بەرتڵە

بەرتڵە
بەرتڵە
شارۆچکە
	ܒܪܛܠܐ - Bartella - برطلّة
	کڵێسای مار جەرجیس لە بەرتڵە
وڵات	کوردستان; عێراق
ھەرێم	ھەرێمی کوردستان
پارێزگا	نەینەوا
قەزا	حەمدانیە
دەسەڵات
• قایمقام	نیسان کەڕومی
بەرزایی	٢٨٨ مەتر (٩٤٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٤)
• سەرجەم	٦٣٫٠٠٠
سەرناوی دانیشتوو	بەرتڵەیی
زمان و ئایین
• زمان	کوردی(سۆرانی)، سوریانی و تورکمانی
• ئایین	ئیسلام (شیعە)، مەسیحی
ناوچەی کاتی	UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+٤:٣٠ (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٠٩٦٤

بەرتڵە یا بەرتڵێ (بە عەرەبی: برطلّة، سوریانی: ܒܪܛܠܐ) شارۆچکەیەکە لە قەزای حەمدانیە لە پارێزگای نەینەوا لە باکووری عێراق.^[٢] بەرتڵە دەکەوێتە ڕۆژاوای باشووری کوردستان.^[٣] ھەروەھا دەکەوێتە ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق. ژمارەی دانیشتووانەکەی لە ساڵی ٢٠١٤ بە ٦٣٫٠٠٠ کەس مەزەندە کراوە، و لە مەسیحی و کوردی شەبەک پێکھاتووە. پێش ھێرشەکانی داعش کۆمەڵگەیەکی بچووکی ئەرمەنییەکان لە شارۆچکەکەدا دەژیان کە نزیکەی ١٠٠ کەس بوون. ^[٤]

بەرتڵە لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ لەلایەن ھێزەکانی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی عێراقەوە لەگەڵ ھێزەکانی پاسەوانانی دەشتی نەینەوا و لیوای ٣٠ی PMF کە ھەردووکیان لە ئێستادا کۆنترۆڵی ئاسایشی شارۆچکەکە دەکەن و ھەردووکیان بەڕێوەی دەبەن، لەژێر کۆنترۆڵی داعش رزگارکرا.^[٥]^[٦]

ناو

ناوی بەرتڵە لە بنەچەی سوریانییە، بەڵام ماناکەی لەلایەن مێژوونووسانەوە بە تەواوی لەسەری کۆک نیین. لە کاتێکدا یوسف غەنیمە و ئەلجەوالیقی پێیان وایە لە (بارتە (تڵە) بە واتای کچی شەبنەم، قەشە پوترۆس سەبا بەرتڵەیی پێی وایە لە بەیت راتلیەوە ھاتووە بە واتای ماڵی قورساییەکان.

دانیشتوان

لە سەرەتای مانگی ئابی ٢٠١٤ بەرتڵە لەلایەن توندڕەوانی ئیسلامی داعشەوە دەستی بەسەردا گیرا.^[٧] دانیشتوانە مەسیحییەکان و شەبەکەکانی شارۆچکەکە ھەڵاتن، زۆربەیان بەرەو ھەولێر، لەگەڵ ھەزاران مەسیحی دیکەی عێراقی کە لە تیرۆری داعش ھەڵھاتن. پێش لەشکرکێشی داعش، ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی ٣٠ ھەزار کەس بووە، کە زۆرینەیان مەسیحی سریانی نەتەوەیی ئاشووری بوون، لەوانە کاسۆلیکەکانی سریانی و مەسیحییە ئۆرتۆدۆکسەکانی سریانی. بەرتڵە لە سەدەی دووەمدا ببوونە مەسیحی.^[٨] لەگەڵ سەرھەڵدانی مشتومڕەکانی مەسیحی، خەڵک و کەنیسەکەیان کەوتنە ژێر دەسەڵاتی کەنیسەی ڕۆژھەڵات (لە مێژوودا بە کەنیسەی نەستۆری ناسراوە)؛ بەڵام لە دەوروبەری ساڵی ٦١٠دا گۆڕا بۆ کەنیسەی ئۆرتۆدۆکسی سریانی (لە مێژوودا بە جاکۆبی ناسراوە).^[٩] لە ٢٣-٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە میانی کۆنفرانسی ٢ رۆژەی "دۆستانی بەرتڵە" کە لە ھەولێر بەڕێوەچوو بۆ تاوتوێکردنی گۆڕانکاری دیمۆگرافی بەھۆی کۆچی شەبەک لە مووسڵ و گوندەکانی دەوروبەری بەرەو بەرتڵە لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە. ڕاگەیەندرا کە ڕێژەی مەسیحییەکان بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش لە ٩٩٪ەوە بۆ ٤٠٪ دابەزیووە.^[١٠]

