دەروازە:زانست/زانای ھەڵبژێردراو

زانای ھەڵبژێردراو ١

دەروازە:زانست/زانای ھەڵبژێردراو/١

سێر ئایزک نیوتن، فیزیکزان، بیرکار، ئەستێرەناس، فەیلەسوفی سروشتی، کیمیاگەر و زانای ئیلاھیاتی خەڵکی ئینگلیز و لە پیاوانی ئەنجومەنی پادشایی بوو. نیوتن لە لایەن لێکۆڵەران و خەڵکی ئاسایییەوە وەکوو یەکێک لەو کەسانەی کە گەورەترین کاریگەریی لەسەر مێژووی مرۆڤ درووستکردوە دەناسرێت. لە بیرکاریدا، نیوتن ئیعتیباری گەشەپێدانی ھەژماری جیاکاری و تەواوکاریی لەگەڵ گۆتفرید لایبنیتسدا کردە دووکوتەوە. ئەو ھەروەھا بیردۆزی دووڕستەییی گشتی پێدراوی سەلماند، گەشەی دا بەو شێوازە کە ئەمڕۆکە شێوازی نیوتن بۆ نزیکبوونەوە بە سفرەکانی فانکشنی پێ دەڵێن. بە پێی کتێبی مایکڵ ھارت کە لە سالی ١٩٧٨ دا بڵاوی کردەوە تیایدا ناوی گرنگترین ١٠٠ کەسایەتی مێژووی مرۆڤایەتی نووسیوە و بە پێی پلە ڕێکیخستوون، نیوتنی لە پلەی دووەمدا داناوە.

زیاتر...

زانای ھەڵبژێردراو ٢

دەروازە:زانست/زانای ھەڵبژێردراو/٢

ئەلبێرت ئاینشتاین (لەدایکبوون ١٤ی ئازاری ١٨٧٩ - کۆچی دوایی ١٨ی نیسانی ١٩٥٥) زانایەکی ئەڵمانی بوو کە توانی بیردۆزی ڕێژەیی تایبەت و بیردۆزی ڕێژەیی گشتی دابڕێژێ، کە یەکێکە لە دوو پایەکانی فیزیکی مۆدێرن. ئەم زانایە زیاتر ناسراوە بەھۆی یاسای یەکسانیی بارستە-وزە (E = mc2) کە ناسراوە بە "بەناوبانگترین ھاوکێشەی جیھان" وە ھەروەھا توانی خەڵاتی نۆبڵ بۆ فیزیا لە ساڵی ١٩٢١ بەدەستای بھێنێت بۆ پەرەپێدان و باسکردنی دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی و بە گشتی، بە کاریگەرترین فیزیکزانی سەدەی بیستەم دادەنرێت. ئاینشتاین خەڵکی ئەڵمانیا بوو بەڵام لەبەر دۆخی تایبەتی ئەڵمانیا لەو سەردەمە بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کۆچی کرد و تا کۆتایی ژیانی لەوێ مایەوە. ئەینشتاین بە باوکی فیزیای نوێ دادەنرێت. بیردۆزی لە زۆر بوارەکانی بیرکاری و فیزیا و گەردوونناسی و ھەروەھا زۆر بیروبۆچوونی کۆکردۆتەوە لە ھەر یەکە لە کات و شوێن و ڕووناکی و ھێزی کێشکردن. لە سەرەتای دەستپێکردنی ژیانی زانستیدا، ئاینشتاین پێی وابوو کە میکانیکی نیوتنی ئیتر نەیدەتوانی یاساکانی میکانیکی کلاسیکی و یاساکانی کادی ئەلەکترۆمەگنەتیسی ڕێکبخات. کە ئەمەش بووە ھۆی سەرھەڵدان و پەرەپێدانی بیردۆزەکەی بەناوی بیردۆزی ڕێژەیی تایبەت.

زیاتر...

