یەشایاھو لیبۆڤیتز
یەشایاهو لیبۆڤیتز ( بە عیبری: ישעיהו ליבוביץ - ٢٩ی کانوونی دووەمی ١٩٠٣ - ١٨ی ئابی ١٩٩٤) ڕۆشنبیرێکی گشتی و پۆلیماتێکی جوولەکەی ئۆرتۆدۆکسی ئیسرائیلی بوو. مامۆستای بایۆکیمیا و کیمیای ئۆرگانی و فیزیۆلۆژیای دەمار بووە لە زانکۆی عیبری قودس، هەروەها نووسەرێکی بەتوانای بیری جوولەکە و فەلسەفەی ڕۆژئاوایی بووە. ئەو بە تێڕوانینە ڕاشکاوەکانی لەبارەی ئەخلاق و ئایین و سیاسەتەوە ناسرابوو. لیبۆڤیتش هۆشداری دا کە دەوڵەتی ئیسرائیل و زایۆنیزم وایان لێ هاتووە کە لە بەها مرۆڤدۆستەکانی جوولەکە پیرۆزتر بن و بە شێوەیەکی مشتومڕاوی درێژەی بە هەڵسوکەوتی ئیسرائیل لە ناوچە داگیرکراوەکانی فەلەستین بە سروشت "جوو-نازی" وەسف دەکرد و لە هەمان کاتدا هۆشداریی دا لە کاریگەریی نامرۆڤانەی داگیرکاری لەسەر قوربانییان و ستەمکاران.[١]
یەشایاهو لیبۆڤیتز | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | 29ی کانوونی دووەمی 1903 |
| مەرگ | ١٨ی ئابی ١٩٩٤ (٩١ ساڵ ژیاوە) |
| شارۆمەندێتی | ئیسرائیلی |
| پەروەردە | زانکۆی بەرلین زانکۆی بازڵ |
| پیشە | فەیلەسووف, کیمیازان |
| زانکۆی عیبری ئۆرشەلیم | |
| ناسراوە بە | فەلسەفەی جوو مێژووی زانست ڕامیاری Ethics |
کارە ناودارەکان | ئینسایکلۆپیدیای عیبری |
| ھاوسەر | Greta |
| مناڵ(ەکان) | 6 |
| خەڵاتەکان | خەڵاتی ئیسرائیل ١٩٩٣ |
ژیاننامە
دەستکارییەشایاهو لیبۆڤیتز لە ساڵی ١٩٠٣ لە شاری ڕیگا لە ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا (ئێستا لە لاتڤیا ) لە بنەماڵەیەکی ئایینی زایۆنی لەدایکبووە. باوکی بازرگانی دار بوو، ئامۆزاکەی ئارۆن نیمزۆڤیچ بوو کە لە داهاتوودا دەبووە مامۆستای گەورەی شەترەنج. لە ساڵی ١٩١٩ لە زانکۆی بەرلین کیمیا و فەلسەفەی خوێندووە. دوای تەواوکردنی بڕوانامەی دکتۆرای لە ساڵی ١٩٢٤، چووە سەر خوێندنی بایۆکیمیا و پزیشکی، لە ساڵی ١٩٣٤ بڕوانامەی دکتۆرای لە زانکۆی بازڵ وەرگرت.