مێژوو

مێژووی کۆن

زووترین باسی بەرتڵە کرابێت لەلایەن (باوک پۆترۆس قەشە) بووە لە ساڵی ١١٥٣، کە باسی (ئیگناتیۆس ئیلیاعازرا) کردووە (١١٤٣-١١٦٤)، مافیری ئاشوور، بەرتڵەی کردە ماڵی خۆی و بیبینێت. ئیلیاعازرا ڕاستەوخۆ ڕاپۆرتی بۆ پاتریاک لە ئەنتاکیا لە سووریا نارد. کۆبوونەوەکەی ئیلیاعازرا ناڕەحەت بوو کە شوێنی بینینی لە دێری نەریتی مۆر ماتای گۆڕی. رێککەوتنێک کرا بۆ گەڕانەوە بۆ مار ماتای، لەگەڵ نەریتی سەردانی بەرتڵە بە بەردەوامی. مافیریاکانی تر کە توانیان سەیری بەرتڵە بکەن بریتین لە:

دێری مۆر ماتای لە نزیک بەرتڵە

دیۆنۆسیۆس سالیبا دووەم (١٢٢٢-١٢٣١)
گریگۆریۆس بارسوما (١٢٨٨-١٣٠٨)
گریگۆریۆس ماتای یەکەم (١٣١٧-١٣٤٥)
گریگۆریۆس بار کینایا (کۆچی دوایی ١٣٦١)
ئاتیناسیۆس ئەبراھامی دووەم (١٣٦٥-١٣٧٩)
سیریل جۆزێف سێیەم (١٤٥٨-١٤٧٠)

لە ساڵی ١١٧١دا کوردەکان ھێرشیان کردە سەر بەرتڵە، ھەروەھا دێری مۆر ماتای. کاتێک خەڵکی نەینەوا ئەمەیان بیست، بە زۆر یەکیان گرت بۆ ئەوەی بەرپەرچی ئەو ھێزە بدەنەوە و سەرکەوتوو بوون. بەڵام دەروێشەکانی دێرەکە ئاگاداربوون لە ھێرشێکی دیکەی دەستدرێژیکردنە سەر و رێککەوتن لەسەر واژۆکردنی پەیمانی ئاشتی لەگەڵ کورد بۆ دوورکەوتنەوە لە خوێنڕشتنی زیاتر. بەو ڕێکەوتنە ٣٠ دیناری زێڕینیان بە کورد داوە. ھەر کە کورد زێڕەکەی وەرگرت، سوپایەکی گەورەتریان کۆکردەوە کە ژمارەیان ١٥٠٠ کەس بوو و ھێرشیان کردە سەر دێرەکە و بەھۆیەوە درزێک لە دیوارەکەیدا دروست بوو. چوونە ژوورەوە و ١٥ دەروێشیان کوشتووە، ئەوانی دیکەش ھەڵاتوون.

لە ساڵی ١٢٠١ قەشەیەکی مەسیحی و پیاوانی ئایینی موسڵمان لە شارۆچکەی بەرتڵە دەمەقاڵێیان لەگەڵ یەکدا بوو. خەڵکی شارۆچکەکە سکاڵایان لای سەرۆکی شارۆچکەکە کردووە، ئەویش بە لێدان سزای ، ئەو پیاوە ئایینییە موسڵمانەکانی داوە. پیاوە ئاینییەکان چوونە مووسڵ و جەماوەرێکی زۆری لە لای مزگەوتی سەرەکی کۆکردۆتەوە، و دواتر بەرەو بەرتڵە ڕۆیشتن بۆ لەناوبردنی. کاتێک گەیشتنە شارۆچکەکە دەروازەکان داخران و نەیاندەتوانی بچنە ژوورەوە. لە ڕێگای گەڕانەوەیان بۆ مووسڵ، ئەو جەماعەتە ھەڵیانکوتایە سەر کڵێسایەک بەناوی (مەرزێنە) و ھەموو کەلوپەلی بەنرخیان برد. ئەمڕۆ ئەم کەنیسەیە مزگەوتی ئەلخەلالە.