زانای ھەڵبژێردراو ٣

دەروازە:زانست/زانای ھەڵبژێردراو/٣

یۆھانس کێپلەر، بیرکار و گەردوونناس و ئەستێرەناسی ئاڵمانیایی بوو. کێپلەر ڕۆڵێکی سەرەکی ھەبوو لە شۆڕشی زانستیی سەدەی ١٧ھەمدا. ناوبانگی کێپلەر دەگەڕێتەوە بۆ یاساکانی لەبارەی جووڵەی ھەسارەکانەوە کە چەندین بەرھەمی بوون لە بوارە جیاجیاکان، بەرھەمەکانی کێپلەر یەکێک لە بنچینەکانی یاسای ڕاکێشانی گەردوونیی نیوتۆن بوون. کێپلەر مامۆستای بیرکاری بوو لە قوتابخانەیەکی ئایینی لە گراتز، نەمسا. دواتر بووە یاریدەدەری گەردوونناسی دانمارکی تیچۆ براھی. وە لە کۆتاییشدا بووە بیرکاری ئیمپراتۆریەت لەسەردەمی ئیمپراتۆر ڕودۆڵفی دووەم و دوو جێگری ھەمان ئیمپراتۆر بەناوەکانی ماتیاس و فردیناندی دووەم. وە ھەروەھا لە لینتز، نەمساش مامۆستای بیرکاری بووە، و ڕاوێژکاری ژەنەڕاڵ ڤۆڵێنشتاینیش بووە. سەرەڕای ئەوەش، بەشداریی گەورەی پێشکەش بە بواری ئۆپتیک کردووە، وە جۆرێکی باشتری تەلیسکۆپی ڕووناکی درووست کرد، کە ئێستا پێی دەگوترێ تەلیسکۆپی کێپلەری.

زیاتر...

زانای ھەڵبژێردراو ٤

دەروازە:زانست/زانای ھەڵبژێردراو/٤

گالیلێو گالیلەی (لەدایکبوون١٥ی شوباتی ١٥٦٤ - کۆچی دوایی ٨ی کانوونی دووەمی١٦٤٢) بیرکار، ئەستێرەناس، فەیلەسووف و زانیاری بواری فیزیک، خەڵکی ئیتاڵی، کە دەورێکی گرینگی ھەبوو لە شۆڕشی زانستی لە ئەورووپادا. ناوبراو زۆرتر بە ھۆی پشتیوانیکردنی لە تیئۆریای کۆپێرنیک ناسراوە، ئەویش کاتێک کە ژمارەی ھەرە زۆری فەیلەسووفەکان و ئەستێرەناسەکان لەسەر بڕوای ناوەندی جیھان بوونی زەوی سووربوون. دوای ساڵی ١٦١٠ دەربڕینی بیر و ڕای خۆی سەبارەت بە «خۆر سەنتەری جیھان» بوون بووە ھۆی دژایەتی تاڵی فەیلەسووفان و کەسایەتییە ئایینییەکان لەگەڵیدا و ھەتا پێش ساڵی ١٦١٥، بۆ دووجار بانگێشتیان کرد بۆ «دادگای کۆڵینەوەی بیر و ڕا» کە لەو سەردەمەدا زۆر باو بوو.

زیاتر...