لە ساڵی ١٩٣٥ کۆچی کرد بۆ فەلەستین، و لە قودس نیشتەجێ بوو. لیبۆڤیتز هاوسەرگیری لەگەڵ گرێتا کردووە، پێکەوە شەش منداڵیان بووە، دوو منداڵیان لە تەمەنی گەنجیدا گیانیان لەدەستداوە.[٢] [٣] ئیلیا کوڕەکەی سەرۆکی بەشی فیزیای ئەستێرەیی زانکۆی تەلئەبیب بووە، هەروەها درێژترین بەڕێوەبەری ڕوانگەی ژیر بووە.[٤] کوڕێکی دیکە بە ناوی ئوری، مامۆستای پزیشکی بووە لە سەنتەری پزیشکی زانکۆی هەدەسا .[٢] کچەکەی بە ناوی یسکا داواکاری گشتی قەزاکە بووە.[٢]
تێڕوانین و بۆچوونەکان
دەستکاریهەرچەندە لیبۆڤیتز نیشتمانپەروەرێکی زایۆنی و ئیسرائیلی بوو، بەڵام لە ساڵانی دواتریدا بە هۆکاری ئایینی پشتگیری لە زایۆنیزم نەدەکرد بەڵکو وەک "هەوڵێک بۆ ڕزگارکردنی جولەکەکان لە حوکمڕانی لەلایەن نەتەوەکانەوە". بە تێڕوانینی ئەو دەوڵەتی ئیسرائیل هیچ بایەخێکی ئایینی نەبوو و تەنیا بە جێبەجێکردنی پێداویستییەکانی مرۆڤ خزمەتی ئامانجێکی سیاسی باڵای دەکرد. سەرەڕای ئەوەی جوولەکەیەکی ئۆرتۆدۆکس بوو، بەڵام ئەو جۆرەی زایۆنیزم کە پشتگیری دەکرد، لە سروشتدا بە تەواوی عەلمانی بوو. بەگوێرەی ئەو بۆچوونەی کە پیرۆزی بە تەواوی جیاوازە لە جیهانی ماددی، لیبۆڤیتز ڕەتیکردەوە کە خاکی ئیسرائیل پیرۆز بێت و جولەکەکان مافێکی تایبەتیان هەبێت لەسەری و نووسیویەتی "ئەو بیرۆکەیەی کە وڵاتێک یان شوێنێکی دیاریکراو 'پیرۆزییەکی' تایبەتی هەبێت بیرۆکەیەکی بێ گومان بتپەرستانەیە" و هەروەها "قسەکردن لەسەر مافەکان شتێکی تەواو بێمانایە. هیچ نەتەوەیەک مافی هیچ خاکێکی نییە." [٥]
لایبۆڤیتز دوای جەنگی لوبنان لە ساڵی 1982 ڕەخنەی توندی لە سیاسەتەکانی ئیسرائیل گرت.[٥] چەندین جار داوای کرد ئیسرائیلییەکان ڕەتیبکەنەوە سەربازی بکەن لە ناوچە داگیرکراوەکان، و هۆشداریدا لەوەی ئیسرائیل سەربازەکانی دەکاتە "جوولەکە-نازی"، نووسیویەتی ئەگەر "یاسا . . . بتوانێت ڕێگە بە بەکارهێنانی ئەشکەنجەدان وەک ڕێگەیەک بۆ وەرگرتنی دانپێدانان" بدات لە زیندانییەکان، ئەوا ئەمە شایەتحاڵی عەقڵیەتێکی نازییە".[٦] [٧] [٨] پشتگیری لە کشانەوەی یەکلایەنەی ئیسرائیل دەکرد لە ناوچە داگیرکراوەکان.[٩]
خەڵات و ناساندن
دەستکاری
لە ساڵی ١٩٩٣ بۆ خەڵاتی ئیسرائیل هەڵبژێردرا. پێش ئاهەنگی خەڵاتکردنەکە، لیبۆڤیتز بانگهێشت کرابوو بۆ قسەکردن لەگەڵ ئەنجومەنی ئیسرائیل بۆ ئاشتی ئیسرائیل-فەلەستین، لەوێ لێدوانە مشتومڕاوییەکانی کە داوای لە سەربازانی ئیسرائیل کرد سەرپێچی فەرمان بکەن، توڕەیی لێکەوتەوە (و ئیسحاق ڕابین هەڕەشەی بایکۆتکردنی مەراسیمەکەی کردبوو). دەستەی سوێندخواردن کۆبوونەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئەگەری کشاندنەوەی خەڵاتەکە، بەڵام لیبۆڤیتز خۆی ڕایگەیاند کە ڕەتیدەکاتەوە ئەو خەڵاتە وەربگرێت، چونکە نەیویستووە لە کاتی وەرگرتنی خەڵاتەکەدا دژایەتی دروست بکات.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Noam Chomsky Warns of the Rise of 'Judeo-Nazi Tendencies' in Israel». Middle East Monitor. ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨.
- ^ ئ ا ب «Confessions of a litigation commando – Haaretz – Israel News».
- ^ Yeshayahu Leibowitz, Iconoclast Philosopher, and Now - the Movie
- ^ «Templeton Research Lectures on the Constructive Engagement of Science and Religion :: Speaker Bios». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئایاری ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ ئ ا Yeshayahu Leibowitz - Stanford Encyclopedia of Philosophy
- ^ «MAVERICK ISRAELI PROFESSOR GIVES UP STATE PRIZE AMID FLAP». Washington Post. 1993-01-25. لە 2019-01-04 ھێنراوە.
- ^ Greenberg، Joel (١٩ی ئابی ١٩٩٤). «Yeshayahu Leibowitz, 91, Iconoclastic Israeli Thinker». The New York Times. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Yeshayahu Leibowitz; Iconoclastic Israeli Philosopher». Los Angeles Times. ١٩ی ئابی ١٩٩٤. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ Can Judaism Survive the State of Israel?
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە یەشایاھو لیبۆڤیتز تێدایە. |