لە نێوان ساڵانی ١٢٦١ بۆ ١٣٦٩ جارێکی دیکە لەلایەن کوردەوە پەلاماری دێری مۆر مەتتای درایەوە، کە کاریگەری لەسەر بەرتڵە ھەبوو.

لە ساڵی ١٧٤٥ نادر شا کە فارسێک بوو ھێرشی کردە سەر بەرتڵە، زۆر پیاوی کوشت و چەندین گەنج و کچ و ژنی برد.

بەرتڵە لە ساڵی ١٧٥٦ تا ١٧٥٨ تووشی برسێتییەکی گەورە بوو، کە پەرەی زیاتری خەڵکی شارۆچکەکە دەدا بۆ سەفەرکردن بۆ کڕینی پێداویستییەکانیان. لەم سەفەرانەدا تووشی دزی و ھێرشی زۆر بوون.

لە ساڵی ١٧٨٩ جۆلو بەگ بن بداغ، میری شێخان، بەرتڵەیان لە کاڵاکانیان بێ بەش کرد لەکاتێکدا لە شەڕدا بوون لەگەڵ میری عەرەبی محەمەد بن حەسەن ئەلتەعی.

لە سەدەی ١٨دا، ئایینی کاسۆلیک ھاتە ناو شارۆچکەکەوە کاتێک دەروێشەکانی لاتینی و دۆمینیکان ناوەندێکیان کردەوە بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری پەروەردەیی و پزیشکی. لە ساڵی ١٧٧٨ ئاشوورییەکانی قەرەقووش مەیلیان بەرەو ئایینی کاسۆلیک چوو، کە کاریگەری لەسەر ھەندێک لە بنەماڵەکان کرد لەوانە ئەندامانی بنەماڵەی عەل مەکروح لە بەرتڵە بۆ ئەوەی مەزھەبیان بگۆڕن. لە ساڵی ١٧٨٠ باوک زەکەریا کیندۆ لەگەڵ ٤٠ بنەماڵەی دیکەدا مەزھەبیان گۆڕی. لە کاتێکدا ھەندێک ناکۆکی لەسەر بەکارھێنانی کڵێسا لە بەرتڵە لە نێوان قەشە کاسۆلیک و ئۆرتۆدۆکسەکان دروست بوو، دواتر ئەوان گەیشتنە تێگەیشتنێکی ھاوبەش و ھەڵبژاردنی مەزھەبی یەکتریان قبوڵ کرد.

ئەمڕۆ نزیکەی یەک لەسەر سێی شارۆچکەکە کاسۆلیکن، لە کاتێکدا دوو لەسەر سێی دیکەی ئۆرتۆدۆکسی ماونەتەوە.^[١١]

نوێترین ڕووداوەکان

لە ٣١ی ئابی ٢٠٠٤ سێ کچی خەڵکی بەرتڵە لەکاتی گەڕانەوەیان لە کارەکانیان لە نەخۆشخانەیەکی شاری مووسڵ کە تێیدا کاریان دەکرد، سەربڕدران. رۆژی ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٤، دوو برای خەڵکی بەرتڵە لەکاتی کارکردندا، گوللە ھاوەنێک کەوتە سەر ئەو دوکانەی کە لە بازاڕی مووسڵ کاریان تێدا دەکرد، بووە ھۆی کوشتنیان.^[١٢]

لە ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٤، دکتۆر ڕەعد ئاگۆستین قۆریاقۆس، یەکێکە لە کەسایەتییە دیارەکانی بەرتڵە و پزیشکێکی نەشتەرگەری سەرکەوتوو کە وەک پرۆفیسۆر لە کۆلێژی پزیشکی لە زانکۆی ئەنبار کاری دەکرد، لە ڕوومادی کوژرا.^[١٣] گروپێک لە سێ تیرۆریست ھەڵیانکوتایە سەر کلینیکەکەی لەکاتێکدا کە پشکنینی نەخۆشەکانی دەکرد، تەقەیان لێکرد و بەجێیان ھێشت کە خوێنی لێدەھات. دواتر ئۆپەراسیۆنێک نەیتوانی ژیانی رزگار بکات. د.قۆریاقۆس ژن و دوو منداڵی بەجێھێشت.^[١٤]

