جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب
جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب (بە عەرەبی:جعفر بن أبي طاليب) (٣٤ پێش کۆچی- ٨ جومادەلئوولا کۆچی) ھەروەھا بە جەعفەر تەیار ناسراوە واتا جەعفەری فڕین ھاوەڵ و ئامۆزای پێغەمبەری ئیسلامی محەممەد بووە، و برایەکی گەورەی عەلی (خەلیفەی چوارەمی موسڵمانان) بووە.[٢]
جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ٣٥ پێش کۆچی / ٥٩٠ ز[١] مەککە، حیجاز، نیمچە دوورگەی عەرەبی |
| مردن | نز. ٦٢٩ (٣٨–٣٩ ساڵ ژیاوە) مؤتە، ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی (ئێستا ئوردن) |
| نێژرا لە | مەزھەری مؤتە، سووریا |
| ھاوسەر(ەکان) | ئەسما کچی عومەیس |
| مناڵەکان | عەبدوڵڵا کوڕی جەعفەر محەممەد کوڕی جەعفەر عەون کوڕی جەعفەر |
| پەیوەندییەکان | List
|
سەرەتای ژیان
دەستکاریجەعفەر سێیەم کوڕی ئەبوتالیب کوڕی عەبدولموتەلیب و فاتیمە کچی ئەسەد بوو، لێرەوە ئامۆزای محمد بوو. برا گەورەکانی بریتی بوون لە تالیب و عەقیل، برا بچووکەکانیش بریتی بوون لە عەلی و تولەیق، و خوشکەکانیش بریتی بوون لە فەخیتە و جومانە و ڕەیتا. کاتێک وشکەساڵی لە شوێنی لەدایکبوونی لە مەککە ڕوویدا، ئەبو تالیب توانای دابینکردنی خێزانەکەی نەبوو. بۆیە عەبباسی برای بەرپرسیارێتی گەنجی جەعفەری گرتە ئەستۆ. محمد کوڕی ئیسحاق، لە ژیاننامەی پێغەمبەرت خودا. جەعفەر کەسێکی زوو موسڵمان بووە. ھاوسەرگیری لەگەڵ ئەسما کچی عومەیس کردووە، کە لە ساڵانی ٦١٤–٦١٥ موسڵمان بووە.
کۆچکردن بۆ حەبەشە
دەستکاریکاتێک موسڵمانان لە مەککە ھەراسان کران، چەند کەسێکیان کۆچیان کرد بۆ حەبەشە. جەعفەر لە ساڵی ٦١٦ پەیوەندی بە دووەم گەشتەوە کرد. لەوێدا پاراستنی نەجاشی، نەجاشییان (پاشای حەبەشە) بەدەستھێنا و دەیانتوانی بەبێ بەربەست خوا بپەرستن.
جەعفەر و ئەسما نزیکەی دوازدە ساڵ لە حەبەشە ژیاون. لەوێ سێ کوڕیان لێ لەدایکبوون:
- عەبدوڵڵا
- محەممەد
- عەون
شاندی قوڕەیش
دەستکاریقوڕەیشەکان بە گومان لە پاڵنەرەکانیان بۆ جێھێشتنی عەرەبستان، عەبدوڵڵای کوڕی ئەبی ڕەبیعە و عەمری کوڕی عەسیان نارد بۆ ئەوەی لەگەڵ نەجاشەکان دانوستان بکەن بۆ ئەوەی کۆچبەران بگەڕێننەوە بۆ مەککە. دیاری کەلوپەلی چەرمیان دەدا بە نێگوس و بەرپرسەکانی و ڕاپۆرتێکی خراپیان لەبارەی موسڵمانەکانەوە پێدەدا. نەجاش لە وەڵامدا گوتی بەڵێنی پاراستنم بە موسڵمانان داوە و ھەر بۆیە ناتوانێت ڕادەستی موسوڵمانان بکەن بە بێ بیستنی لایەنی ئەوان لە چیرۆکەکە. کاتێک موسڵمانان بانگ کران بۆ وەڵامدانەوەی نەجاذەکان، جەعفەر وتەبێژی ئەوان بوو.