زانای ھەڵبژێردراو ٥

زانای ھەڵبژێردراو ٦

زانای ھەڵبژێردراو ٧

زانای ھەڵبژێردراو ٨

زانای ھەڵبژێردراو ٩

زانای ھەڵبژێردراو ١٠

زانای ھەڵبژێردراو ١١

زانای ھەڵبژێردراو ١٢

زانای ھەڵبژێردراو ١٣

زانای ھەڵبژێردراو ١٤

زانای ھەڵبژێردراو ١٥

زانای ھەڵبژێردراو ١٦

زانای ھەڵبژێردراو ١٧

زانای ھەڵبژێردراو ١٨

زانای ھەڵبژێردراو ١٩

زانای ھەڵبژێردراو ٢٠

زانای ھەڵبژێردراو ٢١

زانای ھەڵبژێردراو ٢٢

زانای ھەڵبژێردراو ٢٣

زانای ھەڵبژێردراو ٢٤

زانای ھەڵبژێردراو ٢٥

زانای ھەڵبژێردراو ٢٦

زانای ھەڵبژێردراو ٢٧

زانای ھەڵبژێردراو ٢٨

زانای ھەڵبژێردراو ٢٩

زانای ھەڵبژێردراو ٣٠

زانای ھەڵبژێردراو ٣١

زانای ھەڵبژێردراو ٣٢

زانای ھەڵبژێردراو ٣٣

زانای ھەڵبژێردراو ٣٤

زانای ھەڵبژێردراو ٣٥

زانای ھەڵبژێردراو ٣٦

زانای ھەڵبژێردراو ٣٧

زانای ھەڵبژێردراو ٣٨

زانای ھەڵبژێردراو ٣٩

زانای ھەڵبژێردراو ٤٠

زانای ھەڵبژێردراو ٤١

زانای ھەڵبژێردراو ٤٢

زانای ھەڵبژێردراو ٤٣

زانای ھەڵبژێردراو ٤٤

زانای ھەڵبژێردراو ٤٥

زانای ھەڵبژێردراو ٤٦

زانای ھەڵبژێردراو ٤٧

زانای ھەڵبژێردراو ٤٨

زانای ھەڵبژێردراو ٤٩

زانای ھەڵبژێردراو ٥٠

زانای ھەڵبژێردراو ٥١

زانای ھەڵبژێردراو ٥٢

زانای ھەڵبژێردراو ٥٣

زانای ھەڵبژێردراو ٥٤

زانای ھەڵبژێردراو ٥٥

زانای ھەڵبژێردراو ٥٦

زانای ھەڵبژێردراو ٥٧

زانای ھەڵبژێردراو ٥٨

زانای ھەڵبژێردراو ٥٩

زانای ھەڵبژێردراو ٦٠

زانای ھەڵبژێردراو ٦١

زانای ھەڵبژێردراو ٦٢

زانای ھەڵبژێردراو ٦٣

زانای ھەڵبژێردراو ٦٤

زانای ھەڵبژێردراو ٦٥

زانای ھەڵبژێردراو ٦٦

زانای ھەڵبژێردراو ٦٧

زانای ھەڵبژێردراو ٦٨

زانای ھەڵبژێردراو ٦٩

زانای ھەڵبژێردراو ٧٠

زانای ھەڵبژێردراو ٧١

زانای ھەڵبژێردراو ٧٢

زانای ھەڵبژێردراو ٧٣

زانای ھەڵبژێردراو ٧٤

زانای ھەڵبژێردراو ٧٥

زانای ھەڵبژێردراو ٧٦

زانای ھەڵبژێردراو ٧٧

زانای ھەڵبژێردراو ٧٨

زانای ھەڵبژێردراو ٧٩

زانای ھەڵبژێردراو ٨٠

زانای ھەڵبژێردراو ٨١

زانای ھەڵبژێردراو ٨٢

زانای ھەڵبژێردراو ٨٣

زانای ھەڵبژێردراو ٨٤

زانای ھەڵبژێردراو ٨٥

زانای ھەڵبژێردراو ٨٦

زانای ھەڵبژێردراو ٨٧

زانای ھەڵبژێردراو ٨٨

زانای ھەڵبژێردراو ٨٩

زانای ھەڵبژێردراو ٩٠

زانای ھەڵبژێردراو ٩١

زانای ھەڵبژێردراو ٩٢

زانای ھەڵبژێردراو ٩٣

زانای ھەڵبژێردراو ٩٤

زانای ھەڵبژێردراو ٩٥

زانای ھەڵبژێردراو ٩٦

زانای ھەڵبژێردراو ٩٧

زانای ھەڵبژێردراو ٩٨

زانای ھەڵبژێردراو ٩٩