لە ١٠ی ئابی ٢٠٠٩دا، جووتێک بارھەڵگری گەورەی تەخت کە پڕ بوون لە بۆمب لە یەک کاتدا تەقینەوە، کەمێک دوای بەیانی، بووە وێرانکردنی گوندێکی شەبەک ناسراو بە خەزنە، نزیکەی ١٦کم(١٠ میل) لە ڕۆژھەڵاتی مووسڵەوە دوورە و چەند کیلۆمەترێک لە بەرتڵە دوورە. تەقینەوەکە پەنجەرەی زۆرێک لە ماڵەکانی شاری بەرتڵەی شکاند.^[١٥]

لە ٢٨ی ئازاری ٢٠١٣ و لە ھەفتەی سۆزداری جەژنی ئیستەردا، ئۆتۆمبێلێکی بۆمبڕێژکراو کە لە ناوەندی شار وەستابوو کە دوور نەبوو لە شەقامی بەرتڵە لە کاتژمێرەکانی سەرەتای ئەو ڕۆژەدا تەقیەوە و یەکێک لە دانیشتوانی ناوچەکە کوژرا.^[١٦]

رۆژی ٣ی ئابی ٢٠١٤ بەھۆی ھێرشی چەکدارانی داعشەوە زۆرێک لە خێزانەکانی بەرتڵە شارەکەیان بەجێھێشت و روویان لە ھەولێر و عەنکاوە و شێخان کرد. ھێزەکانی پێشمەرگە شەڕیان دەکرد بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی ناحیەی گۆگجەلی کە لەژێر کۆنترۆڵی داعشدا بوو لە رۆژئاوای بەرتڵە.^[١٧]

رۆژی ٦ی ئابی ٢٠١٤، ھێزەکانی پێشمەرگە کە پاسەوانی شارەکەیان دەکرد، فەرمانیاندا بە رۆیشتنی ئەو دانیشتووانەی کە ماونەتەوە، و لە دەوروبەری کاتژمێر ٨:٣٠ی ئێوارەدا کشانەوە بۆ ھەولێر. لە ماوەی شەوەکەدا شارەکە نزیکەی تەواو چۆڵ بوو لە دانیشتوانی ئاشووری کە زۆرینەیان مەسیحی بوون. نزیکەی کاتژمێر ٤:٣٠ خولەکی بەیانی ٧ی ئاب، لە کەوتنێکی بێ فیشەکدا، تەواوی شارەکە بە تەواوی لەلایەن چەکدارانی داعشەوە کۆنترۆڵکرا. لە ٨ی ئابدا دوکانەکانی مەییان سووتاند، ماڵ و فرۆشگاکانی خۆراکیان تاڵان کرد، ئاڵاکانیان بە دیوارەکانی کڵێساکە ھەڵواسی، خاچەکانیان ڕاکێشا و داوای لەو چەند کەسە مەسیحییە ناوخۆییەیان کرد کە مابوونەوە دەبێ موسڵمان بن، مانەوە لە شار و پێدانی باجی ساڵانە بە بڕی ٢٠٠ دۆلار، یان ڕووبەڕووی "مردن بە شمشێر" دەبێتەوە ئەگەر فەرمانەکە ڕەتبکەنەوە.^[١٨]

لە کۆتایی مانگی ئاب و سەرەتای ئەیلوولی ٢٠١٤، ڕاپۆرت کرا کە سێ دانیشتووی ئەو چەند ئاشوورییە مەسیحییەی کە مابوونەوە، گیانیان لەدەستدا. یەکێکیان کەمئەندام بووە، ئەوی دیکەیان بەھۆی نەخۆشی و پیرییەوە و سێیەمیان ئەشکەنجە دراوە پاشان کوژراوە دوای ئەوەی رەتیکردەوە موسڵمان بێت.^[١٩]

لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلولی ٢٠١٤دا، ئەو ١٢ دانیشتووەی کە مابوونەوە، توانیان بە ساختەکاری لە گۆڕینی ئایینی خۆیان ھەڵبێن.^[٢٠]

لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦، لە چوارچێوەی ھێرشەکانی حکومەتی عێراق بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی مووسڵ، ھێزەکانی پاسەوانانی دەشتی نەینەوا لە ئاشووری و ھێزەکانی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی عێراق (ISOF) بەرتڵەیان لە ژێر کۆنترۆڵی داعش ڕزگار کرد.^[٢١]

لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ یەکەم مەراسیمی شەوی یەڵدا دوای ڕزگاری لە کڵێسای مارت شمۆنی بەڕێوەچوو.^[٢٢]

کڵێساکانی بەرتڵە

بەرتڵە و دەوروبەری شەش کڵێسای ھەیە، دوو کڵێسای بەشێکیان ڕووخێنراون، یەکێکیان جێھێڵراوە، یەکێکیان نوێ بووە، دوو کڵێسای زۆر کۆن:

کڵێسای مار ئاھۆ داما^[٢٣]

ئەم کەنیسەیە لە ساڵی ١١٥٣ بوونی ھەبووە کاتێک لەلایەن مافریانی ئیگناتیۆسی دووەم لاعازەرەوە فراوانتر کرا. تا ساڵی ١٣٨٦ بەکاردەھێنرا. لە ھەڵکۆڵین لە کەلاوەکانیدا پاشماوەی سێ قەشە دۆزرایەوە کە گواسترانەوە بۆ کڵێسای مارت شمۆنی.

کڵێسای مارت شمۆنی

نازانرێت ئەم کڵێسایە بۆ یەکەمجار کەی دروستکراوە، بەڵام بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨٠٧دا بە ھێزکرایەوە، دووبارە لە ساڵی ١٨٦٩ بە تەواوی ئاوەدان کراوەتەوە، و لە ساڵی ١٩٧١ جارێکی دیکە بەھێز کرایەوە.^[٢٤]

کڵێسای مار گێوارگیس

دوو کڵێسا ھەیە بەم ناوە. یەکەمیان لە وێرانەدایە (بەم دواییە نۆژەن کراوەتەوە و دووبارە بەکار ھێنراوەتەوە) و پێدەچێت دێر بێت بۆ سانت جێرجیس کە لە دەوروبەری ساڵی ١٧٠١ دروستی کردووە. دووەم کڵێسا لە ساڵی ١٩٣٩ تەواو بوو.

کڵێسای پاکیزە

ئەم کەنیسەیە لە ساڵی ١٨٩٠ لە سەردەمی قۆرلۆس ئەلیاس ئەلموسولی دروستکراوە کە لە ساڵی ١٩١١ کۆچی دوایی کردووە. بەڵام نووسراوێک کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ١٦ ناوی کەنیسەی پاکیزە ھاتووە کە دژایەتی بەرواری ساڵی ١٨٩٠ دەکات و وا گریمانە دەکات کە ئەم کەنیسەیە لەو کاتەدا وەستابێت. دەروازەکە و بەشێک لە کڵێساکە لە کاتێکدا لە نێوان مانگی ئابی ٢٠١٤ تا ئۆکتۆبەری ٢٠١٦ لەلایەن داعشەوە وێران کرا.^[٢٥]

کڵێسای ئەلسەیدە

ڕووخاندنی تەواوەتی کەنیسەی ئەلسەیدە لە ساڵی ١٩٣٤ ڕوویدا کاتێک خشتەکانی بۆ دروستکردنی کڵێسای نوێی مار گیوارگیس بەکاردەھێنران.