نەجاشەکان لێیان پرسین ئەو ئایینە چییە کە لە پێناوی گەلەکەیان وازیان ھێناوە، بەبێ ئەوەی بچنە ناو ئایینەکەیەوە و نە ھیچ ئایینێکی دیکە. جەعفەر لە وەڵامدا وتی: ئێمە گەلێکی ناشارستانی بووین، خودا نێردراویکی بۆ ناردین کە فەرمانی پێکردین ڕاستی بڵێین، وەفادار بین بۆ دەستگیرانییەکانمان، ئاگاداری پەیوەندییەکانی خزمایەتی و میوانداری میھرەبان بین، و خۆمان لە تاوان و خوێنڕشتن بەدوور بگرین. ئەو قەدەغەی کردین لە ئەنجامدانی کاری قێزەون و درۆکردن و خواردنی موڵکی ھەتیوەکان، بۆ ناشرینکردن بە ژنانی پاکیزە، فەرمانی پێکردین بەتەنھا خودا بپەرستین و شەریکی بۆ نەکەین، ھەروەھا فەرمانی پێداین سەبارەت بە نوێژ و بەخشین و ڕۆژوو [ژماردنی فەرمانەکانی ئیسلام]. بۆیە ئێمە باوەڕمان بەو و ئەو شتانە ھەبوو کە لە خوای گەورەوە بۆی ھێناین، و شوێن ئەو کارە دەکەین کە داوای لێکردین و خۆمان لەو کارە بەدوور دەگرین کە لێی قەدەغە کردووین.
قوڕەیشەکان بە ناجاشیان گوت کە موسڵمانان ڕێز لە عیسا و مریەمی پاکیزە ناگرن. تووڕە بوو و داوای لە جەعفەر کرد وەڵامی ئەو ئیدیعایەی عەمر بداتەوە. بۆیە ئایەتەکانی سورەتی مریەمی خوێند. جەعفەر بەشی یەکەمی سورەتی مریەمی لە قورئاندا بۆ خوێندەوە کە چیرۆکی عیسا و مریەمی دایکی دەگێڕێتەوە. "ناجاشەکان بە بیستنی ئەم قسانە دەگریا تا سمێڵی تەڕ بوو و قەشەکان دەگریا تا پەرتووکەکانیان تەڕ ئەبوو". نەگوسەکان گوتیان ھەرگیز زیان بە موسڵمانان ناگەیەنم. ئەو دوو نوێنەرەی قوڕەیش گومانیان کرد کە موسڵمانان بە عیسا ناو دەبەن بوونەوەرێکی دروستکراو، بۆیە نەجاشەکان پرسیاریان لە جەعفەر کرد کە بیری چییە لەسەر عیسا؟ جەعفەر وەڵامی دایەوە: "پێغەمبەرەکەمان دەڵێت ئەو کۆیلە و نێردراوی خودایە و ڕۆح و قسەی خودایە، کە فڕێیداوەتە ناو مریەمی پاکیزەی بەختەوەرەوە.
بەم قسەیە ناجاشەکان دیارییەکانی قوڕەیشیان گەڕاندەوە و بە "بەرتیل" ناویان برد و "حزووری ئەویان بە چەقۆ بەجێھێشت. موسڵمانان بەردەوام بوون لە ژیان لەگەڵ ناجاشەکان، "بە ئاسوودەیی لە باشترین ئاسایشدا دەژیان.
بانگەشەی دەرەوەی وڵات
دەستکاریدەوترێت جەعفەر حەبەشی بەجێھێشتووە بۆ ئەوەی لە وڵاتانی دیکە بانگەشەی ئایینی ئیسلام بکات. لە ئەرکەکەیاندا بۆ ناوچەی چیتاگۆنگ-مانیپور-تبت-خۆتان-چین یاوەری سەعدی کوڕی ئەبی وەقاس و کەسانی دیکەی کردووە. موسڵمانانی شاری وەحشەتی خوتان (لە پارێزگای شینجیانگ، ٦ میل (٩٫٧ کیلۆمەتر) لە باشووری بیابانی تەکلەمەکان،[٣] لە ڕۆژاوای تبت) سەرچاوەی خۆیان بۆ جەعفەر دەگەڕێننەوە.[٤] دواتر جەعفەر گەڕایەوە بۆ حەبەشە.
