساڵی ١٧٨٢دا پاتێنتەکانی پەیوەندی جوڵەی هاوتەریبی خۆی وەرگرت، ئەمەش وایکرد بزوێنەری هەڵمی دوو کارکردنی کرداریی بێت.[٣١] بزوێنەری هەڵمی بۆڵتۆن و وات و دیزاینەکانی دواتر لوکۆمۆتیڤی هەڵم و کەشتییە هەڵمییەکان و کارگەکانی بەهێز دەکرد.

 
ئامێری ڕۆڵکردنی جگەرە لەلایەن جەیمس ئەلبێرت بۆنساکەوە لە ساڵی ١٨٨٠ داهێنرا و لە ساڵی ١٨٨١دا پاتێنتەکەی وەرگرت.

شۆڕشی پیشەسازی قۆناغێک بوو لە ساڵی ١٧٥٠ تا ١٨٥٠ کە گۆڕانکاری لە بواری کشتوکاڵ و بەرهەمهێنان و کانگا و گواستنەوە و تەکنەلۆژیادا کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ئابووری و کولتووری ئەو سەردەمە هەبوو. لە بەریتانیا دەستی پێکرد، پاشان دواتر لە سەرانسەری ئەوروپای ڕۆژئاوا و ئەمریکای باکوور و ژاپۆن و لە کۆتاییدا لە جیهاندا بڵاوبووەوە.

لە بەشەکانی کۆتایی سەدەی ١٨ەوە دەستی پێکرد، گواستنەوەیەک لە بەشێک لە ئابووریی کاری دەستی و ڕەشنووسی ئاژەڵی بەریتانیا بەرەو بەرهەمهێنان لەسەر بنەمای ئامێر دەستیپێکرد. سەرەتا بە میکانیزەکردنی پیشەسازییەکانی قوماش و پەرەپێدانی تەکنیکەکانی دروستکردنی ئاسن و زیادکردنی بەکارهێنانی خەڵوزی پاڵاوتە دەستیپێکرد.

ئامێری سادە

دەستکاری
 
سایکلۆپیدیای چەمبەرز (١٧٢٨) خشتەی میکانیزمە سادەکانی تێدایە. مەکینە سادەکان "وشەسازی"یەک بۆ تێگەیشتن لە مەکینە ئاڵۆزترەکان دابین دەکەن.

بیرۆکەی ئەوەی کە دەتوانرێت مەکینەیەک شیبکرێتەوە بۆ توخمە جووڵاوەکانی سادە وای لە ئارکیمیدز کرد کە نوێڵ و خلۆکە و پێچ وەک مەکینەی سادە پێناسە بکات. تا سەردەمی ڕێنێسانس ئەم پێڕستە زیادی کرد و ڕەوڕەوە و تەوەرە و پواز و ڕووتەختی لێژی لەخۆگرت. ڕێبازی مۆدێرن بۆ تایبەتمەندکردنی مەکینەکان، سەرنج دەخاتە سەر ئەو پێکهاتانەی کە ڕێگە بە جووڵە دەدەن، کە بە جومگەکان ناسراون.

چەقۆ (تەقەمەنی دەست): ڕەنگە یەکەم نموونەی مەکینەیەک کە بۆ بەڕێوەبردنی هێز دیزاین کراوە تەقەمەنی دەستی بێت کە پێی دەوترێت دوو ڕووی یان ئۆلۆرگێسایلی. تەقەمەنی دەستی بە چەقاندنی بەرد دروست دەکرێت، بەگشتی چڵکن، بۆ ئەوەی لێوارێکی دوو ڕوو، یان چەقۆ دروست بکات. وێج مەکینەیەکی سادەیە کە هێزی لایەنی و جوڵەی مەکینەیەک دەگۆڕێت بۆ هێزێکی دابەشکردنی تەڕادەیی و جوڵەی پارچەی کارەکە. هێزی بەردەست بەهۆی هەوڵی ئەو کەسەی کە ئامرازەکە بەکاردەهێنێت سنووردار دەبێت، بەڵام لەبەر ئەوەی هێز بەرهەمی هێز و جوڵەیە، چەقۆکە هێزەکە گەورە دەکات بە کەمکردنەوەی جوڵە. ئەم گەورەکردنە، یان سوودی میکانیکی ڕێژەی خێرایی هاتنەژوورەوە بۆ خێرایی دەرچوونە. بۆ چەقۆ ئەمە بە 1/tanα دەدرێت، کە α گۆشەی نووکەکەیە. ڕووی چەقۆیەک وەک هێڵی ڕاست مۆدێل دەکرێت بۆ ئەوەی جومگەیەکی خلیسکێنە یان پرێزماتیک دروست بکات.

لیڤەر: لیڤەر یان نوێڵ مەکینەیەکی تری گرنگ و سادەیە بۆ بەڕێوەبردنی هێز. ئەمە تەنێکە کە لەسەر چەقۆیەک دەسوڕێتەوە. لەبەر ئەوەی خێرایی خاڵێکی دوورتر لە پیڤۆت زیاترە لە خێرایی خاڵێکی نزیک لە پیڤۆتەکە، ئەو هێزانەی کە لە دووری پیڤۆتەوە دەدرێن لە نزیک پیڤۆتەکە بەهۆی کەمبوونەوەی خێرایی پەیوەندیدارەوە گەورەتر دەبن. ئەگەر a مەودای پیڤۆت بێت بۆ ئەو خاڵەی کە هێزی هاتنەژوورەوەی تێدا بەکاردەهێنرێت و b مەودای ئەو خاڵە بێت کە هێزی دەرچوونەکەی تێدا جێبەجێ دەکرێت، ئەوا a/b سوودی میکانیکی لیڤەرەکەیە. کۆڵی لیڤەرێک وەکو جومگەیەکی هێنج یان سووڕاوە مۆدێل دەکرێت.

ویل: ویل ئامێرێکی گرنگی سەرەتاییە، وەکو گالیسکە. تایە یاسای لیڤەر بەکاردەهێنێت بۆ کەمکردنەوەی ئەو هێزەی کە پێویستە بۆ زاڵبوون بەسەر خۆلێدان لە کاتی ڕاکێشانی بارێکدا. بۆ بینینی ئەمە سەرنج بدە کە ئەو خۆلێدانەی پەیوەستە بە ڕاکێشانی بارێک لەسەر زەوی بە نزیکەیی هەمان خۆلێدانەکەیە لە بیرینگێکی سادەدا کە پشتگیری لە بارەکە دەکات لەسەر ئەکسیلی ویلێک.

 
ڕۆمانی جووڵەی ئامێرەکان (١٨٧٦) وێنایەکی پەیوەندییەکی چوار باری هەیە.