دێری بێر ناگارا

ئەم دێرە بە ناوی یۆحەنان بیتی ناگارا (سانت جۆن بار ناگارێ) بە واتای "یوحەنانی دارتاشەکان" ناونراوە لەبەرئەوەی ھەموو خێزانەکەی وەک دارتاش کاریان دەکرد. پێی وایە پێشتر بتپەرستی دەکرد، و دوای گۆڕینی ئایینی مەسیحی لەلایەن باوکیەوە کوژرا و لە گوندی با ئاگرێ بەخاک سپێردرا. کاتێک ئەم گوندە لە ساڵی ١٢٨٢ وێران کرا، گۆڕەکەی کە خەڵکی ناوچەکە زۆر سەردانیان دەکرد، لەگەڵیدا وێران کرا. ئەوەش مافریانی گریگاریۆس بن ئەلعیبری ناچار کرد پەرستگایەک بۆ شەھید یوحەنان لە بەرتڵە دروست بکات و لە ساڵی ١٢٨٥ تەواو بوو. لە ٢٣ی تشرینی دووەمی ١٢٨٥، پاشماوەی سانت یوحەنان، دەروێشەکان لە سووریاوە ھاتبوون، و ئەو ٤٠ شەھیدەی کە لەلایەن فارسەکانەوە کوژران، گواسترانەوە و لەم پەرستگایەدا نێژرانەوە. بەداخەوە ئەم دێرە لە ساڵی ١٦٥٣ وێران کرا و دیسانەوە پاشماوەکانی گواسترانەوە بۆ کڵێسای سانت شمۆنی. لە ئێستادا ھەموو ئەوەی لەم دێرە ھەیە ژوورێکی بچووکە کە بەم دواییە وەک بیرخستنەوەیەک بۆ بوونی دروستکراوە.^[٢٦]

دێری چل شەھید

ئەم دێرە تا ئێستاش پەرستیارەکانی کڵێسا زۆر سەردانی دەکەن، لە کاتێکدا بەشێکی ڕووخێنراوە. مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٢٦٩.

دێری مار یوحەنا

ئەم دێرە دێرینە بەبێ ئەوەی مێژووی دروستکردن بزانرێت. لە لای ڕێگای سەرەکی باکووری بەرتڵەیە.^[٢٧]

دێری مار دانیاڵ

مار دانیال لەسەر گردێکی بچووکە لە نزیک بەرتڵە. ناوی لێنراوە بەناوی مار دانیالی دەروێشەوە کە لە ساڵی ٣٦٣ لەگەڵ مار مەتای لە ئامەدەوە ھاتوونەتە نەینەوا. ئەم دێرە لە ناوخۆدا بە "خانەقای قالۆنچەکان" ناسراوە بەھۆی ژمارەیەکی زۆری قالۆنچەی بچووک کە لە فێستیڤاڵی سێ ڕۆژەدا لە ٢٠ی تشرینی یەکەمدا دەرکەوتن. چل خولەک بە پێ لە "دێری سەرەوە"ەوە دوورە "دێری خوارەوە"، کە بە شێوەیەکی باو ئەو شوێنەیە کە دەروێشەکان تێیدا دەژیان. مێژوونووسانی عەرەب ناویان ناوە (الخالیدی) و ئەلشەبیشتی و یەعقوت.^[٢٨]

پیشەسازی

بەرتڵە لە پارێزگای نەینەوا بە خاوەنی ھەندێک لە باشترین ئاڵتونچیەکان ناسرابوو. طەحینی یەکێکە لە بەرھەمە خۆراکییە سەرەکییەکانی شارۆچکەکە. ھەروەھا ئاھەنگی ھاوسەرگیری و فێستیڤاڵەکان ئیلھامبەخشن بۆ کاری دەستی جۆراوجۆر لە شارۆچکەکەدا.^[٢٩]

نەریتی ھاوسەرگیری

ھەموو یەکشەممەیەک یان ڕۆژێکی جەژن (ڕۆژانی جەژنی پیرۆز) لە نێوان دەستگیرانداری و ھاوسەرگیریدا، دایکی زاوا لە ماڵەکەی خۆیدا میوانداری ژن و کچەکان دەکات، کە سینی لە خواردن ئامادە دەکەن لەوانە چەرەس، شیرینی و میوەی وشککراوە. قاپەکان بە قوماشی ڕەنگاوڕەنگ دادەپۆشرێن و دەبرێن بۆ ماڵی بووک تا پێشکەشی بکرێن. چەند ڕۆژێک پێش زەماوەندەکە، دیواری سەرووی پێشەوەی دەرگای ماڵی داھاتووی ژن و مێردەکە بە ڕەنگی جوان بۆیاخ کراوە و بە گوڵی جۆراوجۆر ڕازاوەتەوە. دیوارەکانی ژووری ئەو دوو ھاوسەرە بە ھەمان شێوە تازە بۆیاخ کراوە، لەبەرئەوەی بە شێوەیەکی گشتی بە دوکەڵی ئاگرەکانی ناوماڵ کە لە زستاندا بۆ گەرمی بەکاردەھێنرا، ڕەش دەبوون. ھەروەھا ھێمای مەسیحی لەسەر دیوارەکان نەخشێندرابوو بۆ ئەوەی لە ڕۆحی خراپ بپارێزرێت.^[٣٠]