گەرانەوە بۆ نیمچەدوورگەی عەرەبی
دەستکاریلە ھاوینی ساڵی ٦٢٨ دوا کۆچبەرە موسڵمانەکان لە حەبەشە ڕۆیشتن بۆ ئەوەی پەیوەندی بە کۆمەڵگەی موسڵمانانەوە بکەن لە مەدینە. جەعفەر و بنەماڵەکەی لە نێویاندا بوون. جەعفەر لەگەڵ گەیشتنیان بە مەدینە بیستبووی محمد لە خەیبەرە. جەعفەر یەکسەر بەڕێکەوت بۆ ئەوەی بچێتە ناو سوپاوە، و گەیشتە ھەر وەک چۆن محمد لە شەڕەکەدا سەرکەوتبوو. محمد بەم وشانە سڵاوی لێکرد: "نازانم کام ڕووداو دڵخۆشترم دەکات- ھاتنی جەعفەر یان فەتحی خەیبەر!
جەعفەر بە کردەوەی خێرخوازی لە مەدینە ناوبانگی دەرکرد. ئەبو ھورەیرە وەبیری دێنێتەوە: "لە ھەموو خەڵک بەخشندەترین کەس بۆ ھەژاران جەعفەری کوڕی ئەبی تالیب بوو، دەیبردین بۆ ماڵەکەی خۆی و ئەوەی لەوێدا بەردەست بوو پێشکەشی دەکردین. تەنانەت دەفرێکی چەرمیی بەتاڵ و چەماو پێشکەشمان دەکرد (لە کەرە)، کە ئێمە دابەشمان دەکرد و ھەرچییەکی تێدا بوو دەیلێسمانەوە.
غەزای موئتە
دەستکاریلە ئەیلوولی ٦٢٩ محەممەد سوپایەکی کۆکردەوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ھێزەکانی بیزەنتین لە سووریا، چونکە حاکمێکی بیزەنتین یەکێک لە نێردراوەکانی کوشتبوو. زەید کوڕی حاریسە کردە فەرماندەی سوپا و ڕێنمایی دا، ئەگەر زەید بریندار بێت یان شەھید بێت، جەعفەری کوڕی ئەبوتالیب دەست بەسەر فەرماندەییدا دەگرێت، ئەگەر جەعفەر شەھید بێت یان بریندار ببێت، عەبدوڵڵای کوڕی ڕەواحە جێگەی دەگرێتەوە". ئەگەر عەبدوڵا کوژرا، ئەوا با موسڵمانان خۆیان فەرماندە دابنێن.
موسڵمانان لە موئتە چاویان بە بیزەنتینییەکان کەوت، کە ژمارەیان زۆر زیاتر بوو. زەید لە یەکەم موسوڵمانەکان بوو کە لەو شەڕەدا کوژرا و دواتر جەعفەر ستاندەرەکەی گرتە ئەستۆ و فەرماندەیی گرتە ئەستۆ. سواری ئەسپەکەی بوو، دزەی کردە قووڵایی ڕیزەکانی بیزەنتین و سەدان سەربازی بیزەنتین کوشت. ھەرکەسێک بێتە پێشەوە سەربڕدرا. بەپێی عەبدوڵڵای کوڕی عومەر "کەس ناتوانێت وەک کوڕەکانی ئەبوتالیب شەڕ بکات چونکە کاتێک سواری ئەسپ دەبن مەیدانی شەڕ ئەوان دڕندەترینیانن". کاتێک جەعفەر ئەسپەکەی دەخولاند، بانگی کرد: "بەھەشت چەندە نایاب و سەرنجڕاکێشە کە نزیک دەبێتەوە! خواردنەوەکەی چەند خۆش و فێنکە! سزا بۆ بیزەنتینییەکان زۆر دوور نییە! جەعفەر شەڕی کرد تا ھەردوو قۆڵی بڕا، بەڵام لە کۆتاییدا کوژرا. "ڕۆمێک لە پشتەوە لێی دا و کوشتی. تەرمی جەعفەر حەفتا و دوو شوێنەواری لە نێوان شانەکانیدا گرتبوو، کە یان بە شمشێر لێی درابوو یان بە ڕم کون کرابوو.