پۆلێنکردنی مەکینە سادەکان بۆ دابینکردنی ستراتیژیەتێک بۆ دیزاینکردنی مەکینە نوێیەکان لەلایەن فرانز ڕۆلۆس پەرەی پێدراوە، کە زیاتر لە ٨٠٠ مەکینەی سەرەتایی کۆکردەوە و لێکۆڵینەوەی لەسەر کرد. ئەو زانی کە مەکینە سادە کلاسیکییەکان دەتوانرێت جیابکرێنەوە بۆ لیڤەر، پولی و ویل و ئەکسیل کە بەهۆی تەنێکەوە دروست دەبن کە بە دەوری هێنجێکدا دەسوڕێتەوە، هەروەها تەختە و چەقۆ و پێچەکانی ڕووتەختی لێژ کە بە هەمان شێوە بلۆکێکن کە لەسەر ڕوویەکی تەخت دەخلیسکن.

مەکینە سادەکان نموونەی سەرەتایی زنجیرە جوڵە یان پەیوەندییەکانن کە بەکاردەهێنرێن بۆ مۆدێلکردنی سیستەمی میکانیکی لە بزوێنەری هەڵمەوە تا دەستکاریکەری ڕۆبۆت. ئەو بیرینگانەی کە کۆتایی لیڤەرێک پێکدەهێنن و ڕێگە بە ویل و ئەکسیل و پولیەکان دەدەن بسووڕێنەوە نموونەی جووتە جووتەیەکن کە پێی دەوترێت جومگەی هێنج. بە هەمان شێوە ڕووی تەختی تەختەیەکی مەیل و چەقۆ نموونەی ئەو جووتە جوڵەییەن دوو لیڤەر، یان کرانک، بە بەستنەوەی بەستەرێک کە دەرچوونی کرانکێک بە هاتنە ژوورەوەی کرانکێکی ترەوە دەبەستێتەوە، یەکدەخرێن بۆ پەیوەندییەکی چوار باری تەختە.

ئەم تێگەیشتنە ئەوە نیشان دەدات کە ئەوە جومگەکانن، یان ئەو پەیوەندیانەی کە جووڵە دابین دەکەن، کە توخمە سەرەتاییەکانی مەکینەیەکن. سەرەتا بە چوار جۆر جومگە، جومگەی سووڕاوە، جومگەی خلیسکێنە، جومگەی کام و جومگەی گێڕ، و پەیوەندییە پەیوەندیدارەکانی وەک کێبڵ و پشتێن، دەتوانرێت لە مەکینەیەک وەک کۆبوونەوەی بەشە ڕەقەکان کە ئەم جومگانە بەیەکەوە دەبەستنەوە تێبگەین کە پێی دەوترێت میکانیزم.[٣٢]

دەتوانرێت بەستەرەکانی زیادە ببەسترێتەوە بۆ پێکهێنانی پەیوەندییەکی شەش بار یان بە زنجیرە بۆ پێکهێنانی ڕۆبۆتێک.[٣٢]

سیستەمی میکانیکی

دەستکاری
 
بزوێنەری هەڵمی بۆڵتۆن و وات، ساڵی ١٧٨٤

سیستەمێکی میکانیکی دەسەڵات بەڕێوەدەبات بۆ بەجێگەیاندنی ئەرکێک کە هێز و جوڵە لەخۆدەگرێت. ئامێرە مۆدێرنەکان بریتین لە سیستەمێک کە پێکهاتوون لە (i) سەرچاوەیەکی هێز و ئەکتوێتەرەکان کە هێز و جوڵە دروست دەکەن. (ii) سیستەمێک لە میکانیزمەکان کە لە قاڵب دەدەن بە هاتنە ژوورەوەی ئەکتوێتەر بۆ بەدەستهێنانی بەکارهێنانێکی تایبەتی هێزەکانی دەرچوون و جوڵە. (iii) کۆنتڕۆڵکەرێک کە هەستەوەرەکانی تێدایە کە دەرچوونەکە بەراورد دەکەن بە ئامانجێکی کارایی و پاشان هاتنە ژوورەوەی ئەکتوێتەرەکە ئاراستە دەکەن و (iv) ڕووکارێک بۆ ئۆپەراتۆرێک کە پێکهاتووە لە لیڤەر، سویچ و نمایش. ئەمەش لە بزوێنەری هەڵمی واتدا دەبینرێت کە تێیدا هێزەکە لە ڕێگەی فراوانبوونی هەڵمەوە بۆ لێخوڕینی پستۆنەکە دابین دەکرێت. تیشکی ڕۆیشتن و کۆپلەر و کرانک جوڵەی هێڵی پستۆنەکە دەگۆڕن بۆ خولانەوەی کۆڵی دەرچوون. لە کۆتاییدا، خولانەوەی پولی بەڕێوەبەری فلایبۆڵەکە دەبات کە کۆنتڕۆڵی وەلڤەلەکە دەکات بۆ هاتنە ژوورەوەی هەڵم بۆ سلندەری پستۆن.

سیفەتی "میکانیکی" ئاماژەیە بۆ لێهاتوویی لە بەکارهێنانی پراکتیکی هونەرێک یان زانستێک، هەروەها پەیوەندی یان بەهۆی جووڵە، هێزە فیزیاییەکان، تایبەتمەندییەکان یان بکەرەکانەوە وەک ئەوەی لەلایەن میکانیکەکانەوە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.[٣٣] بە هەمان شێوە فەرهەنگی مێریام-وێبستەر پێناسەی میکانیکی دەکات کە پەیوەندی بە ئامێر یان ئامێرەکانەوە هەیە.

ڕۆیشتنی هێز لە ڕێگەی ئامێرێکەوە ڕێگەیەک بۆ تێگەیشتن لە کارایی ئامێرەکان لە لیڤەر و شەمەندەفەری گێڕەوە تا ئۆتۆمبێل و سیستەمی ڕۆبۆتی دابین دەکات. میکانیکی ئەڵمانی فرانز ڕۆلۆ نووسیویەتی، "ئامێرە بریتییە لە تێکەڵەیەک لە تەنە بەرگریکارەکان کە بەجۆرێک ڕێکخراون کە بە ئامرازەکانیان دەتوانرێت هێزە میکانیکییەکانی سروشت ناچار بکرێت کارێک بکەن کە جووڵەیەکی دیاریکراوی لەگەڵدا بێت". سەرنج بدە هێز و جووڵە یەکدەگرن بۆ پێناسەکردنی هێز.

لەم دواییانەدا، Uicker et al.[٣٢] کە ئامێرێکە بۆ بەکارهێنانی هێز یان گۆڕینی ئاراستەکەی.

