شەوی یەڵدا
شەوی یەڵدا یان شەوی چلە ئەو شەوەیە کە تیایدا خۆروەگەڕی زستان تیایدا ڕوو ئەدات، لە کەلتوری فارسدا جەژنێکە لە درێژترین و تاریکترین شەودا. لە کوردیدا وشەی یەڵدا زیاتر بەکاردێ نەک چلە کە ئەکرێ هەندێ بەکاری بهێنن. نالیش هەڵبەستێکی بەناوی شەوی یەڵدا هەیە و گۆرانیبێژی کورد عەدنان کەریم کردویەتی بە گۆرانی و ناوی ئەلبومێکی هەڵگرتوە.
| شەوی یەڵدا | |
|---|---|
 سفرەی شەوی یەڵدا | |
| ناوی فەرمی | ئایینی شەوی یەڵدا شەوی چلە جێژنی چلە جێژنی یەڵدا |
| دەگێڕدرێ لەلایەن |  کوردستان ئێران ئازەربایجان ئەفغانستان تاجیکستان پاکستانلە ناو کورد و ئێرانییەکانی  ویلایەتە یەکگرتووەکان یەکێتیی ئەورووپا کەنەدا ئوسترالیا |
| ڕێکەوت | ٢١ی کانوونی یەکەم |
| ئاھەنگەکان | |
شەوی یەڵدا، لە نیوەگۆی باکوری زەویدا و لە جوگرافیای کوردستانی گەورەدا شەوی ٢١ لەسەر ٢٢ درێژترین شەو ئەبێت، چونکە کاتی خۆروەگەڕ بۆ هەرجێگایەکی سەر زەوی جیاوازە و ئەکرێ بەپێی هێڵەکانی پانی و درێژی زەوی کاتەکەی دیاری بکرێت، وە ئەو شەوەی خۆروەگەڕی تێدا ڕوو ئەدات درێژترین شەوە.
واتای یەڵدا
دەستکاری"یەڵدا" لە بنەڕەتدا وشەیەکی سوری بە واتای لەدایکبوون و لەدایک بوون دێت. چونکە سورییەکان پێیان وابوو کە شەوی یەڵدا هاوکاتە لەگەڵ زیندووبوونەوەی عیسا مەسیح. لە فەرهەنگی ئێراندا یەڵدا یان شەوی ژانویە شەوی لەدایک بوونی خۆشەویستی و بەزەییە. ڕۆژئاواییەکان لەگەڵ جەژنی کریسمسدا یەڵدایان پێکەوە گرێداوە و ڕۆمییەکان وشەی ناتالیسیان بۆ لەدایکبوون بەکارهێناوە. مەسیحییەکانی سوریا وشەی یەڵدایان هێنایە ئێران و لەو کاتەوە نزیکەی وەک خۆی ماوەتەوە.[١]
داب و نەریتی
دەستکاریلە زەردەشتی نەریتی درێژترین و تاریکترین شەوی ساڵ ڕۆژێکی ناخۆشی تایبەت بوو، و پراکتیزەکانی ئەو ڕۆژەی ئێستا بە "شەب-ی چەللە/یەڵدا" ناسراوە لە بنەڕەتدا داب و نەریتێک بوون کە مەبەست لێی پاراستنی مرۆڤەکان بوو لە خراپە ( سەیری dews) بکە لەو شەو درێژەدا،[rs ١] کە لەو کاتەدا هێزە خراپەکانی ئەهریمان خەیاڵ دەکرا کە لە... لوتکەیان. ئامۆژگاری خەڵک دەکرا کە زۆربەی شەوەکە بەئاگا بمێننەوە، نەک بەدبەختی بەسەریاندا بێت و دواتر خەڵک لە سەلامەتی کۆمەڵێک هاوڕێ و خزم کۆدەبنەوە و دوا میوەی ماوەتەوە لە هاویندا هاوبەشی بکەن و ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ ئەوەی ئەو شەو درێژە پێکەوە تێپەڕێنن لە کۆمپانیایەکی باشدا.[rs ١] ڕۆژی دواتر (واتە یەکەم ڕۆژی مانگی دای) دواتر ڕۆژی ئاهەنگگێڕان بوو،[note ١] و (لانی کەم لە سەدەی ١٠دا، وەک لەلایەن البیرونی)، جەژنی یەکەم ڕۆژی مانگی داع بە حوڕەم-روز (ڕۆژی خۆشی) یان نەواد-روز (نەوەد ڕۆژ بەجێهێڵراوە بۆ نەورۆز]) ناسرابوو.[rs ٣] هەرچەندە گرنگی ئایینی شەوی تاریکی درێژخایەن لەدەستچووە، بەڵام نەریتە کۆنەکانی مانەوە لە درەنگانی خەبەر لە کۆمەڵگەی دۆست و خێزاندا تا ئێستا لە کولتوری ئێراندا ماوەتەوە.ئاماژەکان بۆ فێستیڤاڵە کۆنەکانی تر کە لە دەوروبەری وەرزی وەرزی زستاندا بەڕێوەدەچن، لە هەردوو دەقی فارسی ناوەڕاست و هەروەها دەقەکانی سەرەتای سەردەمی ئیسلامییەوە ناسراوە.[rs ٣] لە سەدەی ١٠دا، البیرونی باسی فێستیڤاڵی ناوەڕاستی ساڵ دەکات (مەیدیارم گەهانبەر) کە لە 11-15 . Dae. ئەمە فێستیڤاڵ بەگشتی وا گریمان دەکرێت کە لە بنەڕەتدا لەسەر وەرزی وەرزی زستانە بووبێت،[rs ٢][rs ٤] و کە وردە وردە لە ڕێگەی ناساندنی [ [تێکەڵکردن (کاتپارێزی)|گۆڕانکاری]].cf. [rs ٤] هەروەها ئەلبیرونی [ [عەتار|ئادار جاشان]] جەژنی ئاگر لە یەکتربڕینی ئادار ڕۆژی (٩)ی مانگی ئادار (٩)، کە کۆتا مانگی پاییزە.