وێنە

کڵێسای کاسۆلیکی سوریانی لە دێری مەریەمی پاکیزە وێنەکە لە کانوونی دووەمی ٢٠١٣دا گیراوە
کەنیسەی پێشووی ئۆرتۆدۆکسی سریانی مار گیوارگیس، وێنەکەی لە کانوونی دووەمی ٢٠١٣دا گیراوە
کەنیسەی ئۆرتۆدۆکسی سریانی ئێستای مار گیوارگیس، وێنەکە لە کانوونی دووەمی ٢٠١٣ گیراوە

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

[1] ttps://www.basnews.com/so/

[2] ttps://dergipark.org.tr/en/download/article-file/265734

[3] ttps://syriaca.org/place/184

[4] ttps://www.france24.com/en/20190628-revisited-iraq-yazidis-still-haunted-sinjar-massacres-islamic-state-group-nadia-murad

[5] ttps://web.archive.org/web/20180702022638/https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iraq-mosul-church-idUSKBN12U0UM

[6] ttps://www.france24.com/en/20161023-video-iraqi-troops-liberate-christian-town-bartella

[7] ttps://www.latimes.com/world/middleeast/la-fg-iraq-christians-20140919-story.html

[8] ttps://edition.cnn.com/2014/08/07/world/meast/iraq-isis-christian-city/

[9] ttps://www.nbcnews.com/news/world/iraqi-christian-describes-terrifying-flee-isis-militants-n176111

[10] ttps://www.dw.com/ar/برطلة-المسیحیة-أصبحت-شیعیة-بفضل-القاعدة/a-17261856

[11] ttps://www.atour.com/education/20040819a.html

[12] ttp://www.nineveh.com/Christian%20Assyrians%20face%20Oppression%20and%20Murder%20in%20Iraq%20with%20the%20Rise%20of%20Islamists%20and%20Kurdish%20Power.html ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[13] ttps://www.nytimes.com/2009/08/11/world/middleeast/11iraq.html

[14] ttp://baretly.net/index.php?PHPSESSID=4n9vgph3a6675cmgjf1df040s6&topic=24023.0

[15] ttps://web.archive.org/web/20140808062540/http://www.ankawa.com/index.php?option=com_jfusion&Itemid=139&jfile=index.php&topic=748209.0

[16] ttps://edition.cnn.com/2014/08/07/world/meast/iraq-isis-christian-city/index.html

[17] ttp://baretly.net/index.php?topic=39188.msg79777;topicseen#new

[18] ttp://baretly.net/index.php?topic=39237.msg79783;topicseen#new

[19] ttp://www.theblaze.com/stories/2014/09/03/islamic-state-tried-to-force-one-of-the-last-christians-in-an-iraqi-town-to-convert-then-punished-him-in-a-horrific-way-when-he-refused/ ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[20] ttp://www.aina.org/news/20140915144247.htm

[21] ttps://www.foxnews.com/world/iraqi-special-forces-join-mosul-offensive-against-isis

[22] ttps://www.voanews.com/a/iraqi-christians-pushed-from-town-islamic-state-return-christmas-eve-mass/3649606.html

[23] ttps://www.ishtartv.com/en/viewarticle,35813.html

[24] ttps://www.mesopotamiaheritage.org/en/monuments/leglise-mart-shmouni-de-bartella/

[25] ttps://www.mesopotamiaheritage.org/monuments/leglise-mar-guorguis-de-bartella/

[26] ttps://www.mesopotamiaheritage.org/en/monuments/leglise-mart-mariam-de-bartella/

[27] ttps://www.worldcat.org/title/role-of-images-and-the-veneration-of-icons-in-the-oriental-orthodox-churches-syrian-orthodox-armenian-coptic-and-ethiopian-traditions/oclc/1019723370

[28] ttps://www.atour.com/education/20040819a.html

[29] ttps://www.atour.com/education/20040819a.html

[30] ttps://www.atour.com/education/20040819a.html

[٢]

[٣]

[٤]

[١]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]

[٢٠]

[٢١]

[٢٢]

[٢٣]

[٢٤]

[٢٥]

[٢٦]

[٢٧]

[٢٨]

[٢٩]

[٣٠]