سەرچاوەی کارەبا

دەستکاری
 
بزوێنەری دیزڵ و کلاچی خۆلێدان و گێڕی ئۆتۆمبێل
 
مۆلیدەی کارەبایی گانزی سەرەتایی

هەوڵی مرۆڤ و ئاژەڵ سەرچاوەی هێزی ڕەسەن بوون بۆ ئامێرە سەرەتاییەکان. [ ]

چەرخی ئاو: چەرخی ئاو لە سەرانسەری جیهان لە دەوروبەری ساڵی ٣٠٠ پێش زایین دەرکەوت بۆ بەکارهێنانی ئاوی لێشاو بۆ دروستکردنی جوڵەی سووڕاوە، کە بۆ فرێدانی دانەوێڵە بەکاردەهێنرا، و بەهێزکردنی دار و کارەکانی ئامێری و قوماش. تۆرباینەکانی ئاوی مۆدێرن ئەو ئاوەی کە بەناو بەنداوێکدا دەڕژێت بەکاردەهێنن بۆ لێخوڕینی مۆلیدەی کارەبایی.

ئاسنگەری با: ئاسنگەرە سەرەتاییەکان هێزی بایان گرتبوو بۆ دروستکردنی جوڵەی سووڕاوە بۆ کارەکانی فرێدان. هەروەها تۆرباینەکانی بای مۆدێرن مۆلیدەیەک لێدەخوڕن. ئەم کارەبایە لە بەرامبەردا بەکاردێت بۆ لێخوڕینی ماتۆڕەکان کە ئەکتوێتەرەکانی سیستەمی میکانیکی پێکدەهێنن.

بزوێنەر: وشەی بزوێنەر لە داهێنەری وەرگیراوە و لە بنەڕەتدا ئاماژەیە بۆ ئەو ئامێرانەی کە ڕەنگە ئامێری فیزیکی بن یان نا.[٣٤] بزوێنەری هەڵم گەرمی بەکاردەهێنێت بۆ کوڵاندنی ئەو ئاوەی کە لەناو دەفرێکی پەستاندا هەیە؛ هەڵمی فراوانبوو پستۆن یان تۆرباینێک دەبات. ئەم بنەمایە لە ئایۆلیپیلی پاڵەوانی ئەسکەندەریەدا دەبینرێت. ئەمەش پێی دەوترێت بزوێنەری سووتانی دەرەکی.

بزوێنەری ئۆتۆمبێل پێی دەوترێت بزوێنەری سووتانی ناوخۆیی چونکە سووتەمەنی (کارلێکی کیمیایی دەرەکی ) لەناو سلندەرێکدا دەسوتێنێت و گازە فراوانبووەکان بەکاردەهێنێت بۆ لێخوڕینی پستۆن . بزوێنەری جێت تۆرباین بەکاردەهێنێت بۆ پاڵەپەستۆکردنی هەوا کە بە سووتەمەنی دەسوتێت بەجۆرێک کە لە ڕێگەی نۆزڵێکەوە فراوان دەبێت بۆ دابینکردنی پاڵنەر بۆ فڕۆکەیەک، هەروەها بزوێنەری سووتانی ناوخۆیی.[٣٥]

وێستگەی کارەبا: گەرمی لە سووتانی خەڵوز و گازی سروشتی لە بۆیلەردا هەڵم دروست دەکات کە تۆرباینێکی هەڵم دەبات بۆ سوڕاندنی مۆلیدەی کارەبایی. وێستگەیەکی ئەتۆمی گەرمی لە ڕیاکتۆری ئەتۆمی بەکاردەهێنێت بۆ بەرهەمهێنانی هەڵم و کارەبا. ئەم کارەبایە لە ڕێگەی تۆڕێک لە هێڵی گواستنەوە دابەش دەکرێت بۆ بەکارهێنانی پیشەسازی و تاکەکەسی.

ماتۆڕەکان: ماتۆڕی کارەبایی یان کارەبای AC یان DC بەکاردەهێنن بۆ دروستکردنی جوڵەی خولانەوەی. سێرڤۆمۆتۆرە کارەباییەکان بریتین لە ئەکتوێتەرەکانی سیستەمی میکانیکی لە سیستەمی ڕۆبۆتیەوە تا فڕۆکەی مۆدێرن.

هێزی شلە: سیستەمی هایدرۆلیکی و بای پەمپە کارەباییەکان بەکاردەهێنن بۆ لێخوڕینی ئاو یان هەوا بە ڕێککەوت بۆ ناو سلندەرەکان بۆ بەهێزکردنی جوڵەی هێڵی.

ئەلکترۆکیمیایی: ماددە کیمیاییەکان و مادەکانیش دەتوانن سەرچاوەی هێز بن.[٣٦] لەوانەیە لە ڕووی کیمیاییەوە کەم ببنەوە یان پێویستیان بە بارگاویکردنەوە هەبێت، وەک ئەوەی لە پاترییەکاندا ڕوودەدات[٣٧] یان لەوانەیە هێز بەرهەم بهێنن بەبێ گۆڕینی دۆخەکەیان، کە ئەمەش بۆ خانە خۆرەکان و مۆلیدەی کارەبایی گەرمی هەیە.[٣٨][٣٩] بەڵام هەموو ئەمانە هێشتا پێویستیان بە وزەی خۆیان هەیە بۆ ئەوەی لە شوێنێکی ترەوە بێت. لەگەڵ پاترییەکان، ئەوە وزەی پۆتانسێلی کیمیاییە کە پێشتر لە ناوەوە هەیە.[٣٧] لە خانە خۆرەکان و کارەبای گەرمیدا سەرچاوەی وزە بە ڕێککەوت ڕووناکی و گەرمییە.[٣٨][٣٩]

میکانیزمەکان

دەستکاری

میکانیزمی سیستەمی میکانیکی لە پێکهاتەکانەوە کۆدەکرێتەوە کە پێیان دەوترێت توخمەکانی ئامێر. ئەم توخمانە پێکهاتە بۆ سیستەمەکە دابین دەکەن و جووڵەی کۆنترۆڵ دەکەن.

پێکهاتە پێکهاتەییەکان بەگشتی بریتین لە ئەندامانی چوارچێوە، بیرینگ، سپلاین، سپرینگ، مۆر، بەستنەوە و کەڤەر. شێوە و پێکهاتە و ڕەنگی کەڤەرەکان ڕووکارێکی ستایل و کارپێکردن لە نێوان سیستەمی میکانیکی و بەکارهێنەرانیدا دابین دەکات.

هەروەها ئەو کۆبوونەوەیانەی کە جووڵە کۆنتڕۆڵ دەکەن پێیان دەوترێت میکانیزم.[٤٠] میکانیزمەکان بەگشتی وەک گێڕ و شەمەندەفەری گێڕ پۆلێن دەکرێن، کە بریتین لە درایوەکانی پشتێن و زنجیر، میکانیزمی کام و فۆڵۆوەر و بەستنەوە، هەرچەندە میکانیزمی تایبەتی تر هەر وەک پەیوەندی گرتن، میکانیزمی ئیندێکسکردن، هەڵهاتن و ئامێری خۆلێدان وەکو سوکان و کلاچ.

