جاش
جاش یان جاھش (بە کوردیی باکووری: Caş، بە عەرەبی: جَحش، بە واتای بەچکەی کەر دێت) بە کوردە خۆفرۆشەکان دەوترێت کە لەگەڵ داگیرکەرانی وڵات لە ھەر چوار پارچەی کوردستان ھاوکاری بکەن.[١] لە ھەندێک کات جاشەکان بەشێوەی گرووپێکی چەکدار لە ھێزەکانی کوردنەژاد پێک ھاتوون و لە بەرامبەری ھێزی کوردی یان خەڵکی سیڤیلی کوردی ھاوکاریان لەگەڵ حکوومەتە داگیرکەرەکانی کوردستان کردووە و کوردەکانیان کوشتووە. ئەم وشە لە چاندی گشتیی کورد، ناوەڕۆکی سوکایەتی ھەیە و بە واتای نەتەوەفرۆش و خۆفرۆش بەکاردێت. یەکێک لەو یەکەمین کەسانەی وشەی جاشی لە نووسراوەدا بە واتای سیاسی بەکار ھێناوە، ھەژار بووە، بەڵام بەر لە ئەویش ئەم وشەیە بە واتای شوێنکەوتوو و سەرشۆڕ بەکارھاتووە لە نووسراوەی کوردیدا.[٢]
ئەو کوردانەی سەر بە ھێزەکانی ڕژێمی بەعس، پاسەوانانی گوند و پێشمەرگە کوردە موسڵمانەکان بوون، لەلایەن بەشێک لە کوردەکانەوە وەک «جاش» دەناسرێن.
مێژوو
دەستکاریلە کارەساتی ئەنفال، کە عەلی حەسەن ئەلمەجید فەرمانی کوشتن و تاڵانکردنی کوردەکانی دابوو، یەکینەیەک لە جاشەکان پێکھاتن، کە ڕفاندنی چێڵ، پەز، بزن، پارە، چەک و تەنانەت ژنانی کوردیشیان بۆ ڕەوا بوو.[٣]
وشەی پۆلیسی جاش بە ھێزەکانی پۆلیسی ناوچەییی کوردی عێراق لە ساڵی ١٩٤٤ دەوترێت.[٤]
لە نیوەی دووھەمی سەدەی بیستەم، ھەندێک کورد کە ھاوکاریان لەگەڵ حکوومەتی عێراق دەکرد بە جاش دەناسران. ژمارەی جاشەکان لە شەڕی ئێران و عێراق وەکوو چارەسەرییەک بۆ پێکھێنانی ھێزی چەکدار و بەشدارکردنی کوردەکان ھەتا ساڵی ١٩٨٦ تا ١٥٠٬٠٠٠ کەس بوو. ئەم جاشانە دووبارە لە ڕاپەڕینی ١٩٩١ی کوردانی باشوور، پێکھاتن.
لە سەردەمی سەربزێویی ١٩٧٩ی کوردان لە ئێران، جاش بە ھێزەکانی پێشمەرگە کوردە موسڵمانەکان و لێژنەی یارمەتیدانی بندەستەکان دەوترا، کە لەگەڵ حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە دامرکاندنەوەی ڕاپەرینی کوردەکانی ڕۆژھەڵات ھاوکاریان دەکرد.
لە باکووری کوردستانیش حکوومەتی تورکیا دەستەکانی جاشی پێکھێناوە کە جەردەوانیان پێ دەوترێت.
پاڵنەرەکان
دەستکاریزۆربەی ئەو کەسانەی کە چوونەتە ناو ڕیزی ھێزەکانی باڵادەست لە کوردستان، پاڵنەر و کێشەی ئابوورییان ھەبووە. ھەروەھا تائێستا بەشێکی بەرچاو لەم کەسانە لەلایەن حکوومەتەکانی باڵادەست لە کوردستاندا پارەی زۆریان پێدراوە. بۆ نموونە لە شوباتی ٢٠٢٤، سەرۆکی دەستەی پەیوەندیدارەکانی سپای بەیتولموقەدەسی کوردستان ڕای گەیاند کە ئامانجی ئەوان خەڵاتکردتی ٤٬٦٠٠ پێشمەرگەی کوردی موسڵمانە و ھەتا ئەوکات بە ٤٨٣ بنەماڵەی ئەم کەسانە وامی ١٥ ملیارد تەمەنییان داوە، کە بە دۆلاری ئەوکات دەبوو نزیکەی ٢٦٥٬٠٠٠ دۆلار.[٥]
ئەمانەش ببینە
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ ھەژار، ھەنبانە بۆرینە، تاران، چاپەمەنیی سرووش، ل ١٥٣، ١٣٨٨، ISBN 978-964-376-516-3.
- ^ «زاگروس پۆست». لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە.
{{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی|dead-url=چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status=پێشنیار کراوە) (یارمەتی) - ^ Jonathan C. Randal, After Such Knowledge, What Forgiveness?: My Encounters with Kurdistan, 356 pp. , Westview Press, 1998, ISBN 0-8133-3580-9, p.231
- ^ Mustafa Barzani and the Kurdish Liberation Movement – Massoud Barzani – Google Books. 20 September 2003. ISBN 978-0-312-29316-1. لە 2013-04-01 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «اقوام مختلف ایران پایه افتخار و سربلندی کشور هستند» (بە فارسی). کوردپرێس. ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٤. لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
