شەوی یەڵدا

بۆنەی فارسی

شەوی یەڵدا یان شەوی چلە ئەو شەوەیە کە تێیدا خۆروەگەڕی زستان تێیدا ڕوودەدات، لە کلتووریی فارسدا جەژنێکە لە درێژترین و تاریکترین شەودا. لە کوردیدا وشەی یەڵدا زیاتر بەکاردێت نەک چلە کە دەکرێت ھەندێک بەکاری بھێنن. نالیش ھەڵبەستێکی بەناوی شەوی یەڵدا ھەیە و گۆرانیبێژی کورد عەدنان کەریم کردویەتی بە گۆرانی و ناوی ئەلبومێکی ھەڵگرتوە.

شەوی یەڵدا
شەوی یەڵدا
سفرەی شەوی یەڵدا
ناوی فەرمیئایینی شەوی یەڵدا
شەوی چلە
جێژنی چلە
جێژنی یەڵدا
دەگێڕدرێ لەلایەن کوردستان
 ئێران
 ئازەربایجان
 ئەفغانستان
 تاجیکستان
 پاکستان
لە ناو کورد و ئێرانییەکانی  ویلایەتە یەکگرتووەکان
 یەکێتیی ئەورووپا
 کەنەدا
 ئوسترالیا
ڕێکەوت٢١ی کانوونی یەکەم
ئاھەنگەکان

شەوی یەڵدا، لە نیوەگۆی باکووری زەویدا و لە جوگرافیای کوردستانی گەورەدا شەوی ٢١ لەسەر ٢٢ درێژترین شەو دەبێت، چونکە کاتی خۆروەگەڕ بۆ ھەرجێگایەکی سەر زەوی جیاوازە و دەکرێ بەپێی ھێڵەکانی پانی و درێژی زەوی کاتەکەی دیاری بکرێت، و ئەو شەوەی خۆروەگەڕی تێدا ڕوو دەدات درێژترین شەوە.

واتای یەڵدا

دەستکاری

«یەڵدا» لە بنەڕەتدا وشەیەکی سووری بە واتای لەدایکبوون و لەدایکبوون دێت. چونکە سوورییەکان پێیان وابوو کە شەوی یەڵدا ھاوکاتە لەگەڵ زیندووبوونەوەی عیسا مەسیح. لە فەرھەنگی ئێراندا یەڵدا یان شەوی ژانویە شەوی لەدایکبوونی خۆشەویستی و بەزەیییە. ڕۆژاوایییەکان لەگەڵ جەژنی کریسمسدا یەڵدایان پێکەوە گرێداوە و ڕۆمییەکان وشەی ناتالیسیان بۆ لەدایکبوون بەکارھێناوە. مەسیحییەکانی سووریا وشەی یەڵدایان ھێنایە ئێران و لەو کاتەوە نزیکەی وەک خۆی ماوەتەوە.[١]