ژمارەی پلەکانی ئازادی میکانیزمێک، یان جوڵەی، بەندە بە ژمارەی بەستەر و جومگەکان و جۆرەکانی جومگەکان کە بۆ دروستکردنی میکانیزمەکە بەکاردەهێنرێن. جووڵەی گشتی میکانیزمێک بریتییە لە جیاوازی نێوان ئازادی بێ سنووری بەستەرەکان و ژمارەی ئەو سنووردارکردنانەی کە لەلایەن جومگەکانەوە سەپێنراون. بە پێوەرەکانی چێبیچێڤ-گروبلێر-کوتزباخ وەسف دەکرێت.

گێڕ و شەمەندەفەری گێڕ

دەستکاری
 
میکانیزمی ئەنتیکیتێرا (پارچەی سەرەکی)

گواستنەوەی خولانەوەی نێوان تایەی دداندار کە بەرکەوتنیان هەیە دەتوانرێت بگەڕێتەوە بۆ میکانیزمی ئەنتیکیتێرا لە یۆنان و گالیسکە کە ئاراستەی باشووری چین دەکات. وێنەکانی زانای سەردەمی ڕێنێسانس جۆرجیۆس ئەگریکۆلا شەمەندەفەرە گێڕەکان نیشان دەدەن کە ددانی ستوونییان هەیە. جێبەجێکردنی ددانی ئینڤۆلوت دیزاینێکی ستانداردی گێڕی بەدەستهێنا کە ڕێژەی خێرایی بەردەوام دابین دەکات. چەند تایبەتمەندییەکی گرنگی گێڕ و شەمەندەفەری گێڕ بریتین لە:

  • ڕێژەی بازنەکانی پەستانی گێڕەکانی جووتبوون ڕێژەی خێرایی و سوودی میکانیکی کۆمەڵەی گێڕەکان دیاری دەکات.
  • شەمەندەفەری گێڕی هەسارەیی کەمکردنەوەی گێڕێکی بەرز لە پاکێجێکی بچووکدا دابین دەکات.
  • دەتوانرێت ددانی گێڕ بۆ ئەو گێڕانە دیزاین بکرێت کە نابازنەیی بن, بەڵام هێشتا تورکی بە شێوەیەکی ڕێک دەگوازنەوە.
  • ڕێژەی خێرایی زنجیر و پشتێنە درایوەکان بە هەمان شێوەی ڕێژەی گێڕەکان حیسابی بۆ دەکرێت. سەیری گێڕی پاسکیل بکە.

میکانیزمی کام و فۆڵۆوەر

دەستکاری

کام و فۆڵۆوەر بەهۆی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی دوو بەستەر کە شێوەی تایبەتیان هەیە دروست دەبێت. بەستەرەکەی لێخوڕین پێی دەوترێت کام (هەروەها سەیری شەفتی کام بکە) و ئەو بەستەرەی کە لە ڕێگەی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی ڕووکارەکانیانەوە دەجووڵێت پێی دەوترێت شوێنکەوتوو. شێوەی ڕووکارە بەرکەوتنەکانی کام و فۆڵۆوەر جووڵەی میکانیزمەکە دیاری دەکات.

پەیوەندییەکان

دەستکاری
 
نەخشەی ئەکتوێتەر و پەیوەندی چوار بار کە ئامێری نیشتنەوەی فڕۆکەیەک دادەنێت

پەیوەندی بریتییە لە کۆمەڵێک بەستەر کە لە ڕێگەی جومگەکانەوە بەیەکەوە بەستراونەتەوە. بەگشتی بەستەرەکان توخمە پێکهاتەییەکانن و جومگەکان ڕێگە بە جووڵە دەدەن. ڕەنگە تاکە نموونەی بەسوود پەیوەندی چوار باری تەختە بێت. بەڵام زۆر پەیوەندی تایبەتتر هەیە:

  • پەیوەندی وات پەیوەندییەکی چوار بارە کە هێڵێکی ڕاست و نزیکەیی دروست دەکات. بۆ کارکردنی دیزاینەکەی بۆ بزوێنەری هەڵم گرینگ بوو. هەروەها ئەم پەیوەندییە لە هەڵپەساردنی ئۆتۆمبێلەکاندا دەردەکەوێت بۆ ڕێگریکردن لە جوڵەی لاشە بۆ لایەکی جەستە بە بەراورد بە تایەکان. هەروەها سەیری بابەتەکە بکە جووڵەی هاوتەریب.
  • سەرکەوتنی پەیوەندییەکەی وات دەبێتە هۆی دیزاینکردنی پەیوەندییەکانی هێڵی ڕاستی نزیکەیی هاوشێوە، وەک پەیوەندیی هۆکن و پەیوەندیی چێبیشێڤ.
  • پەیوەندی پیۆسێلێر دەرچوونێکی هێڵی ڕاستی ڕاستەقینە لە هاتنە ژوورەوەیەکی سووڕاوە دروست دەکات.
  • پەیوەندی ساروس پەیوەندییەکی فەزاییە کە جووڵەی هێڵی ڕاست لە ئینپوتێکی سووڕاوە دروست دەکات.
  • پەیوەندی کلان و پەیوەندی یانسن داهێنانەکانی ئەم دواییەن کە جوڵەی سەرنجڕاکێشی ڕۆیشتن دابین دەکەن. ئەوان بە ڕێککەوت پەیوەندییەکی شەش بار و هەشت بارن.

میکانیزمی تەختەیی

دەستکاری

میکانیزمی تەختەیی سیستەمێکی میکانیکییە کە سنووردارە بۆیە ڕێڕەوی خاڵەکان لە هەموو تەنەکانی سیستەمەکەدا لەسەر تەختە هاوتەریبەکان لەگەڵ تەختەیەکی زەمینیدا دەکەون. میحوەرەکانی خولانەوەی جومگە هێنجراوەکان کە تەنەکانی ناو سیستەمەکە بەیەکەوە دەبەستنەوە، ڕاستڕەوە بەم تەختە زەوییە.

میکانیزمی گۆشەیی

دەستکاری

میکانیزمی گۆیی سیستەمێکی میکانیکییە کە تەنەکان بە شێوەیەک دەجوڵێن کە ڕێڕەوی خاڵەکانی ناو سیستەمەکە لەسەر گۆی هاوسەنتەر کەوتوون. میحوەرەکانی خولانەوەی جومگە هێنجراوەکان کە تەنەکانی ناو سیستەمەکە بەیەکەوە دەبەستنەوە بە ناوەندی ئەم بازنانەدا تێدەپەڕن.

میکانیزمی فەزایی

دەستکاری

میکانیزمی فەزایی بریتییە لە سیستەمێکی میکانیکی کە لانیکەم یەک تەنی هەیە کە بە شێوەیەک دەجووڵێت کە ڕێڕەوی خاڵەکانی کێشەی گشتی بۆشایی بن. میحوەرەکانی خولانەوەی جومگە هێنجراوەکان کە تەنەکانی ناو سیستەمەکە بەیەکەوە دەبەستنەوە، هێڵەکان لە بۆشاییدا پێکدەهێنن کە نابڕن و ئاسایی هاوبەشی جیاوازیان هەیە.