[rs ٣] ڕەنگە ئەمە هەمان فێستیڤاڵی ئاگر بووبێت بە ناوی شەهرەڤاراگان (شەهریوار ڕۆژی مانگی شەهریڤەر)، کە سەرەتای... win ter لە تۆکارستان.[rs ٣] لە ساڵی ١٩٧٩، ڕۆژنامەنووس هاشم ڕازی تیۆریزەی کرد کە مێهریگان — جەژنی ناوی ڕۆژانەی میترا کە لە سەردەمی پێش ئیسلامدا لە هاوسەنگی پاییزدا بەڕێوەدەچوو و ئەمڕۆش لە پاییزدا ئاهەنگ دەگێڕدرێت {{mdash}. } لە سەرەتای سەردەمی ئیسلامیدا گواسترابووەوە بۆ وەرزی زستان.[rs ٥] ڕازی گریمانەکەی لەسەر ئەو ڕاستییە دانا کە بەشێک لە شیعری سەرەتای ئیسلامی لە پەیوەندی لەگەڵ بەفردا ئاماژە بە میهراگان دەکات و ساردی. تیۆری ڕازی لە ئینتەرنێتدا شوێنکەوتوویەکی بەرچاوی هەیە، بەڵام لە کاتێکدا بەڵگەنامەکانی ڕازی لە ڕووی ئەکادیمییەوە وەرگیراون، بەڵام وەرگرتنی نەبووە.[rs ٦] سۆفیزم's Chella. ، کە ماوەی ٤٠ ڕۆژە بۆ پاشەکشە و ڕۆژووگرتن،[rs ٧] هەروەها پەیوەندی بە فێستیڤاڵی وەرگەڕانی خۆری زستانەوە نییە.[ژێدەر پێویستە] خواردن ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە فۆڕمی ئێستای ئاهەنگەکاندا. لە زۆربەی ناوچەکانی ئێران خێزانە فراوانەکە کۆدەبنەوە و چێژ لە ژەمێکی ئێوارەی خۆش وەردەگرن. جۆرەها میوە و گۆشتی شیرینی کە بە تایبەتی ئامادەکراون یان هەڵگیراون بۆ ئەم شەو پێشکەش دەکرێن. خۆراکە هاوبەشەکانی ئاهەنگەکە بریتین لە هەروەز، هەنار، گوێز و میوەی وشککراوە.[٢] ئەم شتانە و زۆر شتی تر بە شێوەیەکی باو لەسەر دادەنرێت کۆرسیێک، کە خەڵک لە دەوری دادەنیشن. لە هەندێک ناوچەدا داب و نەریتە کە لە کاتی مەراسیمی شەوی چەلێدا چل جۆری خواردنی خواردن پێشکەش بکرێت.[ژێدەر پێویستە]
شەوی چێلە لای کوردانی خوراسان
دەستکاریشەوی چەلێ بۆ کوردانی خوراسان گرنگییەکی تایبەتی هەیە. لەم شەوەدا ئەو خێزانانەی دەیانویست تازەگەرییەک بۆ کوڕەکەیان و کوڕەکەش تا ئێستاش لە دەستبەسەردایە، دیاری زێڕ و زیو و جل و بەرگی بووک و خواردنی ڕۆژانە دەدەنە ماڵی بووک. ناوی ئەم خەڵاتە شێڤچەلێگییە. یارییە ئاگرینەکان و یاریکردن بە ئاگر یەکێکە لە تایبەتمەندییەکانی ئەم شەو.[٣]
سەرچاوەکان
دەستکاری | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
- ^ «شەوی یەڵدا لە کوردەواری». ڕۆژپڕێس | Rojpress (بە کوردی). ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧. لە ٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ بەهرامی، عەسکەر، جاشنها-یە ئێرانی، تاران، ١٣٨٣، ل ٧٥-٧٦.
- ^ لەم شەو درێژ و تاریکەدا ماڵەکەت گەرمە، دڵت گەشاوە
- ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریCultureنەدراوە - ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریEIr_FestivalsIنەدراوە - ^ ئ ا ب پ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریEIr_Sadaنەدراوە - ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریCHI_Festivalsنەدراوە - ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریRaziنەدراوە - ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریFO_Chellaنەدراوە - ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریEIr_Chella2نەدراوە
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شەوی یەڵدا تێدایە. |
ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «note» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="note"/> نەدۆزرایەوە