دوای شەڕەکە
دەستکاریکاتێک ھەواڵەکە گەیشتە دەست محەممەد، گریاوە و دوعای بۆ ڕۆحی جەعفەر کرد. دواتر ڕاپۆرتی دا کە فریشتە جبرەئیل ھاتووەتە خوارەوە بۆ دڵنەوایی و وتی: "جەعفەر سەربازێکی ئازا و دڵسۆز بوو، خودا ژیانێکی ھەمیشەیی بەخشیوە. ژیانی ھەتاھەتایی بۆ بەخشی، و لە جیاتی ئەو قۆڵانەی کە لە شەڕدا بڕدرابوون، پەروەردگار جووتێک باڵی پێ بەخشیووە. دواتر جەعفەر ناوی نازناوی (دوو باڵ)ی ھەبوو (بە عەرەبی: ذُو ٱلْجَنَاحِيْن).
عەسما بێوەژنەکەی جەعفەر وەبیری دێنێتەوە: "پێغەمبەری خودا ھاتە لام و پرسی مناڵەکانی جەعفەر لە کوێن؟" منیش ھێنام بۆ لای و ئەویش لە باوەشی گرت و بۆنی کرد، پاشان چاوەکانی ھەڵگەڕانەوە و ئەویش گریاو، ئەی پێغەمبەری خودا، پرسیم، ئایا شتێکت لەبارەی جەعفەرەوە بیستووە؟ وەڵامی دایەوە: بەڵێ، ئەمڕۆ شەھید بوو. ھەستام و ھاوارم کرد، ژنەکان ھاتنە لام، پێغەمبەر دەستی کرد بە وتنی ئەی ئەسمە قسەی قێزەون مەکە و سنگت لێ مەدە! تۆ شاد نابیت؟ بەڕاستی خودای باڵا دوو باڵی بۆ جەعفەر دروست کردووە، تا لەگەڵیان لە بەھەشتدا بفڕێت! پاشان محەممەد بە فاتیمە کچەکەی وت: "خۆراک بۆ بنەماڵەی جەعفەر ئامادە بکە، چونکە ئەوانن ئەمڕۆ سەرقاڵ بوونە.
مەزارگە
دەستکاری
گۆڕەکەی جەعفەر دەکەوێتە شاری ئەلمەزار لە نزیک شاری کەرەک لە ئوردن.[٥] لەناو زەریحێکی ڕازاوەی زێڕ و زیودا داخراوە کە لەلایەن داعی ئەلموتڵەقی ٥٢ی داودی بۆھرە، محەممەد بورھانەدین دروست کراوە.[٦]
لە کاتی نائارامی مەدەنی لە شام، لە ساڵی ٢٠١٣، چەندین مەزارگەی شیعەکان پیس کران،[٧] لەنێویاندا مەزارگەی جەعفەر.[٨][٩]
سەرچاوەکان
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریAl-Islam Ja'farنەدراوە - ^ «Jafar al-Tayyar». www.al-islam.org (بە ئینگلیزی). ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣. لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Khotan». web.archive.org. ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ Arnold، Thomas Walker (1913). The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith. Wellesley College Library. London: Constable.
- ^ «Police launch investigation into burning of Bohra Shia building in Ka…». archive.ph. ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١. لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ Abdulhussein، Mustafa (2001). Al-Dai Al-Fatimi, Syedna Mohammed Burhanuddin: An Illustrated Biography (بە ئینگلیزی). Al-Jamea-Tus-Saifiyah. ISBN 978-0-9536256-0-4.
- ^ Erdbrink، Thomas (2013-05-06). «Iran Warns Syrian Rebels After Report of Shrine Desecration». The New York Times (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ISSN 0362-4331. لە 2022-08-29 ھێنراوە.
- ^ «Police launch investigation into burning of Bohra Shia building in Karak». Ammon News. لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Ministry Denies Banning Bohra Shiites from visiting Kingdom, stresses open tourism». Ammon News. لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب تێدایە. |