میکانیزمەکانی چرچبوون

دەستکاری

میکانیزمی چرچبوون پێکدێت لە زنجیرەیەک تەنی ڕەق کە بە توخمە پابەندەکان بەیەکەوە بەستراونەتەوە (بە جومگەی چرچبوونیش ناسراون) کە دیزاین کراوە بۆ بەرهەمهێنانی جووڵەیەکی ئەندازەیی باش پێناسەکراو لە کاتی بەکارهێنانی هێزێکدا.

توخمەکانی ئامێر

دەستکاری

پێکهاتە میکانیکییە سەرەتاییەکانی ئامێرێک پێیان دەوترێت توخمە ئامێرییەکان. ئەم توخمانە لە سێ جۆری بنەڕەتی پێکدێن، (i) پێکهاتەی پێکهاتەیی وەک ئەندامانی چوارچێوە، بیرینگ، ئەکسیل، سپلاین، بەستنەوە, مۆر، و چەورکەر. (ii) میکانیزمەکان کە جووڵە بە شێوازی جۆراوجۆر کۆنتڕۆڵ دەکەن وەک شەمەندەفەری گێڕ, پشتێن یان زنجیر درایو, پەیوەندییەکان ، سیستەمی کام و فۆڵۆوەر ، لەوانەش سوکان و کلاچەکان و (iii) پێکهاتەکانی کۆنترۆڵ وەک دوگمە، سویچ، نیشاندەر، هەستەوەر، ئەکتوێتەر و کۆنترۆڵکەری کۆمپیوتەر.[٤١] لە کاتێکدا بەگشتی بە توخمێکی ئامێر نازانرێت، بەڵام شێوە و پێکهاتە و ڕەنگی کەڤەرەکان بەشێکی گرنگی ئامێرێکن کە ڕووکارێکی ستایل و کارپێکردن لە نێوان پێکهاتە میکانیکییەکانی ئامێرێک و بەکارهێنەرانیدا دابین دەکەن.

پێکهاتە پێکهاتەییەکان

دەستکاری

ژمارەیەک توخمەکانی ئامێر ئەرکی پێکهاتەیی گرنگ وەک چوارچێوە، بیرینگ، سپلاین، بەهار و مۆرەکان دابین دەکەن.

  • داننان بەوەی کە چوارچێوەی میکانیزمێک توخمێکی گرنگی ئامێرە، ناوی پەیوەندی سێ بارەی گۆڕی بۆ پەیوەندی چوار بار. چوارچێوەکان بەگشتی لە توخمەکانی کۆنکرێتی یان تیشکەوە کۆدەکرێنەوە.
  • بیرینگەکان ئەو پێکهاتانەن کە بۆ بەڕێوەبردنی ڕووکاری نێوان توخمە جوڵاوەکان دیزاین کراون و سەرچاوەی خۆلێدانن لە ئامێرەکاندا. بەگشتی، بیرینگەکان بۆ خولانەوەی پاک یان جوڵەی هێڵی ڕاست دیزاین کراون.
  • سپلاین و کلیل دوو ڕێگان بۆ دانانی ئەکسیلێک بە شێوەیەکی متمانەپێکراو لەسەر ویل، پولی یان گێڕ بۆ ئەوەی تورکی لە ڕێگەی پەیوەندییەکەوە بگوازرێتەوە.
  • سپرینگز هێزگەلێک دابین دەکات کە یان دەتوانێت پێکهاتەکانی ئامێرێک لە شوێنی خۆیدا ڕابگرێت یان وەکو هەڵپەساردنێک کاردەکات بۆ پشتگیریکردنی بەشێک لە ئامێرێک.
  • مۆر لە نێوان بەشەکانی جووتبوونی ئامێرێکدا بەکاردەهێنرێت بۆ دڵنیابوون لەوەی شلەکان، وەک ئاو، گازە گەرمەکان، یان چەورکەرەکان لە نێوان ڕووی جووتبوونەکاندا دزە ناکەن.
  • بەستەرەکانی وەکو پیچ ، بولت، کلیپی بەهار، و پێوەری زۆر گرنگن بۆ کۆکردنەوەی پێکهاتەکانی ئامێرێک. بەگشتی بەستەرەکان بە لابردنی دادەنرێت. لە بەرامبەردا، شێوازەکانی یەکگرتن، وەکو لێهەڵمژینی, لێهەڵمژینی, کریمپینگ و بەکارهێنانی چەسپ, بەزۆری پێویستی بە بڕینی بەشەکان هەیە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەکان

کۆنتڕۆڵکەرەکان

دەستکاری

کۆنتڕۆڵکەرەکان هەستەوەرەکان و لۆژیک و ئەکتوێتەرەکان تێکەڵ دەکەن بۆ پاراستنی کارایی پێکهاتەکانی ئامێرێک. ڕەنگە ناسراوترینیان حاکمی فلایبۆڵ بێت بۆ بزوێنەری هەڵم. نموونەی ئەم ئامێرانە لە گەرمکەرەوە دەست پێدەکات کە لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیدا وەلڤەلێک دەکاتەوە بۆ ئاوی ساردکەرەوە تا دەگاتە کۆنتڕۆڵکەرەکانی خێرایی وەک سیستەمی کۆنترۆڵی کروز لە ئۆتۆمبێلدا. کۆنتڕۆڵکەری لۆژیکی بەرنامەبۆداڕێژراو ڕێلەی و میکانیزمە تایبەتەکانی کۆنترۆڵکردنی بە کۆمپیوتەرێکی بەرنامەبۆداڕێژراو گۆڕی. ئەو سێرڤۆمۆتۆرانەی کە بە وردی شەفتێک لە وەڵامی فەرمانێکی کارەبایی دادەنێن، ئەو ئەکتوێتەرانەن کە سیستەمی ڕۆباتی دەکاتە مەمکین.

ئامێری کۆمپیوتەر

دەستکاری
 
ژمێریاری پێوەرەکە لەلایەن چارڵز زاڤیر تۆماسەوە دیزاین کراوە، نز. 1820 ، بۆ چوار یاسای ژمێریاری. ساڵانی ١٨٦٦-١٨٧٠ی زایینی دروستکراوە و لە مۆزەخانەی تەکنیسکا لە ستۆکهۆڵم لە سوید نمایشکراوە.

چارڵز بابیج لە ساڵی ١٨٣٧ ئامێرەکانی بۆ خشتەی لۆگاریتم و ئەرکەکانی تر دیزاین کردووە. دەتوانرێت بزوێنەری جیاوازییەکەی بە حاسیبەیەکی میکانیکی پێشکەوتوو و بزوێنەری شیکارییەکەی بە پێشەنگی کۆمپیوتەری مۆدێرن هەژمار بکرێت، هەرچەندە هیچ کام لە دیزاینە گەورەکان لە ژیانی بابێجدا

ئاریتمۆمێتەر و کۆمپتۆمێتەر کۆمپیوتەرێکی میکانیکین کە پێشەکی کۆمپیوتەرە دیجیتاڵییە مۆدێرنەکانن. ئەو مۆدێلانەی کە بۆ لێکۆڵینەوە لە کۆمپیوتەرە مۆدێرنەکان بەکاردەهێنرێن پێیان دەوترێت ئامێری دەوڵەت و ئامێری تۆرینگ.

