عەمرو کوڕی عاس
عەمرو کوڕی عاس سەھمی (بە عەرەبی: عمرو بن العاص السهمي) فەرماندەیەکی عەرەب بوو کە سەرکردایەتی داگیرکردنی میسری موسڵمانانی دەکرد و لە ساڵانی (٦٤٠–٦٤٦) و (٦٥٨–٦٦٤) وەک حاکم کاری کردووە. عەمر کوڕی قوڕەیشییەکی دەوڵەمەند بوو، لە 629 ز بووە موسڵمان و لەلایەن پێغەمبەری ئیسلامی محەممەدەوە ڕۆڵی گرنگی لە کۆمەڵگەی موسڵمانی لەدایکبوودا پێسپێردرا. خەلیفەی یەکەم ئەبوبەکر (ڕ. ٦٣٢–٦٣٤) عەمری وەک فەرماندەی فەتحی سوریا دەستنیشان کرد. زۆربەی فەلەستینی داگیرکرد، کە بۆی کرا بە حاکم، موسڵمانانی بەرەو سەرکەوتنی یەکلاکەرەوە بەسەر بیزەنتینییەکان برد لە شەڕەکانی عەجنەداین و یەرموک لە ساڵانی ٦٣٤ و ٦٣٦.[١]
| عەمرو کوڕی عاس | |
|---|---|
| |
| مزگەوتی عەمرو کوڕی عاس لە میسر | |
| حاکمی میسر | |
| لە پۆستدا بووە ٦٤٠ – ٦٤٦ | |
| پادشا | عوسمان کوڕی عەفان ٦٤٤–٦٤٦ عومەر کوڕی خەتتاب ٦٤٠–٦٤٤ |
| پێشینە | فەرمانگە دامەزراوە |
| پاشینە | عەبدوڵڵا کوڕی سەعد |
| لە پۆستدا بووە ئابی ساڵی ٦٥٨ – ٦٦٤ | |
| پادشا | موعاویە کوڕی ئەبووسوفیان ٦٦١–٦٦٤ |
| پێشینە | محەممەد کوڕی دەبی بەژر |
| پاشینە | عوبدوڵڵا کوڕی عەمرو عوتبە کوڕی ئەبوسوفیان |
| حاکمی فەلەستین | |
| لە پۆستدا بووە ٦٣٤ – ٦٣٩ | |
| پادشا | عومەر کوڕی خەتتاب ٦٣٤–٦٣٩ ئەبووبەکری سدیق ٦٣٤–٦٣٤ |
| پێشینە | فەرمانگەکە دامەزراوە |
| پاشینە | عیلقەمەی کوڕی مەجزز |
| وردەکاریی تاکەکەسی | |
| لەدایکبوون | نز. ٥٧٣ مەککە |
| مردن | نز. ٦٦٤ (٩٠–٩١ ساڵ ژیاوە) میسر، دەوڵەتی ئەمەوی |
| ھاوسەر(ەکان) | ڕەیتە یان ھیند بنت مونەببی کوڕی حەجاج ژنێکی بێ ناو لە بالی عەشیرەت ئم کولثوم کچی عقبا |
| منداڵ(ەکان) | عەبدوڵڵا کوڕی عەمرو محەممەد کوڕی عەمرو |
| خەڵاتەکان | |
| ساڵانی خزمەت | ٦٥٧–٦٥٨ ٦٢٩–٦٤٦ |
عەمر لە کۆتایی ساڵی ٦٣٩ بە دەستپێشخەری خۆی دەستی بە داگیرکردنی میسر کرد، لە زنجیرەیەک سەرکەوتندا شکستی بە بیزەنتینییەکان ھێنا کە بە تەسلیمبوونی ئەسکەندەرییە لە ساڵی ٦٤١ یان ٦٤٢ کۆتایی ھات، خێراترین فەتحی سەرەتایی موسڵمانان بوو. دواتر پێشڕەوییەکانی عەمر بەرەو ڕۆژاوا تا تەرابلوس لە لیبیای ئێستادا ھات. عەمر لە پەیماننامەیەکدا کە لەگەڵ مەقموسی حاکمی بیزەنتین واژوو کردبوو، ئاسایشی دانیشتووانی میسری گەرەنتی کرد و باجی ڕاپرسی لەسەر نێرە پێگەیشتوەکانی غەیرە موسڵمان سەپاند. بیرۆکراسی زاڵ بەسەر قیبتییەکان و پەیوەندییە دڵسۆزەکانی لەگەڵ بنیامین باوکسالاری قبطییەکان پاراست. فوستاتی وەک پایتەختی پارێزگاکە دامەزراند و دواتر مزگەوتەکە لە ناوەندەکەیدا بە ناوی خۆیەوە ناونرا. عەمر تاڕادەیەک سەربەخۆ فەرمانڕەوایی دەکرد، سامانێکی بەرچاوی بەدەستھێنا و بەرژەوەندی فەتحکەرانی عەرەبی بەرز دەکردەوە کە گارنیۆنی فوستەتیان لە پێوەندی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ناوەندی لە مەدینە پێکھێنا. دوای ئەوەی وردە وردە دەسەڵاتی عەمری کەمکردەوە، خەلیفە عوسمان (ڕ. ٦٤٤–٦٥٦) لە ساڵی ٦٤٦دا لە کارەکەی دوورخستەوە دوای تۆمەتبارکردنی بە بێتوانایی لەلایەن عەبدوڵڵای کوڕی سەعدی جێنشینی.[٢][٣]
دوای ئەوەی یاخیبووان لە میسرەوە عوسمانیان تیرۆرکرد، عەمر خۆی لە دۆسیەکەیان دوور خستەوە، سەرەڕای ئەوەی پێشتر دژایەتی دژی عوسمان ھاندەدا. لە جەنگی ناوخۆیی یەکەمی موسڵمانان کە بەدوایدا ھات، عەمر پەیوەندی بە موعاوییەی کوڕی دەبی سوفیانەوە کرد دژی خەلیفە عەلی (ڕ. ٦٥٦–٦٦١) بەھۆی بەڵێنەکانی پارێزگاری میسر و داھاتی باجەکانی. عەمر وەک نوێنەری موعاوییە لە دانوستانەکانی ناوبژیوانی لەباربردن بۆ کۆتایی ھێنان بە جەنگەکە کاری کردووە. دواتر کۆنترۆڵی میسری لە دڵسۆزانی عەلی سەندەوە و محەممەدی کوڕی دەبی بەکر حاکمی میسری کوشت و لەبری ئەوە پۆستی پارێزگاری گرتە ئەستۆ. موعاوییە دوای دامەزراندنی خەلافەتی ئەمەوی لە ساڵی ٦٦١ لە پۆستەکەیدا ھێشتەوە و عەمر تا مردنی حوکمی پارێزگاکەی کرد.[٤]
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ "History of the Byzantine State - Georgije Ostrogorski - Google Books". web.archive.org. 2016-06-10. Retrieved 2022-09-26.
- ^ "شرح نهج البلاغة ج6 ـ ابن أبي الحديد". web.archive.org. 2019-10-03. Retrieved 2022-09-26.
- ^ "عمرو بن العاص بن وائل بن هاشم بن سعيد بن سهم ابو عبد الله السهمي القرشي المدني - The Hadith Transmitters Encyclopedia". web.archive.org. 2020-07-02. Retrieved 2022-09-26.
- ^ "جمهرة أنساب العرب/ولد فهر بن مالك بن النضر - ويكي مصدر". ar.wikisource.org (بە عەرەبی). Retrieved 2022-09-26.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە عەمرو کوڕی عاس تێدایە. |