داب و نەریتی

دەستکاری

لە زەردەشتی نەریتی درێژترین و تاریکترین شەوی ساڵ ڕۆژێکی ناخۆشی تایبەت بوو، و پراکتیزەکانی ئەو ڕۆژەی ئێستا بە «شەب-ی چەللە/یەڵدا» ناسراوە لە بنەڕەتدا داب و نەریتێک بوون کە مەبەست لێی پاراستنی مرۆڤەکان بوو لە خراپە (سەیری dews) بکە لەو شەو درێژەدا،[rs ١] کە لەو کاتەدا ھێزە خراپەکانی ئەھریمان خەیاڵ دەکرا کە لە… لووتکەیان. ئامۆژگاری خەڵک دەکرا کە زۆربەی شەوەکە بەئاگا بمێننەوە، نەک بەدبەختی بەسەریاندا بێت و دواتر خەڵک لە سەلامەتی کۆمەڵێک ھاوڕێ و خزم کۆدەبنەوە و دوا میوەی ماوەتەوە لە ھاویندا ھاوبەشی بکەن و ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ ئەوەی ئەو شەو درێژە پێکەوە تێپەڕێنن لە کۆمپانیایەکی باشدا.[rs ١] ڕۆژی دواتر (واتە یەکەم ڕۆژی مانگی دای) دواتر ڕۆژی ئاھەنگگێڕان بوو،[note ١] و (لانی کەم لە سەدەی ١٠دا، وەک لەلایەن البیرونی)، جەژنی یەکەم ڕۆژی مانگی داع بە حوڕەم-روز (ڕۆژی خۆشی)یان نەواد-روز (نەوەد ڕۆژ بەجێھێڵراوە بۆ نەورۆز]) ناسرابوو.[rs ٣] ھەرچەندە گرنگی ئایینی شەوی تاریکی درێژخایەن لەدەستچووە، بەڵام نەریتە کۆنەکانی مانەوە لە درەنگانی خەبەر لە کۆمەڵگەی دۆست و خێزاندا تا ئێستا لە کولتوری ئێراندا ماوەتەوە. ئاماژەکان بۆ فێستیڤاڵە کۆنەکانی تر کە لە دەوروبەری وەرزی وەرزی زستاندا بەڕێوەدەچن، لە ھەردوو دەقی فارسی ناوەڕاست و ھەروەھا دەقەکانی سەرەتای سەردەمی ئیسلامییەوە ناسراوە.[rs ٣] لە سەدەی ١٠دا، البیرونی باسی فێستیڤاڵی ناوەڕاستی ساڵ دەکات (مەیدیارم گەھانبەر) کە لە 11-15 . Dae. ئەمە فێستیڤاڵ بەگشتی وا گریمان دەکرێت کە لە بنەڕەتدا لەسەر وەرزی وەرزی زستانە بووبێت،[rs ٢][rs ٤] و کە وردە وردە لە ڕێگەی ناساندنی [ [تێکەڵکردن (کاتپارێزی)|گۆڕانکاری]].cf. [rs ٤] ھەروەھا ئەلبیرونی [ [عەتار|ئازار جاشان]] جەژنی ئاگر لە یەکتربڕینی ئازار ڕۆژی (٩)ی مانگی ئازار (٩)، کە کۆتا مانگی پاییزە.[rs ٣] ڕەنگە ئەمە ھەمان فێستیڤاڵی ئاگر بووبێت بە ناوی شەھرەڤاراگان (شەھریوار ڕۆژی مانگی شەھریڤەر)، کە سەرەتای… win ter لە تۆکارستان.[rs ٣] لە ساڵی ١٩٧٩، ڕۆژنامەنووس ھاشم ڕازی تیۆریزەی کرد کە مێھریگان — جەژنی ناوی ڕۆژانەی میترا کە لە سەردەمی پێش ئیسلامدا لە ھاوسەنگی پاییزدا بەڕێوەدەچوو و ئەمڕۆش لە پاییزدا ئاھەنگ دەگێڕدرێت {{mdash}. } لە سەرەتای سەردەمی ئیسلامیدا گواسترابووەوە بۆ وەرزی زستان.[rs ٥] ڕازی گریمانەکەی لەسەر ئەو ڕاستییە دانا کە بەشێک لە شیعری سەرەتای ئیسلامی لە پەیوەندی لەگەڵ بەفردا ئاماژە بە میھراگان دەکات و ساردی. تیۆری ڕازی لە ئینتەرنێتدا شوێنکەوتوویەکی بەرچاوی ھەیە، بەڵام لەکاتێکدا بەڵگەنامەکانی ڕازی لە ڕووی ئەکادیمییەوە وەرگیراون، بەڵام وەرگرتنی نەبووە.[rs ٦] سۆفیزم's Chella. ، کە ماوەی ٤٠ ڕۆژە بۆ پاشەکشە و ڕۆژووگرتن،[rs ٧] ھەروەھا پەیوەندی بە فێستیڤاڵی وەرگەڕانی خۆری زستانەوە نییە.[ژێدەر پێویستە] خواردن ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە فۆڕمی ئێستای ئاھەنگەکاندا. لە زۆربەی ناوچەکانی ئێران خێزانە فراوانەکە کۆدەبنەوە و چێژ لە ژەمێکی ئێوارەی خۆش وەردەگرن. جۆرەھا میوە و گۆشتی شیرینی کە بە تایبەتی ئامادەکراون یان ھەڵگیراون بۆ ئەم شەو پێشکەش دەکرێن. خۆراکە ھاوبەشەکانی ئاھەنگەکە بریتین لە ھەروەز، ھەنار، گوێز و میوەی وشککراوە.[٢] ئەم شتانە و زۆر شتی تر بە شێوەیەکی باو لەسەر دادەنرێت کۆرسیێک، کە خەڵک لە دەوری دادەنیشن. لە ھەندێک ناوچەدا داب و نەریتە کە لە کاتی مەراسیمی شەوی چەلێدا چل جۆری خواردنی خواردن پێشکەش بکرێت.[ژێدەر پێویستە]

شەوی چێلە لای کوردانی خوراسان

دەستکاری

شەوی چەلێ بۆ کوردانی خوراسان گرنگییەکی تایبەتی ھەیە. لەم شەوەدا ئەو خێزانانەی دەیانویست تازەگەرییەک بۆ کوڕەکەیان و کوڕەکەش تا ئێستاش لە دەستبەسەردایە، دیاری زێڕ و زیو و جل و بەرگی بووک و خواردنی ڕۆژانە دەدەنە ماڵی بووک. ناوی ئەم خەڵاتە شێڤچەلێگییە. یارییە ئاگرینەکان و یاریکردن بە ئاگر یەکێکە لە تایبەتمەندییەکانی ئەم شەو.[٣]

سەرچاوەکان

دەستکاری
  1. ^ «شەوی یەڵدا لە کوردەواری». ڕۆژپڕێس | Rojpress (بە کوردی). ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧. لە ٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
  2. ^ بەهرامی، عەسکەر، جاشنها-یە ئێرانی، تاران، ١٣٨٣، ل ٧٥–٧٦.
  3. ^ لەم شەو درێژ و تاریکەدا ماڵەکەت گەرمە، دڵت گەشاوە
  1. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Culture نەدراوە
  2. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری EIr_FestivalsI نەدراوە
  3. ^ ئ ا ب پ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری EIr_Sada نەدراوە
  4. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری CHI_Festivals نەدراوە
  5. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Razi نەدراوە
  6. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری FO_Chella نەدراوە
  7. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری EIr_Chella2 نەدراوە


ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «note» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="note"/> نەدۆزرایەوە