ئامێری گۆگردی

دەستکاری
 
ڕیبۆزۆم ئامێرێکی بایۆلۆژییە کە داینامیکی پڕۆتین بەکاردەهێنێت.

مۆلیکولی بایۆلۆجی مایوسین کارلێک دەکات لەگەڵ ATP و ADP بۆ ئەوەی بە یەکەوە لەگەڵ تاڵێکی ئەکتین پەیوەندی بکات و شێوەی بگۆڕێت بە شێوەیەک کە هێزێک دەخاتە سەر، و پاشان جیا دەبێتەوە بۆ ڕێستکردنی شێوەی، یان کۆنفۆڕماسیۆنەکەی. ئەمەش وەکو هاندەری گەردیلەیی کاردەکات کە دەبێتە هۆی گرژبوونی ماسولکەکان. بە هەمان شێوە مۆلیکولی بایۆلۆجی کینێسین دوو بەشی هەیە کە بە یەکەوە لەگەڵ مایکرۆتۆبولەکاندا پەیوەندی و جیابوونەوەیان هەیە و دەبێتە هۆی ئەوەی مۆلیکولەکە بە درێژایی مایکرۆتۆبولەکە بجوڵێت و کیسەڵەکان بگوازێتەوە ناو خانەکە، و داینین کە بار لە ناو خانەکاندا بەرەو ناوک دەجوڵێنێت و لێدانی ئەکسۆنیماڵی ڕیشاڵی جووڵاو بەرهەم دەهێنێت و... فلاگێلا. لە ڕاستیدا، سیلیۆمی جووڵاو نانۆماشینێکە کە پێکهاتووە لە ڕەنگە زیاتر لە ٦٠٠ پڕۆتین لە کۆمپلێکسەکانی گەردیلەییدا، کە زۆربەیان بە شێوەیەکی سەربەخۆ وەک نانۆماشینەکان کاردەکەن. بەستەرە نەرمەکان ڕێگە بە دۆمەینی پڕۆتینی جووڵاو دەدات کە لەلایەن ئەوانەوە بەستراوەتەوە هاوبەشە بەستنەوەکانیان وەربگرن و هاندەری ئالۆستیری مەودای دوور بن. لە ڕێگەی داینامیکی دۆمەینی پڕۆتین[٤٢] ئامێرە بایۆلۆژییەکانی تر بەرپرسیارن لە بەرهەمهێنانی وزە، بۆ نموونە ATP synthase کە وزە لە گرادێنتەکانی پرۆتۆن لە سەرانسەری پەردەکاندا بەکاردەهێنێت بۆ لێخوڕینی جووڵەیەکی هاوشێوەی تۆرباین کە بەکاردێت بۆ دروستکردنی ATP ، دراوی وزەی خانەیەک.[٤٣] هێشتا ئامێرەکانی تر بەرپرسن لە دەربڕینی جینەکان, لەوانە پۆلیمیرازەکانی DNA بۆ دووبارەکردنەوەی DNA,[ ] پۆلیمیرازەکانی RNA بۆ بەرهەمهێنانی mRNA، سپلایسۆزۆم بۆ لابردنی ئینترۆنەکان، و ڕیبۆزۆم بۆ دروستکردنی پڕۆتینەکان. ئەم ئامێرانە و داینامیکی نانۆپێوەرەکانیان زۆر ئاڵۆزترن لە هەر ئامێرێکی گەردیلەیی کە هێشتا بە شێوەیەکی دەستکرد دروستکراون.[٤٤] ئەم مۆلیکولانە زیاتر بە نانۆماشین دادەنرێت.

توێژەران DNAیان بەکارهێناوە بۆ دروستکردنی پەیوەندی چوار بار بە ڕەهەندی نانۆ.

کاریگەری

دەستکاری

میکانیزەکردن و ئۆتۆماتیکیکردن

دەستکاری
 
ئەم بەرزکەرەوەی کانەی کە بە ئاو کاردەکات بۆ بەرزکردنەوەی کانزا بەکاردەهێنرا. ئەم داربلۆکە لە De re metallica لەلایەن Georg Bauer (ناوی لاتینی Georgius Agricola, نز. 1555 )، کتێبێکی سەرەتایی کانزاکانە کە چەندین وێنەکێشان و وەسفکردنی ئامێرەکانی کانگا لەخۆدەگرێت.

میکانیزەکردن (یان میکانیزەکردن لە BE ) بریتییە لە دابینکردنی ئامێرێک بۆ بەڕێوەبەرانی مرۆڤ کە یارمەتیان دەدات لە پێداویستییە ماسولکییەکانی کارکردن یان کاری ماسولکەیی ئاوارە دەکات. لە هەندێک بواردا میکانیزەکردن بەکارهێنانی ئامێری دەستی لەخۆدەگرێت. لە بەکارهێنانی مۆدێرن، وەک لە ئەندازیاری یان ئابووریدا، میکانیزەکردن واتای ئامێری ئاڵۆزترە لە ئامێرە دەستییەکان و ئامێرە سادەکانی وەک ئەسپێکی بێ گێڕ یان میلێکی کەر لەخۆناگرێت. ئەو ئامێرانەی کە دەبنە هۆی گۆڕینی خێرایی یان گۆڕانکاری بۆ یان لە جوڵەی بەرامبەرەوە بۆ جوڵەی سووڕانەوە، بە بەکارهێنانی ئامرازەکانی وەک گێڕ, پولی یان کۆپان و پشتێن، شەفت, کام و کرانک, بەزۆری بە ئامێر دادەنرێت. دوای کارەباکردن، کاتێک زۆربەی ئامێرە بچووکەکان بە دەست کاریان نەدەکرد، میکانیزەکردن هاوواتای ئامێرە ماتۆڕدارەکان بوو.[٤٥]

ئۆتۆماتیکی بریتییە لە بەکارهێنانی سیستەمی کۆنترۆڵ و تەکنەلۆژیای زانیاری بۆ کەمکردنەوەی پێویستی کاری مرۆڤ لە بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزاریدا. لە بازنەی پیشەسازیدا ئۆتۆماتیکی هەنگاوێکە لە دەرەوەی میکانیزەکردن. لە کاتێکدا میکانیزەکردن ئامێرێک بۆ بەڕێوەبەرانی مرۆڤ دابین دەکات بۆ یارمەتیدانیان لە پێداویستییە ماسولکییەکانی کارکردن، ئۆتۆماتیکیکردن پێویستی بە پێداویستییە هەستیار و دەروونییەکانی مرۆڤ زۆر کەمدەکاتەوە. ئۆتۆماتیکی ڕۆڵێکی گرنگی زیاتر لە ئابووری جیهان و لە ئەزموونی ڕۆژانەدا دەگێڕێت.

ئۆتۆماتا

دەستکاری

ئۆتۆماتیک (ئۆتۆماتۆن) (فرە: ئۆتۆماتیک یان ئۆتۆماتیک) ئامێرێکی خۆکارە. هەندێک جار وشەکە بۆ وەسفکردنی ڕۆبۆت بەکاردێت بە تایبەتی ڕۆبۆتێکی سەربەخۆ. ئۆتۆمبێلێکی ئۆتۆماتیکی یاری لە ساڵی ١٨٦٣دا پاتێنتەکەی وەرگرتووە.[٤٦]

میکانیک

دەستکاری

ئاشر ڕاپۆرت دەکات کە ڕیساڵی هیرۆ ئۆف ئەسکەندەریە لەسەر میکانیک تیشکی خستۆتە سەر لێکۆڵینەوە لە بەرزکردنەوەی قورسایی قورس. ئەمڕۆ میکانیک ئاماژەیە بۆ شیکاری ماتماتیکی هێزەکان و جوڵەی سیستەمێکی میکانیکی، و پێکدێت لە لێکۆڵینەوە لە جووڵە و داینامیکی ئەم سیستەمە.

داینامیکی ئامێرەکان

دەستکاری

شیکاری داینامیکی ئامێرەکان بە مۆدێلێکی تەنی ڕەق دەست پێدەکات بۆ دیاریکردنی کارلێکەکان لە بیرینگەکاندا، لەو خاڵەدا کاریگەرییەکانی لاستیکیی لەخۆدەگرێت. داینامیکی تەنی ڕەق لە جووڵەی سیستەمی تەنە بەیەکەوە بەستراوەکان لە ژێر کارکردنی هێزە دەرەکییەکان دەکۆڵێتەوە. ئەو گریمانەیەی کە تەنەکان ڕەقن، واتە لە ژێر کرداری هێزە بەکارهێنراوەکاندا شێواوی نابن، شیکارییەکە ئاسانتر دەکات بە کەمکردنەوەی ئەو پارامێتەرانەی کە پێکهاتەی سیستەمەکە وەسف دەکەن بۆ وەرگێڕان و خولانەوەی چوارچێوەی ئاماژەپێکراو کە بە هەر تەنێکەوە بەستراوەتەوە.[٤٧][٤٨]

داینامیکی سیستەمی تەنێکی ڕەق بە هاوکێشەکانی جووڵەی پێناسە دەکرێت کە بە بەکارهێنانی یاساکانی جووڵەی نیوتن یان میکانیکی لاگرانجی وەرگیراون. چارەسەری ئەم هاوکێشانەی جووڵە پێناسە دەکات کە چۆن پێکهاتەی سیستەمی تەنە ڕەقەکان دەگۆڕێت وەک کارکردی کات. فۆرمولەکردن و چارەسەرکردنی داینامیکی جەستەی ڕەق ئامرازێکی گرنگە لە ھاوشێوەکردنی کۆمپیوتەریی سیستەمی میکانیکیدا.

جووڵەی ئامێرەکان

دەستکاری

شیکاری داینامیکی ئامێر پێویستی بە دیاریکردنی جووڵە، یان جووڵەیی، بەشە پێکهێنەرەکانی هەیە، کە بە شیکاری جوڵەیی ناسراوە. گریمانەیەک کە سیستەمەکە کۆبوونەوەی پێکهاتە ڕەقەکانە ڕێگە دەدات جووڵەی خولانەوەی و وەرگێڕان لە ڕووی بیرکارییەوە وەک گۆڕانکارییە ئیوکلیدیەکان، یان ڕەقەکان، مۆدێل بکرێت. ئەمەش ڕێگە دەدات شوێن و خێرایی و خێرایی هەموو خاڵەکانی ناو پێکهاتەیەک لەم تایبەتمەندیانە بۆ خاڵێکی ئاماژە دیاری بکرێت، هەروەها شوێنی گۆشەیی و خێرایی گۆشەیی و خێرایی گۆشەیی پێکهاتەکە.

دیزاینی ئامێر

دەستکاری

دیزاینی ئامێر ئاماژەیە بۆ ئەو ڕێکار و تەکنیکانەی کە بەکاردەهێنرێن بۆ چارەسەرکردنی سێ قۆناغی سووڕی ژیانی ئامێرێک:

  1. داهێنان، کە بریتییە لە ناسینەوەی پێویستییەک، پەرەپێدانی پێداویستییەکان، درووستکردنی چەمک، پەرەپێدانی نموونە، بەرهەمهێنان و تاقیکردنەوەی پشتڕاستکردنەوە.
  2. ئەندازیاری ئەدای کارکردن بریتییە لە بەرزکردنەوەی کارایی بەرهەمهێنان، کەمکردنەوەی داواکاری خزمەتگوزاری و چاککردنەوە، زیادکردنی تایبەتمەندی و باشترکردنی کاریگەری، و تاقیکردنەوەی چەسپاندن.
  3. ڕیسایکل قۆناغی لەکارخستنەوە و فڕێدانییە و وەرگرتنەوە و دووبارە بەکارهێنانەوەی کەرەستە و پێکهاتەکان لەخۆدەگرێت.

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ ئ ا Usher، Abbott Payson (1988). A History of Mechanical Inventions. USA: Courier Dover Publications. p. 98. ISBN 978-0-486-25593-4. لە 2016-08-18 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
  2. ^ The American Heritage Dictionary, Second College Edition. Houghton Mifflin Co., 1985.
  3. ^ Oxford Dictionaries, machine
  4. ^ Karl von Langsdorf (1826) Machinenkunde, quoted in Reuleaux، Franz (1876). The kinematics of machinery: Outlines of a theory of machines. MacMillan. pp. 604.
  5. ^ Therese McGuire, Light on Sacred Stones, in Conn، Marie A. (2007). Not etched in stone: essays on ritual memory, soul, and society. University Press of America. p. 23. ISBN 978-0-7618-3702-2.
  6. ^ Dutch، Steven (1999). «Pre-Greek Accomplishments». Legacy of the Ancient World. Prof. Steve Dutch's page, Univ. of Wisconsin at Green Bay. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئابی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئازاری ٢٠١٢ ھێنراوە.
  7. ^ Moorey، Peter Roger Stuart (1999). Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence. Eisenbrauns. ISBN 9781575060422.
  8. ^ D.T. Potts (2012). A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East. p. 285.
  9. ^ ئ ا Paipetis، S. A. (2010). The Genius of Archimedes -- 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8-10, 2010. Springer Science & Business Media. p. 416. ISBN 9789048190911.
  10. ^ Clarke، Somers (1990). Ancient Egyptian Construction and Architecture. Courier Corporation. pp. 86–90. ISBN 9780486264851.
  11. ^ Faiella، Graham (2006). The Technology of Mesopotamia. The Rosen Publishing Group. p. 27. ISBN 9781404205604.
  12. ^ ئ ا Moorey، Peter Roger Stuart (1999). Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence. Eisenbrauns. p. 4. ISBN 9781575060422.
  13. ^ Arnold، Dieter (1991). Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry. Oxford University Press. p. 71. ISBN 9780195113747.
  14. ^ Woods، Michael (2000). Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels. USA: Twenty-First Century Books. p. 58. ISBN 0-8225-2994-7.
  15. ^ Wood، Michael (2000). Ancient Machines: From Grunts to Graffiti. Minneapolis, MN: Runestone Press. pp. 35, 36. ISBN 0-8225-2996-3.
  16. ^ ئ ا Chiu، Y. C. (2010)، An introduction to the History of Project Management، Delft: Eburon Academic Publishers، p. 42، ISBN 978-90-5972-437-2، لە ڕەسەنەکە لە 2016-08-18 ئەرشیڤ کراوە
  17. ^ Ostdiek، Vern (2005). Inquiry into Physics. Thompson Brooks/Cole. p. 123. ISBN 978-0-534-49168-0. لە 2013-05-28 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2008-05-22 ھێنراوە.
  18. ^ Lucas، Adam (2006)، Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology، Brill Publishers، p. 65، ISBN 90-04-14649-0
  19. ^ Eldridge، Frank (1980). Wind Machines (2nd ed.). New York: Litton Educational Publishing, Inc. p. 15. ISBN 0-442-26134-9.
  20. ^ Shepherd، William (2011). Electricity Generation Using Wind Power (1 ed.). Singapore: World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. p. 4. ISBN 978-981-4304-13-9.
  21. ^ Ahmad Y. Hassan (1976), Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering, p. 34-35, Institute for the History of Arabic Science, University of Aleppo
  22. ^ Lakwete, Angela (2003). Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. pp. 1–6. ISBN 9780801873942.
  23. ^ Pacey، Arnold (1991) [1990]. Technology in World Civilization: A Thousand-Year History (First MIT Press paperback ed.). Cambridge MA: The MIT Press. pp. 23–24.
  24. ^ Žmolek، Michael Andrew (2013). Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England. BRILL. p. 328. ISBN 9789004251793. The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel
  25. ^ Koetsier، Teun (2001)، «On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators»، Mechanism and Machine Theory، Vol. 36, no. 5، Elsevier، pp. 589–603، doi:10.1016/S0094-114X(01)00005-2.
  26. ^ Kapur، Ajay (2017). «Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music». Organised Sound. 22 (2). Cambridge University Press: 195–205. doi:10.1017/S1355771817000103. ISSN 1355-7718.
  27. ^ Professor Noel Sharkey, A 13th Century Programmable Robot (Archive), University of Sheffield.
  28. ^ ئ ا Krebs، Robert E. (2004). Groundbreaking Experiments, Inventions, and Discoveries of the Middle Ages. Greenwood Publishing Group. p. 163. ISBN 978-0-313-32433-8. لە 2013-05-28 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2008-05-21 ھێنراوە.
  29. ^ Stephen، Donald (2001). Wheels, clocks, and rockets: a history of technology. USA: W. W. Norton & Company. pp. 85–87. ISBN 978-0-393-32175-3. لە 2016-08-18 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
  30. ^ Armstrong-Hélouvry، Brian (1991). Control of machines with friction. USA: Springer. p. 10. ISBN 978-0-7923-9133-3. لە 2016-08-18 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
  31. ^ Pennock, G. R., James Watt (1736-1819), Distinguished Figures in Mechanism and Machine Science, ed. M. Ceccarelli, Springer, 2007, ISBN 978-1-4020-6365-7 (Print) 978-1-4020-6366-4 (Online).
  32. ^ ئ ا ب J. J. Uicker, G. R. Pennock, and J. E. Shigley, 2003, Theory of Machines and Mechanisms, Oxford University Press, New York.
  33. ^ «mechanical». فەرھەنگی ئینگلیزیی ئۆکسفۆرد (Online ed.). چاپخانەی زانکۆی ئۆکسفۆرد. (Subscription or participating institution membership required.)
  34. ^ Merriam-Webster's definition of engine
  35. ^ "Internal combustion engine", Concise Encyclopedia of Science and Technology, Third Edition, Sybil P. Parker, ed. McGraw-Hill, Inc., 1994, p. 998 .
  36. ^ Brett، Christopher M. A (1993). Electrochemistry: principles, methods, and applications (بە English). Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-855389-2. OCLC 26398887.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  37. ^ ئ ا Crompton، T. R. (2000-03-20). Battery Reference Book (بە ئینگلیزی). Elsevier. ISBN 978-0-08-049995-6.
  38. ^ ئ ا «Solar Cells -- Performance And Use».
  39. ^ ئ ا Fernández-Yáñez، P. (2021-09-01). «Thermal management of thermoelectric generators for waste energy recovery». Applied Thermal Engineering (بە ئینگلیزی). 196: 117291. doi:10.1016/j.applthermaleng.2021.117291. ISSN 1359-4311.
  40. ^ J. J. Uicker, G. R. Pennock, and J. E. Shigley, 2003, Theory of Machines and Mechanisms, Oxford University Press, New York.
  41. ^ Robert L. Norton, Machine Design, (4th Edition), Prentice-Hall, 2010
  42. ^ Satir، Peter (2008-03-26). «Structure and function of mammalian cilia». Histochemistry and Cell Biology. 129 (6): 687–93. doi:10.1007/s00418-008-0416-9. PMC 2386530. PMID 18365235. 1432-119X.
  43. ^ Kinbara، Kazushi (2005-04-01). «Toward Intelligent Molecular Machines: Directed Motions of Biological and Artificial Molecules and Assemblies». Chemical Reviews. 105 (4): 1377–1400. doi:10.1021/cr030071r. ISSN 0009-2665. PMID 15826015.
  44. ^ Bu Z، Callaway DJ (2011). «Proteins MOVE! Protein dynamics and long-range allostery in cell signaling». Protein Structure and Diseases. Advances in Protein Chemistry and Structural Biology. Vol. 83. pp. 163–221. doi:10.1016/B978-0-12-381262-9.00005-7. ISBN 9780123812629. PMID 21570668.
  45. ^ Jerome (1934) gives the industry classification of machine tools as being "other than hand power". Beginning with the 1900 U.S. census, power use was part of the definition of a factory, distinguishing it from a workshop.
  46. ^ «U.S. Patent and Trademark Office, Patent# 40891, Toy Automaton». Google Patents. لە ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
  47. ^ B. Paul, Kinematics and Dynamics of Planar Machinery, Prentice-Hall, NJ, 1979
  48. ^ L. W. Tsai, Robot Analysis: The mechanics of serial and parallel manipulators, John-Wiley, NY, 1999.

بەستەرە دەرەکییەکان

دەستکاری
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=مەکینە&oldid=1362033»